[zaloguj się]
[pdf]

NIECZEŚĆ (20) sb f

W pisowni łącznej (16), w rozłącznej (4).

Oba e jasne.

Fleksja
sg
N niecześć
G nieczci
D nieczci
A niecześć
I nieczcią
L nieczci

sg N niecześć (5). ◊ G nieczci (3). ◊ D nieczci (2). ◊ A niecześć (7). ◊ I nieczcią (2). ◊ L nieczci (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w,

1. Niesława, utrata dobrego imienia; infamia Vulg; macula, nota Mącz (7): Mącz 250c; Tey my nieczći vchodząc/ á cnotę wſtrzymawáłośći y zwyćięſtwá ſkłonności ſwey ćwicząc/ bárzo rádźi pośćim. SkarKaz 121a.

W przeciwstawieniach: »niecześć ... cześć, dobra sława« (2): we wſzyſtkich rzecżach zálecaymy ſie ták iáko ſludzy Boży/ [...] przez chwałę y nieſláchetność/ przez niecżeść/ y przez dobrą ſlawę Leop 2.Cor 6/8; Niechcemy tey cżći z ktorey ſię wiecżna niecześć rodzi SkarŻyw 207.

Zwrot: »w niecześć [kogo] wprawić« = macula afficere a. inurere maculas Mącz [szyk zmienny] (2): Inurere aeternas maculas alicui, quas reliqua vita eluere non possit, W wieczną niecześć kogo wpráwić. Mącz 203b, 203b.
Szereg: »niecześć i utrata sławy« (1): iſz ten cżłowiek S. ták grzeſznych [...] zbáwienie dla cżći Chryſtuſowey/ zámiłował: iſz mu zniecżćią y wielką vtrátą sławy ſwey służył y pomoc chćiáł. SkarŻyw 108.
2. Niewłaściwe traktowanie, obraza, zhańbienie; pohańbienie, poniżenie; dedecus Modrz, JanStat (10): Wedle zelżywośći (marg) wł: nie czći. (–) mowię BudNT 2. Cor 11/21.

niecześć komu, czemu (2): SkarŻyw A5v; iáka z tego Pánu y Rádźie iego niecześć/ vważyć káżdy może. SkarKazSej 694b.

niecześć czyja [G sb i pron] (3): która to Akádemia [...] ſłábieć poczęłá z wielką nieczćią y ſzkodą Rzeczypoſpolitéy. SarnStat 199; Aby pány krole ſwoie ná wzor przodkow ſwoich wiernie czćili/ y onym poſłuſzeńſtwo oddawáli/ y o ich ſię niecześć gniewáli SkarKaz )(2v, 453b.

W połączeniu szeregowym (1): A ćiáło iáko/ ktore w tákiey zgubie y prochu y nieczći zoſtáie z bydłem y z ſzkápámi rowno? SkarKaz 384b.

Zwrot: »[komu] być ku nieczci« = być obraźliwym dla kogoś (1): Aza to ná cnotę należy/ to ſkromnie w drugiem ábo łáſkáwie przyimowáć/ co ty rozumieſz tobie być ku nie cżći tibi putes esse dedecori? ModrzBaz 66v.
Szereg: »lżyć się i do nieczci przywodzić« (1): Bo ſię tym dom Páńſki lży y do nieczći przywodzi. SkarKaz 456a.
a. Pozbawienie kobiety czci niewieściej (1):
Zwrot: »[kogo] przyprawić o niecześć« (1): Attentare pudicitiam puellae, Kuśić ſie dzieweczkę przipráwić o niecześć. Mącz 448d.
3. Czyn przynoszący ujmę, haniebny (2): ktorzi z tego żáłoſni być muſzą/ gdy widzą/ áno ozdoby ſwoie ſpolne máią z temi/ ktorzi ich ieſzcże męſtwem álbo godnośćią niezásłużyli: á mowię godnośćią oną potem nábytą/ wielkich rzecży dokazániem ozdobioney/ proznowániu przećiwney/ á wſzelkiey niecżći [dedecore] nieſprzyiázney. ModrzBaz 51v; Bo máiąc zránioną duſzę/ Rad y nie rad płákáć muſzę/ Co ſnadź nie cześć: to ku ſzkodźie/ Y zelżywość ſerce bodzie. KochTr 18.
4. Brak zamiaru uhonorowania (1):

W przeciwstawieniu: »cześć ... niecześć« (1): W wielkim lepak domu nie iedno ſą nacżynia złote y ſrebrne/ ále y drewniáne/ y gliniáne/ á one iednák ná cżeść/ á te ná nie cżeść [in honorem, quaedam autem in dedecus]. BudNT 2.Tim 2/20.

Synonimy: 1. sromota, »zła sława«; 2. hańba, niecnota, niesława, sromota, wstyd, zawstydzenie, »zła sława«; 3. łoterstwo, łotrostwo, niecnota, nieprawość, sprosność.

Cf 1. CZEŚĆ

AŻ