« Poprzednie hasło: [CZEŚCIWY] | Następne hasło: 2. CZEŚĆ » |
1. CZEŚĆ (2461) sb f
e jasne.
Postać tematu we wszystkich przypadkach oprócz N i A sg: czc- (1105) ćc- (142), tc- (35), cc- (2), tśc- (2), tćc- (2), cześc- (1), ćc- a. cc- (10), czc- a. ćc- a. cc- (70); ćc- KrowObr (44), Leop (10), BielSen, GostGospPon; tc- KromRozm I (2), MurzHist (4), MurzNT (3), MurzNTSekl, KromRozm II, KromRozm III (8); tćc- SeklPieś (2); ćc- a. cc- Calag; czc- : ćc- SeklWyzn (1 : 1), LubPs (19 : 26), BibRadz (10 : 3), BielKron (60 : 22), KwiatKsiąż (1 : 3), HistRzym (2 : 10), KwiatOpis (1 : 2), RejZwierc (18 : 5), CzechRozm (6 : 8), StryjKron (4 : 1), KochFr (2 : 2); czc-: tc- Diar (2 : 1), MrowPieś (2 : 4); czc- : tśc- SeklKat (7 : 1); czc- : cc- BiałKaz (2 : 1); czc- : cześc- BierEz (13 : 1); czc-: ćc- a. cc- OpecŻyw (6 : 9); ćc- : cc- HistAl (2 : 1); ćc- : tc- : tśc- : czc- a. ćc- a. cc- MetrKor (‒ : 8 : ‒ : 3), LibLeg (– : ‒ : 1 : 5), RejJóz (1 : 1 : – : 9), RejKup (‒ : 1 : ‒ : 12).
sg | pl | |
---|---|---|
N | cześć | czci |
G | czci | czci |
D | czci | |
A | cześć | czci |
I | czcią | czciami |
L | czci | czciach |
V | czci | |
inne | sg G a. D - czci; sg a. pl G - czci; sg G a. pl A - czci; sg G a. pl G a. A - ćci |
sg N cześć (365). ◊ G czci (558). ◊ D czci (448). ◊ G a. D czci (30). ◊ A cześć (727). ◊ I czcią (149) [w tym: -am (3)]. ◊ L czci (137). ◊ V czci (1). ◊ pl N czci (3). ◊ G czci (7). ◊ A czci (26). ◊ I czciami (2). ◊ L czciach (5); -ach (2) BielKron, SarnStat, -åch (2) OpecŻyw, RejPosWstaw, -(a)ch (1). ◊ sg a. pl G czci (1). ◊ sg G a. pl A czci (1). ◊ sg G a. pl G a. A ćci (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Cześć religijna, uwielbienie, kult (1188)
- 2. Uwielbienie wobec duchownych i przedmiotów kultu
(76)
- a. Objawy tego uwielbienia (49)
- 3. Uwielbienie należne Bogu (38)
- 4. Wielkość, moc, wspaniałość (93)
- 5. Szczęśliwość wieczna (6)
- 6. Uszanowanie, poważanie, uznanie; podziw (449)
- 7. Sława, rozgłos (57)
- 8. Wysoka pozycja społeczna, zaszczyty przywiązane do stanowiska, ambicja (182)
- 9. Stan (3)
- 10. Przedmiot chluby (84)
- 11. Dobre imię, honor, godność osobista
(268)
- a. Honor w pojęciu prawnym (102)
- b. Godność kobieca; dziewictwo (12)
- c. Cnota (6)
- 12. Może kosztowności kościelne (1)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (45)
cześć kogo, czego, czyja (103): PatKaz I 13v; WróbŻołt E7; SeklKat F3; RejKup o7 [2 r.]; MurzHist A3v; KromRozm III M4; LubPs N6; tákowy ieſth Pan zawiſny/ ktory ćći ſwoiey niechce dáć żadnemu ſtworzeniu.[bibl. Is 42/8] KrowObr 220 [przekład tego samego tekstu Leop], 2v, 19 [2 r.], 30v, 52, 96 (15); RejWiz 2v; Leop *A3v, Is 42/8, 48/11; SarnUzn C8v, D3v [2 r.]; RejPos 304 marg; BiałKat 226 marg; A ſpráwiedliwą pomſtę táki odnieść muśi/ Ktory ſie ná cżeść bogow y rodzicow kuśi. HistLan F2v; WujJud 218v; WujJudConf 58v, 62; Przeto niemáią ſię z cżego hárdzy Heretykowie gorſzyć/ ktorych cżeść Chryſtuſowá [...] boli. SkarJedn 196; KochPs 113; SkarŻyw 152, 235, 358, 397, 482 (9); CzechEp 292; NiemObr 5, 34, 119; ArtKanc F6v, K18; day by ſię końcżyło/ Iákoby z twą cżćią/ á mą poćiechą też było GrabowSet Dv, Dv, V; LatHar +4v, 331, 637; Y te ſłowá haeretycy głupie ćiągną przećiw wzywániu y cżći świętych w kośćiele zwyczáyney. WujNT 699, 38, 81, 322, 714, 869 [3 r.]; WysKaz X2v; Nieżycżliwi czći matki Bożey heretycy. SkarKaz 578b marg, )( 3, s. 85b, 244a, b, 578b [2 r.]; zkąd nie ogárnioná Cześć twa pánie ná wieki GosłCast 20; cześć y imię Páná wáſzego podłe y lekkie v was ieſt SkarKazSej 671a, 671a, 693b. Cf »cześć boża«.
cześć od kogo (13): RejPs 145v, 146v; Záprawdę wielka ſławá y cżeść od nas nędznych iemu być ma LubPs Z4; KrowObr 153; RejAp 198; RejPosWiecz3 99; BiałKat 76; RejZwierc 195v; A zá to co on ſpráwuie/ tylko ſobie cżeść/ chwałę/ od wſzech nas zoſtáwuie. ArtKanc T9; LatHar 106, 385, 635; SkarKaz 353b.
cześć z kogo [= od kogo] (4): aby ſie tobie znas mnozyła y wieczna chwała y czeſc ſwięthemu maieſtatowi twemu. RejPs 79; RejAp 1; RejZwierc 18; SkarŻyw 458.
cześć z czego [= z jakiego powodu] (9): Bowiem to nam naſz pan dał aby z tego cżeſcz miał RejJóz E4v, A5; RejKup dd6v; RejAp AA2v, 31v; SkarŻyw 485, 546; ArtKanc I4v, N8v.
cześć komu [w tym: komu od kogo (10), komu z kogo (2), komu z czego (1)] (155): RejPs 79, 96, 141, 142v; RejKup k3, r6v; KromRozm I O4v; LubPs A6, Z4 [2 r.]; KrowObr 56v, 164v, 207; áby we wſſyſtkich rzecżách byłá cżeść Bogu [honorificetur Deus] przez Iezuſá Chryſtuſá Leop 1.Petr 4/11; RejZwierz 110v; RejAp AA2v; HistRzym 51; Cżeść ſwiętym. RejPos 209v marg, 253v; RejZwierc 182; CzechRozm 123v; SkarŻyw 119, 298, 458; NiemObr 92, 95, 100; ReszPrz 65; Z vſt Pánie żywiących duſz/ niechći ſię cżeść rodźi. GrabowSet R2v, E; Swiętych wzywánia zániechániem/ cżći P. Bogu vbywaLatHar Aaa8v, 76, 329 [3 r.], 330, 484, 561; SarnStat 4, 195, 896; SkarKaz 422a, Oooo2a. Cf W funkcji równoważnika zdania optatywnego, Fraza.
cześć ku komu (3): POtym Pan Bog gdy obaczył [...] Wiárę boiaſń chwałę y czeſć kniemu wſtadle ſwiętym/ Nie przepomniał iák ſtworzenia záwżdy był przychylnym. MrowPieś A4 [idem ArtKanc N11v]; SkarŻyw 294; ArtKanc N11v.
W funkcji równoważnika zdania optatywnego (często występuje jako zamknięcie pewnego wydzielonego odcinka tekstowego) [w tym: komu (41), czyja (1); z czego (2), za co (1), iż (1); cześć i chwała (26), cześć i sława (4); wieczna cześć (3), cześć na wiek(i) (wiekow a. wiekom) (30)] (42): O witay że mo[i]e dziecię [...] Panu Bogu czeſcz y chwałą [!] iż cie widzę żywe RejJóz P7v, M6; BielKom B2v; LubPs ffv marg; Wybáwił mie Pan od wſfelkiego vcżynku złego [...]: ktoremu cżeść á chwałá ná wieki wiekow. Amen. Leop 2.Tim 4/18, Rom 16/27, 1.Tim 1/17, BBB3; GrzegRóżn D3; LeovPrzep F3; Cżeść á chwałá nikomu iedno Bogu ſámemu. RejAp 9 marg, 66; BudNT 1.Tim 6/16, Apoc 5/13; CzechRozm 5v; przez Iezuſa Chryſtuſa Páná náſzego/ ktoremu cżeść y roſkázowánie ninie y ná wieki wiekom/ Amen. SkarŻyw 209; Zcżego Bogu wſzechmocnemu cżeść/ wierze S. podwyſzenie/ Heretykom poſromocenie SkarŻyw 546, 31, 41, 83, 127, 136 (16); GrabowSet N4v; LatHar 99, 561; WujNT 16, Rom 16/27, l.Tim 1/17, 6/16, Apoc 5/13, 7/12, Xxxxx3; SkarKazSej 683b.
»cześć mieć« = być wielbionym [szyk zmienny] (7):RejJóz E4v; áby tylko ſam Pan Kryſtus Syn Boży/ miał tześć y chwałę/ á my [...] poſromocenie twarzy náſzey. KrowObr 61, 242v; RejAp 1; RejZwierc 18; KochPhaen 1; GrabowSet V4.
»w (wielkiej) czci mieć« (4): takież y laſſi, rycerſthwu ſwemu kazał porębać kthore Zmodz w wielkiey czci miała MiechGlab [89]; SkarŻyw 595; ArtKanc M4; Lup nieprzyiáćielſki/ w dźiały rozdał/ onym Co go we cżći máią GrabowSet T4.
»czci uwłaczać (a. uwłoczyć, a. uwlec), uwłoczca, uwłoczenie, ubliżenie« [szyk zmienny] (13 : 2 : 1 : 4): ijż pán wſſego ſtworzeniá za ſweé ſtworzenijé tako ſromotnie cirpiál/ ſądzon iako vwlocżtza tzci bożé OpecŻyw 115, 130 [3 r.]; KromRozm I O4v, P; Ale nic to tći Kryſtuſowey nye vwłacza. KromRozm III M4; RejPosRozpr b4; CzechRozm 123v; SkarŻyw 298; NiemObr 34, 95, 100; pewna rzecż iż zániechániem wzywánia S. cżći Pánu Bogu vwlecżeſz. LatHar 330, 329; Reliquiae S. cudá czynią bez vbliżenia czći y chwały Bozkiey. WujNT 477 marg, 196, 322, Yyyyyv, Bbbbbb3v.
»cześć wyznawać« [szyk zmienny] (6): PatKaz I 13v; RejKup o7; LubPs N6, X5; Ano z dziwnemi kftałty ptaſzkowie latáią/ A twą cżeść rozlicżnemi głoſy wyznawáią. RejWiz 2v; WujJudConf 62.
»godzien (a. godny, a. godzień) czci« [w tym: czci i chwały (34)] [szyk 34 : 10] (44): ábowiem ći ieſt od was tey czći godzień RejPs 145v; BibRadz Tob 3/13; BiałKat 333v; CzechEp [416]; SCżęśliwa Pánno/ y godná cżći wſzelkiey GrabowSet X3, Vv; Bądźćie pozdrowione godne cżći nogi Páná IEzuſá Chryſtuſá LatHar 267; Godźieneś P. Iezu Chryſte wſzelkiey cżći y chwały LatHar [540] [idem 29 r. do str. 545], 67, 458, 475, [540] [3 r.], [541] [6 r.] (35); iż záſłużył/ áby był wyſłuchan/ będąc nagodnieyſzy wſzelákiey czci y chwały. WujNT 760; SkarKaz 243b, 671b.
»wieczna (a. wiekuista) cześć« [w tym: cześć i chwała (4)] [szyk 16 : 5] (21): RejPs 81; LubPs ffv; BibRadz I *7; muśi być s tego wiekuiſta cżeść á chwałá imieniowi iego ſwiętemu. RejAp AA2v, 31v, 69, 198; GrzegŚm 67; RejZwierc 195v; RejPosWstaw [1102]v; BudNT 1.Tim 6/16; KochPs 96; SkarŻyw 83; CzechEp 64; ArtKanc V13; á choćia nie dla pokolenia Náſzego: iednák/ dla twoiey cżći wiecżney/ Zmień wzgárdę GrabowSet V; LatHar 106, 571, 591, 635, Aaa8v.
»cześć i dostojność« (2): A iż teſz powiedaſz/ że wtym ćći y doſtoynośći Páná Kryſtuſowey namniey nieuymuieſz KrowObr 213; WujJudConf 62.
»cześć i miłość« (3): HistRzym 51; SkarŻyw 294; wiele tákich ieſt/ ktorzy nád cżeść y miłość Páná ſwego/ nic milſzego áni drożſzego ná tym świećie ſobie nie poważáią. WysKaz X2v.
»cześć, (i, a) sława« [szyk 10 : 4] (14): OpecŻyw 71v; ISz tobie a nikomu inemu ſlawa czeſc chwała y kazde błogoſlawienſtwo naſz miły panie nalezy RejPs 96; GliczKsiąż A3; LubPs Z4 [2 r.]; RejPos 13; BudNT Apoc 5/13; CzechRozm 5v; á twoiego imieniá cżeść y ſławá gdzie będzie? SkarŻyw 502, 119, 136; GrabowSet B3v, N4v; LatHar 484.
»cześć i szanowanie« (1): izali złe y niezgodne przypuśći pan do czći ták wielkiey/ y ſzánowánia godnego/ ſtołu ſwego? SkarKazSej 67lb.
cześć kogo, czyja (243): RejKup o7; Dii adscriptii [...] qui ex hominum genere inter Deos referebantur [...], Którym cześć Bogów powynna byłá wyrządzana. Mącz 83d; Abowiem ſwoich tytułow y cżći Pan Bog inſzym vżycża WujJud 122v, 24, 120; BiałKaz Gv; SkarKaz 457a. Cf »cześć bosła«, Wyrażenia przyimkowe.
cześć od kogo (4): WujJud 264; Bo y my ſłuſznie one czćimy/ y oni ſłuſznie ſię czći od nas zbraniáią. WujNT 883; SkarKaz 315b, 456a.
cześć komu (211): SkarŻyw 358; Bo wzgárdźiſzli grzeſznym/ ſkądżeć cżeść powſtánie? GrabowSet K3; więtſza cześć Chryſtuſowi gdy ſię z námi święći iego korzą SkarKaz 636b. Cf cześć z kogo komu, Wyrażenia przyimkowe.
cześć z kogo komu (3): SkarŻyw 463; zażbyś wolał wzdáć mnie/ w on płácż wiecżny/ Gdyż/ z tám podánych/ cżeść nie idźie tobie GrabowSet O4v, Gv.
cześć ku komu (1): wielką máią w Ewángeliey/ miłośći y czći ſwey ku vmárłemu dobrodźieiowi y Pánu ſwemu/ pochwałę. SkarKaz 386a.
»cześć (u)czynić, działać; eześć uczyniona; czci czynienie« [w tym: za co (1), z czego (1), od kogo (1), u kogo (1); cześć i chwałę (14), cześć i pokłon(ę) (2)] = adorare, dare gloriam Vulg [szyk zmienny] (49 : 5; 1; 1): poklęknąwſſy vcżynili cżeſtz boſką cialu ſwiętému. OpecŻyw 154v, 179 [2 r.], 182; PatKaz I 14v; PatKaz II 84v; ſczego wdzyączny bądącz a czeſzcz yey ſtego czynyącz rzeczmy wſzythczy ſkryſtem Amen PatKaz III 92v; RejPs 191v; RejJóz Q3; Na káżdym Inſtrumencie yemu cżeść dzyáłaymy. LubPs V6v; Syedḿ kroć przez dzień cżyniłem cżeść imieniowi twemu LubPs ccv, B6v, G4, H4v, M3, S3 (18); Nápomina ku ćći á chwały cżynieniu Pánu Chryſtuſſowi. Leop Ps 98 arg, 2.Par 20/18, Ps 65/2, 4, 98/9, 131/7, Is 27 arg, 27/13; RejZwierz 106; BielKron 91v; RejPos 209v; KuczbKat 355; Ktoby mowił/ że w tym Swiętym Sákrámenćie/ Páná Chriſtuſá [...] chwálić nie mamy/ áni [...] ná mieścách iáwnych áby mu cżeść od ludźi cżyniono wyſtáwowáć/ [...] ten przeklęty niech będźie. WujJud 264, 176v [2 r.]; BudBib I 136a; SkarJedn 345; KochPs 32, 41, 176, 197; SkarŻyw 545; ArtKanc I8, K17v, N10, P19; Podobną cześć/ chwałę y poſługę czyni mu też kośćioł ná innych wſzytkich proceſſyách WujNT 89, 883; Nie pokázuie ſię miłość ku P. Bogu więtſza v ludźi/ iedno [...] gdy mu tu ná źiemi iáko mogą nawiętſza [!] cześć v ludźi czynią SkarKaz 456b.
»cześć wyrządzać (a. wyrządzić); cześć wyrządzana« [w tym: cześć i chwałę (1), cześć i pokłon (2)] = honorem tribuere Mącz [szyk 28 : 1] (25; 4): KrowObr 184; Słońce być powiadáią Cżapką Bożą/ przeto mu wielką cżeść wyrządzáią kiedy wſchodzi. BielKron 267v, 8, 141v; Mącz 83d; BiałKat 333v; KuczbKat 220 [2 r.], 275, 365; Chriſtuſowemu cżłowiecżeńſtwu cżeść wyrządzaná y ná boſtwo ſie śćiąga. WujJud Ll7, 26v, 46v [2 r.], 49, 53v marg, 241 v; ModrzBaz 86, 87; MWilkHist I; NiemObr 111, 117 [2 r.], 118; nie będźieſz ſię im nigdy kłániał/ ich chwalił álbo cżći wyrządzał. ArtKanc M6; WujNT 324, 456, 470, 882.
»(po)winna (a. powinowata), należąca cześć« [szyk 10 :4] (13 : 1):LubPs V5v; BibRadz I 136a marg; Mącz 83d; RejPos 215; KuczbKat 220 [2 r.]; WujJud 26v, 46v; ktorziby wiedźieli/ że powinną cżeść Bogu wyrządzáią [honorem debitum tribuere]/ gdy go ná świádectwo przyzywáią ModrzBaz 86; KochPs 41; Aby [...] tobie ſámemu [...] należącą cżeść/ chwałę/ y błogoſławieńſtwo [...] oddawáli. CzechEp [416]; ZawJeft 19; Niechći ięzyk moy chętny/ winną cżeść oddawa GrabowSet X2v; LatHar 242.
»wieczna (a. wiekuista) cześć« [szyk 16 : 5] (21): RejPs 191 v; A tak iuż vżywaymy weſpołek radoſći Czyniącz panu wiecżną czeſc tam na wyſokoſći RejJóz Q3; LubPs gg2v; tobie vpadáią/ Mocy zyemſkie/ niebieſkie/ y cżeść wiecżną dáią. RejWiz 165; RejAp 9v, 56, 130, 162; RejPosWstaw 111; WujNT 505. Cf Wyrażenia przyimkowe.
»(nie) modlitwa (a. modła) i (ani) cześć« [szyk 3 : 3] (6): WujJud B4v, 53, 53v; Przetoż ie miłuiemy iáko bráćią/ y w vcżćiwości przyſtoyney mamy/ ále nie modłą áni cżćią nabożną (co ſámemu Bogu nałeży.) WujJudConf 59v; SkarKaz 457a. Cf »ku czci a ku modlitwie«.
»cześć, (i) pokłon(a)« [szyk 7 : 1] (8): że żaden Ciáłá Páńſkiego nie pożywa/ áż mu pierwey cżeść y pokłonę vcżyni WujJud 176v, 176, 241v; LatHar 195 [2 r.], 348; tedy przećię ſłuſznie chćiał ániołowi cześć y pokłon przyſtoyny vczynić WujNT 883, 882.
»cześć i sława« (5): Bo wziął v Bogá oycá cżeść y ſławę [honorem et gloriam]/ gdy tákowy głos k niemu przyſzedł od wielmożney ſławy: Ten ieſt ſyn moy namilſzy/ ná ktorym ią przeſtawam. BudNT 2.Petr 1/17. Cf »ku czci, sławie«.
»ku czci« (339): Laurentalia, Swiętobliwość gry ku czćy [Laurencji] w Rzymie Mącz 186a.
~ ku czci kogo, czego, czyjej (175): Wrog Ezopá kazał błágáć/ Kośćioł k iego cżći zbudowáć. BierEz H2; ſyedmyą vyuodow tego douyeſzcz chczą ku czczy yey ſyedmy radoſzczy PatKaz I 13; PatKaz II 78; PatKaz III 154; iáką kolwiek wymyſloną przyprawą ku czći iego wyznáwaycie wielką ſpráwę iego RejPs 144v, 74, 142, 188v, 199; RejJóz E2; SeklKat F; RejKup r2, n7v; KromRozm III P3v; MrowPieś ktv, A2v, A3; Ná rozlicżnych przypráwách będę cye wyſławyał/ Ná wdzyęcżnym inſtrumencie ku ćći twey przygrawał [psallam tibi Ps 143/9] LubPs ee5v, E4, H4v, M, P5v, R2v (12); SeklPieś 20; KrowObr 27; RejWiz 162; BielKron 12v, 75v; Saturnalia, Swiętá były obchodzone xiężycá grudniá ku czći Sáturnuſowe Mącz 369d, 12c, 185b, 211a, 213d, 272c, 342d; RejAp AA5; RejPos A3, 27, 42v [2 r.], 44, 52v (22); RejZwierc 1v [2 r.], 2, 36, 113v, 254v, 255; RejPosWstaw 42; BudNT a6v; CzechRozm 235v; KochPs 131, 186; To Ambrozyus [...] ku cżći tak zacney Męcżenicżki wypiſał SkarŻyw 71, 312; NiemObr 6; Do miłosci. [...] A ſtaẃ ſię ná Wiślnym brzegu/ Gdźie ku twéy ćći ołtarz nowy Stáwię ſwą ręką darnowy. KochFr 97; ArtKanc L9, M18v, N8, N10v, T5v, T6, V2v; w ſproſne poſzło vżywánie/ To/ co ku twey cżći/ poświęcono Pánie GrabowSet V, Q2v, S4; Troie pozdrowienie po Kredzie/ ku cżći Troyce ś. poſpolićie nabożni ludzie mowić zwykli. LatHar 510, 21, 44 [2 r.], 72, 107, 620; WujNT przedm 27, s. 38, 293, 714; SarnStat 986; SiebRozmyśl [M2]v; SkarKaz 353a; GosłCast 14; SkarKazSej 696a. Cf komu ku czci czyjej, »ku czci bożej, Boga«, »ku czci pańskiej, Pana«, »ku czci świętej«.
ku czci komu [w tym szyk: komu ku czci (81)] (166): co kolwiek iemu ku czći vczyniſz wſſytko będzie wdzięcznie przyięto od niego RejPs 75, 143v; RejRozpr B3; LibMal 1544/84; RejJóz E2 marg, E4v, E5; SeklKat T2; RejKup z6v; My ku ćći Bogom bydłá nie zábiámy HistAl I8v; MurzHist A3v; MrowPieś A3; Sabá krole Arábſcy Pánu ták ſławnemu/ Ponyoſą vpominki ku wyętſſey cżći yemu [dona adducent Ps 71/10]. LubPs Q4, Q4v marg, V5, Y2v, Y6, Z6v, gg2; Niechay będzie poſwięcony then Zwon [...] ku ćći Swiętemu Brykcemu KrowObr 103, 13v, 170 [2 r.]; BibRadz I 426a marg, II 95c marg; Przeto był dał zbudowáć kościoł Ianuſowi ku cżći BielKron 101, 5v, 24v [3 r.], 39v, 75v, 269v, 410, 457; Olympia, To iſte ſwięto triumph á weſołość Iovi olympico ku czćy vſtáwione. Mącz 263a; Thiasus, chorea in honorem Bacchi/ Taniec ku czći Bacchuſowi. Mącz 455b, 9a, 23d, 175c, 190d, 198b (20); GórnDworz T3v; HistRzym 99v; ſtan twoy á żywot twoy błędny á płynący iáko wodá/ obroći ku cżći ſobie RejPos 43v; A miáſtho pámiątki ſwiętych á wiernych Páńſkich [...] iednemu ku cżći bylicżką ſie opaſáć/ [...] drugiemu ku cżći cżárowáć RejPos 276v; Ewányelia ku cżći dzyewicam RejPos [340], 26, 39v, 52v, 59v, 61 v (24); WujJud A2v; ArtKanc L5, N11; GrabowSet X2v; WujNT 114. Cf komu ku czci czyjej, »ku czci Bogu«, »ku czci Panu«.
komu a. kogo ku czci (1): Cerery ku cżći a chwale palono Swinię BielKron 24v.
komu ku czci czyjej (4): Nyechby ye corki krolewſkye k twey cźći [!] tobye wzyęły. LubPs M3; RejWiz 178v; RejPos 53; Máłoli było kámienia z ktorego ſobie Pan Bog ſynow Abráhámowych nácżynić/ y lud ſobie ku cżći ſwoiey ſtworzyć mógł SkarŻyw 26.
»ku czci Panu, pańskiej, Pana« [w tym: ku czci i chwale (12)] [szyk 36 : 4; w tym szyk odwrotny tylko w postaci „Panu ku czci”](29 : 3 : 5): RejPs 141 v; Iż to ſpokory prżychodzy Czo panu ku cczý pochodzy RejKup r8, dd7, ee7v; a iego świętyi miłości proſzę/ aby to było ku tći iego pańſkiéi/ i zbawięniu duſz Chrześcjańſkich MurzNTSekl A2; BielKom G6v; GliczKsiąż B; LubPs A6, Y6 marg, aa2 [2 r.], aa4 marg, cc3, ff3v [2 r.]; RejWiz 78v; SarnUzn A3; Bo nie rozumiey ábyć tho piſmo gánić miáło cokolwiek vcżyniſz ku cżći Pánu ſwemu RejPos 119v, 23v, 62, 115, 133v, 156v (20); BiałKat 136; KochPs 149; wdowkę onę pochwalił [...] y Mágdálenę/ ktora ku czći Páná ſwego/ koſzt wielki ná drogi oleiek vczyniłá SkarKaz 456a.
»ku czci świętej [kogo, czyjej]« [w tym: ku czci i chwale (13)] (szyk 16 : 5] (21): LubPs A6; A o tym pewnie wiem/ iż on [...] niebo zoſtáwił ku ſwiętey cżći á chwale ſwoiey RejPos 240, 29v, 34v, 134v, 154, 179v (16); KwiatOpis A2v, B3; My tobie kroluiącemu/ nabożnie ku cżći twey świętey śpiewamy. ArtKanc E5v; SkarKazSej 696a.
»ku wiecznej (a. wiekuistej) czci« [w tym: kogo, czyjej (7), komu (4); ku czci a chwale (2)] [szyk 6 : 2] (8): Stan człowieczy Iáko miał żyć ku wieczney tći iego. MrowPieś ktv, A2v, A3; K wiecżney ćći twey [in saeculum Ps 101/29] potomſtwá ſwe będąć tu rozmnażáli LubPs X4; RejPos 201 v; y w Rzymie ku iey pámiątce kośćioł nád iey grobem poſtáwiłá/ Bogu ku cżći wiecżney. SkarŻyw 152; ArtKanc N10v; LatHar 44.
»ku czci a ku modlitwie« (1): Nie vpominam cie s tego/ ábyś gárdził domem Páńſkim/ ktory ieſt iemu ku cżći á ku modlitwie zbudowan RejPos 144.
»ku czci, (i) (ku) sławie« (4): Diar 49; LubPs dd3; SkarŻyw 312; Ták też y to że ie kośćioł czći y ſławi/ ieſt ku więtſzey czći y ſławie Páná Chriſtuſowey. WujNT 714. ~
»na cześć« (82):
~ na cześć kogo, czego, czyją (27): on theż z ſobą ciało przerzecżone zanioſl do Rzymu y zachował z pocżeſnoſcią w koſciele na cżeſć s. Klimunta zbudowanym MiechGlab 27; RejPs 108; A ták nyechay wſſytek ſwyát chwali cyebye Pánye/ A ná cżeść twą wydawa rozlicżne ſpyewánye [psalmum dicite nomini eius, date gloriam laudi eius Ps 65/2] LubPs P3v, ee3; BielKron 288; RejPos 336v, 337 żp; KuczbKat 190; SkarŻyw 21, 429; Na cżeść krolá twego/ ſpieway, chwaląc iego ArtKanc A15v; LatHar 331; WujNT 60, 73, 194; Miłość ku Bogu pokázuie kto ná iego cześć dáie. SkarKaz 456b marg, 85a, 456b, 579b. Cf »na cześć Boga«.
na cześć komu [w tym szyk: komu na cześć (4)] (39): PatKaz II 19; RejPs 104v marg, 191 v; Zydżi ołtarze/ ſłupy Pogáńſkie/ ná cżeść bogom pogáńſkim wymyſlác pocżęli. BielKron 265v; GórnDworz V4; HistRzym 11; RejPos 53, 278, 341v żp; Ná cżeśc niewyſłowionemu y nieogárnionemu Bogu/ ktory w Troycy ſtráſzliwy y łáſkáwy kroluie ná wieki wiekom Amen. SkarŻyw 414, 47, 52, 76, 347; Bo pewna/ że v niego nie ći láſkę máią/ Którzy łákome złoto iemu ná cześć dáią. ZawJeft 35; WujNT 222; SiebRozmyśl F2v; SkarKaz 456b. Cf »na cześć Bogu«, »na cześć Panu«.
na cześć komu a. kogo (2): PatKaz II 23v; izaż krom mężow náſſych cżyniliſmy iey plácki na cżeść iey [ad colendum eam] Leop Ier 44/19.
»na cześć Panu« (3): RejPs 204; Widziſz żem wſzytko na cżeść Pánu ſwemu ſpráwiał. RejWiz 183; RejZwierc 186.
»na wieczną (a. wiekuistą) cześć« [szyk 2 : 1] (3): RejPos 53; SkarŻyw 429; Iż ćię między innémi Pan twóy obrał ſobie Za mátkę/ oblubieńcę/ ná wieczną cześć tobie. SiebRozmyśl F2v.
»z(e) czcią« (5): ijż Maria z wielką tzcią ij weſelim miala bytz wzięta do nieba. OpecŻyw 181v; SkarŻyw 356, 403; Támże naświętſzé ćiáło/ ze czćią zdéymowáli SiebRozmyśl Iv.
cześć czego (7): Obrázow cześć śćiąga ſię ná tego, ktorego známionuią. WujNT 869 marg,123, 124, 869 [2 r.], Aaaaaa3; SkarKaz 456b.
»we czci mieć« [szyk zmienny] (8): OpecŻyw 69; Ale Papieſtwo we czći mamy mieć wielkiey. OrzList b4v; BielKron 266; SkarŻyw 398; Mieli/ práwi/ kiedyś Zydzi we czći mieyſce święte WujNT 123, 508, Philipp 2/29; SkarKaz 40b.
»cześć i chwała« (2): Iákoż to przesławny dźień/ wſzelákiey cżći y chwały godźien ArtKanc E19; WujNT 124.
»cześć i powaga« (1): Obácż/ [...] wiákiey cżći y powadze byłá ſtolicá Rzymſká v ſtárych Grekow SkarJedn 222.
»cześć i szanowanie« (1): Ieruzálem mátká náſzá/ mowi Apoſtoł/ nád wſzytki mátki czći y ſzánowánia godná. SkarKazSej 665b.
cześć czego [=ku czemu] (2): O czći kośćiołow świętych SkarKaz 456a, 453b.
»cześć wyrządzać; cześć wyrządzana (a. wyrządzona)« (6; 2) : Koronie ćierniowey tześć wyrządzamy dziſiaKrowObr I75v; SkarŻyw 546; Wielka tedy ślepotá ieſt/ gánić to/ [...] gdy cześć wyrządzamy rzeczom ábo mieyſcom pewnym WujNT 424, 122, 184 [2 r.], 382, Aaaaaa3.
»pokłon i cześć« (1): Náśmiewáią ſie z nas iáko z báłwochwálcow/ że Krzyżowi ś. pokłon y cżeść cży- niemy WujJud 49.
»z(e) czcią« [w tym: z wielką czcią (13)] (19): Popowie ich gdy co ćiáłá Bożego zoſtánie [...] po obiedzie y náiadſzy ſię/ idą do Cerkwie y ono co zbyło bez vcżćiwośći/ ábo zmáłą cżćią nieprzyſtoynie iedzą. SkarJedn 346, 316; co ia ſłyſząc y widząc/ wybiegłem przećiw Piotrowi/ ze cżćią go przyimuiąc wdom moy SkarŻyw 436; Ciáłá ich Fłorencya zacna Páni pobrawſzy/ zwielką cżćią pogrzebłá. SkarŻyw 553, 363, [407], 441, 463, 473 marg (16); SkarKaz 386a.
»cześć Chrystusowa, Chrystusa« [szyk 4 : 2] (5 : 1): Pátrzćie iáko teraz v nas Chryſtuſowá cżeść z deptána ieſt SkarJedn 402; Ták ſię zdrzewem onym wielce cżeść Chryſtuſowá wzgłośiłá po wſzem świećie SkarŻyw 397, 71, 306, 518; SkarKazSej 682b.
»cześć chrześcijańska« (2): Ták iſz nie bez wielkiego pożytku/ rozſławienia cżći Chrześćiáńſkiey/ ono drzewo S. tám przemieſzkiwáło. SkarŻyw 73, 75 marg.
»cześć katolicka« (1): kácerſtwa żeby vſtáły á wyſoko ſię cżeść twoia Boſka y Katholicka podnioſłá SkarŻyw 115.
»cześć pańska« (1): Po nich wdźięczné potomſtwo w ſwéy właſnośći śiędźie/ V ktorych ważna cześć páńſka będźie. KochPs 102.
»cześć i prawda« (1): ktorzy mężnie vmieráiąc świádectwo Chryſtuſowey cżći y práwdzie iego dáwali SkarŻyw 306.
»wielka cześć« (6): Y przypáſz miecz możnoſći ſwoiey ná biodrá ſwoie/ á zwielką czćią przypádnie tobie ocz ſie iedno pokuſiſz RejPs 67v, 111; BielKron 134; RejPos 222; Wielka cześć iego: cześć niezmierzona Niebem niemoże być ogárniona. KochPs 70; SkarKaz 242b.
»moc, (i) cześć« [szyk 6 : 1] (7): BibRadz Dan 7/14; y dał iemu on nawyſzſzy moc á cżeść/ y kroleſthwo nád wſzelákim pokoleniem RejPos [136]; CzechRozm 12v; NiemObr 105, 134; iż wiecżnie z Oycem przebywa/ moc, cżeść z Bogiem zá rowne ma ArtKanc M12v; WujNT Apoc 4/11.
»cześć a sława« (1): gdyż iedno ſłowo [Alleluja] nikomu nie przypiſuie cżći á ſławy/ iedno ſámemu iemu á wielmożnośći iego: á drugie ſłowo [Amen] przypiſuie mu/ áby ſie wſzytko sſtháło wedle woley iego RejAp 156.
»cześć i wielmożność« [szyk 1 : 1] (2): Gdzye też przypiſuye pánu Bogu tę cżesć y wyelmożnosć/ że on Pan nád pány/ Krol nad krolmi mocny á wyelki GliczKsiąż C3v; LatHar 507.
»cześć i zacność« (1): y o to ſię ná nas fráſuią/ gdy tákową cżeść y zacność/ ktorą pan Chriſtus ma/ wyznawamy NiemObr 108.
cześć kogo [= ku komu] (2): GórnDworz Kkv; Cześć biſkupow iáko wielką byłá. SkarKazSej 680a marg; [cf znacz. 1. HistLan F2v].
cześć kogo, czego, czyja [= pochodząca od kogo] (5): WróbŻołt Y2; Bogá prośi by wſzytkiey Rzecżypoſpolitey/ Krześćiáńſkiey/ iák myſli doſtał cżći obfitey StryjWjaz B4; Yzali krolowa ſyna Krolewſkiego porodziwſzy/ ſynowſkiey cżći iuſz niema? SkarŻyw 299, 140; CzahTr Fv.
cześć od kogo (7): BierEz R4v; OpecŻyw 108; vcżynił Rzymiánom moc pánowánia á ſobie cżeść od wſzytkich. BielKron 103, 40v, 105v; GórnDworz Aa4; Wodzili ſtárcá onego po mieśćie/ cżći od wſzytkich ludzi godnego SkarŻyw 273.
cześć u kogo (17): BielŻyw 87; BielKron 41, 93, 117; GórnDworz Cv, Xv; BudBib Sap 8/10; BiałKaz M2; SkarJedn 222; Acż Papieſtwo rzecż ieſt duchowna y vrząd Chryſtuſow: ále tá cżeść v ludzi y przodkowánie ktore znim idzie/ vwieść może SkarŻyw 473, 429, 454, 544, 559; CzechEp [412]; pátrz/ áby twé ſpráwy w domu ſye toczyły Porządnie: á dobrą cześć v ludźi mnożyły ZawJeft 21; SkarKaz 385a.
cześć ku komu (4): Dźiś młodźi náſtáli bárzo mowni/ y wſtydu á czći ku ſtárſzym máło pokázuiący SkarKaz 42b, 43b [2 r.]; Stáropolſka cześć ku krolom. SkarKazSej 693b marg.
W przeciwstawieniu: »cześć ... potwarz« (4): miáſto cżći potwarzą oddawa. BudBib Eccli 29/9.
W funkcji równoważnika zdania optatywnego [komu] (7): ſwiebodnemu cżeſć, á zdrayczom ſmierć BielŻyw 25; Chwałá y cżeść káżdemu ktory dobrze cżyni [bibl. Rom 2/20] WujJud 53v [przekład tego samego tekstu (5)] BudNT Rom 2/10; ModrzBaz 59; WujNT 16, Rom 2/10; SkarKaz 350a.
»czci dosta(wa)ć, otrzymać cześć« [szyk zmienny] (4 : 3): BierEz G; KuczbKat 425; Ci wſzyſcy zá żywotá ſwego otrzymáli cżeść [gloriam adepti sunt Vulg] BudBib Eccli 44/7, Sap 8/10; StryjWjaz B4; ModrzBaz 58v; każdy czci doſtánie/ Kto nań przyśięga. KochPs 90.
»cześć mieć« [w tym: od kogo (2), u kogo (2), czyją (1) = być szanowanym [szyk zmienny] (12): Szcżuká [...] Wſzytkim rybom pánowáłá/ A od nich cżeść wielką miáłá. BierEz R4v, E4; A tak namęcżywſſy ſie go/ poganom go w ręce dali/ aby s tego cżeſtz od ludzi mieli/ ijżby onij byli ludzie miloſciwi OpecŻyw 108; MurzNT Ioann 4/44; Mącz 203b; ſkądby Krol Iego M. cżeść/ á narod Polſki ſławę/ v poſtronnych miał ludzi GórnDworz B7; HistRzym 21; SkarŻyw 299, 559; CzechEp [412]; Abowiem ſamże Ieſus świádczył/ iż Prorok w oyczyznie ſwey czci nie ma [honorem non habet] WujNT Ioann 4/44 [przekład tego samego tekstu MurzNT ], Hebr 3/3.
»we czci mieć« =szanować [szyk zmienny] (17): BierEz A2v; LibLeg 11/187v; SeklKat H; MurzHist K2; BibRadz Lev 19 arg; Nietelko w tey mierze białegłowy od w. m. krzywdę ćirpią/ ále y męſzcżyzni/ ktorzy one we cżci máią GórnDworz Vv, K5v, Gg, Ii2v, Kk5v, Mm2; HistRzym 40, 112; PaprPan T3v; Miey we cżci Oycá y Mátkę ArtKanc M4; GórnRozm D4; którému oni pod przyśięgą powinné poſłuſzeńſtwo czynić/ y iego we czći mieć będą winni. SarnStat 203.
»cześć zachować; ma być cześć zachowana [komu]« (2; 1): HistLan F2v; przyſięgáli przes Bogá y Ceſárſki Maieſtat [..,] ktoremu ma być wiárá y cżeść/ y chuć ſerdecżna záchowána BielSpr 11v; CzahTr Fv.
»czci żądać« (1): ym mniey [Kato] cżci żądał, thym ſie go więcey przydzierżała. BielŻyw 125.
»powinna, przystojna cześć« [szyk 3 : 1] (3 : 4): HistLan F2v; ktorym z oſobná káżdemu ieſteſmy przyſtoyną cżeśc powinni. KuczbKat 305; y ludźie prawdźiwie náukámi ſię báwiący/ wpowinney cżci niebędą oſzukáni. ModrzBaz 135; SkarKaz 43b.
»cześć abo dostojnośc« (2): Bo owo cżapki zdeymowánie/ kłániánie/ z drogi vſtępowánie/ niemoże być właſnym imieniem cżći ábo doſtoynośći názwáno/ ále rácżey ſą nieiákie znáki cżći ábo doſtoynośći ModrzBaz 40, 40.
»cześć a pochwała« (2): BielKron 112; á co może być gániebnieyſzego/ iáko kłamliwą gębą złupić pocżćiwą białągłowę z dobrej ſławy [...]? ieſzcże zá iáką przycżyną/ zá thą/ kthora by iey tym więtſzą ieſzcże cżeść/ á pochwałę od ludzi przynieść miáłá: to ieſt/ iż ſie cznotliwe iey ſercze ná złą drogę náwieść nie dáło. GórnDworz Aa4.
»cześć i podwyższenie« (1): á iáko z krolow cześć wſzytká y podwyżſzenie/ ná ich dobre iáko z głowy ná członki/ ſpływáło. SkarKazSej 692a.
»cześć, (i, a) powaga (a. poważenie)« [szyk 15: 1] (16): Abi yey mczi wthey czczi y powadze myely yako na ſtan yey mczi prziſthoy LibLeg 11/187v; BielKron 41, 105v, 117, 181v; Nunquam nisi honorificentissime Pompeium appellat, Nigdy o niem nie mówi yedno s wielką czcią á powagą. Mącz 157d, 111a, 479a, d; GórnDworz Cv, Ii2v, Mm2; RejPos 303; BiałKaz M2; SkarŻyw 559; Poniewaſz człowiek [...] czći ieſt y poważenia godny/ [...] prżeto płácon nie ma bydź żadnem ná świecie złotem. GórnRozm E4v.
»cześć, (i, a) sława (a. sławność)« [szyk 9 : 4] (13) : BielKron 70, 205; áby nie był złupion z oney prawdziwey zapłáty/ to ieſt/ ze cżći/ á ze ſłáwy/ ktora s pocżciwego potu płynie. GórnDworz D7; BudNT Rom 2/10; ModrzBaz 57, 58v, 59; A iſz byłá wielkiey v ludzi ſławy á cżci y náwiedzánia zacnych oſob [...]: o to ſię fraſowáłá/ iſz ią ludzie ták bárzo ſobie ważyli. SkarŻyw 140; CzechEp [412]; GostGosp 155; nie máſz wątpliwośći/ By w kim cnotá miáłá viść bez cżći y ſławnośći. RybGęśli D3v; SkarKaz 579b; GosłCast 7.
»cześć i waga« (1): tedy przedśię tych ktorym zayrzemy/ w tákiey cżci y wadze być nierádzi widźimy/ w iákiey ſámi ieſteſmy. ModrzBaz 7.
»cześć, (i) wiara« [szyk 2 : 1] (3): BielKron 352v; BielSpr 11v; Tegoż ſobie po Bogu naprzod vważayćie/ A iemu ſwą cżeść wiárę mocno záchowayćie. CzahTr Fv.
cześć komu (22): Więtſzaby cżeść byłá pánie Koſtká Dworney pániey/ kiedy byś ią w. m. thák wyſoko wynioſł/ iżby z dworzáninem doſtoinoſcią porownáć mogłá GórnDworz Kk2. Cf cześć komu u kogo, Wyrażenia przyimkowe.
cześć komu u kogo (2): za to tesch nyebedzie y v m ny yedna czeſcz tam v Czeſſarza Thvr. za the robothe LibLeg 10/123; Leop Esth 8/16.
»[komu] cześć dawać; cześć ma być dawana« (8; 2): Czeſć ma być dawáná miſtrzowi March1 A3v [idem March3 V2v]; OpecŻyw 71v; March3 V2v; BielKom A3; ieſth ſám przed páłacem ieden cżłowiek/ kthoremu ſie wſzyſcy kłániáią y cżeść dawáią HistRzym 46; BudBib Prov 26/8; SkarJedn 117; zgánił to: iſz liſtom Kśiążęcym cżeść/ ktora ſię Boſkiey rownáłá/ dawáli. SkarŻyw 462, 88, 241.
»[kogo] mieć w cześć« [szyk zmienny] (3): BierEz P2; Proſſe rácziż mie wzdy miécz wczeſċ Bom był Paſterz trzody twoiey RejKup bb4v; BielKom A3v.
»mieć się w cześć« = zachowywać się z godnością (1): mieyże ſię w cżeść y ty Byś nie był bity. KlonFlis F.
»cześć otrzymać, czci dostać« (2 : 1): Pan Bog [...] Dwu w nierowną walkę ſpráwił: By ſie ſługá z Pánem wſpierał/ Ktoryby cżeść otrzymáć miał BierEz E4v; HistAl D7v; Meritum adeptus est honorem, Powinny czci doſtał. Mącz 217d.
»za cześć poczytać, mieć, wziąć« [szyk zmienny] (1 : 1 : 1): żon miał kilko ſet/ do ktorych Kápłani iego wolny máią przyſtęp/ máiąc to ſobie zá wielką cżeść. BielKron 453v; gdyż ſię cżeſto będąc żywymi wzbroi okazowali/ tedy też to zacżeść ſobie niemałą pocżytali/ gdy wniey wgrob włożeni bywali. KwiatKsiąż N3; SkarŻyw 115.
»[komu] cześć sprawić« (4): A iż ią Lwicą zwáli/ tę iey cżeść ſpráwiono/ Lwicę potym ku iey cżći złotą poſtáwiono. RejZwierz 15v.
»[komu] cześć (u)czynić, (u)działać« = adorare Vulg [szyk zmienny] (14 : 3): MetrKor 31/621; Zá to iemu dziękowáli/ Przyſtępuiąc obłápiáli [...] Nawyżſzą mu cżeść dziáłáiąc. BierEz F2v, Qv; gdy ⟨Ie⟩zusa przed wiétnicę ku Pilatowi przywiedli/ proporce mu ſie ſklanialy cżeſtz iemu cżynily OpecŻyw [123]v, 108v, 121, 181v; BielŻyw 27; Leop 1.Reg 25/23; BiałKat 356; HistLan E3v; KuczbKat 305 marg; StryjWjaz B; SkarŻyw 292, 304; Ia ſczęsćié ták ſzácuię/ że vććiwym cnotom Czynię czesć więtſzą/ niżli bogátym klinotom. KochFr 104; ArtKanc D12.
»cześć wyrządzać (a. wyrządzić); cześć wyrządzana; czci wyrządzanie« [w tym: komu, czemu (19)] = decorare, habere a. perhibere honorem, honestare, honorare, honore afficere a. dignare a. facere, venerari, dignatio, dignitas, veneratio Mącz [szyk zmienny] (21; 5; 3): GliczKsiąż N7v; będzieſz wyrządzał cżeść mátce ſwoiey Leop Tob 4/3, Esth 1/20; BielKron 453; KwiatKsiąż Nv; Rzimiánie [...] zá naypierwſze á nayznámienitſze czći wyrządzanie poczitáli/ Triumph hetmáński Mącz 466a, 69b, 79d, 89a [2 r.], 151a, c (15); WujJud 48v; ModrzBaz 2v, 68; káżdy ſię dotykáć iego chćiał/ cżeść mu wielką wyrządzáiąc SkarŻyw 30; StryjKron 762; WerKaz 287; WujNT 440, Act 28/10; SarnStat 310.
peryfr. »ostatnia cześć« = pogrzeb (1) : ſkoro Narimuntowi wielkiemu Xiędzu ſwoiemu Pánowie y Boiárze Litewſcy/ y Zmodźſcy oſtátnią cześć y poſługę pogrzebu ná zgliſkach Wilnienſkich odpráwili StryjKron 360.
»powinna (a. powinowata), przystojna, godna, własna cześć« [szyk 9 : 2] (6 : 3 : 1 : 1): tego ſie boię/ Iż za wielką dobroć twoię: Godney ći cżći nie vdziáłam BierEz Qv; Co wſſytko zá tem ſzło/ że ſie godzi [...]/ áby náucżycyelom á ludzyom vcżonym ſluſſna á powinowáta cżesć byłá wyrządzoná od káżdego oycá GliczKsiąż N7v; KwiatKsiąż Nv; Mącz 217d; A Abdyaſz to widząc/ ná oblicże vległ Pocżćiwość wyrządzáiąc/ mężowi ſwiętemu/ (Iákoż iednák przyſtoi/ właſna cżeść káżdemu) HistHel B3v; StryjWjaz B; bo gdy z zacnymi y vcżciwymi pániámi/ cżeść im powinną cżyniąc/ ochotnie y weſoło rozmawiał: nigdy iáka która byłá ná twárzy/ niewiedział. SkarŻyw 292, 304; StryjKron 762; iż Korneliuſz chćiał Piotrowi cześć iemu przyſtoyną wyrządzić WujNT 440; SarnStat 310.
»prożna cześć« (1): on żeby oney prożney cżći y niepokoiu vſzedł/ ſłup ſobie wyſoko poſtáwił SkarŻyw 30.
»cześć świetska« (1) : Iezus mily będątz ſám na oné górze/ ſtál bliſko ſwitaniá na modlitwie/ zniknąwſſy od cżcij ſwietſkié. OpecŻyw 53v.
»cześć a podciwość« (2): Veneratio, Czczenie/ czći á podćiwośći wyrządzánie. Mącz 479d. Cf Wyrażenia przyimkowe.
»ku czci« (34): HEnrik gdy zá żywotá ſyná koronował/ Ku cżći s pirwſzą potráwą/ k ſtołu przyſługował. RejZwierz 21 v.
~ ku czci kogo, czego, czyjej (14): March1Wiet A2 [2 r.]; Przeto zdała mi ſie rzecż ſluſzna czo oney miało być to przypiſać ku cżći waſzey P M. y owſzem ku cżći waſzey mążonki. WróbŻołtGlab A3v, A3; RejZwierz 15v; BielKron 156v; Epithalamium, [...] Wierſze ku czći weſela cziyego vczinione. Mącz 107a, 45d, 144a; GórnDworz Dd5; RejZwierc 195; Calep 366b; WujNT 869.
ku czci komu, czemu [w tym: komu ku czci (3)] (18): Ku czci sławnej a szlachetnej osobie Wielmożnemu Panu Jeronimowi z Łaska RejŁas 1; RejJóz M6; Przeto Poetowie zmyſlili/ iż on napirwey [...] ogień s kámieniá wſkrzoſáć vkazał y pierśćienie nośić ná cżwartym pálcu ku cżći ſerdecżney żyle. BielKron 23v; Ovatio, Rádość s weſelim y wykrzykániem Hetmanowi ku czćy Mącz 271c; Tumulus honorarius, Próżny/ czczy grób/ który tylko ná pámiątke ku czći komu wyſtáwiony yeſt. Mącz 468c, 106b, 134c, 186b, 274a, 363c, 475a; OrzQuin Mv; RejZwierc 35v; RybWit C2v. Cf Zwrot.
ku czci kogo a. komu (1): około ktorego ſłupá Rycerſtwo rozmáite gry ſpráwiáło ku cżći a chwale krolowey BielKron 158v.
»ku czci i ku hańbie« (1): Te ktore thu były tu [!] cżći/ y ku háńbie białychgłow/ nád miárę ſłowá/ ták nápełniły vſzy káżdego/ iż tám nic iuż więcey wniść by nie mogło GórnDworz Dd5.
»ku czci a poczciwości« (1): Ornamento suis esse, Ku czćy á poczćiwośćy być prziyacielóm ſwym. Mącz 269c.
»ku czci i ku posłudze« (1): Służká áby też wżdy záwżdy był [...] nie wſzetecżny/ ále coćby ſie et ad forum et ad corum [...] przygodził/ to ieſt/ tobye ku cżći y ku poſłudze tákże RejZwierc 35v.
»ku czci a (ku) sławie« (2): March1Wiet A2; Pięknie było káżdemu pánu w tey ſławney Koronie/ gdy ludzie poććiwi s chući á z miłośći około ſie ich wieſzáli/ ku cżći á ku ſławie ich RejZwierc 195. ~
»na cześć« = in honorem PolAnt (5): W wielkim lepak domu nie iedno ſą nacżynia złote y ſrebrne/ ále y drewniáne/ y gliniáne/ á one iednák ná cżeść/ á te ná nie cżeść. BudNT 2.Tim 2/20, 2.Tim 2/21.
~ na cześć kogo (2): gdzie dzis ieſth miaſtho Auguſta [...] na cżeſcz Ceſarza Auguſta zbudowane. MiechGlab 44; BielKron 266v.
na cześć komu (1): nátychmiaſt ſpráwili ſlup krolewski s kámieniá cżárnego ná cżeſć Anektánábowi HistAl A2v. ~
»z (wielką) czcią« (25): OpecŻyw 72; BielKron 42v; gdy mu ſam Papieſz ná głowę Infułę kładł/ z wielką cżćią y poniżenim złożył ią z głowy SkarŻyw 462, 212, 298, 391, 473.
Iron. (5): A to w niwecż żec gębę/ ná krzyż pokryſláią/ Alboć wzory ná twarzy/ páznokty zdzyáłáią. [...] lecż s tey cżći/ bárzo bolą kośći. RejZwierz 122v; RejAp 139; ô piękna cześć: y życzyćby ſobie kondiciiéy tákiéy/ w któréy zwyćiężcá tym ſámym rózny ieſt od zwyćiężonégo/ mężny od ſłabégo/ że świétnieyſzym niewolnikiem ieſt? OrzJan 44, 44.
»cześć i łaska« (2): Gdyż Pan Bog miłoſierdzye y prawdę miłuye/ Cżeść y łáſkę wyernym ſwym yáko Pan dáruye [gratiam et gloriam dabit Dominus Ps 83/12] LubPs S6v; WujNT 262.
Wyrażenie: »czci godny« [szyk 9 : 2] (11): SeklWyzn f3v; SeklKat Hv; KromRozm III K4v [3 r.]; KrowObr 126v; BiałKat 363v; RejPosRozpr [c]2v; Kápłani ktorzy ſię w przełożeńſtwie ſwym dobrze ſpráwuią/ niech będą miáni godnymi dwoiákiey czći (marg) dwoiákiego opátrzenia. Heb. (‒) WujNT l.Tim 5/17, 1.Tim 5 arg, Bbbbbb3v.
»(za)prosić, wezwac (a. wzywać) na cześć« [szyk zmienny] (13 : 4): GlabGad N8v; BielKom G3v; BibRadz Esth 5 arg; A gdy było ná ſwięto ſwego národzenia/ prośił gośći do ſiebie ná cżeść BielKron 137v, 21, 59v, 63v, 85, 115 [2 r.] (11); Coena igitur recta, Záwołána vczta gdy królowie xiążęta/ álbo známienići pánowie do ſwego dworu ná cześć wzywáyą. Mącz 348d; StryjKron 125; KochFr 23.
»cześć a czestowanie« (1): Odit populus Romanus privatam luxuriam, [...] Lud Rzimski ma w nienawiśćy hoyne czći á czeſtówánia domowe Mącz 201c.
»cześć, kołacyja« (1): vdáli ſie ná roſkoſzy świeckie/ ná igrzyſká/ ſproſtne/ ná cżći/ kołáćye/ goſpodárſtwá/ máſzkáry/ gámrácye. BielSpr 3v.
»we czci mieć, miany« [szyk zmienny] (3 : 1): Biegłość w práwiech [...] w wielkiey czći wſzędzie bywa miana KwiatKsiąż I4v; GórnDworz H; Ale ſkoro bogáctwá we cżći [...] pocżęli mieć/ zá rázem ſię prawdźiwa zacność w pychę/ á wolność w roſpuſtę obroćiłá. ModrzBaz 51v; SkarKazSej 692a.
»z(e) czcią uży(wa)ć« [szyk zmienny] (4): RejWiz 104v; Ten wylicżał roſkoſzy/ iákich cżłowiek ſławny/ Tu ma ze cżcią vżywáć/ á ſwego żywotá/ Vżyć z nadobną ſławą RejZwierz 134; iákoby poddáni/ cżáſu pokoiu pocżćiwie nábytego/ żyli we wſzelákim beſpiecżeńſtwie: vżywáiąc ze cżćią tego końcá pracz ſwoich/ ktory ieſt dobra myſl/ á odpocżywánie. GórnDworz Hh; RejZwierc 224v.
»cześć i waga« (2): złoto w wielkiey czci y w wadze, FalZioł IV 52b; ModrzBaz 44v.
cześć czego [= z jakiego powodu] (1): Pirwſzego zwycięſtwá mego wziąłem cżeſć y koronę HistAl B2v.
cześć dla czego [= z jakiego powodu] (1): Navalis gloria, Cześć dla oſięgnienia zwicięſtwá ná morzu. Mącz 242b.
cześć z kogo, z czego (4): A nietylkoć z piſmá Kromerowego wielką cześć y chwałę Koroná Polſka ma OrzRozm P4; BielKron 386, 460v; tyli więtſzą cześć maſz z przodków ſwoich/ Czyli oni chwálnieyſzy z wyſokich cnót twoich. KochFrag 42.
»powaga i cześć« (1): obaczáiąc iż w náſzym króleſtwie przećiwko powadze y czći nigdy nienáruſzonéy tegóż króleſtwá náſzégo/ były chowáné nieiákié złé zwyczáie SarnStat 953.
»cześć, (i» a) sława« [szyk 14 : 3] (17): KlerPow 4; Było [...] w naſzych ſtronach mnoſtwo rzecży znamienitich, z ktorych byłaby materia godná piſaniu na rozmnożenie czci á ſławy kroleſtwa polſkiego MiechGlab *2v; RejPs 219; OrzRozm P3v; BielKron 386; á cżego by oni z więtſzą ſławą/ cżcią/ y pożytkiem vżyć mogli/ iáko kiedyby [...] podnieſli woinę przećiwko pogánom? GórnDworz Ii4, B8; RejZwierc 23; ModrzBazBud ¶6v; SkarJedn 175; BielSenJoach 3; KmitaSpit A4. Cf Wyrażenia przyimkowe.
»ku czci« (7):
~ ku czci kogo, czego, czyjej (4): BielKron [3322]; RejZwierc 44v; BiałKaz L2v; Ciebie mdłe Muze moie chcą mieć Mecenáſem/ Prágną ku twey cżći ſławney ſpiewáć wiecżnym cżáſem. StryjWjaz A2v.
ku czci komu, czemu (2): Zaſzby tu nie lepiey być/ cżłeku Rycerſkiemu/ Coby ſłużył Koronie/ ku cżći páńſtwu temu. RejZwierz 104v; RejPos A3v.
Iron. (1):
cześć czego (1): Niechay ma Cárogrocki Biſkup cżeść przodkowánia po Rzymſkim Biſkupie SkarJedn 114.
cum inf (1): Nie ruſzyło ćię ono złoto/ y dobre mienie/ y cześć oná po krolu wtorym być SkarKaz 668b.
Ze zdaniem przydawkowym [w tym: z zapowiednikiem ta (3); by (1), iżby (1), że (1), żeby (1)] (4): yako by on [Lucyfer] byl tego doſtoyny tey czczy yz by był rouyen bogu PatKaz III 98; ArtKanc A3v; Ták y Chriſtus nie ſam ſobie tey czći przywłaſzczył żeby ſię sſtał Arcykápłanem [non semetipsum clarificavit, ut pontifex fieret] WujNT Hebr 5/5, s. 382.
»prożna, marna, obłudna cześć« [szyk 11 : 5; w tym: „marna” i „obłudna” w szyku odwrotnym] (14 : 1 : 1): GlabGad N4v; iż Grekowie/ nie dlá złey náuki [...] od kośćiołá ſię S. oddzielili: ále tylo dla świeckiego pánowánia y prożney cżći świeckiey. SkarJedn 256, 115, 150, 167, 178, [180], 186, 190; Nic to/ że kogo fortuná wyſtáwi/ [...] Bo go śmierć ſroga ze wſzyſtkiégo zwlecze/ A cześć obłudna zá duſzą vćiecze. KochPs 73; SkarŻyw 173, 298, 312, 318, 581; niech ták odmieni ſmák ſercá mego/ żeby ono [...] o żadną ſię cżeść márną nie ſtáráło LatHar 227.
»cześć świecka, ludzka« [szyk 9 : 6] (14 : 4): BielŻyw 95, 154; SeklKat Tv; MIkołay Papież Rzymiánin był wybran ná ſtolec Papieſki/ przed ktorym był vciekł chroniąc ſie ſwieckiey cżći do iedney iáſkinie BielKron 171v; SkarJedn 150, 256; KochPs 73 [2 r.]; więtſzą cżęść żywotá ſwego ná puſzcży ſtrawił: ludzkiemi cżciámi y tym cżego świát prágnie gárdząc SkarŻyw 117, A5, 27, 173, 473, 589; SkarKazSej 705a.
»cześć, (i, a) chwała« (5): BielŻyw 117; GlabGad N4; WróbŻołtGlab A3v; poruſzony zazdroſcią/ podwiodł lud poſpolity ná Moiżeſzá/ áby ſam iego cżeść á chwałę odzyerżał BielKron 40v; OrzJan 36.
»cześć, dostatek« (1): gdyż świeckie ty cżci doſtátki ſtáry zakon iako igrzyſzcżá dżiećiom nie doſkonáłym obiecował. SkarŻyw A5.
»cześć, (i, a, albo) dostojność (a. dostojeństwo)« [szyk 12 : 3] (15): PatKaz III 131v; FalZioł V 51; BielŻyw 95; KrowObr 15v; BielKron 80v; Mącz 46d, 157d; kto [...] Rzecżpoſpolitą dobrze rządźić chce/ temu niedoſyć ieſt cżćią á doſtoynością drugie przechodźić/ ále też roſtropnośćią/ y inſzemi cnotámi/ muśi nád drugie wiele mieć. ModrzBaz [16]; SkarŻyw 456; NiemObr 48; obiecuiemy [...] wſzech przerzeczonych Kśiążąt źiemie Kiiowſkiéy obywátelów y potomków ich [...] w ich ſtárádawnéy czći y doſtoyności/ iáko z przodków ſwoich y do tego czáſu byli záchowáć SarnStat 1062 [idem 115, 1192], 115, 1053, 1054, 1192.
»cześć, godność« (1): Gdyż przy nas moc zupełna/ czći/ godnośći wielkié GosłCast 13.
»cześć i imienie« (1): áż przez Tyruſá ſláchetnego y walecżnego rycerzá byli zwyćiężeni [...] ktoregoś twa miłość oddalił od ćći y od imienia HistRzym 79v.
»moc, (a, albo) cześć« [szyk 3 : 2] (5): PatKaz III 131v; HistRzym 5v; będźie zwan Syn Boży/ Ná ktorego Bog Oćiec moc á cżeść thę włoży/ By ná stolcu Dawidowym wiecżnie krolował ArtKanc A3v; SkarKaz 606a; GosłCast 13.
»cześć i panowanie« (1): Slepeciem ich jest żądanie Na czci i na panowanie BierRozm 16.
»cześć, (i) rozkosz« [szyk 3 : 1] (4): Bys téż aże do dziſieyſſego dnia zawżdy wetzciách ij w roſkoſſách mieſſkál/ tzoż by bylo pożytecżno wſfytko tobie bys iuż natychmiáſt vmrzétz miál. OpecŻyw [192]v; RejKup ee7; RejPosWstaw [1102]v; WysKaz 2.
»cześć i sława« (4): Mącz 104d; SkarŻyw 473; O wyſtrzegániu ſie vrągánia/ y zazdrośći cudzey cżći y ſławy. Phil K3; SkarKazSej 705a.
»cześć i stolec« (1): Iſch gdy ynne czczy y stholcze rady ſzwey wedlvgk ſzwey woly y zdanya poddawayą, thedy y byſzkvpſtwą pogothowyw. MetrKor 31/620v.
»cześć, (i, albo, albo i) urząd« [w tym: „urząd” w pl (7)] [szyk 7 : 1] (3): Mącz 157d; Zaſz to nowa v Páná Kryſtuſá cżeść ſwoię y vrzędy ſwoie ná ludźie wkłádáć? WujJud 148; o tych będźiem rozumieć/ że ći z rozſądku ludźi tych ktorzi teraz ſą/ y ktorzi ná potem będą prawdźiwey á ſpráwiedliwey cżci ábo vrzędu doſtąpić [maximum honorem consequi posse]/ á wielkimi ludźmi być mogą. ModrzBaz 40, 135; SkarJedn 374; SarnStat 266, 1053, 1054.
»cześć i (a) władza« (3): Tożći byli drudzy ápoſtołowie/ co był Pyotr/ rownye vczęſtnicy tći á władzey KromRozm III L8v; NiemObr 57; SkarKaz 606a.
»cześć, zacność« (1): Wſzyſcy dobrzy tákowych rzeczy ſobie życzą, Aby vczciwe mieli obeście ná świećie: [...] Aby do czci, zacnośći przyſzli CiekPotr Cv.
»cześć i zwierzchność« (1): Heretyk ten ieſt; ktory dla iákiego docżeśnego pożytku/ á nawięcey dla cżći y zwierzchnośći ſwey/ fáłſzywe y nowe opinie wymyśla WujJud 20.
Personifikacje (4): Tu śiedźi/ złotem/ cześć koronowána KochFrag 14.
cześć kogo, czego, czyja (9): KrowObr 118v; im więcey [...] ná wzor Dawida krola miłowáli cżeść domow Bożych: tym ie więcey cżcił y wynośił Pan Bog SkarŻyw 356; niechćieli Krolom przyśięgą obowiązáni być. Ale ſwemu tylko Papieżowi/ o ktorego cżeść/ y pożytek/ powinni ſię przećiwko Krolom Pánom ſwym/ y Rzecżypoſpolitey záſtáwiác NiemObr 171. Cf Wyrażenia przyimkowe.
»ku czci« (6): Y my ſię ſłuſznie záwſtydźić mamy: ieſli co w domách náſzych ieſt ochędożnego y koſztownego/ ku prożney czći świeckiey SkarKaz 456a.
~ ku czci kogo, czego, czyjej (5): przetho náoſtathek wtory Páweł Papieſz/ ku ćci ſwoiey/ y ſámi Kárdynali/ y konie ich/ w Szárłat álbo w tzerwoną bárwę przybrał KrowObr 35v, 33; SarnStat 180, 196, 923.
cześć kogo, czego, czyja (9): cżeść Sthárych ludzi ſzedziwość ich. Leop Prov 20/29; w rzecży nie prágnąc właſney chłuby/ niechay przedſię tho wſzytko powie/ co ku iego cżći przyſłuſzy. GórnDworz D7v; RejZwierc [213]; WujNT 73. Cf Wyrażenie przyimkowe,
cześć czego [=pochodząca z czego] (5): ſluſſnie ijżby ona tę pirwéy cżeſtz miala zmártwychwſtaniá/ ktorą my mietz mámy po dniu ſądnym. OpecŻyw 181 v, 188v; panyenſtwo yeſt ſyoſthra anyelſka czeſzcz cznot ſzmyercz grzechom PatKaz III 129v, 108v; KrowObr 154.
cześć komu (8): Y obiemá więtſza cżeść kiedy prawdą ſwiętą/ Poydą s ſobą RejWiz 55v; BudBib Ps 149/9; niewiáſtá iesli włoſy zápuśći cżesć iey ieſt. BudNT 1.Cor 11/13 [15]. Cf Wyrażenie przyimkowe.
W przeciwstawieniach: »cześć ... hańba« (4): OrzRozm Q; MAło ná tym że moie fráſzki maſz piſáné/ Lecz ie chceſz/ Mikołáiu/ miéć y drukowáné: Ku ćći/ czy háńbie moiey? KochFr 126; Niech obłudni/ żáłoſną háńbę/ zá cżeść máią GrabowSet G3v; CiekPotr 55.
»cześć ... lekkość« (3): Mącz 485d; KochFr 64; Zá cześć więcéy/ niż lekkość/ poczytał to ſobie/ Ludzkość wſzelką okázáć naliżſzéy oſobie KochTarn 74.
»cześć ... sromota« (2): Mącz 485d; bo w tey mierze z wygránia cżeść máła/ á s przegránia śiłna ſromotá. GórnDworz I8v.
»za cześć poczytać, mieć, pokładać, przyjmować, przypisować« [w tym: iż, że (3), gdy (1)] [szyk zmienny] (4 : 1 : 1 : 1 : 1): Ani Czo innego za cżeſć ſobie pokładał iedno czo mogł opatrznoſcią á mądroſcią dowieſć BielŻyw 95; yz nieiedno zony od męzow odlączaią ale tez ſamy ſniemy krom zadnego wſtidu mieſkaią/ y ieſcze ſię ſtego przechwalaią y zaczeſc ſobie poczitaią SeklKat K3; ták theż Duńcżykowie y Szkáninowie zá cżeść ſobie przypiſuią/ iż Longobárdy ich przodkowie kroleſtwo we Włoſzech záłożyli BielKron 292v; SkarŻyw 92; KochMuza 25; máią to ſobie ći zacni 1udźie zá oſobną cżeść/ gdy ieden drugiego w tákowych poſługách vprzedźi ReszHoz 120; KochTarn 74; ále rzeczy té/ któré niewolnikóm/ od páná 1udźi niewolniczych bywáią dawáné/ nieprziymuiemy my zá cześć OrzJan 44.
»czci szukać« [w tym: wedle czego (2), w czym (1)] [szyk zmienny] (3): KromRozm III D2; BudNT Rom 2/7; tym ktorzy w ćierpliwośći vczynku dobrego/ ſzukáią ſławy y czći y nieśmiertelnośći/ odda żywot wiecżny WujNT Rom 2/7 [przekład tego samego tekstu KromRozm III D2, BudNT ].
»cześć a(l)bo przywilej« [szyk 1 : 1] (2): Utora czeſzcz albo przyuyley yeſt czudnoſzczy PatKaz III 108v, 107v.
»sława, (i) cześć« (3): BudNT Rom 2/7; Ten wſzytkę sławę/ cżeść y ſzcżęśćie ſwe będźie pokładał w ſpokoynem á ſzcżęśliwem ludu ſwego żyćiu ModrzBaz 22v; WujNT Rom 2/7.
»cześć a uczciwość« (1): Niech w ſobie rozmyśláią/ że práwa cżeść á vcżćiwość/ nie zależy w zacnośći rodzáiu/ [...] ále w tych cnotách/ ktore właśnie dobrym przynależą ModrzBaz 13v.
~ ku cżci kogo, czyjej (5): Ieſli też czo vdziełają Thedy Herbow nawieſſayą Aby to ku jch cċzy było RejKup r8v; KrowObr 136; OrzRozm Q; ktemu też/ łáſká oná/ tym ſie więtſza widzi/ im ią ſobie cżłowiek bárziey droży/ y ku więthſzey cżći ſwoiey/ być ią rozumie. GórnDworz K8v; KochFr 126.
komu ku czci (5): BibRadz 1.Petr 1/7; GórnDworz Hh5; RejPos 54v; Tákże z Aryſtoteleſowey ſzkoły [...] wyſzedł Alexánder Krol Mácedońſki/ ktory y ſam to ſobie ku wielkiey cżći miał/ że był wychowáńcem náuki y kárnośći Aryſtoteleſowey ModrzBaz 130v; WujNT 1.Petr 1/7.
cześć komu (2): Acz ći on [kardynał Sbiszko Olesznicki] tobie [panu Olesznickiemu] ieſt domową czćią wielką/ ále nam innym ieſt też wielkim przykłádem ku wſzemu dobremu OrzList c2v; Byłáś raz czćią pánnóm náſzem/ Byláś żalem drugim czáſem ZawJeft 45.
W formułach przysiąg (11):
Ja N. slyvbuya, ſſwam czeſcz ſſwam wyara ze ſſya mąm sthawycz wthorvnyv [...] thv gdzye yego krolyewſka myloſcz ſſwam oſſobą bycz raczy MetrKor 34/268, 37/2, 2v, 3v.
acz tho wſythko bądzye przeczywko thczy mey y dobrey wyerze MetrKor 37/2, 34/268, 37/2v, 4.
ze tho krolyowy yego myloſczy [...] oznamyą a naprzeczywko themu nycz szobye ku pomoczy nyebyerzącz a czo kolwyek bych szobye kv pomoczy bral tho thczy y wyerze mey ma wadzycz MetrKor 34/265.
tho wſchithko wyſſchey opiſano slyubuyemy Stephanowi Woyewodzie [...] dzierzecz y wipelnycz wedlug tego naſchego zapiſu nawieki wiecznye wedlug czczi, y chrzeſcziianskiey wiari naſchei LibLeg 6/79v, 6/160v.
Cf »pod wiarą i czcią«.»obiecować na swą cześć« (1): A iuż Więc ſyn kśiążęcy vpadł ná koláná/ Y wyznał ſwé poddáńſtwo/ y zwiérzchnégo páná/ Obiecuiąc ná ſwą cześć ktemu ſye znáć wiecznie KochProp 7.
»cześć odejmować« (1): Ale iż mi cżeść gwąłtem [!] z kątá odeymuią. O tębym rad vcżynił z tákowym ná iáwie CzahTr K3.
»cześć ogradzáć« = zabezpieczać przed posądzeniem o rozbój [w formule listu pogranicznych dowódców wojskowych zapowiadającego przystąpienie do prowadzonej przez króla polskiego wojny z Zakonem Krzyżackim] (6): Wedlye nayaſznyeyszego xyaſzyączya a pana pana Sigmuntha zbozey myloſczy krolya polſkyego [...] thobye [...] myſtrzowy zakonu krzyszownyczego [...] Ia M. trzepyenſky Rothmyſtrz krolya yego myloſczy drabſky [...] othpowyadam [wypowiadam posłuszeństwo] thym tho lyſthem, do thand do kandby krol yego myloſcz pan moy namyloſczywſzy sthobą walką wyodl, moya czeſcz ogradzayacz. MetrKor 34/288, 34/288, 288v, 37/1v [2 r.], 2.
»cześć (s)tracić, cześci ostradać« (2 : 1): woli cżeśći oſtradáć/ Niżliby miał y gárło dáć. BierEz S3v; ForCnR B; Aleć oto dáię ſponki/ ktorych lepiey ſtrzeż/ bo ſtráćiſzli ie/ tedy pożytek wiecżny y cżeść ſtráćiſz. HistRzym 62.
»uwłaczać (a. uwłoczyć, a. uwlekać), urągać, uwieść czci; uwłaczanie (a. uwłoczenie) czci« = detrahere Mącz, PolAnt; abradere, decerpere ex dignitate, dedecorare, deridere, detrahere de fama a. honorem, eximere honoribus, famae subtrahere, reprehendere, sugillare, sugillatio Mącz; detractio JanStat [szyk zmienny] (16 : 2 : 1; 6): BielŻyw 10; Grzeſſą yci ktorzi naſlawie zabiaią bliznego ſwego/ vrągaiac tſcy iego. SeklKat I3v, V4v; HistAl Bv; LubPs Q3, X3; RejWiz 76v; Leop Ps 100/5; Záſiadaſz á mowiſz przećiw brátu twemu/ á vwłacżaſz ćći [dabas probrum] ſynowi mátki twoiey. BibRadz Ps 50/20, 101/5; Eximere honoribus [...], Rzućić ſie komu ná dobrą powieść albo vwieść komu czćy. Mącz 102d; Abrado [.,,], Oskrobawam/ vskrobawam/ ogolam. Et per Metaph. Vſzkadzam/ vwliekam komu czći/ álbo czego inego. Mącz 345b, 39c, 79d, 427d [2 r.], 461c, d, 462b; RejPos 304; KochPs 49; Cierpliwy ná obmowy y cżći vwłocżenia y ſzemraniá, SkarŻyw 483 marg; Phil Q2; SarnStat 1068, 1087.
»cześć zachow(yw)ać« [szyk zmienny] (2): Bo chociay iuż cżłowiekowi wſzytko ine zginie Gdy on ſpełna cżeſcz żachowa przed ſię wſzędy ſlynie RejJóz Fv; BielKom E8v.
»czci, na cześć zapomnieć (a. przepomnieć, a. nie pomnieć)« [szyk zmienny] (2 : 2): RejJóz H; złupili go [tj. ołtarz] ći kácerze ze wſzytkiey zacnośći y z poczćiwośći iego/ niepomniąc nic na cześć Krolá Polſkiego OrzRozm Gv; PEtryło Wáłáſki Woiewodá zápomniawſzy ſwey ćći tákież przyrzekánia/ ktoremi ſie záwżdy Krolowi Polſkiemu obligował ſnim w pokoiu być/ w thárgnął z ludem ſwoim do Pokućia BielKron 421v, 399.
»nie zostawić [na kim] czci za pieniądz, za połgrosza, nie zostawić czci [na kim]« = conferre cuncta maledicta, conscindere, omnia maledicta congerere, proscindere conviciis Mącz (5 : 1 : 1): Omnia maledicta in hominem congessit, Nie zoſtáwił ná nim czći zá pieniądz. Mącz 145a, 122d, 372a, b; Powinowáctwo żadne/ bliſkość żadna/ W twéy vſzczypliwéy mowie nie ieſt władna: Czći nie zoſtáwiſz ná bráćie KochPs 75; NiemObr 4; By iedno zmárſk ná twarzy vyźrzał ſwoiéy pániéy/ To wnet czći zá półgroſzá nie zoſtáwi ná niéy. PudłFr 76.
»gardło, cześć« [szyk 2 : 1] (3): ForCnR B; RejWiz 193v; czći gárdłá y ſtátkow náſzych/ przed Máyeſtatem Krolewſkiem brońćie OrzRozm R2v.
»cześć ani imienie« (1): iżby mi nie mogli zaſzkodzić na duſzy ani na ciele/ na czci ani w gimieniu TarDuch D6.
»cześć i (a) powaga« (3): Fama, Sławá/ Poſpolita powieść o kim/ też cze[ś]ć á powagá każdego. Mącz 117b, 111b, 264b.
»cześć, (a, i, ni) sława; cześć z sławą« [szyk 9 : 2] (10; 1): gdyżći iá wás mam za wierne ſługi : abowiem mé ſłáwy ij cżći prawie ſtrzeżecie ForCnR B4; SeklKat M2; RejWiz 76v; Mącz 37c; RejPos 304; Aby tákim żywotem żył/ W iákimby ćći s ſławą nábył. RejZwierc 232v, 19, 30v, 41; StryjKron 240; Phil Q2.
»cześć i sumnienie« [szyk 4 : 1] (5): RejWiz 193V; BielKron 247v; iż nie był táki żadny miedzy nimi náleźion/ ktoryby mizerne Złoto álbo Srebro nád ſwoię przyſięgę/ cżeść/ y ſumnienie więcey przekłádał BielSpr 46v. Cf »pode czcią i sumnieniem«.
»cześć, (i, a) wiara« [szyk 15 : 11] (26): BierEz Dv; Z tymi towarzystwo mają, Co czci i wiary nie znają. BierRozm 14; BielKom E8v. Cf W formułach przysiąg, »pod wiarą i czcią«.
»pod(e) czcią« (14):
»pod wiarą i (a) czcią (i przysięgą)« [w formułach przysiąg] = sub fide et honore JanStat [szyk 11 : 1] (12): slyvbuyą pod wyara y tczyą moyą yz krolowy yego myloſczy Polſkyemu y koronye Polſkyey bandą wyecznye ſzwymy pothomky wyernym poddanym MetrKor 34/265, 37/2v; który to pokóy pod wiárą y czćią y przyśięgą náſzą ćieleſną [...] obiecuiemy zá ninieyſzym przywileiem chowác. SarnStat 1087, 119 [2 r.], 220 [2 r.], 989, 1068, 1070, 1079, 1114. ~
»prze cześć« = w imię, przez pamięć (1): pomoż mi moię cżeść záchowác á mego pánieńſtwá prze cżeść wſzech ſláchethnych kſiążąt HistRzym 21.
»na czci karać, przekażon« [szyk zmienny] (3 : 1): KromRozm II 14v; tedy tákowy gwałtownik na czći ma być przekáżon. UstPraw B2; wſzákże ie ná cżćiách drugie ná gárdle karano. BielKron 395, 348.
»cześć odjąć (a. odejmować)« (2): BielKron 349v; Exhonorare, in Bibliis non est latinum Cześć odyąć. Mącz 110d.
»czci odsądzić (a. (po)o(d)sądzać, a. odsądzywać), odsądzon(y), odsądzenie (a. odsądzanie, a. obsądzenie)« = skazać na utratę praw obywatelskich, z czym często wiązało się wygnanie z kraju i pozbawienie nietykalności osobistej; sacrare, devovere Mącz; infamis Mącz, JanStat; paraclytus Mącz; privatio honorie JanStat [szyk 42 : 6] (16 : 24 : 8): BierEz Q4; BielŻyw 6; heretikom mię być/ iawnie wkoſciele wolali ćći od ſądzili y ż źięmie wiwołali SeklWyzn 4; jeno sam WKM z Radami Koronnemi moc a władzą mieć raczysz tci kogo odsędzać Diar 85, 85; KrowObr 45; RejZwierz 30; OrzRozm H4, O2v; BielKron 218v, 418 [2 r.]; Mącz 276d, 363b; RejAp 194; Spitko Melſtińſki zábity/ y czći odſądzon. StryjKron 587 marg, 527 marg, 587 [2 r.]; Czći obſądzenie lekce ſobie ludźie źli ważą. GórnRozm C2 marg; Wſpomnię tu czći odſądzone/ niewiem co potem oſądzác ich czći/ gdy ſię do práwá nie sſtáwią. GórnRozm I2v, Cv [3 r.], C2, Dv, G2, I [2 r.] (22); PaprUp D; ActReg 84; Abowiém przez tákowé pánny [...] wyznánié pozwány ten/ który vłápił/ będźie ſie rozumiał przekonánym ná odſądzenié czći. SarnStat 642, 595, 609, 643; KlonWor 17.
»cześć, ku czci przywrocić« (1 : 1): Pilnie zá nim pánowie Ceſárzá prośili. Aby mu cżeść przywroćił RejZwierz 30; Amiráliuſá Schábotá Krol Fráncuſki záſię ku ćći przywroćił y máiętnośći BielKron 219.
»o cześć sądzić« [szyk zmienny] (2): w tym Státućie niemáſz tám áby oni kogo o cześć ſądźić mieli OrzRozm H4, L3v.
»cześć (s)tracić (a. postradać)« = honore privari, perdere honorem JanStat [szyk zmienny] (16): UstPraw A; BielKron 384; záś mężoboyce/ zápłáciwſzy głowcżyznę gárdłá y cżci nietrácą. ModrzBaz 6v; ták iż zbrodniowi nielża/ iedno czći poſtrádawſzy/ iść ná Niż GórnRozm H4; Iż gdy ten [...] przed nas o tákowy vczynek pozwan będźie: tedy w ten czás wedle ſtárych Státutów práwem przekonány będźie rozumian cześć tráćić SarnStat 642, 83, 84, 549, 642; SkarKazSej 687b.
»czci uwłaczać« (1): Zkąd ácz czći ich to nie ma vwłáczác [Et licet honori ipsorum per hoc minime derogetur JanStat 1114]: wſzákże przekonány będąc kmieć [...] niech wżdy odkupi gárdło dźieśiąćią grzywien SarnStat 670.
»cześć i głowa« (1): De fama et capite suo agitur. O cześć y o głowę mu idzie. Mącz 6a.
»cześć, (i) imienie« (2): A ktoby to ináczey odzyerżał/ táki czeſć y imienie tráci. UstPraw A; BielKron 349v.
»cześć i majętność« (3): BielKron 219; SarnStat 549; My ná nie mamy práwá dawne/ áby cześć y máiętność tráćili SkarKazSej 687b.
»cześć i sława« (2): CZęſtokroć ſie przydawa: iż niektórzy z rodzáiu ſzlácheckiégo/ iákoby vtrátnicy czći y ſławy ſwéy [prodigi honoris et famae ipsorum JanStat 621] [...] dobrowolnie vćiekáią z króleſtwá SarnStat 701, 796.
»cześć zachować; cześć zachowana« (1; 1): A thy ieſliś ſláchetny/ pomoż mi moię cżeść záchowác HistRzym 21, 25v.
»cześć a (i) sława« (2): Siłá yeſt tákich ludzi/ ktorzy miłuyąc cżesc á ſlawę/ cnotliwe á vbogye [żony] ſobye poymuyą. GliczKsiąż P7; ModrzBaz 14v.
Synonimy: 1. chwała, sława; a. błogosławienie, chwalenie, chwała, nabożeństwo, pokłona, posługa, służba; 2. banie się, bojaźń, powaga, szanowanie; 3. chwała, kościoł, reliija, wiara; 4. chwała, dostojność, godność, jasność, majestat, moc, możność, wielmożność, wszechmocność, zacność; 6. poczciwość, powaga, poważenie, szacunek, waga, zachowanie; a. β. bankiet, biesiada, czczenie, czestowanie, czta, gościna, kołacyja, podejmowanie, uczta; 7. chłuba, chwała; 8. dostojeństwo, dostojność, godność, moc, urząd; 9. stan; 10. chwała, zaszczyt; 11. poczciwość, sława; b. cnota, dziewictwo, panieństwo, poczciwość; c. cnota, zacność.
KW