[zaloguj się]
[pdf]

DESPEKT (30) sb m

despekt (29), despet (1); despekt : despet PaprUp (1 : 1).

-k- (25), -c- (4).

Oba e jasne.

Fleksja
sg pl
N despekt despekty
G despektu despektów
A despekty
I despektem despektami

sg N despekt (2). ◊ G despektu (4). ◊ A despekt (10). ◊ I despektem (2); -em (1), -(e)m (1). ◊ pl N despekty (4). ◊ G despektów (3); -ów (1), -(o)w (2). ◊ A despekty (3). ◊ I despektami (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Obraza, zniewaga, obelga, krzywda moralna; contumelia, convitium, damnum, dedecus, dehonestamentum, facinus in fama, flagitium, iactura, ignominia, indignitas, labecula, labes, macula, nota, opprobramentum, opprobrium, probrum, turpitudo Cn [despectus – na dół patrzanie, też wzgardzenie Mącz 405c; – wejrzenie, wzgarda Calep; pojrzenie; wzgarda, wzgardzenie, pogardzenie – despectus Cn] (30): dęſpekt [!] táki co Bogá obraża PaprPan Ff4v; [Wirginiusz] obacżył dzyewkę ſwą płácżący/ Obłápił ią cáłował ſrodze żáłuiący/ Deſpektu co ią potkał PaprPan Gg3; TEn kiedy Hiſzpánią wzyął z mocy Rzymiánom/ Zdáło ſie to zá deſpekt wielki onym pánom. PaprPan Hh3, B, Ff3; NiemObr 130; Azas to niebel deſpeth Polakom od Pana PaprUp K3; ActReg 27; Obácż. Nieznośne deſpekty bogá w przyśięgách Polſkich. PowodPr 48 marg, 53 [3 r.]; Iużeśmy názbyt pełni ſzkody/ z deſpektámi. SzarzRyt B2v.
Zwroty: »despekty czynić; naczynić się despektow« [szyk zmienny] (2; 1): Y w złey ſławie ná potym ná wieki ſłyniemy. Cżyniąc wielkie deſpekty náwſzem Pánu ſwemu RejWiz 193; PaprUp L4; OrzJan 54.

»despekt oddać« = zrewanżować się zniewagą (2): A máiąc ſpráwiedliwą teżeſcie wygráli/ Y deſpekt ſwoy hárdzinom znácżnieſcie oddáli. PaprPan Ff4, F.

»despektu pomścić, pomsta« [szyk zmienny] (1 : 1): Witołd záraz z woyſkámi pocżął ſię gotowáć/ Chcąc ſię deſpectu pomśćić y ſzkod powetowáć StryjKron 517; PowodPr 44.

»zamilczeć despektu« (1): Przypátrzywſzy ſie pilnie oſobie káżdego/ Zámilcżałby nieborak deſpektu wielkiego PaprPan Aa2.

Szeregi: »despekty, (i) krzywdy« [szyk 1 : 1] (2): Diar 66; Przycżyná tego iáſna ieſt/ iż te deſpekty y krzywdy/ w ſługách iego/ sſtáły ſie ſámemu Bogu PowodPr 24.

»z despektem i obelżeniem« (1): GDy ſie ſkárżyli Pręłaći y Pánowie Wielkiéy Polſki/ iż z nieiákim deſpektem y obelżeniem [cum quodam despectu et levitate JanStat 628] ich do tego czáſu Stároſtowie Poznáńſcy gléytowné liſty/ kmiećióm ich/ y poddánym zwykli dáwáć SarnStat 157.

»z uszczypkiem a despektem« (1): ma ſie Dworzánin wiárowáć/ áby go zá iádowitego/ á tego kthory nie vmie zátrefnowáć áż z vſzcżypkiem/ á deſpektem cżyim/ niemiano GórnDworz P6v.

Wyrażenie przyimkowe: »na despekt« (5): tákowi ludzie/ [...] dopuſzcżáią ſie grzechow [...] iákoby zá niewolą/ á ná deſpect ſobie GórnDworz Ff4v; Oczko 4v; StryjKron 467; Táć ieſt vſpráwiedliwiáiąca wiárá: ktorą odſzczepieńcy/ iákoby ná deſpekt/ hiſtoryálną zową. WujNT 538; PowodPr 52.

Synonimy: mierziączka, niecześć, nienawiść, niepoczciwość, obelżenie, pogardzenie, sromota, szpatność, wzgarda, wzgardzenie, zelżywość.

AC