[zaloguj się]
[pdf]

NIEGODNOŚĆ (57) sb f

Zawsze w pisowni łącznej.

o oraz oba o jasne (w tym w e 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N niegodność
G niegodności niegodności
D niegodności(á)m
A niegodność niegodności
I niegodnością
L niegodności
inne sg a. pl G - niegodności

sg N niegodność (5). ◊ G niegodności (12). ◊ A niegodność (24). ◊ I niegodnością (2). ◊ L niegodności (1). ◊ pl G niegodności (3). ◊ [D niegodności(á)m.] ◊ A niegodności (1). ◊ sg a. pl G niegodności (9).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde brak.

1. Niezasługiwanie na coś (6): Moglibyſmy do wyſokich y okazáłych cnot przyść y my/ tą świątośćią rátowáni. A ieſli ſię niegodnośćią wymawiamy/ dobrze odpowiedźiał ná to S. Cyryllus LatHar 253.

niegodność czego (1): wtora [jest spowiedź] uyznacz nyegodnoſzcz a nyewdzyącznoſzcz dobrodzyeyſtwa bozego PatKaz III 138.

niegodność ku czemu (2): Itych ſłow niemogę ganicz Ktoremiſz kazał wyſtawicz. Niegodnoſcz człeka nedzneko [!] Ku prziyecziu Pana ſwego. RejKup m6v, Ddv.

niegodność czyja [w tym: „swoja” (3), G sb (1)] (4): RejKup m6v, Ddv; gdy mu obiecował Pan wſtąpić do domu iego/ á vzdrowić ſługę iego/ tedy wyznawał niegodność ſwoię/ mowiąc: Iżem ia thego nie godzien moy miły Pánie/ ábyś ty wſzedł pod przykrycie domu moiego. RejPos 46v, 47v.

2. Mała wartość, brak zalet i zasług (32):
a. O ludziach (30):

W przeciwstawieniu: »niegodność ... godność« (1): będęli wam powiádał o godnych/ rozgniewam niegodne [...]. (‒) ktorzy będąli mieć rozum/ podźiękuiąć zá to/ iż iem z niegodnośći drogę do godnośći vkażeſz. OrzRozm Pv.

α. O człowieku wobec Boga [w tym czyja (26): pron poss (21), G sb (5)] (28): Wyſtępek ſwoy á niegodnoſć ſwą przekłáda prorok RejPs 35v; Przypominánie niegodnośći cżłowiecżeńſtwá krewkyego LubPs Fv marg, T marg, X2 marg, aa5v marg, cc2 marg; BielKron 181v; RejAp 50v; A oná iż [...] wyznawáłá niegodność ſwoię/ y przyrownáłá ſie ku ſzcżęnięciu/ wyznawáiąc pogańſtwo ſwoie/ á wſzákoż ták rozumiáłá być hoyne miłoſierdzie iego RejPos 76; A ták ty choć znaſz w ſobie niegodność ſwoię/ nie wątṕ nic w tym Panu ſwoim RejPos 113, 14, 76, 177, 202, 228v; WujJud 104v; Nie pátrz ná mą niegodność/ lecż dlá twey lutośći/ Rácż mi ſię dáć w dźiedźictwo GrabowSet Q4, C, T3; Pſuieć mi ſerce y zágradza drogę niegodność moiá do ćiebie LatHar 219, 67, 213, 214, 248, 327; WujNT 89.

W połączeniu szeregowym (1): Zábawże ſię/ choćiaż krotko/ [...] ná opłákániu niepotężnośći / oźiębłośći/ y niegodnośći twey LatHar 190.

W charakterystycznych połączeniach: niegodność człowieka (człowieczeństwa) (4); dotknienie niegodności, opłakanie, przypominanie, uważanie, wyzna(wa)nie (6); baczyć do siebie niegodność, poznawać (uznać) (2), wyzna(wa)ć (4); patrzeć na niegodność.

Szereg: »nikczemność a niegodność« (1): Dayże nam náſz wſzechmogący Pánie/ ábyſmy vmieli poznawáć ty nikcżemnośći á niegodnośći ſwe RejPos 48.
β. Niskie pochodzenie (1):

W przeciwstawieniu: »niegodność ... slachetność« (4): Dźiateczki ieſliż zpoczćiwym żyćiem máią wychowánie/ tedy niegodność rodźicow ſwych zatrą: A ieſliż dźiateczki w ſwey woley y wnieumieiętnoſći nádetymi będą/ ſláchetność narodu ſwego oſzpeczą. BibRadz Eccli 22/8.

b. O tekście [czego] (2): Práwá ktore máią/ w Tálmućie ſą nieſláchetne [...]/ opuſzcżam ie tu dla ich niegodnośći BielKron 465v.

W połączeniu szeregowym (1): Wiele ieſt inych plotek piſano v nich w Tálmućie ktore tu opuſzcżam/ dla ich niegodnośći y bluźnierſtwá/ y niepodobieńſtwá. BielKron 464.

3. Niezdatność, brak cech potrzebnych na danym stanowisku, w danej sytuacji; indignitas Mącz, Modrz, Cn (13): Przeto gdyby mu kto co [= małżeństwo] raił/ wymawyáć ſie nyegodnoſcyą będzye [...]. Wyęc cżemuſz to ták? do żony nyema godnosći áni lat/ á do miłoſnice wſſytkyego mu yeſt doſtátek/ thám ma godnosć y látá. GliczKsiąż O8v; Tárquinius [...] vcżynił rzecż długą przed Senatem/ co zá niegodność do niego bacżyli/ iż imo oń práwego krolewicá dáli bráńcowi kroleſtwo BielKron 103v; Mącz 89a; ModrzBaz 99v; SkarŻyw 201.

niegodność k(u) czemu (3): A kthoby świádkowi iáką niegodnoſć ku świádczeniu zádał/ tákiey ma zárázem dowodźić. GroicPorz x2, A3; Słyſząc Dawid iż krol Saul obiecał corę ſwoię dáć temu ktoby Goliáthá zábił/ [...] pokuśił ſie oń/ á w tym go brácia karáli/ [...] przypiſuiąc mu niegodność ktemu. BielKron 65v.

niegodność czyja [w tym: pron poss (3), G pron (1)] (4); GroicPorz A3; cżemuby też niepożytecżni Biſkupi/ niepożytecżni Woiewodowie [...] z mieyſcá niemieli być ruſzeni? Ponieważ káżdego z tych niegodność dáleko więcey ſzkodźić może Rzecżypoſpolitey/ niżli wiela ſzołtyſow. ModrzBaz 99; SkarŻyw 290; Moyzeſz ták ſię długo z Pánem Bogiem o to vmawia/ wypraſzáiąc ſię z tákiego vrzędu. Ieremiaſz tákże ſię trudnośći boiąc/ y niegodność ſwoię vważáiąc/ wymawia SkarKaz 241a.

W charakterystycznych połączeniach: niegodność [do kogo] baczyć (2), przekładać, przyczytawać, przypisować, uważać, zadać; wymawiać się niegodnością.

a. Brak przygotowania odpowiedniego do okoliczności [czyja] (1): Pan powieda o tych niebożątkach ſzalonych [o pannach nieoględnych Matth 25]/ iż biegáły y tám y ſám/ rádyby były y kupiły y nábyły cżymby były podeprzeć mogły oney niegodnośći ſwoiey RejPos 241.
b. teol. Trwała przeszkoda do święceń (1): Irregularitas, est impedimentum canonicum, ex institutione canonica, nyegodnoscz, proveniens BartBydg 77.
4. Niestosowność, niewłaściwość (1): Indecentia, Niegodność/ Niesłuſzność Mącz 79c; [I choćia tym rzecz ſwą ogradzaią/ że to przemięnienię ſtało ſię/ aby tak niektorym pogarſſaiącem przypadkom y niegodnośćiam/ vſzło/ ktore ſię łatwie przygodzyć mogą/ kielycha rozlaniem UstKościel 65v].
5. Niegodziwość, niemoralność (4): Widząc Kárdynałowie iego zbytki á niegodność/ poſłáli do Othoná Niemieckiego krolá/ áby lud Rzymſki wyzwolił od tego niegodnego Papieżá. BielKron 174; WujJud 261.
Szeregi: »godność abo niegodność« (1): MurzNT 66 cf W przen.

»niegodność a nieuczciwość« (1): tenże Pan Chriſtus/ iáko tych śił y dárow ſwoich godnym rad vżycża; ták ich niegodnym nie dáie/ y owſzem ie dla niegodnośći á nieucżćiwośći karze WujJud 258v.

W przen (1): A tak dobroci źięmie ku przyięciu ſłowa bożégó/ ſprzeſzłyi godnośći abo niégodności niéſądźmy MurzNT 66.
6. Zły, niemoralny czyn; dedecus, flagitium, probrum Cn (1):
Szereg: »upadek a niegodność« (1): á nie śmieſz ſie przyſtąpić prze ſthrách vpadkow ſwoich á niegodnośći ſwoich/ bliſko do niego RejPos 183v.

Synonimy: 3. niedostojność, nikczemność; 5. niecność, niecnota, wszeteczeństwo, złość; 6. niecnota, nieprawość, występ, występek, zbytek, złość.

Cf GODNOŚĆ

MM