[zaloguj się]
[pdf]

POCZCIWOŚĆ (796) sb f

poczciwość (528), poćciwość (195), potciwość (40), poczciwość a. poćciwość (33); poczciwość RejPs (29), BielKom (3), RejWiz (50), OrzList, LeszczRzecz, RejFig, RejZwierz (34), BibRadz (7), OrzRozm, OrzQuin (11), Prot, SarnUzn, SienLek, RejAp (11), GórnDworz (33), KuczbKat (3), WujJudConf, RejPosWstaw (3), HistHel, StryjWjaz (3), PaprPan, ModrzBaz (16), KochPs, CzechEp, WerGośc (2), WerKaz, PudłFr (2), ArtKanc (3), KochWr (2), Phil (3), GórnTroas, KochFrag, KołakSzczęśl, RybGęśli (2), WysKaz, SarnStat (25), SkarKaz (2), VotSzh CiekPotr, GosłCast (3), SkarKazSej (2), KlonFlis, SkorWinsz, KlonWor (2); poćciwość [w tym zapis: podź- (1)] HistAl, KrowObr (9), HistRzym, RejZwiercTrzec, CzechRozm, Calag (2), BielSjem, BielRozm, KochProp; potciwość [w tym zapis: pod- (10)] MetrKor (2), Mymer1, KromRozm I, KromRozm II, KromRozm III, GroicPorz (10), StryjKron (2); poczciwość a. poćciwość PatKaz II (2), LibLeg (6), ZapKościer (3), Calep (27); poczciwość : poćciwość : potciwość BielŻyw (10:1), RejJóz (13:4:1), Diar (2:-:3), GliczKsiąż (3:4), LusPs (1:7), Leop (–:4:1), BielKron (65:21), KwiatKsiąż (2:1:1), Mącz (13:1:7), RejPos (91:2), BiałKat (8:–:l), RejZwierc (28:123), WujJud (3:1), BiałKaz (1:1), GórnRozm (5:2), ActReg (6:1), WujNT (2:3), PowodPr (2:1); potciwość : poczciwość a. poćciwość RejKup (1:2).

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N poczciwość poczciwości
G poczciwości poczciwości
D poczciwości
A poczciwość poczciwości
I poczciwością poczciwościami
L poczciwości poczciwościåch
V poczciwości

sg N poczciwość (94). ◊ G poczciwości (143). ◊ D poczciwości (59). ◊ A poczciwość (200). ◊ I poczciwością [w tym zapis: -ąm (1), -am (1)] (113). ◊ L poczciwości (131). ◊ V poczciwości (3). ◊ pl N poczciwości (11). ◊ G poczciwości (4). ◊ A poczciwości (17). ◊ I poczciwościami (20); -ami (19), -(a)mi (1). ◊ L poczciwościåch (1).

Sł stp: poczciwość, poćciwość, Cn: poczciwość, Linde XVI – XIX w.: poczciwość.

1. Uczciwość, obyczajność, cnota, moralność; też zalety szczegółowe: skromność, wstydliwość, umiarkowanie, pobożność itp.; honestas Mymer1, Mącz; pudicitia Modrz (244): Mymer1 33v; RejJóz F marg; Dwyeć rzecży ſą/ wedle ktorych małżeńſtwo káżde dobrze ſtoi/ pocżćiwosć á pożytek GliczKsiąż Qv, Qv; RejWiz 5, 5v, 38v, 77, 91 marg, Dd2v; RejZwierz aa2v, 7v marg, 27v, 113v [2 r.]; Mącz 196c; iż tá cnotá mierność/ ma ten vrząd/ przywodzić rozumowi pod poſłuſzeńſtwo to/ co ſie w áffekciech pocżćiwośći przećiwi. GórnDworz Ff7, Hh2; Tu tedy Pan podćiwośći nas vczy BiałKat 58; KuczbKat 235; RejZwierc 228, 232 [2 r.], [233] [2 r.]; RejPosWstaw [413]v; CzechRozm 228; PaprPan Kv; bo vſtaw nie piſzą ludźiom dobrym/ ktorzi z ſkromnośći á z obycżáiu/ nie z boiáźni/ posłuſzni ſą pocżćiwośći. ModrzBaz 69v; Calag 145b; PudłFr 61; Calep 487a; Phil H4; KołakSzczęśl C3v; SkarKazSej 698b.

poczciwość czyja [w tym: pron poss (14), G sb i pron (6), ai poss (2)] (22): RejJóz C2, D8v, I4v, L2v; A teraz iuż nośiſz znák dobrey ſławy ſwoiey/ Ktorać lepſza niż złoto w pocżćiwośći twoiey. RejZwierz 5, 46, 141; BibRadz I 331b marg; GórnDworz O7; RejPos 50; RejZwierc 27, 40v, 74, 96, 103 (10); Co ieſliże ći co ná drogách záſtępuią/ zboyce/ niemáią być w Rzecżypoſpolitey ćierpiáni/ tedy y owſzem ći/ ktorzi ná pocżćiwość ludſką cżyháią/ á ſtáráią ſię o naruſzenie iey. ModrzBaz 53; KlonWor 37.

W połączeniach szeregowych (32): BielŻyw 142; Iedno ſie dzierz poczćiwoſći wiary a ſtałoſći Nigdy na cię nie przydą żadne omylnoſći RejJóz L7; GliczKsiąż E7v; LubPs Z5 marg; GroicPorz b4v; Iuż tám tania pocżćiwość/ cnotá/ ſławá/ zdrowie RejWiz 28v, 43v, 102v; GórnDworz Ee5; Bo dobrzy thego vżywáią z wielką roſtropnoſcią/ z wielkim vważeniem rozumu/ z wielkim bacżeniem boiáźni Bożey/ z wielką ſławą y poććiwoſcią RejZwierc 132, Av, 12, 38v, 40v, 67v (19); StryjKron 702; ActReg 30; SkarKaz )(3; KlonWor ded **3.

W połączeniach z przymiotnikami o treści pozytywnej (18): RejZwierz 17; gdy cżłowiek pomierny/ á nadobną á roſtropną poććiwością od Páná obdárzony/ [...] pomiemie á poććiwie á pobożnie cżaſow ſwych vżywa RejZwierc 105v, 104, 114v, 217v. Cf »sławna poćciwość«, »(za)cna poczciwość«.

W przeciwstawieniach: »poczciwość ... wszeteczność (3), lekkość (2), nieczystość (a. nieczystota) (2), łakomstwo, niecnota, nieprawość, obłudność, rzeczy niesłuszne, swawola, wstyd, wszeteczna chciwość, złość« (15): Práwo tedy/ ieſt náuká/ ktora wiedźie ku wſzelkiey potćiwoſći/ á odwodźi od káżdey niepráwoſći GroicPorz av; RejWiz 7v, 38v, 79; RejZwierz 17; GórnDworz Ee3; Poćciwość z niecżyſtotą RejZwierc B3v; Iáko nas [świat] ciągnie ná ſwe wſzetecżnośći/ A cnotá ſwięta ná cne pocżćiwośći RejZwierc 116, 36v, 122, 231v, 232, 232v, 270v, 271.

W przeciwstawieniach ze względu na inną hierarchię wartości: »pożytek (3), zacność [= wysoka pozycja społeczna], zysk ... poczciwość« (5): GliczKsiąż Qv; Pocżciwość nád zacność. RejZwierz 46 marg; A ták thu vważay co ieſt ſławá á pocżćiwość ty naprzednieyſze dwá klenoty/ ábyś ie położył ná wadze z nędznym á równym pożytkiem RejZwierc 36v, 268; Pierwſza piecża o zyſku/ niż o pocżćiwośći RybGęśli C3v.

W charakterystycznych połączeniach: poczciwość ludziom przyzwoita, ludzka (2), miła, nadobna, piękna, pospolita, roztropna, stanu swojego, uważna, wielka (4), w mowie, zachowana; dochodzić poczciwości (2), dzierżeć się, nie odstępować, odbieżeć, patrzać (2), pilen być (pilnować) (2), radzić się (2), słuchać, strzec (przestrzegać) (5), uczyć, użyć; mąż poczciwości, miłośnik, stałość; do poczciwości pytać się, przywodzić, od poczciwości odwieść się; posłuszeństwo (posłuszny) poczciwości (2), przeciwić się; wieść ku poczciwości; poczciwość mie(wa)ć na pieczy (2), miłujący (2), stracić, wysoko ważyć, wziąć [=odebrać], zachować (3); na poczciwość czyhać, mieć baczenie, patrzać, (wś)pomnieć (2); poczciwością przechodzić, słynąć, ucieszyć się; w poczciwości się kochający.

Zwroty: »naruszać, naruszenie poczciwości; poczciwość obrażać« (1:1;1): Bo ći náruſzáią pocżćiwośći [Oppugnant omnes pudicitiam]/ ktorzi przed ocży ludzkie vkázuią ſproſne málowánia ModrzBaz 53, 53; SarnStat 1000 marg.

»poczciwość zhańbić« (1): Iać dla wabnych Kruſzcow/ y biedney Mámmony/ Bądź dla chlebá/ bądź też z inſzey ſtrony/ Pocżćiwośći nie z hańbię lecż vmiotę Tak ſerce/ że w nim z trzymam fwą Cnotę. RybGęśli B3v.

Wyrażenia: »poczciwości makuła, zmaza« [szyk 1:1] (1:1): SkarKaz 277a; Wſzędy gonią y wiążą/ wſzędy ich [próżniaków] śiepáią/ Iák Rzecżypoſpolitey poſpolitą ſkázę/ Y pocżćiwośći ludzkiey oſtátecżną zmázę. KlonWor 37.

»sławna poćciwość« (3): nie może to żadnym obycżáiem dobrym zwano być co nie bywa roſtropnym rozumem/ ſławną poććiwoſcią/ á ſwiętą cnotą oſádzono. RejZwierc 71, 215v, 270v.

»(za)cna poczciwość« (10): Náſláduyże iedno tych ktorzy w ſwey zacnośći/ Wiedli záwżdy ſwe ſtany w zacney pocżćiwośći. RejWiz 3v, 5v, 16, 73v, 80, 194v; RejZwierc B4, 116, 126v, 132v.

»poczciwość żywota« (3): RejPos 297; przeto téż ſtráćili byli wſzytkę poczćiwośc żywotá/ vdawſzy śię w ćieleſnośći/ y w inſzé ſproſnośći takowé BiałKat 13v; RejZwierc 128.

Szeregi: »cnota, (a, i, albo) poczciwość; cnota z poczciwością, poczciwość z cnotą« [szyk 19:2] (12;7:2): Bo ieſzcże nie ták dziwno gdy máły ſtan zbłądzi/ A iż go przedſię cnotá s pocżćiwoſcią rządzi. RejWiz 5v, 9v, 76v, 79; Gdyż Rycerſkie klenoty ſą pocżćiwość s cnotą RejZwierz 33v, 49; KwiatKsiąż B2; GórnDworz Ee3; RejZwierc 60v, 98, 114v, 131, 134v (10); StryjWjaz A2v; Phil H4; Zydowie/ Turcy y heretycy iákie mákuły cnoty y poczćiwośći w zakonie ſwym máią/ [...] trudno krotko powiedźieć. SkarKaz 277a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 14 r.]

»potciwość a dobre sumnienie« (1): káżdy by ná ſwym ſkromnie przeſtał/ s potćiwoſćią á z dobrym ſumnienim/ co mu pan Bog dał. GroicPorz z4v.

»poczciwość, miara; miara z poczciwością« [szyk 2:1] (1;2): W káżdey ſpráwie pocżćiwość miárę záchowaymy RejWiz 17v; Strzeżże pilnie w ſwym ſtanie s pocżćiwoſcią miáry RejWiz 99, 143. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»poczciwość a (i) nabożeóstwo« (2): RejPos 90; dla tego niewidomym obycżáiem ieſt Boſka iſtność w Sákrámenćie: áby poczćiwość y nabożeńſtwo przy ónym Sákrámenćie byłá. BiałKat 330v.

»poczciwość i powinność« (1): pocżęli prośić/ áby w tey mierze miał bacżenie ná pocżćiwość/ y powinność ſwoię GórnDworz O7. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r..]

»prawa (a. wolna) myśl a poczciwość« (2): Radzącz ſie prawey myſli a ſwey poczćiwoſći Iuż vżyway każdy żwas wzdy moiey godnoſći RejJóz L2v; RejZwierc 190v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(i) rozum, (i, ani) poczciwość; rozum z poćciwością« [szyk 4:1] (3;2): RejJóz D8v; RejWiz 2; Y fortunie omylney też nie záwżdy dufay/ Rádſzey cnego rozumu s poććiwoſcią ſłuchay. RejZwierc B4, 75, 242v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»sława, (a, i) poczciwość; sława z poczciwością« [szyk 19:4] (18A): RejWiz 127; RejZwierz 45v, 51v, 82; RejPos 251v; Ták rádzęć w káżdey ſpráwie rozumu ſe chwytay/ A do cney poććiwośći á ſławy ſie pytay. RejZwierc B4; Ale wam rádzę obroć ſie tędy/ Gdzieby ominąć ty rozlicżne błędy/ Gdzie ná gośćińcu ſławá s poććiwoſcią/ Idźcie s chćiwoſcią. RejZwierc B4v, 27, 36v, 38, 50, 50v (18). [Ponadto w połączeniach szeregowych 16 r.]

»stałość a poczciwość« (2): RejWiz 102v; A tákże káżdy poććiwy cżłowiek ma ſie pilnie o to ſtáráć/ áby ſtałość ſwą á poććiwość ſwą thák pilnie vważał/ iákoby ſie żadnemu ſthráchowi áni żadnemu ſzcżęſciu od poććiwey powinnośći ſwey nigdy odwodzić nie dał RejZwierc 135v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»(ani) poczciwość i (ani) wstyd« [szyk 1:1] (2): RejJóz H4; iż wyelka poććiwość y wſtyd w mowye przed dziećmi ma być záchowan. GliczKsiąż E.

Wyrażenia przyimkowe: »krom poczciwości« = uczciwie (1): Trudno krom pocżćiwosći zoſtáwáć przy zyſku. Prot B3v.

»z poczciwością« = uczciwie (16): RejPs 214, 216v; GroicPorz z4v; RejWiz 55v, 56v, 70; Zda mi ſie iż ten lepſzą cżęść ſwiátá poſiada/ Ktory tu ſwemi páńſtwy s pocżćiwoſcią włada. RejZwierz 23v; RejPos 306; y owſzem [Pan] chcze ábyś z ochotną myſlą á s poććiwoſcią á s pobożnoſcią vżywał dobr nádánych od niego RejZwierc 102v, 132, 179v, 190v, 271.

~ W charakterystycznych połączeniach: z poczciwością kochać się w Bogu, uciekać się do miłosierdzia (bożego), uży(wa)ć (7), władać państwy.

Szeregi: »w bojaźni bożej a z poczciwością« (1): iedno ábychmy tego w boiáźni Bożey á s pocżćiwoſcią y nábywáli y vżywáli RejAp 152v.

»z poczciwością, (a) miernie (a. w mierze)« (2): Woli to myeć y tego nábywáć cżegoby mile á roſkoſſnye vżył/ niżeli cżegoby s poććiwoſcyą á w myerze vżył. GliczKsiąż F; RejWiz 31v. ~

»w poczciwości« = uczciwie (16): ſlugá rękę ma dáć/ áby w ſtátecżnosći/ miernosći/ w poććiwosći ſie chował. GliczKsiąż E7v; RejWiz 3v, 5v, 6, 19v, 38v, 194v; Toć ieſt dworſtwo/ záchowáć ſwoy ſtan w pocżćiwośći/ A zdobić ſie cnotami/ w pyękney ſtátecżnośći. RejZwierz 124v; RejAp 156v; RejPos 42; RejZwierc [283]v, 128, 136v, 221v; ábyſmy ćichy y ſpokoyny żywot wiedli we wſzelákiey pobożnośći y czyſtośći (marg) poććiwośći. (–). WujNT 1.Tim 2/1.

~ W charakterystycznych połączeniach: chodzić w poczciwości, służyć, uży(wa)ć swego stanu (żywota, swych wiekow) (3), wieść swoj stan (żywot) (4), zachować swoj stan.

Szereg: »statecznie a w poćciwości« (1): Tákże też ty ieſliżeć tego Pan Bog dopomoże/ to ſtátecżnie á w zacney poććiwośći wydzierżiſz y wytrwaſz te vććiwą ſzedziwość twoię RejZwierc 126v. ~

Personifikacja (2): Rzekł ſtárzec/ ieſt tu ścieſzká ále bárzo przykra/ Przy ktorey też tám mieſzka máłpá bárzo chytra. Pocżćiwość/ á przy niey ieſt pánią ſtárą Cnotá RejWiz 23v, 102v.

Iron. (1): Vźrzyſz niedbálca ná wſzem nikcżemnego/ Iáka poććiwość wielmożnośći iego. RejZwierc 221.

W przen (53): RejJóz D8v, Iv [2 r.]; Iż ſpráwiedliwość/ poććiwość/ á świáthłość wzeſzłá ieſt wiernym w ciemnośći. LubPs Z5 marg; RejWiz 5v, 9v, 16, 18, 28v (8); Tákże ſie też w ſwym ſtanie/ nie wybijay s kloby/ A mocno pocżćiwoſcią/ hártuy ſobie ſzroby. RejZwierz 111v; Trzeba go [Kupidyna] iáko Smoká/ ſzefelinem łomić/ A pilno s pocżćiwośći/ zá tarcżą ſie bronić. RejZwierz 114, 133v; KwiatKsiąż B2; GórnDworz Hhv; RejAp 156v; w iákiey pocżćiwośći á w iákiey ſławie mamy záchowywáć vſthá á ięzyki ſwoie RejPos 251v; W Polſzcże zacni ten Herb máią/ Ktorzy beſpiecżnie pływáią/ W cnotach/ w ſłáwach/ w poććiwośći/ Nie boiąc ſie nawáłnośći. RejZwierc Av; To iey [duszy] vbiory wſzytki/ poććiwość. RejZwierc 104v; Nie práwie w dobrey tám poććiwość toni RejZwierc 225, B4 [2 r.], B4v, 49, 50, 60v (26); ActReg 30.
Fraza: »poczciwość zdobi; poczciwością (o)zdobić, ozdobiony; ozdobne poćciwości« (1;2:2;1): RejWiz 102v; iáko [zacni ludzie] nadobnie w onych pięknych pomiárach/ w onych rozważnych ſpráwach á ozdobnych poććiwoſciach żywothy ſwe ſtánowili RejZwierc 112v; tylko ſie o to ſtáray ábyś iuż poććiwoſcią ozdobił á záháwtował ty oſtátecżnieyſze cżáſy ſwoie. RejZwierc 136v, 75, 114v, [213].
Wyrażenie: »droga poczciwości« (1): áby páná od rzecży nieſłuſznych odwiodł/ á przywiodł go ná drogę cnoty/ y pocżćiwośći. GórnDworz Ee3.
a. Kobieca niewinność, cnota w dziedzinie życia seksualnego; też: dobre imię, reputacja [bliskie znacz. 2.] (36): RejZwierz 44v; Ani to/ áni żadna naiwiętſza krzywdá/ nie ma iey od pocżćiwośći odwodzić. GórnDworz Cc, B4, Aa5v, Bb4v, Bb5.

poczciwość czyja [w tym: G sb i pron (11), pron poss (10)] (21): [Lukrecja] TO páni w Rzymie zacna/ zá ſwych cżáſow byłá/ Ktora o ſwą pocżćiwość/ ſámá ſie zábiłá. RejZwierz 44v; BibRadz Gen 20/16; GórnDworz T8, Mm3; RejPos 50; RejZwierc 189; Przeto żeś o poczćiwość twoię dbáłá máło. GórnTroas 73; GosłCast 65. Cf Fraza, Zwroty, Wyrażenie.

W charakterystycznych połączeniach: miłość poczciwości; od poczciwości odwodzić; przeciwko poczciwości wykroczyć; o poczciwość dbać, zabić się; przypłacać poczciwością.

Fraza: »[czyja] poczciwość gwałtem wzięta była« (1): LVkrecią mię zwano/ w Rzymiem ſie rodźiłá. A iż mi ma poczćiwość gwałtem wźięta byłá/ Przez ćię/ zły królewicze [...] KochFrag 40.
Zwroty: »poczciwości (swej) bronić, pilnować, strzegąca« [szyk zmienny] (2:1:1): iż pánny Mácedonſkie/ broniąc pocżćiwośći ſwey/ pobiły poſły Perſkie bárzo mężne. BielKron 116v; Remorissima femina a viris, Poczciwośći pilnie ſtrzegąca/ Niegżąca ſie Mącz 235a; GórnDworz Z7, Aa8v. [Cf też znacz. 2. »obrona poćciwości«.]

»poczciwości naruszyć« [szyk zmienny] (2): woláłá nákoniec gárło dáć/ niżli namniej náruſzyć pocżćiwośći GórnDworz Aa5v, Bb.

»przyprawić o poczciwość« = pozbawić dobrego imienia (1): ktorzy ią chcieli prze cnothę iey przypráwić o gárdło y o pocżćiwość iey RejPos 50.

»targać (a. targnąć) się na [czyjej] poczciwość« (2): RejJóz A3v; y kthokolwiek fáłeſznie tárga ſie na ich [białych głów] pocżćiwość/ opákuiąc onych powſcięgliwe życie/ godzien [...] wielkiego káránia. GórnDworz Aav.

»poczciwość swą zachować w cale; poczciwość [czyja] w cale zachowana jest« (1;1): nie poddáłá ſie przedſię/ ále pocżćiwość ſwą záchowáłá wcále. GórnDworz Aa6, Bb.

»zbawić poćciwości« (1): Bych ſie była nie wydarła Mogł by mię był zbawić garła Albo iſcie pocćiwoſći RejJóz F8.

Wyrażenie: »poczciwość białej(-ych) głow(y)« [szyk 5:2] (7): iáko pocżćiwość białeygłowy/ kthora ią raz ſtráći/ nigdy ſie iey ná zad nie wroći GórnDworz D5, T7v, T8, Vv, Aa, Aav, Bb5.
Szeregi: »gar(d)ło albo (i) poczciwość« (2): RejJóz F8 cf »zbawić poćciwości«; RejPos 50 cf »przyprawić o poczciwość«.

»wstyd i poczciwość« (1): ktora [Rea Sylwija] gdy potym brzemienna byłá/ dla wſtydu y pocżćiwośći/ zmowiłá ná bogá Marſá. BielKron 98v.

W przen (2): żeby drugi [mężczyzna] nigdy ták wielkiey pracze y nieſpánia nie podeymował/ thák wiele też nie wylewał/ thák okrytnego ſie niebeſpiecżeńſtwá nie poważał/ dla ſámego telko ciáłá/ ále tho więcz dla thego cżyni/ áby zamku tego gdzie pocżćiwość mieſzka dobył GórnDworz Bb5.
Zwrot: »naszczyrbić, naszczerbienie poczciwości« (1:1): Siłá tákich ieſt/ kthore wolałyby gárło dáć/ niż namniey náſzcżyrbić pocżćiwośći GórnDworz Aa3, Mm3.
Przen (1):
Zwrot: »poczciwości [czyjej] bronić« (1): niech mi Krowicki odpuſći/ ieſli zápomniawſzy przyiáźni iego/ poczćiwoſći máthki ſwey [tj. Kościoła] przeciw iemu bronić będę. OrzList e3v.
2. Cześć, honor, dobre imię; honor (a. honos) Modrz, JanStat, Cn; dignitas Modrz, Cn; fama Modrz; decus, honestas, honestum Cn (96): OrzQuin R2v; Ale prawdziwe męſtwo/ pochodzi s ſtátecżnego namyſłu/ gdy cżłowiek więczey ſobie pocżćiwość waży/ niż wſzytki niebeſpiecżeńſtwá ná ſwiecie GórnDworz Y, T8.

poczciwość czyja [w tym: pron poss (13), G sb i pron (9), ai poss (2)] (24): RejJóz 12v, O; RejWiz 188; RejZwierz 5; BielKron 320; Vilis vobis honor meus, Lekce ſobie ważycie moyę poczćiwość. Mącz 496b; OrzQuin H [3 r.], Hv, R, R2v; RejZwierc [193]v; WerGośc 224; áczći pohańbienie [...] tylko wtęn czás ieſt/ gdy kto wykroći [!] prżećiwko ſwey poczćiwośći. GórnRozm H4v, H4v; ActReg 160; SarnStat 148, 595, 609. Cf Zwroty, Wyrażenie.

W połączeniach szeregowych (7): BiałKat 371; Abowiem ſláchectwo práwe ieſt iákaś moc dziwna á práwie gniazdo cnoty/ ſławy/ káżdey powagi y pocżćiwośći. RejZwierc 52, 67v, 142, [193]v, [213]v, 218.

W przeciwstawieniach: »poczciwość ... lekkość (2), sromota, złe mnimanie« (4): Rad widzę iż poczćiwoſcz tak ſwą ogradzacie A ze złego mnimania iż ſie wyprawiacie RejJóz O; RejZwierz 5; RejZwierc 56, 223.

W charakterystycznych połączeniach: poczciwość ginie; poczciwość domu, macierzyńska, męska, miła, ojcowska, przodkow (3), wiary; nieprzyjaciel poczciwości (2), zagubca; wykroczyć przeciwko poczciwości; miłować poczciwość, lekce ważyć, więcej ważyć; poczciwość pokusić się.

Zwroty: »poczciwość [czyją] hańbić« (1): iákobyſmy poczćiwośći Przodków ſwoich/ á wiáry ich w któréy pomárli/ háńbić żadnemu ná Swiećie człowiekowi nie dopuſzczáli OrzQuin H.

»poczciwość naruszać (a. naruszyć), obrażać; poczciwości ujmować« [w tym: obrażać i naruszać (1)] = defamare, dehonestare Calep [szyk zmienny] (3:1;2): Nie máłać to rzecz ieſt: bliźnégo ſwégo w thák wielkich y ták ćięſzkich rzeczách/ które ćiáło/ máiętnośći/ poczćiwość/ y zbáwienie obrażáią/ y náruſzáią/ thák ládá iáko zdrádliwie omyláć BiałKat 371; Calep 294b, 298b; SarnStat 1125; WSzytkie vcżćiwe żárty y wſzytkie rádośći/ Ktore nie náruſzaćie mądrym pocżćiwośći. [...] Wſzytkie ſię bez odwłoki w dom ten cny poznośćie SkorWinsz A2.

»strzec poczciwości swojej« (1): Mącz 207a cf »poczciwość i wiara«.

»poczciwości [czyjej] szkodzić« (1): Bo ſie ten záwżdy muśi rozmyſláć ná to/ coby áni ſławie/ áni poććiwośći/ áni zdrowiu/ áni wdzięcżney ſwobodzye iego nic nie ſzkodziło. RejZwierc 142.

»poczciwość tracić, postradać« [szyk zmienny] (3:1): RejZwierc 216, 218, 231; y ieſli ſię tákowi nie obacżą/ nie tylko kroleſtwá niebieſkiego pozbędą/ ále y oycżyzny y pocżćiwośći/ á k temu dobrey ſławy/ nie tylko ſwey/ ále y przodkow ſwoich poſtradáią WerGośc 224.

Wyrażenie: »obrona poćciwości [czyjej]« (1): á ktore ſię zábićie w obronie żywotá/ ábo poććiwośći/ ták męſkiey/ iáko poććiwey białeygłowy sſtánie/ o to niechayby nikt áni ćierpiał/ áni płáćił. GórnRozm E4.
Szeregi: »(dobra) sława, (i, a k temu) poćciwość« [szyk 3:1] (4): Sławá poććiwość ſwowolnemu ginie/ Y zdrowie tráći y wſzędy zle ſłynie. RejZwierc [213]v, 216, 231; WerGośc 224.

»gar(d)ło, (i) poczciwość« (2): w którym ſzturmie/ y w oſobliwym zwyćięſtwie/ tákié męſtwo Polſkié było/ że Hetman/ gárdłem y poczćiwośćią wielé Zacnych mężow [...] odgrażał. OrzQuin Rv; CiekPotr 50.

»poczciwość i (a) wiara« [szyk 1:1] (2): OrzQuin H; Manere in fide, Strzedz wiáry y poczćiwośći ſwoyey. Mącz 207a.

»żywot abo poćciwość« (1): GórnRozm E4 cf »obrona poćciwości«.

W przen (8): Sumnienie ieſt ſtroż pilny poććiwośći/ Swawola záwżdy dowiedzie lekkośći. RejZwierc 223, 52, [193]v.
Zwrot: »szczypać, szarpać, drasnąć, skrabnąć na (a. w) poczciwości« [szyk zmienny] (2:1:1:1): RejWiz 188; GórnDworz R2v; BiałKat 226; Niezłorzecżćie/ Nieſkáluyćie/ Nieſzcżypćie ná pocżćiśćiwośći/ pomázáńcá Bożego Páná y dobrodźieiá wáſzego BiałKaz M2; SarnStat 148.
a. W ujęciu prawnym (51): Thedi thaky ma prziſzyancz ze dwyema swyathkoma godnema vyary popoczyvoſczi LibLeg 6/116v; StryjWjaz C4; CRIMINALES. O rzeczach któré ſie poczćiwośći dotyczą. SarnStat 147, 149.

poczciwość czyja [w tym: pron poss (10), G pron (6), ai poss (1)] (16): Spytajmy się: Mamyli poczciwości swe wolne? Nie mamy. Czemu? Ksiądz o poczciwość moję sądzi mię imo prawo moje prawem cudzem Diar 34; LeszczRzecz A6; ActReg 40; SarnStat 1025, 1159. Cf Zwroty.

W połączeniach szeregowych (14): GroicPorz o2v; Zwierzyliſmy W. K. zacnośći co v nas po zbáwieniu nadroſzſze bylo/ praw á ſwobod y pocżćiwośći ſwoich LeszczRzecz A6; GórnRozm B2; y to pieczęciami, przysięgami, Poczciwosciami swemi y potomstwa swego wszelakiego warowali ActReg 40, 20, 58; SarnStat 115, 483, 493, 1025; áli Pan Ewángelicki brát/ co mię bárźiey niż przedtym miłowáć miał/ o zdrowie/ máiętność/ y poććiwość mię poćiągnie. PowodPr 45, 45; VotSzl D4v; SkarKazSej 701b.

W przeciwstawieniu: »gardło ... poczciwość« (1): Prżed láty nie záwżdy czći odſądzonych gárdłem karano/ iáko onego co Ornetę Kśiążęćiu Pruſkiemu podał/ ná gárdle nie karano/ tylko ná poczćiwośći. GórnRozm Lv.

W charakterystycznych połączeniach: poczciwości się dotykać (3), obowiązek; poczciwością się hamować, warować (2); w poczciwości podejźrzany.

Frazy: »poczciwość ma być zachowana« (1): ActReg 160 cf »poczciwość i zdrowie«.

»o poczciwość idzie (a. pojdzie)« [szyk zmienny] (1): GórnDworz E2; RejZwierc 56; GórnRozm B4; Criminaliter - Zwielkim przewinnienim gdzie opocziwoſsć idze. Calep 270b; SarnStat 1159.

Zwroty: »poczciwości [G] [czyjej] się dotykać; poczciwości [D] [czyjej] dotykać« = naruszać dobre imię; honorem tangere JanStat (2;1): áby żaden pozwu nievczćiwégo y ſłów/ któréby czyiéy poczćiwości y dobréy ſławie dotykáć miáły/ nápiſánych/ áni przed Máieſtatem Królá Iego M. áni przed káżdy ſąd Ziemſki álbo Grodzki wnośić/ álbo nań co ſpráwowáć nie śmiał SarnStat 141, 713, 750.

»na poczciwości karać, karan(y); poczciwością karać, penować się, karany; kaźń pod poczciwością« [szyk zmienny] (2:2;1:1:1;1): GórnRozm Lv; ActReg 58, 82; Sroga kaźń pod poczćiwośćią SarnStat 484, 115, 436; PowodPr 67; A ieſliby ſecus vczynili/ tedy gárdłem/ poczćiwośćią/ et confiſcatione bonorum, niechby byli karáni/ bez miłośierdzia y odpuſtow. VotSzl D4v.

»o poczciwość sądzić, pociągnąć, sprawa« [szyk zmienny] (2:1:1): Diar 34, 50; Są też y inſze potrzeby/ ktore okrom ſeymu trudno máią być ſpráwowáne: iáko ſpráwy o pocżćiwość [iudicia famae ac honoris] ModrzBaz 93v; PowodPr 45.

»poczciwość (s)tracić (a. utracić); utracenie (a. stracenie), postradanie poczciwości« [szyk zmienny] (4;3:1): GroicPorz o2v; y káżdy Szláchćic oſobą ſię ſwą/ ſtáwić powinien był/ pod ſtráceniem poczćiwośći/ gárdłá/ y máiętnośći GórnRozm B2, Lv; iż ktobykolwiek znią był iechał/ ten poczćiwość/ ieſli ſzláchćic: á ieſli chłop/ tedy gárdło miał ſtráćić KochWr 33; SarnStat 483, 493, 1169 [2 r.].

»poczciwości [czyjej] szkodzić« (5): POwołány kto będźie/ á chce by tho potćiwoſći iego nieſzkodźiło/ dwoiá drogá ieſt ku temu. GroicPorz o2v, o3, r2; SarnStat 269, 555.

»na potciwości [czyje] się utargiwać« (2): jeno potrzebujemy od stanu duchownego,, ktorzy się na osoby i potciwości nasze utargiwają, pokoju samego. Diar 40, 85.

Wyrażenie: »na potciwości zmazą naruszony« (1): PRokurator ten rzeczy ſpráwowáć niemoże/ kthory ieſt klęty/ ná pothćiwoſći iáką zmázą náruſzony/ młodſzy niż 21 lat/ ieſli ieſth Kſyądz/ Mnich [...] GroicPorz tv.
Szeregi: »poczciwość i dobra« (1): tákowy gwałtownik y naiézdnik y raptor dóbr [...] ma vtráćić poczćiwość y wſzyſtki dobrá któré trzyma SarnStat 1169.

»poczciwość i dobra sława« = honor et bona existimatio (a. fama) JanStat (5): A ſkazánié ich ieſli kiedy będźie ſkáżoné/ nie ich poczćiwości y dobréy ſławie nie będźie ſzkodźiło. SarnStat 269 [idem 555], 141, 555,713, 750. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»potciwość i (ani) gardło« [szyk 1:1] (2): Księża IchM o pociwość ani o gardło nikogoj od tego czasu sądzić nie mają ani chcą. Diar 50; ActReg 75. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»majętność i poczciwość« (1): Y ták tym ſpoſobem pokonan będąc/ tráći máiętność ſwoię y poczćiwość/ ipſo iure et facto. SarnStat 1169. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»poczciwość i zdrowie« (1): ze poczciwosć moia y zdrowie mabydz zachowana ActReg 160. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »pod poczciwością« = grożąc utratą czci (2): gdy ták ſtoi w Confederáciey/ Iż pod wiárą/ pocżćiwośćią/ y ſumnieniem/ wſzyſcy powſtániemy ná iego deſtructionem/ ábo wniwecż obrocenie. PowodPr 45. Cf »kaźń pod poczciwością«.

»w potciwości« = który nie utracił czci (1):

~ Szereg: »dobry [= cieszący się dobrym imieniem] i w potciwości« (1): ma być [...] wolny od wſzelkiego nágábánia/ ták dobry y w teyże potćiwoſći iáko pierwey był przed powołánim. GroicPorz o2. ~

3. Szacunek, poszanowanie, uczczenie, uhonorowanie, wyróżnienie; względy, staranie; honor (a. honos) Vulg, Mącz, Modrz, Calep; gloria PolAnt, Calep; reverentia Modrz, Calep; honestas Vulg (332): Cżyrſtwość młodym moc dawa y dobra ćwicżyzná/ A ſtáremu przynośi pocżćiwość śiwizná. BielKom Cv; żeby tho tám chwalenie było pocżćiwość cżeſna á nie Boſka. SarnUzn C7; RejPos 318; ále gdyſcie mię iuż puśćili ná kroleſtwo/ tedym wam powinien pocżćiwość/ ále kroleſtwu ſpráwiedliwość. RejZwierc 55v; WujJud 72; Calep 487a.

poczciwość od kogo (1): A ćichego w ſercu záwżdy będzye náſládowáłá wielka pocżćiwość od niego [tj. Pana] RejPos 265.

poczciwość komu (22): Albo gdy vtzę s Páwłem Swięthym/ [...] komu mytho/ temu mytho/ komu poććiwość/ themu poććiwość. KrowObr B2v [przekład tego samego tekstu RejWiz, RejPos 243, 304, RejZwierc]; RejWiz 189; RejPos 147, 175 [2 r.], 227v, 243 [2 r.], 276v, 304 [2 r.]; RejZwierc 148 [2 r.]; Rowna możność y wielmożność/ ále wſzyſtkim iednáka pocżćiwość. ArtKanc I7. Cf »ku poczciwości«, »na poczciwość«.

poczciwość czyja [w tym: G sb i pron (5), ai poss (3)] (8): Aby tym więtſza vczćiwość małżeńſkiégo ſtanu dochowána byłá, y ſtárſzych w rodźie poczćiwość SarnStat 599. Cf »dla poczciwości«, »ku poczciwości«.

poczciwość czyja [= od kogo] (1): Ten [papież Leo III] Karłá wielkiego [...] koronował Ceſarſką koroną z wielkim tryumfem/ pocżćiwoſcią/ y radoſcią wſzytkiego ludu Włoſkiego BielKron 168v.

W połączeniach szeregowych (17): KrowObr B2v [2 r.]; Vcży páſterze iáko máią paść owce/ a poddáni iáko ſie maią mieć knim/ poććiwośćią/ pokorą/ y poſluſzeńſtwem. Leop 1.Petr 5 arg; BielKron 168v; RejPos 243 [2 r.], 305; BiałKat 333v; RejZwierc 32, 37, 37v, 128, 148 [2 r.]; RejZwiercTrzec Aaa2v; oná ták wdźięcżna á zgodliwa pará/ w iákiey pocżćiwośći/ w iákiey powadze y w bacżeniu oſobnym v káżdego być muśi WerKaz 305; Calep 458b.

W przeciwstawieniach: »poczciwość ... zelżywość (3), lekkość (2), obrzydliwość« (6): KromRozm III C7v; Bogáctwá roſtropnemu/ ſą ku pocżćiwośći/ A záſię ſzalonemu/ ku iego lekkośći. BielKom B8v; Leop Rom 9/21; RejPos 243; Co my iśćie nie ku zelżywośći/ ále owſzem ku poczćiwośći Ceſárſkiey mowimy. WujNT 93; GosłCast 62.

W charakterystycznych połączeniach: dzieje się poczciwość (3), jest, staje się; poczciwość boska, czesna, duchowego stanu, kapłańska,, obfita, osobna, Pana, starych, (po)winna (2), zbytnia; poczciwość ciału, pogrzebnemu obchodu, starych; więcej poczciwości; poczciwość odnosić, przynosić, winien.

Zwroty: »być w poczciwości« [w tym: u kogo (8), miedzy kim (1)] [szyk zmienny] (14): RejWiz 189 marg, Ddv; SienLek 197; RejPos 42, 317v [2 r.]; KuczbKat 235; Nuż gdy ſie też záſię gdzye miedzy ludzi trefi oná thák wdźięcżna á zgodliwa pará/ w iákiey pocżćiwośći/ w iákiey powadze y w bacżeniu oſobnym v káżdego być muśi. RejZwierc 32, 125v [2 r.], 127, 136, 268v; WerKaz 305.

»poczciwość mieć« = honestatem habere Vulg [szyk zmienny] (3): Więtſzą pocżciwoſć maią mieć ci ktorzy młodzience vczą niż rodziczowie ich BielŻyw 89; WujNT 1.Car 12/23; GosłCast 62.

»w poczciwości mieć, majęcy, miany, mienie, dzierżeć« = cum honore habere Vulg; colere, observare, suspicere, venerari; reverentia Mącz; observans, revereri Calep [szyk zmienny] (39:1:1:1:1): MetrKor 38/321; Boga cżci á rodzice w pocżciwoſci miey BielŻyw 7, 10 [2 r.], 23, 96; bo mi go bendzyemi dobrze dzyerzecz v wyelkyey poczczywoſczy yako ſzya godzy od wyelkyego poſla pana LibLeg 11/156, 88; nád to w wielkiey ye poććiwosći máyą/ cżcyą/ ważą/ racżą/ by więc pány Káſtelany GliczKsiąż N4; RejWiz 189; Leop Philipp 2/29; BielKron 14v [2 r.], 91v, 115, 117v, 124v; Reverentia, Czczenie/ ważenie/ mienie w podćiwośći. Mącz 485a; Reverentia debetur parentibus, Rodźice máyą być w poczćiwośći miani. Mącz 485a, 121d, 406c [2 r.], 479d; HistRzym 30v; RejPos 18v, 43, 43v marg, 85v, 317v, 320, 322v; RejZwierc 18v, 27v [3 r.], 47, 101v, 135v, Bbbv; RejPosWstaw [413]v; Calep [717]a, 776a, 921b.

»poczciwość okazać (a. pokazować, a. ukazować), okazujący, zachować; poćciwości przydawać, oddanie; poczciwość ma być dawana« = reverens Mącz; honorem circumdare Vulg [szyk zmienny] (3:1:1;1:1;1): BielKron 261; Reverens, Podćiwość okázuyąci/ czcząci/ ważąci/ ſzánuyąci/ etć. Mącz 485a; A pocżćiwość też táka ma być dawána przełożonemu tu ná ſwiecie od niego iáka należy iemu. RejAp 191v; RejPos 40v, 243v, 298; BiałKaz M3; WujNT 1.Cor 12/23.

»z poczciwością przyjąć, przyjęt, przywitać; przyjmować w poczciwości« (3:2:1;1): A gdyż grekowie to poznali iż on tak bogu miły był, z pocżciwoſcią go przyięli. BielŻyw 25, 63; [papież Gelazyjusz II] vciekł do Fráncuz/ to ieſt do Gálliey/ á tám od Opátá Kluniáckiego s pocżciwoſcią przyięt BielKron 180v, 375v, 438v; RejPos 317v; RejZwierc 175.

»z poczciwością schować (a. pochować), pochowan, pogrzebać« [szyk zmienny] (3:1:1): Fábianus iego ciáło do Rzymá przynioſł/ y s pocżćiwoſcią pochował. BielKron 151v, 361, 415v; Bo y Abráám s pocżciwoſcią pogrzebał Sarę żonę ſwoię. RejPos 147; RejZwierc 169v.

»poczciwość (u)czynić, czyniący, wyrządzać (a. wyrządzić), wyrządzający, (u)działać; poczciwość wyrządzana (a. wyrządzona); poczciwości wyrządzanie« = veneratis Mącz, Calep; gloriam facere, honorare PolAnt; praestare reverentiam Mącz; honor habetur; honor, honoris ostentatio Modrz; decorare, devenerari; honorificus, venerabundus; observantia, reverentia Calep [szyk zmienny] (53:1:23:1:4;2;7): PatKaz II 77v, 78v; BielŻyw 156; LibLeg 10/65v [2 r.]; RejPs 120v; A vczynmy mu poczćiwoſcż iako oyczu ſwemu RejJóz P7v; LubPs gg6; KrowObr B3v; RejWiz 96v; RejFig Cc7v; RejZwierz 7v, 26; BibRadz I 6d marg, Num 22/17, Prov 14/31; BielKron 12, 17, 17v, 18, 18v (33); KwiatKsiąż D3, P; Mącz 461d, 479d, 485a; GórnDworz O8, X5v; RejPos 4, 43v, 243, 309, 317v, 318; RejZwierc 25v, 81v, 105v, 124v, 127 (9); BudBib 2.Par 32/33; HistHel B3v; Z temi złącżone ſą y owe poſtáwy/ do zmyślania y ochylánia vprzędźione/ podrigánie/ cżapki zeymowánie/ pocżćiwośći wyrządzánie ModrzBaz 60, 66v, 68, 130v; StryjKron 662; WerGośc 246; BielRozm 9; KochProp 6; Calep 292b, 315b, 487b, [717]a, 921b (8); WysKaz 35; KlonFlis D3v. [Cf też »uszam poczciwość wyrządzić«.]

peryſr. »uszam poczciwość wyrządzić« =przeprosić za to, co się powie (1): chybá by pirwey vſzam pocżćiwość wyrządźił słowem [honorem auribus praefatus est]/ ten ktory powieda/ że ſię rzecż inácżey náyduie niż ſpráwę dano. ModrzBaz 60v.

»w poczciwości (za)chować (a. zachowywać), zachowan, zachowanie« [szyk zmienny] (9:1:1): ktore [panny messaleńskie] gdy Bias vzrzał, załował ich, á prziiąwſzy the pánny chował ie w pocżciwoſci, á ſtrzegł ichiako właſnych. BielŻyw 13; LibLeg 11/92; RejJóz A2; gdzie tám [królowa] będzie miáłá wſzytkę wcżeſność/ y záchowanie w poććiwośći BielKron 313v, 136; RejZwierc 47 [2 r.], 231; ZapKościer 1584/66v, 1586/69, 1588/80v.

Wyrażenia: »poczciwości godny« = observabilis Calep [szyk 3:2] (5): Dobrzy przełożeni ſtárſzy/ dwoiákiey poć[ć]iwośći ſą godni KrowObr B4, 4v; RejZwierz 111; BielKron 55; Calep [717]a.

»poczciwości niegodny« (1): tákowi ſą śiebie tylko miłuiący/ á wſzelákiey pocżćiwośći niegodni [omni honore indigni]. ModrzBaz 66v.

Szeregi: »chwała a (i) poczciwość« [szyk 2:1] (3): PAnie boze wſſechmogący naſz: ktory wydawſſy ciało ſwoie na ſrogie męki na ſmierc dla odkupienia naſſego: a wskrzeſiwſſy ie zaſię raczyłeś ie w wieſc zwielką chwałą a z wielką poczciwoſcią RejPs 99v; KwiatKsiąż E4v; RejPos 228. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»cześć a potciwość« (1): Veneratio, Czczenie/ czći á podćiwośći wyrządzánie. Mącz 479d. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»łaska a poczciwość« (1): A thu obácż w iákiey łáſce á w iákjey pocżćiwośći był záwżdy v Páná ſtan małżeńſtwá ſwiętego RejPos 42.

»posługa i poćciwość« (1): Lwi nie tylko áby mu co złego vcżynić mieli/ ále klękáiąc przed nim y poſługę y poććiwość mu wielką cżynili. RejZwierc 202v.

»poczciwość, (a, i) posłuszeństwo« [szyk 2:2] (4): á cżynili mu poſłuſzeńſtáwo [!] y poććiwość iáko ſie godzi. BielKron 321; RejAp 114v; RejPos 40v, 252v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»powaga i (a, albo) poczciwość« [szyk 3:1] (4): BielKron 261; Hominem suspicio veneror et observo ut dignus est, Mam go w wielkiey podźcćiwośći [!] y powadze yáko godzien yeſt. Mącz 406c; RejZwierc 136, 268v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»sława i poćciwość« (1): Ato to napirwey/ iż będzieſz w wielkiey ſławie y w poććiwośći v ſwiátá wſzytkiego RejZwierc 127. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»poczciwość ani słuchanie« (1): Stolec ſtárſzych nie będzye w pocżćiwośći áni w ſłuchániu záchowań. BielKron 136.

»straż a poczciwość« (1): zá ſpráwą Duchá s. miał ią w wielkiey ſthraży á w wielkiey pocżćiwośći RejPos 18v.

»z ukłonnością potciwość« (1): y vezyniwſzy z vkłonnością potćiwość Krolowi ná koláná vpadł StryjKron 662.

»poćciwość i wdzięczność« (3): RejPos 298; RejZwierc 175; ábyśćie tey Pánnie zá wſzyſtki dobrodźieyſtwá wſzelkiego domu Iágełłowego táką poććiwość y wdźięcżność pokázowáli iaka iey ſtąnu Krolewſkiemu przynależy. BiałKaz M3. [Ponadto w połączęniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »bez poczciwości« (1): Kapłany ich y przebrane młodzieńce ich wydał pod ſrogoſć mieczową á pánny ich/ bez wſſey poczćiwoſći były chowany/ ták iż áni wdowy nieoſtáwáły ktoreby były opłákawały vpádkow ich. RejPs 117.

»dla [czyjej] poczciwości« (3): Potym im [posłom] dano po koniu/ áby ná nie wſiedli obá poſłowie/ á ku wielkiemu Kniáżowi iecháli dla iego pocżćiwośći BielKron 434v, 34, 156v.

»ku poczciwości« [w tym: komu, czemu (7), czyjej (4), komu a. czyjej (1)] = in honorem Vulg (14): RejJóz Q2; KromRozm III C7v; BielKom B8v; Leop Rom 9/21; Potym rozmáite gry [...] vkázowano/ ku pocżćiwośći krolewſkiey. BielKron 375v, 313, 354v, 435, 448v; Quo amici conveniunt ad exequias cohonestandas, Gdzie ſie prziyacielſtwo ſchodźi ku poczciwośći pogrzebnemu obchodu. Mącz 481c; RejPos 43v; Calep 106a; WujNT 88, 93.

»na poczciwość [komu]« (1): Do Mogunciey potym gdzie Biſkup ku niemu/ S ſzeſcią ſet ſwych wyiechał/ ná pocżćiwość iemu. StryjWjaz B.

»z poczciwością« = cum gloria et laude, gloriose, honorifice, reverenter Calep (28): Tu iáwnie prorok dał rozumieć o zmartwywſtániu pańſkiem y iáko miáł idz ná niebioſá zrozlicznemi tłuſſczami zwielką poczćiwoſćią RejPs 97, 99v; RejZwierz 12v, 14; BielKron 168v, 175 [2 r.], 345, 353, 388v, 408v, 417v; ábychmy w ſłuſznyeh rzecżach y tych rodzicow ſwych cieleſnych nie odſthępowáli/ á s pocżćiwoſcią roſkazánia ich náſládowáli RejPos 40v; Calep 458b, 488a, 921b. Cf »z poczciwością przyjąć«, »z poczciwością schować«.

~ W charakterystycznych połączeniach: z poczciwością brać w ręce, nieść, odesłać, odprawić, posiać, (przy)prowadzić (4).

Szereg: »z poczciwością a kredencem« (1): Y z wielką pocżćiwoſcią á s kredencem biorą ie [królewskie listy] ludzie w ręce ſwoie. RejAp 196. ~

»w poczciwości« (71): abyſzczye nanaſz dwor yego [posła] poſlaly dawſzy yemu dobrego czlowyeka, kthori yego wpodczywoſzczy doprowadzy. MetrKor 38/321; RejZwierc 37v. Cf »być w poczciwości«, »w poczciwości mieć«, »przyjmować w poczciwości«, »w poczciwości (za)chować«.

Iron. (1):

Zwrot: »poczciwość działać« (1): Bo wy kogo tám z náſzych zdrádą vłápicie/ To ſie tymi nędznemi pogrzeby chlubicie. Ale my wam [nieprzyjaciołom] pocżćiwosć tę z łáſki dziáłamy/ Domá ſie was nábiwſzy/ támże zoſtáwiamy. RejZwierz 26.

a. W ujęciu religijnym: kult, uwielbienie (73): BielKron 265v; Twoiá to cześć/ ludzka zápálczywość/ Tobie rośćie z ich gniewu poczciwość KochPs 113.

poczciwość komu (5): RejAp 155; Rozmnażaycie ták ná wſzem ſwiętą chwałę iego/ Aby byłá pocżćiwość iemu wiecżna s tego. RejPos C4v. Cf »ku poczciwości«, »na poczciwość«.

poczciwość przeciwko czemu (1): Odmienił po tym poczciwość/ wiárę/ y náukę przećiwko temuſz Sákrámentowi/ gwoli Sákrámentarzóm BiałKat 333v.

poczciwość czyja [w tym: pron poss (8), G sb i pron (4), ai poss (1)] (13): Poczćiwoſć páńſka [Timor Domini Vulg Ps 18/10] iż chędogą ieſt wiecznie trwáć będzie RejPs 27v, 97v. Cf »ku poczciwo- ści«, »z poczciwością«.

W połączeniach szeregowych (4): Zbáwienie y cżeść y chwałá y káżda pocżćiwość y moc niechay będzie Pánu Bogu náſzemu. RejAp 155; BiałKat 203v; RejZwierc 161; CzechEp 79.

W charakterystycznych połączeniach: poczciwość roście, zostaje; poczciwość dziwna (2), Pańska, wieczna, wielka (14), zwirzchowna; poczciwość imienia, Kościołowi, Panu (3); powinien poczciwość.

Zwroty: »w poczciwości chować, chowan« [szyk zmienny] (1:1): Był ten wąż długo chowan w pocżćiwośći v Zydow BielKron 42; RejZwierc 47.

»mieć poczciwość [z kogo, z czego]« (1): RejZwierc 4v cf »chwała i poczciwość«.

»w poczciwości mieć, miany« = venerari HistAl [szyk zmien] (10:1): RejPs 32v, 88, 166; HistAl K; Słońce/ mieſiąc y ogień w wielkiey poććiwośći máią BielKron 296v; RejAp 196v; RejPos 209v, 226v, 276v; To imię ieſt wſzechmocné [...] Ma być w poczćiwości miáné BiałKat 206; ArtKanc Nv.

»poczciwość (u)czynić, wyrządzać (a. wyrządzić), działać; potciwość wyrządzana; potciwości wyrządzanie« = colere, venerari Vulg; adoratio Mącz [szyk zmienny] (12:9:3;1): RejPs 75v; iż ácz yeſt prawdźiwe ćyáło Boże/ wſſákże nye ma mu być modłá daná/ áni potćiwoſć wyrządzaná. KromRozm I [H3]v; LubPs T5, gg3v; RejWiz 155; Niebędzieſz ſie im [innym bogom] kłániał/ áni podćiwośći wyrządzał [non adoralis ea neque coles] Leop Ex 20/5, 4.Reg 16/12; BielKron 63, 138, 178, 265v, 465; Adoratio, Chwalenie/ Modlenie/ Podćiwośćy wyrządzánie. Mącz 270a; RejAp 109, 119v; Tu obácż iákiey ſłużby ten Krol á ten Pan twoy od ciebie potrzebuie/ nie iżbyś mu miał iákie zwirzchowne pocżćiwośći cżynić/ ále maſz go thákową chwałą cżćić/ iáko Bogá ſwego RejPos 3v, 84, 87, 305; KuczbKat 275; RejZwierc 161; WujJud 52 [2 r.], 58; WujJudConf 48v; CzechEp 79.

»poczciwość zadawać, oddawać« = gloriom tribuere PolAnt (2:1): BibRadz 2.Mach 15/2; BudBib 2.Mach 15/2; ktorym [bałwanom] ſámemu Bogu pocżćiwość/ cżeść y chwałę należącą oddawáią y wyrządzáią/ przed nimi klękáiąc/ ony cáłuiąc CzechEp 79.

Wyrażenie: »zacna poćciwość« (1): Vcżyńcieſz zacną poććiwość k chwale Bogá ſwego LubPs gg3v.
Szeregi: »chwała i poczciwość« (1): áby wżdy y Pan miał chwałę y pocżćiwość z niego y s pocżćiwych á s pobożnych ſpraw y z obycżáiow iego. RejZwierc 4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»powaga a poczciwość« (3): á wielka pocżćiwość będzye ſie dzyałá iemu/ poki będzyecie w powadze á w pocżćiwośći mieć dni ſwięte moię RejPos 276v, 198, 280.

Wyrażenia przyimkowe: »dla poczciwości« (1): Vſtáwił też áby ſtoiąc ſwięta Ewánielia byłá cżcioná dla więtſzey poczćiwośći we mſzy. BielKron 158.

»k(u) poczciwości« [w tym; czyjej (10), komu (2)] (12): ábyſćie temu doſyć czynili ofiáruiąc mu dáry ku poczćiwoſći iego/ ábowiem ći to ieſt ten bog ktory zniſſczyć á zetrzeć może naymożnieyſſego człowieká ná ziemi. RejPs 112, 117v, 118v, 119v, 132, 165, 174v; LubPs A6v, Qv, Y2v; RejPos 172v.

~ Szereg: »słusznie a ku poczciwości« (1): Komuż ty to inemu porucżyć maſz/ iedno temu Pánu/ [...] áby to on wedle łáſki ſwey ſłuſznie á ku pocżćiwośći ſwey/ ták pocżćiwym wychowániem/ iáko też y inym opátrzeniem/ przeźrzeć racżył RejPos 133v. ~

»na poczciwość [komu]« (1): Twa Duſſa rozkazowała A czos też zato działała Nápoczcżiwoſtċ Panu ſwemu RejKup z2v.

»z poczciwością« [w tym: czyją (1)] (7): Iedno tylko ſámo oko iego pilnuie á ſtrzeże tych ktorzy ſpoczćiwoſćią chwalą ymię iego RejPs 48v; iż ku káżdei ſpráwie ſwey zwielką poczćiwoſćią imienia twego ręce ſwe będę przykłádał RejPs 91v, 49v, 94, 111v, 143v, 181.

~ W charakterystycznych połączeniach: z poczciwością chwalić (2), dawać dzięki, obchodzić, ważyć, wysławiać. ~

»w poczciwości« (14): á káżdy przybytek Boſtwá ſwego á Duchá ſwego ſwiętego/ [Chrystus] chce mieć [tj. chce, aby były] w wielkiey powadze á w wielkiey pocżćiwośći. RejPos 198. Cf »w poczciwości chować«, »w poczciwości mieć«.

4. To, co sprawia, że człowiek (rzadko instytucja: państwo, Kościół wiara) cieszy się poważaniem: dostatek, wysoka pozycja, autorytet, prestiż; honor (a. honos) PolAnt, Mącz, Modrz, Calag, Ca, JanStat; omamentum Mącz, Calep; dignitas Modrz, Calep; laus Calag, Calep; honestas Calep, JanStat; magnificentia Mącz; decor gloriae, excellentia, gloria Calag; decus Calep; decor JanStat (118): Y ocz kolwiek záwoła ku mnie nieomieſzkam wyſlucháć iego/ á wybawiwſſy go wielką go poczćiwoſćią ogárnę/ y przełożę wroſkoſſach dni iego RejPs 136v; Iákoż ia to mam Pánu záſłużyć/ Ze mi dał ſwey wiele łáſki vżyć/ Wywodząc mię z rozlicżnych trudnośći/ Opátrzył ieſt ſtanem pocżćiwośći BielKom G6v; RejZwierz 40v; BielKron 43v; RejPos 44v; ále ſwieć wſzytkim iáko iáſna ſwiecá dobremi przykłády ſwemi/ s cżegoby záwżdy y Bogu chwałá y tobie poććiwość roſłá. RejZwierc 149; BielSjem 5; Calep 292b, 487a [2 r.], b.

poczciwość komu (5): A ták wam ktorzyſcie vwierzyli temu/ będzye wiecżna ſława y pocżćiwość. RejPos 301. Cf »ku poczciwości«.

poczciwość czyja [w tym: pron poss (12), G sb i pron (12), ai poss (4)] (19): KromRozm II t2v; RejWiz 7, 100; RejZwierz 114; OrzRozm Gv; BielKron 319v, 435; OrzQuin P3, Q2v; RejPos 43v, 44, 220; RejZwierc 252; przeto zá to mieli przodkowie náſzi/ żeby to z pożytkiem Rzecżypoſpolitey/ y z pocżćiwośćią Zborową było/ táki ſtan vſtáwić/ ktoryby napilnieyſze ſtáránie miał/ iákoby ſię piſmá świętego vcżył ModrzBaz 131v; PudłFr 8; KochWr 24; SarnStat 908. Cf »ku górze wynosić poczciwość«, Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (17): RejKup z2v; Praw/ poććiwośći/ przywileiow/ powagi Rzymſkiego kośćiolá/ y Páná náſzego Papieżá/ y potomkow przerzetzonych záchować bronić/ rozmnáżać/ y przytzyniáć/ będę vśiłował. KrowObr 128, 128, 131v; OrzQuin Q2v; RejPos 44, 61v, 201v, 219v, 220 (8); Iż bogáctwo y ine przypadki y pocżćiwośći wſzytkoć ſie to może od ludzi przytráfić/ ále żoná dobra á pocżćiwa to wiedz żeć tá pewnie od Bogá tobie ieſt daná. RejZwierc 34v, 268; SarnStat 908, 1018.

W przeciwstawieniach: »lekkość, obrażenie a upadek, pośmiech ludzki, praca a niepobożna trudność, szpetne szemranie, szeptanie ... poczciwość« (4): RejPs 164; RejPos 301; Owo [tj. utile] s poſmiechem ludzkim/ s ſzpetnem ſzemrániem/ s poćichem ſzepthániem/ á owo [tj. honeste] záſię z wielką roſkoſzą/ z wdzięcżnym v káżdego przyięciem/ y ozdobną ſławą y poććiwoſcią. RejZwierc 268, 268.

W charakterystycznych połączeniach: poczciwość ogarnie, rozmnoży (rozmnaża, zamnoży) się ((jest) rozmnożona) (7), roście (2), szyrzy się (jest rozszyrzona) (2); boska poczciwość, domu, dziwna, gospodarska, papieska, rzeczypospolitej, stanu (szlachetnych stanow) (2), wieczna, wielka (5), zborowa; skaza poczciwości, staw; poczciwości bronić (2), nadstawić, przyczyniać, przysparzać, rozmiłować się, rozmnażać (2), strzec, żądający; poczciwość dać, obiec(ow)ać (2), opatrować (opatrzyć) (2), przynaszać, wzmnożyc; na poczciwość (się) obrocie (2), wychodzić (wyniść) (2), wywodzić; poczciwością ogarnąć, opatrować (3).

Przysłowie: Stára ono miedzy ludźmi przypowieść/ że pocżćiwość chowa náuki [Vetus est verbum honore ali artes]. ModrzBaz 135.
Zwroty: »ku górze wynosić poczciwość [czyją]; powyszszony poczciwościami; z poczciwościami uwielbiony« = auctus honoribus Mącz (1;1;1): hoynie też pan bog będzie ku gorze wynoſił poczćiwoſć iego RejPs 167v; Mącz 20b; á ći co nádzyeie ſwe záwżdy pokłádáli w Pánu ſwoim/ wyzwoleni á z wielkiemi pocżćiwośćiámi vwielbieni bywali RejPos 265.

»poczciwość odjąć« (1): Przed cżáſem nie dawnym z wielkąś mię chwałą przyiął/ á teraześ odemnie wſzelką pocżćiwość odiął. ArtKanc E14v.

»poczciwością uczcić« (1): Niech to tobie przyydźie ná vmyſł twóy/ iáką poczćiwośćią vczćił ciebie pan Chryſtus BiałKat 281.

Wyrażenie: »zacne poćciwości« (1): Bo iuż obiecuie cnotliwemu kąty wſzytki iego nápełnić bogácthwem/ y zacnemi poććiwoſciámi ná wſzem ozdobić ſtan iego. RejZwierc 82v.
Szeregi: »(i) bogactwo, (a, i) poczciwość« [szyk 22:1] (23): LubPs Z5; A on obiecuie bogáctwem á pocżćiwoſciámi ozdobić dom káżdego wiernego ſwego. RejAp 189, 22; RejPos 3v, 30, 44, 72v, 115 (14); RejZwierc 14v, 32v, 105v, 131, 133, 256v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»chwała, (a, et) poczciwość« [szyk 2:1] (3): RejPos 166; Calag 141b; Gloriola – Máła chwała poccziwosc. Calep 458b.

»cześć a (i) poczciwość« (2): Ornamento suis esse, Ku czćy á poczćiwośćy być prziyacielóm ſwym. Mącz [269]c; SarnStat 955.

»poczciwość, dobre mienie« (1): Bo y ſławá y Páńſka łáſká ſpełná będzye/ Pocżćiwość/ dobre mienie/ ogárnie cie wſzędzye. RejWiz 192v.

»(dobra) sława, (a, i) poczciwość« [szyk 5:2] (7): RejZwierz 141; RejPos 301; áby naprzod Pan twoj ktory cie ták ſtworzył cżeść á chwałę s ciebie miał/ przyiaciele rádość á pociechę/ á ty też záſię pocżćiwość á ſławę. RejZwierc 18, 30, 74v, 93v, 191. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»poczciwość i dostatek« (2): iuż Pan pełni obietnice ſwe nád tobą/ y pocżćiwoſcią y doſtátkiem nápełnił dom twoy. RejPos 165, 296v.

»poczciwość i pociecha« [szyk 3:1] (4): RejJóz A2; Drugie maſz obacżáć/ iáką Pan o tákich ſtaniech piecżą ma/ y iáko ie ná wielkie pociechy y pocżćiwośći wywodzi RejPos 44, 296v, Ooo3v.

»poczciwość i podpomożenie (a. wspomożenie)« (2): iż ten Pan záwżdy ſie ſtára o pocżćiwość y o podpomożenie domu twoiego RejPos 43v, 43v.

»potciwość albo powaga« (1): Wczem yeſt wyſluchan dla ſwey potćiwoſci/ álbo powagi KromRozm II t2v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pożytek i poczciwość« (1): co wam więcey pożythku y pocżćiwośći przynaſza niżli vmnieyſza. BielKron 390v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»radość a poczciwość« (1): cżo iako onemu Iozephowi iego poważne a cznothliwe żachowanie na wielką radoſc a na wielką poczćiwoſcż wyſzło RejJóz A2v.

»zacność i poczciwość« (1): A zaż niewidźiſz iáko obráżony ieſt ten Ołtarz w Kroleſtwie Polſkim/ odárty/ złupili go ći kácerze ze wszytkiey zacnośći y z poczćiwośći iego OrzRozm Gv.

»poczciwość i zapłata« (1): Zaś ktorzi przećiwko nieprzyiaćielowi zacnie á mężnie ſobie pocżęli/ tym pocżćiwośćią y zapłátą to niech będzie nágradzano [honore et praemio debito ne careant]. ModrzBaz 118v.

Wyrażenia przyimkowe: »dla poczciwości [czyjej]« (2): Honoris mei causa, Dla poczćywośći moyey. Mącz 42d.

~ »dla poczciwości i majestatu« (1): Odit populus Romanus privatam luxuriam, publicam magnificentiam diligit, Lud Rzimſki ma w nienawiśćy hoyne czći a czeſtówánia domowe/ ále dla poczćiwośći á máyeſtatu rzeczi poſpolitey Rzimskiey rad hoyne á przepyſzne czći wyrządza. Mącz 201c. ~

»ku poczciwości« [tym: komu (4), czyjej (2)] = in honorem Vulg, PolAnt; ornamento Mącz; honori Modrz (12): RejKup m7; Ty rzeczy wſzytki/ kthore Mąż żenie przed ślubem álbo po ślubie kiedykolwie ku potćiwoſći iey ſpráwił/ [...] tho nie ma być między Gieradą policzono GroicPorz gg3v; BielKron 114v, 156; Mącz [269]c; RejZwierc 30, 74, 77; Cżemu z waśni chceſz áby to drugiemu było odięto/ co ty ſobie ku pocżćiwośći być rozumieſz? ModrzBaz 50v, 133.

~ W połączeniu szeregowym (1): Aby doświádcżenie wiáry wáſzey [...] było znalezione być wam ku cżći y chwale/ y ku pocżćiwośći/ gdy ſię okaże Iezus Kryſtus. BibRadz Petr 1/7.

Szereg: »ku ozdobie a poczciwości« (1): áby ták y ſámi ſobie y wielu inym pożytecżnymi y ku ich ozdobie á pocżćiwośći być mogli RejPosWstaw [414]v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.] ~

W przen (45): LubPs Z5; Nie gniazdoć ſtanow zdobi/ lecż ſpráwá káżdego/ Tá właſniey poleruie pocżćiwośći iego. RejWiz 100; OrzRozm Gv; Mącz 194d; RejAp 22; Gdyż Pan obiecał vbłogoſłáwić/ vbogáćić/ y káżdą pocżćiwoſcią opátrzyć dom káżdego wiernego ſwoiego. RejPos 159v, 3v, 30, 43v, 44, 72v (20); Tákże też poććiwy cżłowiek/ gdy ſobie nadobny wárſtát s cnoty ſwiętey á z rozumu vważnego zbuduie/ iuż mu łácno o wſzytko ine nacżynie co im ſławę á poććiwość ná tym ſláchetnym wárſtácie ſnádnie ſobie vkowáć może. RejZwierc 74v, 131, 133.

W charakterystycznych połączeniach: z poczciwości obnażony, złupić; zdzierać poczciwość; poczciwością napełnić dom (wszytki kąty) (2), opatrzyć (opatrować) dom (3).

Zwroty: »poczciwością (o)zdobić (a. ozdabiać), ozdobiony, ochędożon; w poczciwość przystroić; ozdoba poczciwości« [szyk zmienny] (11:2:1;1;1): wſſytko ich złorzeczeńſtwo wniwecz ſie obroći/ á owſſem iem nálekkoſć przypádnie á ſlugá twoy przed ſie będzie ochędożon pocżćiwoſćią. RejPs 164; RejWiz 4, 106v; A zaż w Ewányeliéy iáwnie nie widźićie/ iáko ón Márnotrawcá/ z Króleſtwá od Oycá w opcą Kráinę [...] wpadſzy/ wſzyſtkę ozdobę poczćiwości ſwéy Szlácheckiéy był vtráćił OrzQuin P3; RejAp 189; gdyż on [Bóg] obiecuie opátrzyć/ vbogáćić/ pocżćiwoſciámi ozdobić dom káżdego wiernego ſwego/ ieſli cżego będzye nábywał á vżywał wedle woley ſwiętey iego. RejPos 218, 277, [292], Ooo3, Ooo3v; RejZwierc 14v, 82v, 192, 256v, 270v; Pomierność piękna z nadobną ſkromnoſcią/ Káżdego ſnádnie zdobi pocżćiwoſcią. Phil M.

»poczciwością ukoronować« (1): iżeś go [Dawida] máło vniżył od Anyołow ſwoich/ á wſzytką pocżćiwoſcią á chwałą racżyłeś go vkoronowáć ſobie. RejPos 166.

5. Chluba, duma; powód do chluby, dumy (6):

poććiwość czego (1): Day pánie tey ſludze twoiey/ ktoręyeś dał poććiwość pánieńſtwá/ etć. KrowObr 147v.

poććiwość komu (2): RejZwierc 65v; Poććiwośćią młodzieńcom (ieſt) śiłá ich/ záś ozdobą ſtárym ſzędziwość. BudBib Prov 20/29.

poczciwość czyja [G sb i pron] (2): BibRadz Prov 20/29; Niech ſie z tego kocháią/ kiedy mąż ſurowy/ Bo to wielka poczćiwość káżdéy białéy głowy. GosłCast 38.

Zwrot: »[z kogo] poćciwość mieć« (1): y przyiaciół áby też s ciebie pociechę y poććiwość cżáſem miał. RejZwierc 112.
Szereg: »sława a poćciwość« (1): A máią to ſobie poſpolicie zá ſławę á zá poććiwość/ iż ſobie nie da lekkośći vcżynić/ iż pilen ſwego á vmie ná wykręty. RejZwierc 191.

Synonimy: 1. cnota, cnotliwość, obyczajność, prawość, ślachetność, zacność; a. czystość, niewinność; 2. chwała, cześć, godność, imię, poważność, sława, zacność; 3. poszanowanie, poważność, szacunek, uszanowanie; 5. chłuba, chwała.

Cf NIEPOCZCIWOŚĆ, POCZLIWOŚĆ

RS