[zaloguj się]
[pdf]

MISTERSTWO (47) sb n

e oraz o jasne (tak też Cn).

Fleksja
sg pl
N misterstwo misterstwa
G misterstwa
A misterstwo misterstwa
I misterstwem misterstwy

sg N misterstwo (7). ◊ G misterstwa (9). ◊ A misterstwo (14). ◊ I misterstwem (11); -em (1) KochPs, -(e)m (10). ◊ pl N misterstwa (1). ◊ A misterstwa (3). ◊ I misterstwy (2).

Sł stp brak, Cn s.v. misternie, Linde XVI – XVII w.

1. Sztuka, kunszt, umiejętność, sprawność, mistrzostwo; artificium Modrz, Cn; ars Cn (26): Abowiem ſlowá páńſkie czyſtſſe ſą nád perły y nad ſrebro ná iáſnieyſſe/ by też były nawiętſſem miſterſtwem/ rozmáyćie od wſſey zmázy wypráwione. RejPs 17v; Gdyż to máłe miſterſtwo/ kiedy kámień leży/ Piękniey więc ná to pátrzyć/ kiedy gdzye co bieży. RejWiz 148v; Niemaſz dziś w Polſzcze iedno kupcy/ a rataie. To nawiętſze miſterſtwo kto do brzegu z woły/ A do Gdańſka wie drogę z żytem/ a z popioły. KochSat A2; ten ieſt práwy miſtrz/ kto miſterſtwo pokryć vmie/[...] bo gdzye ie pokaże/ thám mu záraz credit zginie/ y wnet nie ták wziętym v ludzi będzie. GórnDworz E7v; RejPos 316v; BudBib Sap 14/4.

misterstwo czyje (4): Gdy kleſzcże oſłábyeią muśi kowal zmylić/ By ſie też ſwym miſterſtwem chciał nabárzyey śilić. RejWiz 119v; ten [gędziec Aryjon] gdy wielkie ſkarby zebrał zá ſwe miſterſtwo we Włoſzech y w Syciliey/ puśćił ſie do Koryntu BielKron 102v; GórnDworz E7v. Cf »misterstwo i rzemiesło«.

I sg w funkcji okolicznika sposobu: »misterstwem« = po mistrzowsku (1): miewáli też y ſtárzy ludźie nieiákie dźiáłá/ áboinſze nacżynia tym podobne/ á przedśię mifterſtwem [!] huffy ſpráwowáli [arte instructis aciebus pugnabant]. ModrzBaz 113.

W przeciwstawieniu: »prawda ... misterstwo« (1): Abowiem w mowieniu/ proſto zgołá więcey trzebá pátrzyć prawdy/ niżli miſterſtwá [magis veritas in dicendo quam artificium spectandum]: y ták rozumieymy/ że ten naylepiey mowi/ ktory słowá z rzecżą zgodne mowi. ModrzBaz 17.

Zwroty: »[kogo] nauczyć misterstwa« (1): obiecuiąc go tákiego naucżyć miſterſtwá/ iſz iego ćiáło żadnym ſię żelázem zránić y obrázić niemiáło SkarŻyw 162.

»misterstwo okazać; pokazać misterstwo [czyje]« (1;1): Obácżcieſz w.m. iáko wneth ſtráći ſwą grácią káżda rzecż/ ktorą cżłowiek zdobywáiąc ſie/ á pokázuiąc miſterſtwo ſwe gwałthem cżyni. GórnDworz E7v; á ieſteſmy iáko márinarze/ kiedy ſie im okręt rozbije/ tedy ſie káżdy miece do żaglu/ káżdyby chciał iákie miſterſthwo okázáć RejPos 316v.

Wyrażenia: »misterstwo kragańcowania« (1): Chironomia, Náuká á miſterſtwo krágáńcowánia/ álbo kuglowánia Mącz 51d.

»misterstwo nauki [puszkarskiej]« (1): wthym ſſya chczą wyernye y pylnye zachowacz podlug mego nawyęthſzego doſczypv y Myſterſtwa they nauky mey thak yako sluſſze nadobrego ſlugą a wyernego myſtrza puſzkarſkyego MetrKor 37/4v.

[»misterstwo orackie«: O fortelu ogrodnicżym/ á miſterſtwie Oráckim. SienHerb 614a.]

»osobliwym misterstwem« = wielce kunsztownie (1): odzienie iey będzie złotem przetykáne oſobliwem miſterſtwem. RejPs 68v.

»misterstwo warzenia« (1): Coquinaria, Náuká á miſterſtwo wárzenia. Mącz 65a.

[»złe misterstwo«: Nie záwiódł nas bowiém w błąd ludźi wymyſł złego miſterſtwá [hominum malae artis excogitatio; ludzkiego złego rzemięſłá wymyſlenie Leop] WujBib Sap 15/4 (Linde).]

Szeregi: »dowcip i misterstwo« (1): MetrKor 37/4v cf »misterstwo nauki [puszkarskiej]«.

»nauka a (albo) misterstwo [w tym: czego (2), około czego (1)]« [szyk 2:1] (3): Architectura, Miſterſtwo/ álbo nauká około budowánya. Mącz 14d, 51d, 65a. Cf »misterstwo kragańcowania«, »misterstwo warzenia«.

»praca i misterstwo« (1): á te kśięgi (widzą mi ſie) pożytecżne/[...] ná koniec godne Celiuſzá náſzego rozſądku: godne twey prace y miſterſtwá. ModrzBazBud ¶6.

»misterstwo i rzemiesło« (1): Dam ia temuto ćieſli mą dziewkę: bo on przes ſwe miſterſtwo y rzemiesło może ſie z nią dobrze mieć. HistRzym 107.

Iron. (1): Boć iuż z gnoiem łácnieyſze miſterſtwo/ ledá to chłop wywiezie/ á Włodarz álbo Woyt iáki może tego doźrzeć. RejZwierc 107v.

a. O działalności Boga (5): A ieſlić tę ſtodołę [ziemię] Pan ták dziwnie ſpráwił/ Rozumieyże żeć więtſze miſterſtwo zoſtáwił Tám gdzye ſtolec poſtáwił Máieſtatu ſwego RejWiz 153v, 153v.
Zwroty: »[czyje] okazać misterstwo, [na czym] misterstwo pokazać« (1:1): O rowneżby thu Pan ſwe okazał miſterſtwo/ Aby iedno tu ſtworzył tho zyemſkye łoterſtwo. RejWiz 115; Ieśli ták przyśionek ſwoy/ to ieſt niebá/ ſłońce/ gwiazdy/ morze/ ziemię/ nádał y ozdobił: dáleko więcey ſwoy pokoy y páłac wktorym ſam mieſzka vbogáćił/ y więtſze ná nim miſterſtwo pokazał. SkarŻyw A3.

»misterstwem [co] sprawić« (1): Który miſterſtwem wielkim piękne niebo ſpráwił KochPs 199.

2. Sposób (5): Wodki drugie ktore ſą dobre na wiele niemoczy ludzkich/ á inſzem miſterſtwem bywaią palone/ nie tak iako ty pirwſze FalZioł II 15a.
Zwrot: »misterstwem [co] sprawić, działany« (1:1): niektore Wodki rozmagitem miſterſtwem bywaią działane/ Niegdy thelko parzeniem pod Alembikiem FalZioł II 1c; muſiał by tho inſzem miſtherſthwem ſprawić FalZioł II 2c.
Wyrażenia: »dowcipne misterstwo« (1): I ku wiele vżytecżnym rzecżam dowcipnym miſterſtwem może być [wino białe] brane FalZioł I 156b.

»staroświeckie misterstwo« (1): To też ieſt nie zła/ miéć v Stáwów Zwódnice/ á ſtároświeckié to ieſt miſterſtwo/ niemáſz co gánić Strum M4v.

3. Mądrość, nauka (4):

misterstwo czyje (2): ſłuchayże tego miſterſtwá Páwłowego/ iż mowi przez cżłowieká grzech y śmierć/ á nie przez duchá ábo ániołá CzechRozm 59. Cf Zwrot.

Zwrot: »[czyje] misterstwo ukazać« (1): Powiedzyał iey/ rozmyſlam ſie ieſlić mam ſwoie miſterſtwo vkázáć/ ktorem od bogow wzyął w Egipcie. Vkazał iey tedy tablice Płánet złote BielKron 122v.
Szereg: »misterstwo a tajemnica« [szyk 1:1] (2): pátrzay tu wielkiego miſterſtwá á wielkiey táiemnice Páńſkiey RejPos 47, 225.
4. Dowcip, pomysłowość (1): Ale the żárthy [ludzie] naybárziey chwalą/ w ktorych ieſt naymniey ſproſnośći/ y obrázy/ á naywięcey miſterſtwá GórnDworz S3v.
5. Podstęp, chytrość, spryt, przebiegłość, wymysł; dolus Cn (11): Támże prochy záſádzą/ by rum vcżyniło Aby ſie do tey dziury k ſzturmu przypuśćiło. DRugie záſie miſterſtwo / Puſzkarze dziáłáią/ Ogniſte kule w zamek z możdzerzow puſzcżáią. BielSat [idem BielSjem 35]; HistLan F; im może na Woycie [poborca] nawięcey wytárgowáć á wyciągnąć to nawiętſze miſterſtwo/ choć będzie dáleko nierowno z Vniwerſałem. Aleć też y Woyt [...] da cżáſem chytrym poborcą o zięmię. RejZwierc 39; BielSjem 35.

misterstwo na kogo (1): Wſzákoż to ſwięte było mogę rzec ſzyderſtwo/ A ná dzyeći niewdzięcżne oſobne miſterſtwo. HistLan F.

misterstwo czyje (3): Mącz 65d; iż dawni niektorzi wieldzy wymowce/ miedzy inym ſwym miſterſtwem/ dawáli to znáć chytrze ludziom/ iákoby ſie vcżyć nigdi nie mieli GórnDworz E7v; vpátrowáłem miſterſtwo X.K. [...] ktory miſternie zbywáiąc/ áby z tym nie mowił/ ktoryby iemu/ doſtátecżniey/ y porządniey (iáko vcżenſzy [...]) ná wſzytko odpowiedźieć [...] mógł: á mnie ſobie obrał/ proſtaká y nieuká. NiemObr 24.

W połączeniu szeregowym (1): Cornicum oculos configere, Proverb. Wronóm oczy wykłóć/ to yeſt/ Chytrośćy/ náuky/ Miſterſtwá y zdrády cziye odkryć/ chytrego podiść. Mącz 65d.

Szereg:»misterstwa i sztuki« (1): Tu ſą dźiwne miſterſtwá/ y vćieſzne ſztuki: Ná owe co nam grożą Száblą álbo Luki BielSpr c2.
W przen (1): Abowiem niefortuná nigdy więtſzego miſterſtwá ſwego nie vżywa/ iedno gdy ſie o tego pokuśi kto iey figlow nigdy nie ſkoſztował RejZwierc 150.
a. O działalności szatana [czyje] (1): iuż zemdlony [czart]/ iuż zniſzcżony/ á iuż ze wſzytkimi miſterſtwy ſwemi w niwecż obrocony. RejPos 77v.

Synonimy: 1. kunszt, sztuka, umiejętność; 2. sposob; 3. mądrość, nauka; 4. dowcip; 5. chytrość, wymysł.

Cf [MISTERNOŚĆ], MISTRZOSTWO

IM