[zaloguj się]
[pdf]

POSROMOCENIE (52) sb n

Teksty nie oznaczają ó oraz é; wszystkie o jasne (tak w po- oraz sromocić).

Fleksja
sg
N posromoceni(e)
G posromoceniå
D posromoceniu
A posromoceni(e)
I posromoceni(e)m
L posromoceniu

sg N posromoceni(e) (10). ◊ G posromoceniå (2). ◊ D posromoceniu (6). ◊ A posromoceni(e) (26). ◊ I posromoceni(e)m (3). ◊ L posromoceniu (5).

[Składnia przydawki dopełniającej równoznacznej z dopełnieniem sprawcy: posromocenie od kogo.]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde poza tym w objaśnieniu s.v. posromny.

I. Rzeczownik od „posromocić”: upokorzenie, poniżenie, pohańbienie; zawstydzenie; dedecor HistAl; ignominia, pudor, vituperium PolAnt (24): ktokołwiek w kośćiele ſwiętym krześćijáńſkim żąda przełożeńſtwá ná ziemi/ naydzie poſromocenie w niebie KrowObr 17v; BibRadz Eccli 1/28.

posromocenie kogo, czego (3): Y ták nie tylko ſię łákomſtwu zwyćiężyć niedał/ ále teſz pokuſy oney ku wielkiemu zbudowániu bliżnich/ á poſromoceniu cżártá vżył. SkarŻyw 462. Cf Wyrażenia przyimkowe.

Zwroty: »dać (a. wdawać) w, [na] posromocenie ([kogo])« (2): LubPs S2; Piáńſtwo niezbedne/ w dáie [!] cżłowieká w poſromocenie SkarŻyw 271; [Bowiem Pan Bug nygdy nyechczial czÿrpiecz krzywdy Matuchny ſwogi Bo wſzeſtkie kaczerze dal napoſromoczenÿe ArgWykład 38/122].

»przyść na posromocenie, w posromocenie« = esse in vituperium PolAnt [szyk zmienny] (1:1): Nie boy ſię [Jerozolimo] bo poháńbioná niebędźieſz/ nie wſtyday ſię ábowiem nie prziydzieſz ná poſromocenie [Ne timeas ..., quia nec confunderis] BibRadz Is 54/4, Iudith 8/13[19]; [A w tym rozruchu papieżnicy się z nich śmieli i gdyby był Król od nich konfesyji pożądał, dla tej niezgody byliby w posromocenie przyszli. AktaSynod I 284].

[»wziąć posromocenie«: Thakyeſz theſz ona podeptala glowy [...] nyeprzyacziol ſwogich [...] gdy wſiſtczy wzęly poſromoczenÿe Na Conciliach, Marnÿe ſą potraczenÿ ArgWykład 38/130.]

Szereg: »pohańbienie i posromocenie« (1): á przyidźiem w poháńbienie y w poſromocenie [et erimus in offensionem, et in vituperium] v tych ktorzy będą pánowáć nád námi BibRadz Iudith 8/13[19].
Wyrażenia przyimkowe: »na posromocenie [kogo, czego]« (2): Nábywałeś ſobie rády ná poſromocenie domu twego [Consuluisti pudorem domui tuae]/ morduiąc wiele ludu/ á grzeſząc przećiw ſwey duſzy. BibRadz Hab 2/10; iſz im poſłał zá Sędziego/ iuſz nie mężá/ ále niewiáſtę: ná poſromocenie mężow/ ktorzy byli ták znicżemnieli/ y zniewieśćieli SkarŻyw 559.

»z posromoceniem« (1): ieſzcżeć nikt przećiw nam ręki nie podnoſił/ ktoryby z wielkim poſromoceniem [cum summo dedecore] nie odſzedł HistAl H2v.

a. Pozbawienie należnej czci i szacunku, znieważenie, zbezczeszczenie, sprofanowanie (14):
α. O Bogu i kulcie religijnym (12):

posromocenie kogo, czego (5): Ktore [reguły, śluby zakonne] Papieżowie náwymyſláli/ y do kośćiołá Swiętego/ iákoby iákie poważne y Bogu przyiemne świąthośći wprowádzili: Gdyſz nieſą nic inſzego/ iedno poſromocenie Páná Iezu Kryſtá Syná Bożego KrowObr 150v; Izali może być więtſze poſromocenie Duchá Swiętego/ iedno náutzáć y piſáć: Iż zołtarz pánny Máryey ieſt lepſzy/ [...] á niſſli zołtarz Dawidá Krolá y Proroká Bożego? KrowObr 156v, 114, 125, 139; [ZapWpolActCon 1536 9/58v].

Zwrot: »posromocenie (u)czynić« (2): Nie ieſt rzetz podobna/ áby ktory pogánin/ álbo Turek/ álbo Zyd/ miał więtſze poſromocenie vtzynić Synowi Bożemu/ [...] iákowe ſie tám dzieie od was w ten dzień iemu? KrowObr 93v, 209v.
Szeregi: »posromocenie i naśmiewisko« (1): ty waſze poſwiącánia [...] nic inſzego nieznamionuią y nie ſą/ iedno s prawdziwego Kośćiołá Bożego/ y s Pána Iezu Kryſtá Syná iego/ poſromocenie y naſmiewiſko. KrowObr 102v.

»pohańbienie i posromocenie« (1): A batzyſz iuſz iákie poháńbienie y poſromocenie tzynićie Pánu Kryſtuſowi Synowi Bożemu KrowObr 209v.

»(z)bluźnienie, posromocenie« (1): KrowObr 125; [zebiſmi [...] ſtimi nyeprziaczyoli krziza ſzwyąthego y wyary naſzey wyednym zamknyenyu nyebili A oth nich naſzwyąthſſego ymyenya Criſtuſewego blyuznyenya. poſromoczenya naſzima oczima wyączey nyewidali. ZapWpolActCon 1536 9/58v.]

Wyrażenia przyimkowe: »ku posromoceniu [kogo, czego]« (3): Skąd potym [wdowy młode] proznuiąc chodziły dom od domu/ mowiąc tzego było niepotrzebá/ ku poſromoceniu náuki Syná Bożego KrowObr 142v.

~ W przeciwstawieniu: »naprzeciwko pysze ... ku posromoceniu« (1): Ale wy ten zwytzay poſpolicie maćie/ iż tho co ieſth náprzećiwko pyſze wáſzey przeſtępuiećie/ á to co ieſt ku poſromoceniu Syná Bożego piſzećie. KrowObr 14v.

Szereg: »ku pohańbieniu i posromoceniu« (1): kthorą [mszę św.] ſam ſzátan zmyſlił/ ku pohánbi[e]niu y poſromoceniu oney iedyney ofiáry/ Páná Iezu Kryſtuſá/ ktorą ná krzyżu ras krwáwą vtzynił KrowObr 190v. ~

»na posromocenie [kogo]« (1): Kiedy tym rzetzom martwym/ ná wielkie poſromocenie/ Páná Iezu Kryſthá Syná Bożego/ zdrowie duſzne y ćieleſne/ obronę wſzeláką/ błogoſláwieńſtwo/ á nákoniec odpuſztzenie grzechow/ y łáſkę Bożą/ przypiſuiećie y przydawaćie. KrowObr 80v.

β. O kobiecie (2): [Kakana] kazał ią [dziewkę królowej Romildy] wypuśćić áby ſzłá ſpokoiem do ſwoich: á thák byłá záchowaná od poſromocenia. BielKron 299.

posromocenie kogo (1): Priamus [...] opłákawał [...] oycá zabitego/ ſioſtry poſromocenie/ rycerzow zbitych BielKron 55; [StryjKron 620 (Linde s.v. posromić)].

[Wyrażenie: »haniebne posromocenie«: Słuchano potym poſłow Pruſkich [...]/ ktorzy długą oratią ſkárżyli ſię ná Krzyżaki o ſrogie á prawie źwierzęce zniewolenie [...] żon y dzieweczek hániebne poſromocenie/ y inſze nieznośne vćiſki od Miſtrzow/ Contorow y ich Stároſt StryjKron 620 (Linde s.v. posromić).]
II. Stan poniżenia, upokorzenia: hańba, niesława, wzgarda; wstyd; ignominia, improperium, pudor PolAnt (28): LubPs Q marg; To ſłyſząc/ żałobá ona w śmiech ſię Kátholikom/ á w wielkie poſromocenie Heretykom obroćiłá: y odkrył ſię fałſz w ocżach wſzytkich/ ná wielką háńbę Arryanom SkarŻyw 391; ArtKanc D12v.

posromocenie czyje [w tym: G sb i pron (6), pron poss (1)] (7): Ieſli ták ieſt/ iż przes to ſáme imię Iezus bywamy zbáwieni/ w coſz ſię tedy to imię nowe tzysćiec obroći? w poſromocenie wáſze. KrowObr 77, 61, 207; Spráwiedliwoſć wywyzſza narody/ ále grzech ieſth poſromoceniem ludu. BibRadz Prov 14/34, Hebr 13/13; SkarŻyw 185; WysKaz )?(3.

W połączeniu szeregowym (1): Położyłeś nas v wſſech ſąſiad ná wzgárdzenye/ Y w dziwne naſmiewiſko á w poſromocenye LubPs M2.

W przeciwstawieniach: »chwała (9), cześć (3), pycha ... posromocenie« (12): Pán Kryſtus krzyſz noſił y poſromocenie ná ſwiećie/ á Wikárij iego w roſkoſzách żywie y chwały tego ſwiátá vżywá? KrowObr 11v, C2, 61, 207; BibRadz Os 4/7; wnet Pan Bog ich pychę w poſromocenie obroćił BielKron 7v; SkarŻyw 546. Cf »w posromoceniu«.

Szereg: »wstyd i posromocenie« (1): O iáki tám wſtyd będzie y poſromocenie niepokáiánego ſercá: Ieſli tu iednego grzechu ſwego táiemnego powiedzieć ſię przed kápłanem wſtydziſz SkarŻyw 185.
Wyrażenia przyimkowe: »ku posromoceniu [komu]« (1): Roſzcżká y karánie dáie mądrość/ ále dzyecię ſwowolne ieſt ku poſromoceniu mátce ſwey. RejPosWstaw [413]v.

»na posromocenie [czyje]« (1): chromego iednym pożegnánim/ ktory chodzić niemogł/ zlecżył: ná poſromocenie tych/ ktorzy mowią/ iſz nie zpokory/ ále znicżemnośći ſwey Papieſtwo opuśćił. SkarŻyw 473.

»w posromoceniu« (5): Czemużem wyſzedł z żywotá ábych oglądał pracą y boleść/ á iżby dni moie ſtrawione były w poſromoceniu [in pudore]/ BibRadz Ier 20/18.

~ W przeciwstawieniu: »chwała ... w posromoceniu« (4): O krámárze niebogoboyni/ tzemuſz zdomu Bożego vtzyniliśćie Lotrowſką iáſkinią? ktorych Bog brzuch ieſt/ á chwałá ich/ iáko tenże Apoſtoł mowi/ wpoſromoceniu KrowObr 77v, C3, 240, 242v. ~

W przen (4): Ale to tzynię/ dla tego/ áby tylko ſam Pan Kryſtus Syn Boży/ miał tześć y chwałę/ á my iáko Prorok mowi poſromocenie twarzy náſzey. KrowObr 61, 207; SkarŻyw 185; WysKaz )?(3.
a. Kara piekła, utrata zbawienia (5):
Wyrażenia przyimkowe: »ku posromoceniu« (1):

~ W przeciwstawieniu: »ku wiecznemu żywotu ... ku posromoceniu« (1): á wiele ich ktorzy ſie ſprochu zźiemie ocucą/ iedni ku wiecżnemu żywotu/ drudzy ku po ſromoceniu BielKron 467v. ~

»na posromocenie« (4):

~ W przeciwstawieniu: »ku wiecznemu żywotowi... na posromocenie wieczne« (2): Iáko y Dániel Prorok nápiſał: A wiele tych ktorzy leżą w prochu ocucą śię iedni ku wiecżnemu żywothowi/ á drudzy ná poháńbienie y poſromocenie wiecżne. GrzegŚm 8 [idem] 11.

Wyrażenie: »na posromocenie wieczne« [szyk 3:1] (4): W thobiem miły panie miał zawżdy nadzieię/ przeto nie day mię na wiecżne poſromocenie [non confundar in aeternum] WróbŻołt 70/1; RejPos 189v; GrzegŚm 8, 11.
Szereg: »na pohańbienie i posromocenie« (2): GrzegŚm 8, 11. Cf W przeciwstawieniu. ~

Synonimy: I. pohańbienie, pokalanie, polżenie, poniżenie, upokorzenie, zelżenie; a. uwłoczenie, znieważenie; II. despekt, hańba, niesława, pohańbienie, wstyd, wzgarda, zelżenie, zelżywość.

Cf POSROMOCIĆ

SBu