[zaloguj się]
[pdf]

GODNOŚĆ (479) sb f

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N godność godności
G godności godności
D godności godnościåm
A godność godności
I godnością godnościami
L godności godnościåch
inne sg G a. D - godności; sg a. pl G - godności

sg N godność (63). ◊ G godności (155). ◊ D godności (13). ◊ G a. D godności (1). ◊ A godność (89). ◊ I godnością (48). ◊ L godności (19). ◊ pl N godności (7). ◊ G godności (29). ◊ D godnościåm (3). ◊ A godności (20). ◊ I godnościami (5); -ami (4), -(a)mi (1). ◊ L godnościåch (11); -åch (10), -ach (1); -åch : -ach GórnDworz (3 : 1). ◊ sg a. pl G godności (16).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wartość (371):
a. O ludziach, ich uczynkach, wytworach i sytuacjach życiowych: cecha wysoko oceniana (zwykle w aspekcie moralno-społecznym), zaleta a. zalety, cnota; zasługi; o uczynkach też: pożytek; dignitas Modrz, Cn; bonitas, virtus Modrz; honestas, ingenium, ingenuitas Cn (366): Y niedla godnoſći mey miły pánie/ ále dla wielkiego miłoſierdzia twego nierácz ſobie przypomináć wyſtępkow moich. RejPs 36, 119, 146v, 150, 162, 211v [3 r.]; LibLeg 11/14; RejJóz L3; SeklKat S2; RejKup r5v, t5v, aa4, dd7; KromRozm III I8, I8v, Lv; Tá tedy godnosć yeſt thákowa/ ktorą ma S. Páweł w liſcye pirwſſym ktory piſał do Thymoteuſá vcżnyá ſwego: Rzecżći pewna yeſt yeſli kto chce być kápłanem/ dobregoć ſie dopyera. Aleć kápłan ma być tákowy kthoryby żadney do ſiebye winy nye cżuł GliczKsiąż O5v, O5v [2 r.], O6, O6v; Ze niewiem coś ty obacżył w cżłowieku zá godnośći/ Iż ták ná wielkie zacnośći wyſtáwuieſz ſtan iego LubPs hh6v; RejWiz 52v, 53, 100v; BAlá zá ſtárych wiekow/ zá Bogá chwalili/ Wżdyć byli iáką godność/ przy nim obacżyli. RejZwierz 88, 60v, 88v; COż tedy zá godność ma Zyd [Quid ergo praestans Iudaeo] BibRadz Rom 3/1, II 93b marg; Więc godnośći w inych ludźiech niemáſz iedno w Zołnierzu á w Mowcy? OrzRozm Q2; nie więtſzey godnośći zdádzą mi ſye być Dworzánie v Krolá/ nád Pánny cudne y vbráne we fraucymerze v Krolowey. OrzRozm R, A [2 r.], Nv [2 r.], O3, P, Pv (21); KOnſtántynus wtory był Papieżem rok/ ále wyrzucon potym/ bowiem nie z godnośći ále ná złość był wybran od Ceſárzá Konſtántyná BielKron 168, 55v, 88v, 124, 188, 299v; Ale niech ma zapłatę godnoſć miedzy wami/ Ręcżę wam/ że zrownaćie z ich tam Sorbonami. KochSat B3; KwiatKsiąż H [2 r.]; Merito te hoc honore digno, Szłuſznieć tę cześć wyrządzam/ za godnośćią twoyą. Mącz 89a, 405b; Máło tęż [!] dbam o zazdrosć/ ktora przesláduie To co godnosć záleca Prot Ev, C3; Wielkie obietnice zá máłe godnośći náſze RejAp Ff3, 8v, 70; kthorikolwiek godność wielką w ſobie znał/ rzadko ſie ſtrzymáć mogł od właſney chłuby GórnDworz D7, A2v, D3v, D6v, D7 [2 r.], H (23); A wżdy żadney inſzey godnośći ſwoiey nigdy w ſobie więtſzey nie wſpomionęłá/ iedno iż Pan moy weźrzał ná pokorę ſłużebnice ſwoiey. RejPos 199, 13, 14 [2 r.], 23v, 113, 142 (20); RejZwierc A4v, A5v, 36, 40v, 189v, 257; A vcżynki dobre nie ták z wiáry godność ſwą máią/ iáko z łáſki Bożey WujJud 110v; WujJudConf 110v; BudBib Bar 2/17; BudBibKaw A3v; BiałKaz H2; CzechRozm 206v; Ci kiedy godność rowną w nim ſobie bacżyli/ Chętliwie go w ſwoy orſzak ták zacny przyięli. PaprPan Ccv, O4, Q3, R4, V2, Aa3v, Cc4; Chwalą poſpolićie Scipiona Afrykáńſkiego/ ktory będąc wſzeláką godnośćią y máiętnośćią ośláchcony [cum omnibus et corporis et fortunae bonis esset cumulatus]/ wſzákże niepuſzcżał nigdy tey mgły w ocży ſąśiádom przodkow/ bogactw y możnośći ModrzBaz 43; támże zárázem ſpieráią ſię o godność/ ktory znich lepſzy [de bonitate disputatur] ModrzBaz 60v, 39, [41], [41]v, 43, 51v [2 r.] (11); SkarŻyw 171; CzechEp 162, 337; KochJez A4v; KochEpit A3; Iákokolwiek/ ieſt przedſię godnoſći zapłátá. KochFr 52, 9; WerGośc 214; WisznTr 2; WIém to/ iż mię miłuieſz: ácz nie czuię w ſobie Téy godnośći/ przeczbych miał ták miłym być tobie. PudłFr 16, 32, 36, 40, 63 [3 r.], 74 [2 r.]; PaprUp Cv, D3; ZawJeft 44; Augustus ‒ Szwięty, czcy godny, pełny godnoſzczy. Calep 115b; GostGosp 1; GostGospSieb +2v; KochCzJan A2; KochPij C2v; Smierći/ ty godność przechodźiſz żywotá GrabowSet Qv; Ládá ćień/ będźie miał więcey godnośći/ Niż ia/ wzgárdzony od twoiey lutośći. GrabowSet Tv, B3, E2v, G, K3 [2 r.], S; KochFrag 4, 48; Zábawże ſię/ choćiaż krotko/ ná rozbierániu godnośći y drogośći tego Sákrámentu LatHar 190, [+10], 5 [2 r.], 63, 157 marg, 247 [2 r.], Aaa7; WujNT 47, 278; JanNKar D4 [2 r.]; SkarKaz 610b; CzahTr A2v, B3, D; Chwalę téż/ iż im [dziatkom] życzyſz/ áby z cnót godnośćią Swiéćiły GosłCast 35, 4, 6; PaxLiz E, E4v; y dla tego też tá Argo prze iey wielką godność do niebá miedzy gwiazdy przenieśiona ieſt KlonFlis A3v.

W połączeniach szeregowych (9): SeklKat T3; iżeś nalaſl bes wſzelákiey godnośći/ pracey/ y zaſlug twoich/ s ſſtzerey łáſki Bożey/ on ſkarb ſkryty KrowObr C; RejWiz 26v; bo godnoſcią/ chytroſcią/ męſtwem/ żádnemu z nich naprzod nie dał BielKron 56; Miły boże/ tho tu áni vrody/ áni głádkośći/ áni rozumu/ áni obycżáiow/ áni godnośći niemáſz nic nád ludzie/ á przedſię diabelſkie ſzcżęſcie ma/ iż go wſzythki białegłowy miłuią. GórnDworz Cc8, Ll3v; RejPos 16, 168; CzechRozm 218.

W charakterystycznych połączeniach: godność mała (3), wielka (10), wysoka, zacna (2), znaczna; w godność dzielny, niepodlejszy, nieporownany, nieśmiertelny, zawołany (3); godność czuć w sobie, mieć (13), naleźć [w kim] (2), (o)baczyć [w kim, po kim, czyją] (9), poznać [w kim] (2), przyznać komu], upatrować [w kim], widzieć [w kim] (2), wiedzieć [czyją]; (w) godności chłubić się, (d)ufać (7), uszczerbić; godnością ozdobiony, przechodzić (przejść) (4), zasłużyć (zasługować) (2); [dostąpić czego] dla godności (4), prze(z) godność (3), z godności (6), za godnością (8); [dostąpić łaski bożej, odpuszczenia grzechów itp.] bez (przez) godności (23), nie dla godności (7), we przez godność, nie z godności (2), nie za godnością (3), (o)procz godności (9).

Szeregi: »godność i cena« (1): iż oni co naprzednieyſzy ludźie ktorzy dla oſobliwey cnoty miedzy Bogi ią policżeni/ wiele godnośći y ceny fliſowi przydáli KlonFlis A3.

»(ni) cnota, (i, abo, a, ni) godność« = virtus ac dignitas Modrz [szyk 22 : 3] (25): BielKron 134; KochSat 3; GórnDworz E6v, I, Z6v; Gdyż cżeść tylko cnoćie á godnośći powinną [honorem... soli virtuti debitum] wełnie przypiſowáć/ á ſzáty ſwoie/ więcey niż ſámych śiebie zdobić chcą. ModrzBaz 50, 19, [41]v, 43, 45 [2 r.], 51v [2 r.]; KochFr 121; KochMRot B; KochTarn 75; Prze cnotę/ y prze godność/ zoſtał Bogiem niebá IOVIS PudłFr 75; PaprUp D2v, F3v; KochFrag 49, 50; SarnStat 115, 330, 1062, 1192. [Ponadto w połączeniach strukturalnych 2 r.].

»godność, (i) dzielność« [szyk 4 : 1] (5): OrzRozm Qv, R3; StryjKron 667; Gdyż oná nazacnieyſza dźielność y godność/ ktoraby ſię mogłá náleść w cżłowieku/ cżłowieká nie záchowa od śmierći CzechEp 155; VotSzl A2v.

»godność abo niegodność« (1): A tak dobroci źięmie ku przyięciu ſłowa bożégo [!]/ ſprzeſzłyi godnośći abo niégodności nieſądzmy MurzNT 66. [Ponadto w innym połączeniu strukturalnym 1 r.].

»godność, (a, i, abo) przymioty« [szyk 8 : 2] (10): Ale około godnośći á przymiotow ludzkich/ inſza rzecż ieſt/ bo tego poſpolićie wnątrz/ więcey ieſt/ niż ſie z wirzchu pokázuie. GórnDworz M7, D5, G7, I5 [2 r.], I5v, M5v (10).

»rozum, (i, abo) godność« [szyk 4 : 1] (5): OrzRozm P3v; iż tho iemu wſzytko przypada nie s ſzcżyrey dobrotliwośći Páńſkiey/ iedno ábo z rozumow iego/ ábo z iákiey godnośći iego RejPos 204, 317; JanNKar B3, D2v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»sława, (a, i) godność« [szyk 2 : 1] (3): BielKron 146; KochCzJan A2v; coby zá rozumienié było onégo niekiedy w ſławę y w godność záwołánégo Stániſłáwá Orzechowſkiégo JanNKar F3.

»(nie mniej) zacność i (jako) godność« [szyk 4 : 3] (7): KwiatKsiąż H, H2v; iż ieſt wiele ludzi tákowych/ ktorzy iáko z zacnośći y godnośći/ thák też z bogactw y doſtátkow ſwoię ſzcżęſliwość ſzáczuią Phil M4; LatHar 185, 247; JanNKar B, D3v. [Ponadto w innym połączeniu strukturalnym l r].

»(nie) zasługa, (i, a, ani, ale, abo) godność« [szyk 23 : 17] (40): SeklKat Y; LubPs N4 marg, Tv, V5; RejFig Cc3; RejAp 125v; GórnDworz Hh7; RejPos 45v, 121, 146v, 147, 147v (17); WujJudConf 67v; RejPosWstaw 22v; że Bog wſzyſtkim ſwym wybránym ſynom y corkam odpuſzcżáć będzie grzechy/ z łáſki ſwey/ procż ich wſzelákiey godnośći/ y zaſługi CzechRozm 116v, 206 [2 r.], 207, 208, 210, 213v, 259; StryjKron 482; PaprUp C; WujNT 278 marg, Rom 16 arg; CzahTr A2v; KlonWor 15. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

Wyrażenie przyimkowe: »wedle (a. według, a. podług, a. wedla) godności« = pro dignitate Modrz (22): OrzRozm Rv; BielKron 255; Metiens omnia dignitate, non ambitione, Wedle godnośći vrzędy rozdáyąc/ nie wedle łakomośći tych którzy ná nie mrą Mącz 219c; RejAp 125v; GórnDworz M3, Hh7, Ii2v; BielSat [I4]v; ModrzBaz 19, 114v; StryjKron 537, 707; KochFr 121; Bo tego sláchćicá praca y Pòéſis oná/ V was według ſwey godnośći byłá vważoná. KlonŻal A2; BielSjem 14; KochPropKKoch 4; GostGosp 154; WujNT 16; SarnStat 115, 1062, 1192; CzahTr A2v.

Iron (2): RejWiz 53; Tu obácż káżdy nędzniku godność ſwoię/ iż leżyſz nápoły martwy/ ránny/ á odárty przy drodze RejPos 210v.

α. Zdolność do wykonywania jakiejś funkcji, talent, umiejętność, biegłość; dos, facultas, peritia, virtus Modrz; indoles Cn (40): co ſie okázáć ma z godnosći yákyey gdi kto co będzye vmyał GliczKsiąż M8v, I4, I6v, N, Nv [2 r.], O8v [2 r.]; BielKron 434v; przyſtoi tho cżłowiekowi/ vmieć vżyć godnośći ſwey. GórnDworz I6v, H4v, I3v, X2; Bo komu da Pan ten funt/ to ieſt godność pocżćiwą/ nie każe go w ziemię zágrzebáć RejZwierc 40v; po ktorymby iaką godność oſobną poználi/ áby był opátrzon s ſkárbu poſpolitego álbo vrzędem poććiwym. BielSpr 26, 30; StryjWjaz A3v; A ponieważ wedle náſzego zwycżáiu/ Woiewodowie bywáią wodzmi ná woynie [...] tedyć trzebá áby godnośćią woienną wiele inſzych przechodźili. ModrzBaz 115, 47, 50v, 51v, 58 [3 r.]; StryjKron 365; KochSz A4, B2v; PaprUp K2; będźiem winni tákowé Vrzędy y Doſtoieńſtwá [...] do tego godnośćią ſpoſobnym [hominibus idoneis JanStat 296] ośiádłym rodakóm onéy źiemie/ według Przywileiów y Státutów rozdawáć. SarnStat 75.

godność do czego (1): Dopiro tedy y on Vrząd właśnie doſtoynośćią názwan będźie/ ktory cżłowiekowi godnemu/ á rozmáitemi godnośćiámi do ſpráwowánia rzecży ośláchconemu będźie dan ModrzBaz 44.

godność ku czemu (1): iż nye trzebá ſie dziſia ná kápłáńſtwá kwápić/ yeſli ku temv godnosći nie ma ſyn. GliczKsiąż O6v.

godność w czym (1): Był poznan práwym mężem dla fortelu iego. Dla godnośći w Rycerſkich ſpráwach PaprPan Dd2.

W charakterystycznych połączeniach: godność wielka, zacna; godność czuć do siebie, mieć (8), (po)baczyć [po kim, czyją] (2), poznać [po kim], widzieć [w kim]; godności nabyć, użyć (2); godnością ozdobiony, przechodzić (przechodzący) (2); [dostąpić czego] dla godności (2), za godnością.

Szeregi: »biegłość a godność« (1): y nie ták ſię wiele trzebá ſtáráć o mnoſtwo żołnierzow/ iáko o biegłość á godność [de peritia] ich. ModrzBaz 116.

»godność abo (a) nauka« [szyk 1 : 1] (2): ocyec káżdy wiedząc to że ſyná ſwego poſtánowić yeſt powinyen/ gdy yuż po nim pobacży nyeco náuki á godnosći/ vcżynić to ma áby go ku cżemu przywyodł GliczKsiąż O; RejPos 42v.

»rozum, (a) godność« (2): áby zá młodu mogli obacżawáć ſpráwy/ á rády/ y wotowánia ſtárſſych rádzyec oycow ſwych/ ku tákyemu theż rozumowi á godnosći ſiebye ćwicżyć GliczKsiąż K5v; RejPos 42v.

»godność i udatność« (1): Stądże iedni drugie przechodzą w godnośći y vdátnośći na walkách BielSpr 1.

»godność a umiejętność« (1): á to ieſt rzecż pewna/ iż żaden mądry nieobiera Styrniká do nawy dla zacnośći rodzáiu/ ále dla godnośći/ á vmieiętnośći ſtyrowánia [ex peritia gubernandi] ModrzBaz 15v.

Wyrażenie przyimkowe: »wedle (a. według) godności« (2): Iednemu dał pięć tálentow/ drugiemu dwá/ trzećiemu ieden/ káżdemu wedle godnośći iego [secundum propriam facultatem] BibRadz Matth 25/15; BielKron 261v.
β. Zalety zewnętrzne, uroda (2): [Młodość mówi:] Ieſli kſiądz álbo doktor przydzye ku ſtárośći/ Nie ma w ſobie mych dárow áni mey godnośći. BielKom E2; A przeto dobrze Socrates przikazował/ iżeby młodziencżykowye wyobrażenie ſwoye w wierćiedle czeſto oglądali/ a to przeto/ aby ći ktorzyby oſoby godnośc mieli/ wyſtępkami a ſzkaradośćiami iey nieoſzpacżali KwiatKsiąż B4.
b. Wartość utylitarna; przydatność, użyteczność (5): liſt iego gdi ieſt zielony ieſt dobry ku lekarſtwam/ ále vſchły iuż niema godnoſci takiey FalZioł I 17a; MurzNT 103v; Ieſliſz ſie krzewić chcećie w tey ziemſkiey niſkośći. Ktora átz wam do tzáſu może dáć wilgotność/ Ale wiedzćie żeć bárzo krotko trwa iey godność. KrowObr Av; Toć ieſt godność y biegłość tych pięknych konikow CzahTr L3.
Szereg: »pożyteczność i godność« (1): Pozitecznoſc y godnoſc tey wodki. FalZioł II 19c.
2. Wysokie miejsce w hierarchii społecznej; znaczenie; bogactwo; antistitium Calep; dignatio, dignitas, honor Cn (83): RejJóz L2v; Abowięm nietaino panu Chriſtuſowi/ że ku przyśćiu do ſłowa iego nic godność tego świata niepomágá MurzNT 66; GliczKsiąż I3v; RejZwierz 73v; KwiatKsiąż A2v; RejPos 224, 255v; Z tąd mię Habdánkiem zową/ gdym w Polſzce godnośći/ Z Cnót y z Rycérſtwá doſtał BiałKat d4v; Ludzi choć w nocy było wſzytki mieyſcá pełno/ Godnośći nie pátrzono ni ná ſzáty celne. StryjWjaz C, Av; PaprPan R4; RZekł ieden: záleżałeś ſwoię godność domá/ Inſzy biorą przed tobą obiemá rękomá. PudłFr 63; PaprUp I3; Phil M4 marg, N2; Weſel ſię żeś w tey niſkośći/ Przeſzłá ſtworzone godnośći LatHar 495, 422, 580, 627; RybGęśli A3; CzahTr H3v; Vważ godność/ rodźice/ bogáctwá/ którémi Dáry ćię Bóg vſzláchćił GosłCast 36; PaxLiz C2v.

W charakterystycznych połączeniach: godność docześna, świecka (tego świata) (4); godności dojść, dostać (2), patrzyć; w godności dufać (2).

Szereg: »godność i dostojeństwo« (1): gdiż iuż opuśćił á zoſtáwił tu wſzytki godnośći y doſtoieńſtwá ſwoie y ſwiátá tego. RejPos Ooo4v.
Wyrażenie przyimkowe: »wedle godności« (1): Ktorzy gdy vſłyſzeli od Páná iż ſie iuż przybliżą kroleſtwo iego/ nádzyewáli ſie iż wedle godnośći káżdego będzye ie rozſadzał po zamkoch/ po vrzędziech/ po doſtoieńſtwach RejPos 316v.
W przen (4): tám ieſt weſele bez ſmutku przymieſzánego/ odpocżynienie bez prace/ godność bez boiáźni LatHar 597; WujNT 853; Ale wiele ieſt rożnych mieſzkánia/ ktore w iednym żywoćie wiecznym pokázuią wiele rożnych dla zaſługi godnośći. SkarKaz 549b; SzarzRyt A2.
Przen: Wyniesienie przez Boga do łaski stawiającej w rzędzie wybranych, zbawionych (14): racz nam tego dozyczyc naſz mily panie wezrzawſſy na niebieśkie zebranie ſwiętych ſwoich aby naſſe ſprawy tak były rządzone iakobychmy tez doſtąpili tey godnoſci abychmy: byli w prowadzeni w towarzyſtwo ich RejPs 220, 87v, 217; Prze grzech ze wſſech nawiętſſy on/ wſſyſtky dobroćy ieſt zbawion/ bydłu rowny vczyniony. Wgodnośćy ſwey nie zoſtał SeklPieś 31, 31 [2 r.]; RejPos 168; Ty nas twierdźiſz przez Swiątośći/ o tey ktorą z męki Páńſkiey bierzem godnośći ArtKanc H16; bym był tey godnośći Iák Duchy/ co tu żyły w twey miłośći. GrabowSet O, X3; LatHar 494; BLogoſłáwię ćię Pánno [...] z tákiéy godnośći: Iż ćię między innémi Pan twóy obrał ſobie Zá mátkę SiebRozmyśl F2v.

godność k czemu (1): day godność y k wiecżnemu/ bytu niebieſkiemu. ArtKanc T10v.

Szereg: »zacność i godność« (1): DLa zacnośći y godnośći wielce błogoſłáwioney Pánny/ Mátki Bożey LatHar 506.
a. Stanowisko, urząd, tytuł (40): GliczKsiąż N4; OrzList b4v; BibRadz II 79c marg; KSiążę (gdyż tą godnośćią ćiebie Bog dáruie/ Y w potrzebie ſtátecznym ſercem opátruie.) Prot Av; RejPos 13; KuczbKat 80, 105; wiemy/ że s przodku miedzy Biſkupy á Stárſzemi [...] nie były żadne zwády ábo roſterki o przodowániu/ tytulech/ y godnoſciach. RejPosRozpr c3; SkarJedn 245; StryjKron 11; CzechEp 172, 243, [412]; WerGośc 204; Praetura ‒ Vrzedniczą godnoſcz. Calep 844b; Triumviratus — Godnoſcz trżech panow radnich. Calep [1089]a, 77b, 345b, 852a, 1083b; gdy rzecży ſwieckich/ to ieſt/ vtrácenia máiętnośći/ niedoſtąpienia godnośći/ bądź ich też zá iákążkolwiek przycżyną pozbycia żáłuiemy. Phil N2, D2, Q4; GrabowSet Y2; LatHar +4v; KołakCath B3; SarnStat 1038; WAcław, nie tylko Czeſkie miał przy ſobie Sceptrum, ále tez rząd [...] Korony Polſkiey: z trzećim tez iezdzili Poſłowie z Węgier, lecz nie vprośili. Bo krol ſam niechćiał przyiąć tey godnośći KlonKr E; PaxLiz Ev; KlonWor 17.

W charakterystycznych połączeniach: godność kapłańska, krolewska, książęca, papieska, plebańska, senatorska, urzędnicza (urzędowa) (2).

Szeregi: »dostojeństwo (a. dostojność) i godność« [szyk 2 : 1] (3): RejKup x4; gdyż niegodnym rácżey niż godnym doſtoieńſtwá y godnośći rozdáie Phil R; SarnStat 870.

»przełożeństwo i godność« (1): Acz Apoſtoł po Graecku tylko známionuie poſłáńcá/ ábo poſłá: wſzákże to ieſt imię nawyżſzego vrzędu/ przełożeńſtwá y godnośći w kośćiele Páná Chriſtuſowym WujNT 217.

»godność albo (i) urząd« [szyk 2 : 1] (3): Primatus ‒ Przednieiſzy vrzad albo godnoſcz. Calep 848a; OrzJan 21; WujNT 622. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»godność i zwirzchność« (1): Zeby Kápłani od Biſkupow nic nie byli roznymi: ále żeby táż godność y zwirzchność ták w Kápłánie iáko y w Biſkupie byłá WujJud 155.

Wyrażenie przyimkowe: »według godności« (1): Tákże też y Decurie ná cżterzy częśći bywáły ordynowáne/ káżda máiąc ſwego Prefektá/ ktorzy theż według godnośći na ſwoich mieyſcách ſtawáli BielSpr 31.
W przen (1): WIelebney Pánny Máryey ofiárowánie przenadoſtoynieyſze wſpominamy/ ktora y godnośći máćierzyńſkiey doſtąpiła/ y doſkonałośći pánieńſkiey nie vtráćiła LatHar 413.
3. Znaczenie polityczne, potęga; amplitudo civitatis Cn (3): z Xiążąt záś Mázowieckieh máło godnośći y rozſzerzenia Kroleſtwu Polſkiemu przybyć mu ſię zdáło StryjKron 427; Vkázuie bowim że Miáſtho Spárthá nie bárzo ludne będząc [!]/ zá krotki cżás/ w porządku będąc/ do więtſzey ámplifikácyey bogactw y godnośći przyſzło Phil P2, P2.
4. Przepych, okazałość, wspaniałość; maiestas Calep, Cn; dignitas, excelsitas, pompa Cn (4): Nie ſkóńczona á nieogárniona ieſth wielmożność Boża/ y godność Máieſtatu iego BiałKat 168v; Biſkupi ſwe vbiory dla ſtanow godnośći/ Swietnie przygotowáli StryjWjaz Bv; Calep 630b; Koroná złota ná głowie iego. [...] Wyráżona znákiem świątobliwośći/ cżći y godnośći. LatHar 389.
5. Cześć, wielbienie, poszanowanie; dignitas, honor, honorificentia, respectus, reverentia Cn (11): RejRozpr B3 marg; Będzye pánná w młodym lecie/ Godná wielbienia ná ſwiecie. Z nas wſzech godność będzye miáłá BielKron 133; Non dignor me hoc honore, Niemam ſie zá tego ábych ſobie tę godność chciał przipiſowáć. Mącz 89a; Iákoż cie też nie ma ruſzyc tákie dobrodzieyſtwo Páná twego/ ktory nie máiąc s ciebie żadney godnośći/ żadney ſłużby/ áni żadney pocżćiwey chwały/ bierze cie [...] ná opyekę ſwoię. RejPos 166; W tym Chorągieẃ Krolewſką Niemcy gwałtem wzięli/ Ale ią wnet Polacy przytárwſzy odięli/ A zwłaſzczá Sirádzánie/ zá co godność czuią/ Iż ſię woſkiem czerwonym wſzyſcy pieczętuią. StryjKron 527; Weſel ſię żeś z vcżćiwośćią/ Y Z niepoiętą godnośćią/ Do niebá wźiętá z rádośćią LatHar 495, 316.
Szeregi: »chwała i godność« (2): iż człowieká zacnieyſzego obecność/ cżęſtokroć zwykłą [lege: zwykła] chwałę y godność podleyſzych vmnieyſzáć KwiatKsiąż B4v; LatHar 437.

»cześć, godność« (1): Gdyż przy nas [niższych bogach] moc zupełna/ czći/ godnośći wielkié GosłCast 13.

Iron (1): iż ći łákomcy nic lepſzego zá żywotow ſwych nie cżynią/ iedno kiedy wcżás zdycháią [...]. Tákże też y zbytni márnotratczá/ máłoć nie iednych godnośći vżywáią RejZwierc 104v.

6. Zgoda, jedność (może błąd) (1): Y dla czegoż iednego páná y krolá maćie: iedno dla iednośći y zgody? (marg) Ieden krol dla godnośći ieſt y zgody. (–) SkarKazSej 672b.
7. Forma będąca prostą substantywizacją przymiotnika „godny” (3):
a. Od „godny” ‘należyty, właściwy’ (2): ábychmy o godnym vżywaniu tey wiecżerzey ſwiętey [...] nieco zrozumieli [...]. Abowiem/ gdy wedle náuki Páwłá s. godność vżywánia ciáłá y krwie Páná Kryſtuſowey/ z doſwiádcżenia ſámego ſiebie pochodzi: potrzebá ieſt/ ábychmy tho vwáżyli y náucżyli ſie/ iáko ſie mamy doſwiádcżáć/ ábyſmy godnie tey ták poważney rzecży vżywáli. RejPosWiecz3 97v, 99v.
b. Od „godny ” ‘wart’ (1): Dwie ſą przyczynie/ któré miłość w ludźiech pobudzáią/ rzecz właſna/ á to co w ſobie ma godność miłośći/ álbo co ieſt godno miłowánia. KochCn B4v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Dignitas, Doſtoyność/ Godność/ Cześć/ Powagá/ Vrodá. Mącz 89a; Dignatio ‒ Goddosc [!], rączenię, cżczenię. Calep 323b, 323b.

Synonimy: 1. a. cnota, przymiot, zacność; α. biegłość, ćwiczenie, dowcip, industryja, misterstwo, sztuka, udatność, umiejętność; b. pożyteczność; 2. dostojeństwo, dostojność, gorność; a. stanowisko, urząd, zwirzchność; 4. chwała, dostojność, majestat, wielmożność; 5. cześć, poczciwość, powaga, poważenie, szacunek, waga, zachowanie.

Cf GODZIĘTNOŚĆ, NIEGODNOŚĆ

KW