[zaloguj się]
[pdf]

IMIĘ (5456) sb n

imię (3753), imiono (17), imienie (5); imię a. imiono (907), imię a. imienie (759); imię a. imiono a. imienie (15); imiono LeovPrzep; imię : imiono OpecŻyw (57 : 1), BielŻyw (8 : 1), GlabGad (6 : 1), MiechGlab (40 : 1), KrowObr (239 : 1), RejWiz (21 : 1), OrzRozm (11 : 1), OrzQuin (32 : 5), RejPos (409 : 1), Strum (1 : 1), BudNT (68 : 1); imię : imienie LibLeg (100 : 2), ForCnR (7 : 1), Leop (223 : 1), BielKron (330 : 3), HistHel (6 : 1), SkarJedn (29 : 1), StryjKron (54 : 1); imię : imiono : imienie FalZioł (13 : 1 : 1), [za postać imiono uznano G, A, I, L sg imion-, za postać imienie uznano N, A sg imienie i N, A pl imienia. Pozostałe formy przypadkow zależnych z tekstów mających zaświadczone dwie lub trzy postaci oboczne, uznano za wątpliwe. Wszystkie formy przypadków zależnych z innych tekstów zaliczono do postaci imię.]

im- (4937), ym- (408), ijm- (61), jm- (10); gi- a. gy- (38) PowUrb (3), BartBydg (2), TarDuch (12), FalZioł (3), RejKup (2), LibMal (4), ZapWar; hy- (1) ZapWar; -en- (1999), -ęn- (129).

imiono [A sg] -ó- (5), -o- (1), -(o)- (4); -ó- Strum; -ó-; -o- OrzQuin (4 : 1); końcowe o jasne. ◊ imienie [N i A sg] z tekstów nie oznaczających é. ◊ W przypadkach zależnych sg i pl imie- : -e- OpecŻyw (14 : 1), KochCz (1 : 1). ◊ W przypadkach zależnych sg i pl imio- : -o- (51), -ó- (9), -(o)- (410); -o- OpecŻyw (2), MurzHist (2), MurzNT (2), KochCz (4), KochFr, KochPhaen, OrzJan; -ó- OrzQuin (4); -o- : -ó- Mącz (13 : 1), SienLek (6 : 1), BiałKat (1 : 2), SarnStat (18 : 1).

Fleksja
sg pl
N imię, imié, imienie imiona, imieniå
G imienia, imiona imión, imien, imion, imien
D imieniowi, imieniu
A imię, imiono, imienie, imię imiona, imienia
I imieniém, imienim, imionem imiony, imionmi
L imieniu, imionu imionach
V imię

sg N imię (887) [w tym: imié (18); -é (1) OpecŻyw, -(e) (17)], imienie (1) FalZioł. ◊ G imienia (804), imiona (5); -ona LeovPrzep, BielŻyw; -enia : -ona OpecŻyw (5 : 1), FalZioł (1 : 1), GlabGad (1 : 1); -a (474), -å (249), -(a) (81); -a OpecŻyw (5), KromRozm I (2), GliczKsiąż (2), RejWiz (3), OrzRozm (2), GrzegRóżn (3), OrzQuin, GórnDworz (2), RejPosWiecz2 (5), KwiatOpis, KuczbKat (9), RejZwierc (13), WujJud (7), RejPosWstaw, KochFr, KochPhaen, GrabowSet (2), SkarKaz (7), VotSzl, SkarKazSej (5); -å MurzNT, KromRozm III (3), GroicPorz (2), SienLek (3), BiałKaz (3), ReszList, ReszHoz, ArtKanc (5), KochCz, KołakSzczęśl (4), WysKaz, JanNKarn (2), SienRozmyśl (3), KmitaSpit, PowodPr, CzahTr, PaxLiz; -enia :: -eniå MurzHist (2 : 1), LubPs (53 : 2), KrowObr (23 : 11), Leop (15 : 17), BibRadz (30 : 7), BielKron (27 : 9), Mącz (9 : 29), RejAp (35 : 2), HistRzym (2 : 2), RejPos (69 : 3), BiałKat (1 : 3), WujJudConf (4 : 1), BudBib (9 : 9), BudNT (4 : 5), CzechRozm (6 : 38), ModrzBaz (4 : 2), SkarJedn (2 : 1), KochPs (2 : 4), SkarŻyw (9 : 34), StryjKron (1 : 11), CzechEp (9 : 10), CzechEpPOrz (1 : 1), NiemObr (1 : 1), OrzJan (1 : 5), LatHar (36 : 2), WujNT (44 : 2), SarnStat (2 : 3). ◊ D imieniowi (97), imieniu (55); -owi WróbŻołt (3), HistAl (6), BibRadz (12), RejAp (5), CzechRozm (5), KochProp, SkarKaz (4); -u TarDuch (2), RejJóz, KromRozm II, KrowObr (3), Leop (10), BiałKat, WujJud, ReszPrz (2), ArtKanc, LatHar (4), SarnStat, SkarKazSej; -owi : -u RejPs (10 : 2), LubPs (16 : 7), RejPos (20 : 2), KuczbKat (1 : 3), BudBib (3 : 8), KochPs (7 : 3), CzechEp (1 : 1), WujNT (3 : 1). ◊ A imię (2078), imiono (10), imienie (1); -ono Strum; imię :-ono KrowObr (136 : 1), RejWiz (12 : 1), OrzRozm (7 : 1), OrzQuin (10 : 5), RejPos (178 : 1); imię : -enie LibLeg (46 : 1). ◊ I imieniém (842), imienim (121), imionem (1); -enim WróbŻołt, KwiatKsiąż, Strum, SkarKazSej; -eniem : -enim LibLeg (43 : 6), MetrKor (1 : 1), BielŻyw (2 : 1), KromRozm III (1 : 4), KrowObr (40 : 3), Leop (26 : 1), OrzQuin (12 : 1), KwiatOpis (4 : 1), WujJud (5 : 2), BiałKaz (1 : 1), CzechRozm (6 : 55), SkarJedn (5 : 2), SkarŻyw (17 : 14), StryjKron (13 : 1), CzechEp (12 : 5), NiemObr (2 : 16), WujNT (58 : 2), SkarKaz (7 : 1); -eniém : -onem MiechGlab (28 : 1); -ém (18), -ęm (3) MurzNT, -(e)m (822). ◊ L imieniu (75), imionu (1); -eniu : -onu BudNT (4 : 1). ◊ V imię (7). ◊ pl N imiona (188), imieniå (1) ForCnR. ◊ G imión (71), imien (1); imion : imien LibMal (4 : 1);~ -ón (3), -on (2), -(o)n (65); -on KochPhaen, KochCz; -ón Mącz, SienLek, SarnStat. ◊ A imiona (146), imienia (2); -enia SkarJedn; -ona :-enia Leop (3 : 4); ~ -(e)nia (1) SkarJedn, -(e)niå (1) Leop. ◊ I imiony (42), imionmi (2); -onmi OrzQuin; -ony : onmi KwiatKsiąż (1 : 1). ◊ L imionach (18); -ach (12) GrzegRóżn (2), WujJudConf, CzechRozm (5), SkarŻyw, NiemObr, WujNT (2), -åch (6) Leop, BielKron (2), SienLek (2), HistLan.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
I. „Imię” jako wyraz znaczący (3065):
1. Nazwa własna (2052):
a. Miano, nazwa osobista (nie rodowa) człowieka nadawana w określonych mniej lub bardziej uroczystych okolicznościach, nazwa osobista odróżniająca poszczególnego człowieka od innych; nazwa Boga oraz istot bytujących w sferze boskiej; nazwa własna postaci mitologicznych; nomen, praenomen Mącz; nomen proprium, vocamen proprium, vocabulum Cn (1846): tym piſmem á wybiyánim imię twoie/ á twoy nád vbogim cnotliwy vczynek chcę ná wieczność dáć. March1 Wiet Av; BierEz K2; Pán Iezus tu nie wymienil ijmienia onego goſpodárza OpecŻyw 87, 184v; ForCnR A4, E2; ymyą marya zlaczynſka wzyąto od morza uyelkyego gorzkyego PatKaz III 113v, 105v, 125 [2 r.], 126v, 127, 127v; Then to Boetius więcey imion miał, bowiem zwan był też Seuerinus BielŻyw 168, 63, 116, 155; Była v polakow iedna krolewna Węda [...] ktorey imienia iż łacinnici inacey nie mogli wypiſać, przeto iedni Venda drudzi Vanda piſali. GlabGad A3; MiechGlab ktv, 57, 70, 74; WróbŻołt cc8, mm3v; LibLeg 11/21v, 94v, 95v, 108; Cozaneczſczi ſzą dwa braczia ktorich gymyen nyewye yedno iſſ ieſt yeden czarny by czygan a drugi chodzi wſzyelony dely LibMal 1543/70, 1543/69v, 70, 1546/111, 1550/156, 1554/ 184v; gdi vſlyſzał imię ſwoie záſmućił ſie bárzo HistAl L7, B6v, C2 [2 r.], C2v, C7 [2 r.], C8v, M7v; Nikt ſye też nye dźiwuy/ izem imyenyá ſwego nyeprzypiſał: Dla tegom to vczynił/ áby rzecz ſámę w ſobye rozbyerano/ á nye z oſoby ſądzono. KromRozm I A2v; to cobych napiſáł/ dopuſczám za podpiſanim imięnia moiego drukowac MurzHist A2, A2v, A3; MurzNT 173v marg, Luc 8/30; KromRozm II q3; Wyſzły tymi czáſy kſyąſzki nyeyákye z Angliey/ przy ktorych náſz yeden Polak imyę ſwoye przypiſał KromRozm III C3, E6, M4; BielKom D2; LubPs D3; Imię ſwoie káżdy ſwey Oſoby wymieniwſzy/ y mowiąc tymi ſłowy [przysięgali]. GroicPorz b4v; Ták mi pomoży Bog [... ] kthorego Imię Adonay. GroicPorz aa2, e4v, aa2v; Są thedy znáki/ iż ſie pierwſzey przyſięgi Pánu Bogu vtzynioney przyćie/ y wyrzekaćie: przetho teſz ſobie inſze imioná nowe ſmyſlaćie. KrowObr 138v, 28, 147, 170, 219v, 234, 241v; radbych twoie imię by mogło być wiedzyał. Powiedzyał mu on cżłowiek/ Sokrátes mi dzyeią RejWiz 49, 155; chćieliſmy od nich mieć imioná przełożonych ná ſpiſku [nominum scripturam]. Leop 3.Esdr 6/12; mur mieyſcki miáł dwánaśćie [...] imion [duodecim nomina] dwunaśćie Apoſtołow Báránkowych Leop Apoc 21/14, Gen 36/10, 40, 46/8, Num 1/36 (27); UstPraw H4; Heber też miał dwá ſyny/ imię iednego [nomen unius PolAnt] Phálek BibRadz Gen 10/25; Imię y obycżáie ſyná iey. BibRadz Gen 16 arg; Imioná ich v poganow były obmierzłe dla thego iż imię Páńſkie w nich ſię zamyka/ ábowiem Dániel znáczy/ Bog ſądźi/ Anániaſz Bog miłoſierny BibRadz I 446b marg, *4v, Ex 1/1, 28/9, 10, 11 (32); ná ktorey pálcem nápiſał imię Páńſkie Tetragrammaton BielKron 95v; LEo pirwſzy Grek Ceſarz Konſtántynopolſki/ ktory wnet ſyná ſwego tegoż imienia vſtáwił Ceſarzem BielKron 161; nápiſze thedy káżdy Kárdynał ná ſwey kártce thylko imię onego Kárdynałá/ ktorego chce mieć Papieżem BielKron 234v; Fáráon doſtoieńſtwo zową nie imię. BielKron 270, 22v, 28v, 34 [2 r.], 34v, 39 (38); GrzegRóżn E3, E3v, I2, M4v, Nv, N2; mayą tedj być napominani [...] iżeby ſię też z jmion ſwiętych ludzi nienaśmiewali KwiatKsiąż D3, A, A4v, E3, H2 [2 r.]; Percipere nomina omnium civium. Pámiętáć ymioná wſziſtkych mieſzczan Mącz 37a; Nero [...] Imię Ceſárzá Rzimskiego bárzo okrutnego/ dla tegoż ymię yego Metaphoricos, miáſto okrucieńſtwá bywa brano. Mącz 246a; Tetragrammaton, [...] Co cżtery litery ma yáko yeſt imię Boże v żydów Iehova Mącz 453a, 2c, 6c, 12a, 16a [2 r.], 19a (62); ODmiánę wieku thego myslę wam powiedźieć [...] Gdyż o tym imię moie [Proteus abo Odmieniec] wam świádectwo dáie/ Bo częſto zá przezwiſkiem idą obyczáie. Prot A2; RejAp 6v, 36v, 83, 115, 121v (20); GórnDworz Bv, Q3, Yv; HistRzym 6v, 14 [2 r.], 21, 82; Co ſie wſzytko záwárło w tym ſwiętym imieniu IEZVS/ to ieſt/ Zbáwiciel. RejPos 33v, A4, 29, 33v [3 r.], 34 [2 r.], 49 (22); ktorzy tylko popiſániem imieniá ſwoiego ſą w koſciele krześćiáńſkim/ tedy w tych ácż Pan Kryſtus mieſzka/ ále nie ták iáko w wiernych á prawdziwych. RejPosWiecz2 92; Iáko Syná Bożego piſmo zowie y kthórymi imióny. BiałKat a4 marg; IEHOWA imię Bożé. BiałKat 3v marg, 3v, 68v [2 r.], 151, 228v; HistLan ktv; inſze imioná/ o ktorych było przerzecżono/ iż Synowi Bożemu od Bogá dáne być miáły/ ku temu iednemu imieniu Ieſus/ wſzyſtki śie śćiągáią. KuczbKat 25, 23, 25 [2 r.], 155; Abowiem w bogáctwie będącz náſyczony boię ſie bych cie nie zápomniał. A nie pytał ſie potym co to ieſt zá Bog/ y kthore ieſt imię iego. RejZwierc 169, 9v [3 r.], 176, 261, [275]v, Aaa4; ná káżdey tarcży ſwego Rotmiſtrzá imię było nápiſáne BielSpr 14v; WujJud 119, 119v; w Kśięgách dźieiow Krolewſkich miánowáne bywáią niektorych Prorokow imioná y kśięgi WujJudConf 31 v; KochList 1; tego przyſtrzegałem/ żeby otote imioná znáiome á znácżnieyſze ták iáko zwycżay nieśie były záchowáne BudBib c; Prżypátrżze ſię ieſli to imię Ezaw nie tegoż ſpoſobu ieſt/ iáko v nas Stánisław/ Wacław BudBib cv; Wſpomináć będę ſpráwy Boże (marg) wł: Iahowe/ bo też Iá/ ieſt iedno z imion Bożych [...] (–) BudBib I 309 marg; Nád to áby imieniem iego były podpiſowáne w ziemi wſzytki cerográfy [ut scribantur in nomine eius omnes conscriptiones in regione] BudBib 1.Mach 14/43, cv, Gen 11/29 [2 r.], 17/16, 25/13 [2 r.], 25/16 (35); dwánaśćie poſłáńcow imioná ſą te Pierwſzy Symon rzecżony Piotr y Andrzey brát iego BudNT Matth 10/2, przedm b3v, Mar 5/9 [2 r.], Luc 8/30, 1.Cor 1/2, 2.Tim 2/19 (14); ieden anioł ze trzech/ ktorzy przyſzli byli do Abráháma názwany był Iehową/ [...] imienim mowię co názacnieyſzym Bożym/ ktore ſámemu tylko Bogu należy. CzechRozm 7v, ktv, 1v, 7v, 8v, 16v [3 r.] (55); godzyen tego/ By tu w wiecżney pámięći było imię iego. PaprPan Ee, O4v; Wſzytcy niemal inſzi narodowie Fricżá náſzego y kśięgi iego znáią/ wielce ważą [...] á my záś ták zacnego mężá/ [...] ledwo imię znamy ModrzBaz Bud ¶5; Gdy ktore chćiał nád ktorą kráiną przełożyć/ oznáymował imioná ich nápomináiąc lud/ ieſliby kto nánie co wiedźiał/ áby iáwnie dowodźił ModrzBaz 46, 39, 45v, 46 [2 r.]; SkarJedn A4, 132; KochPs 168, 176, 215; imienim j zwierzchu pogánin/ ále ſercem cbrześćiánin SkarŻyw 274; kazał Mojżeſz z káżdego pokolenia pierwszemu Pánu láſkę ſuchą z napiſem imienia ſwego do przybytku ofiárowáć SkarŻyw 493; ſtárſzy wſpomináią/ iſz o tych męcżeńnikow imionách słycháli y cżytáli SkarŻyw 567; Redemptá miáłá [...] vcżeńnice/ iednę Romulę/ á drugą ktoreiem ia oſobę znał/ álem iey imienia niewiedział SkarŻyw 589, 4, 90, 201, 245, 248 (19); MWilkHist I4; v nas nie ieden tego imienia Piotr álbo Páweł StryjKron 59; vmocnione páńſtwo/ y wieczne imię zoſtáwił/ iż ſie od niego wſzyſtcy Ceſarzowie Tureccy Otomany piſzą. StryjKron 375, 56 [3 r.], 90, 692; Okazánie Chriſtyáńſtwá nie do imieniá Chriſtuſowego przytocżył/ ále do wyznánia. CzechEp 37, * 2v, 4, 37, 222, 240 (10); KochJez A4v; NiemObr 36, 101, 162, 165; KochEpit A3; IMię twé/ páni/ które rad miánuię/ Naydźieſz w mych rymiéch częſto nápiſáne. KochFr 38, 13, 67, 71, 115, 131; Parcae ſą trzy śmiertelne boginie/ kthore przędą ludzki wiek/ ktorych imioná ſą/ Lacheſis, Cloto, Atropos. KlonŻal C4v marg, B4; ReszHoz 135; WerKaz 288; ArtKanc A4v, A7v, C7, MlOv; [królowa synaczka imieniem przodków ochrzcić dała] rozumieyac ze to imie Sigmund mialo zawzdi wmieloſci wielkiei bic y w powazaniu vnarodu Polſkiego PaprUp Dv, L4; ActReg 22; gdy Krol grał Wárcaby/ niktory przyſtąpiwſzy do niego/ imioná przyſądzonych ludzi opowiedał mu piſmem Phil L3; GórnTroas 64; KochCz B2v; GrabowSet Nv; ia/ o zacny królu/ twym imieniem [...] Swé podłé rymy zdobię/ ábych mógł przy tobie/ Wćiſnąć ſie w ludzką pámięć KochFrag 42, 21, 40; OrzJan 62; Maſz [...] Swiętego Thomaſzá z Aquinu/ Doktorá w Kośćiele Bożym ſławnego: y drugiego/ tegoż imieniá Thomaſzá Kempizyuſzá LatHar +7, +11v, 24 [3 r.], 513, 685; imioná ich nie táyne/ Káſper/ Málcher/ Bálcer. WujNT 8; ſłyſząc imię Páná Ieſuſowo ſłuſznie P. Ieſuſowi/ á nie głoſowi/ áni temu ſłowu vczćiwość czynimy WujNT 688; ieſzcze imię iego [Antychrysta] nie ieſt nikomu znáiome WujNT 870, przedm 8, 26, s. 40, Matth 10/2, s. 72 (53); Imioná Pánów Swietckich té ſą. PIérwſzy Pan Ian z Melſtiná SarnStat 371; W tymże pozwie niech będźie wyráżoné imię powodowé [nomen actoris JanStat 527]/ y onéy rzeczy/ o którą będźie kto pozwan SarnStat 823, 220, 337 [3 r.], 371 [2 r.], 753, 922 marg (14); SkarKaz )(4, 609a; Powiemci y imię ſwe, y ſpráwy, y drogę. CiekPotr 68; tobie iáko imię ô młodźieńcze. CiekPotr 71, 68, 69 [2 r.], 71 [2 r.]; Do tego ktorego imienia nie wiem oſoby nie znam CzahTr 2v, 2v; PaxLiz C2v; poki ná iednośći wiáry Kátholickiey kroleſtwo ich ſtalo [...] Tureckie woyſká ſámym okrzykiem imieniá IEZVS porażáli. SkarKazSej 683a, 686a; Naprzod więc vrząd: Bráćie/ iákoć imię? pyta: A ſkądeś? KlonWor 38, 40; SzarzRyt C3.

W porównaniu (4): PatKaz III 127; Leop Cant 1/2; imię twoie ieſt iáko oleiek wonny [oleum effusum nomen tuum] BibRadz Cant 1/2; SkarŻyw 4.

G sg w funkcji przydawki »imienia« (2): Rodzicy ćiáło corki ſwey [...] przed miáſtem/ gdzie dziś imienia iey Kośćioł ieſt/ w Rzymie pogrzebli. SkarŻyw 70; StryjKron 220.

I sg w funkcji przydawki »imieniem« [z nazwą osobową] (308): yakom yą nyewzyąl slugy ymyenyem lyenartha wyelmosnego alexego zruszcza ZapWar 1513 nr 2093, 1505 nr 1959, 1509 nr 2069; Był wrzymye Papyeſch: gynyenyem ban [!] PowUrb +, +, +3; March1 A2; Vſlyſſala to ona bogatá/ ſwietſká/ á rozpuſtná panij/ Mariá ijmieniem/ przezwiſkiem Magdaléna OpecŻyw 45v; zebrali ſie wſſytci w dom náwyſſego biſkupa/ ijmieniem Kaijfáſſa OpecŻyw 82v, 4v, 25v, 40v, 60 (10); OpecŻyw C; ForCnR A3, D2; PatKaz II 85; miał dziewkę barzo cudną [...] imyenyem Aſenech HistJóz B3; FalZioł IV 55d; Był w Attenach ieden młodzieniecz Palemon imieniem, barzo roſpoſtny BielŻyw 100, 147; mátká Marchołtowá imieniem Floſconya ná przykazánie krolewſkie náláłá garniec czyſtego mleká March2 Dv; bieżał do ſwey ſioſtry imieniem Fudázy March2 D3, D4; kxiążę Leſzko [...] zaiechał do węgier z żoną ſwą imieniem Gryfina. MiechGlab 34; założił tenże krol w wilnie koſcioł y ſtolec Biſkupi imieniem s. Staniſława polſkiego patrona MiechGlab 87, 7, 29 [2 r.], 30 [2 r.], 32 [2 r.], 37 (15); Ryczelowy wzyely sina ymyeniem Daſzka LibLeg 11/101, 10/123 [2 r.], 11/101 [2 r.], 11/101v [2 r.]; March3 T7; LibMal 1543/70, 1544/83v, 1545/94, 104, 104v, 107v, 1547/126, 128v; niektora wdowá imieniem Kandacis [...] miáłá thrzech ſynow ieden imieniem Kandeolus/ drugi Marſipius/ trzeći Károterus. HistAl L4; Niektory cżłowiek imieniem Solencius ſtał blisko łożá Alexandrowego HistAl N3v; przyłącżył ſobie niekthorego cżłowieká corkę imieniem Kleopatrę HistAl B2v; niektory s s [!] ſiedziących imieniem Lizias rzekł do krolá HistAl B2v, B4, B7v, Dv, D2v, D3v [2 r.] (19); MurzNT Matth 9/9, 27/32, Luc 16/20; Sábinianus Papieſz tym imieniem. KrowObr Vuv, 91, 117v [2 r.], 122v, 195v, 196 (10); Był mąż Zydowin w mieśćie Suſán/ imeniem [!] Mardocheus [erat vir iudaeus in Susan civitate vocabulo Mardochaeus] Leop Esth 2/5; wybieżáłá dziewecżká imieniem [nomine] Rode Leop Act 12/13, Gen 16/1, 5, 2.Reg 20/1, 1.Esdr 5/14, Matth 9/9 (14); TEdy Anioł imieniem Vryel [cui nomen Uriel] [...] rzekł BibRadz 4.Esdr 4/1, Gen 4/22, 16/1, 24/29, 2.Par 28/9 (13); Vrodził ſie ſyn Adámowi imieniem Seth BielKron 3v; Ninus [...] Semirámidę zá małżonkę poiął/ z ktorą miał ſyná tymże imieniem Ninus BielKron 268; vćiekli do Hiſzpániey z krolem ſwoim imieniem Syngerikus BielKron 279; ſyn Kolomanow poiął zá małżonkę corę krolá Polſkiego Iudytę imieniem BielKron 351v, 5, 6v, 14v, 15, 21v [2 r.] (64); W thy cżáſy Krol źiemie tey Cibełiſkiey imieniem Altyſtrátes/ piłę zſwemi panięty grał HistRzym 12; Nocował v mnie ieden pielgrzym imieniem Grzegorz HistRzym 38, 10v, 12v, 16v [2 r.], 18 [2 r.], 19 (27); ſzukay tám w domu Iudy cżłowieká nie ktorego/ Saulá imieniem/ á rodem s Társiey RejPos 283, 151, 161, 254v, 283, 285 (9); BiałKat 176; RejZwierc 273v; BielSpr 43v; BiałKaz Iv; BudNT Matth 27/32[31], Luc 23/50, Act 5/2 [1], 9/33; CzechRozm 166; Był teſz w Egipćie Philozoph ieden bárzo vcżony/ imieniem Eudemon. SkarŻyw 453; Syná Krol záklina áby kośćioł zbudował imienim S. Medárdá. SkarŻyw 528 marg, 86, 192, 457, 459, 486 (19); Stalo się podziękowanie od Opatrznego Grzegorza Yeżewſkiego i malzonki iego imieniem Giertrudy Utćiwemu Pawlowi Karweikowi ZapKościer 1579/2, 1582/27v [3 r.], 1582/29, 1583/40, 1586/65, 67v, 1589/85 [2 r.]; StryjKron 265, 288, 345 [2 r.], 406; Ewáryſtus [...] z oycá Zydá imieniem Iudá vrodzony CzechEp 63; KochWz 137, 138, 142; PaprUp A4v; Phil S3; LatHar 245, 466, 685, 699, 702, 726; W Cezáriey był mąż niektory imieniem Korneliuſz [vir autem quidam erat in Cesarea nomine Cornelius] WujNT Act 10/1, Matth 9/9, 27/32, 57, Mar 5/22, Luc 1/5 (35).

W przekładach i nawiązaniach do biblijnego wersetu: Apoc 14/1, 22/4 [w tym: mieć (a. mający) imię czyje napisane na czele (8), nosić imię czyje na czele, naznaczony, poznaczony, przeznaczyć imieniem czyim] (17): Leop Apoc 22/4; BibRadz Apoc 22/4; Słyſzymy theż iż około niego/ ſto cżterdzyeśći y cżtery tyſiące náznacżonych imieniem Oycá iego. RejAp 117v, 67v, 117, 117v [2 r.], 187v; RejPos 252v, 342v [2 r.]; W kśięgi żywotá iuż ie wpiſáne máiąc/ ná cżele ich Imię ſwoie święte náyduiąc. ArtKanc O16v; Báránek ſtał ná gorze Syonie/ á z nim ſto czterdźieśći y cztery tyśiące máiących imię iego/ y imię Oycá iego nápiſáne ná czelech ſwoich [et nomen Patris eius scriptum in frontibus suis]. WujNT Apoc 14/1; Y oglądáią oblicze iego: á imię iego ná ich czołách będzie [et nomen eius in frontibus eorum]. WujNT Apoc 22/4; ći ktorzy ćiáłá ſwe w czyſtośći záchowáli/ máią naprzod imię Báránkowe y imię Oycá iego nápiſáne ná czelech ſwoich. WujNT 872; SiebRozmyśl M2.

Frazy: »[czyje, komu] jest (a. było, a. miało być, a. (nie) będzie) imię« [w tym w połączeniu z nazwą osobową (98)] [szyk zmienny] (104): miala ſioſtrę/ ktoré bylo ijmię Mariá/ przezwiſkiem Magdalena OpecŻyw 60, 7v, 8, 14, 167v; ForCnR A2, A2v, A4v, B; PatKaz II 64; HistJóz C2v; GlabGad L8; LibLeg 10/123v; Iozeph mu było imię RejJóz M4v; Anthiochus ieſt imię moie nie Alexander. HistAl L7v, C2v, F, F2v, G5, H4; RejWiz 9v; imię corki Aſerowey było Sará [nomen autem filiae Aser fuit Sara] Leop Num 26/46, 1.Reg 25/3, Luc 1/5, 27 [2 r.]; Iuż imię twoie niebędźie więcey Abram/ ále będźieſz názywan Abráhám [et non vocabitur ultra nomen tuum Abram, et erit nomen tuum Abraham] BibRadz Gen 17/5, Gen 4/21, 10/25, 11/29 [2 r.], 17/15, 35/10 (21); Było iego imię właſne Március/ á Koryolan przemiánek od miáſtá Koryolo BielKron 110, 14, 15v, 16, 49, 61 (12); Nomen Mercurij eſt mihi, Mercurius yeſt ymię moye. Mącz 429a; Słuchayże iákie ieſt imię iego RejAp 80v, 79, 80; GórnDworz Y7v, Y8, Zv; HistRzym 20v, 76v, 123; pánná porodzić miáłá ſyná/ ktoremu miáło być imię Emánuel RejPos 16, 16v, 55v, 117, 269v, 295, 296, 324; BiałKat 168v; RejZwierc 204v; Cewaoth ieſt też imię Boże BudBib I 301c marg, Ruth 2/19, l.Reg 8/2, 2.Reg 9/2, 12, 1.Par 22/9, 2.Par 20/31; HistHel Cv; CzechRozm 179; ModrzBaz 118; SkarŻyw 13, 100, 342, 582; LatHar 105, 528, 687, 729; temu ſłudze było imię Máłchuſz [erat autem nomen servo Malchus] WujNT Ioann 18/10, Luc 1/27, 63, s. 196, Ioann 1/6, Act 13/6; SkarKaz 487a.

»imię słynie, sławi się« (2 : 1): máiąc nádźieię w Pánie Kryſtuſie/ ktorego imię ſłynie ná wſzytki ſtrony ſwiátá. BielKron 459v; Niech ſye twé imię ſławi/ y długo/ y wſzędźie. PudłFr 14, 41.

»jest (a. bądź) wzywano(-e) (a. wezwano) [czyje] imię [nad kim]; wzywać (a. przyzywać) imienia (a. imię) [czyje nad kim a. nad czym]; wzywanie imienia [czyjego nad kim]« = nazywać kogo a. co czyim a. od czyjego imienia [szyk zmienny] (10; 8; 1): KromRozm III K6v; I będą wzywáć imienia mego nád ſyny Iſráelſkimi [Invocabuntque nomen meum super filios Israel] Leop Num 6/27; A lud moy náwroćiwſſy ſie ku mnie/ nád kthorym wzywano ieſth imię moie [super quos invocatum est nomen meum'] Leop 2.Par 7/14, Ier 15/16, Bar 2/15, 2.Mach 8/15; BielKron 18; BudBib 2.Par 6/33, Ier 15/16, Is 63/19; BibRadz Ier 7/14; tylkoſz niech imię twoie wzywano będźie nád námi: to ieſt/ niech ſie imienim twoim odzywamy. CzechRozm 196, 196 [2 r.]; GrabowSet I3v; WujNT Act 15/17, s. 559 [2 r.]; SkarKazSej 688b.

Zwroty: »imię [komu] da(wa)ć, darować; nie da(wa)ć [komu] imienia; jest dano(-e) [komu] imię; (przy)danie imienia« [w tym: na krzcie (a. chrzcie) (3), na święceniu, przy bierzmowaniu, przy krzcie] [szyk zmienny] (97 : 1; 3; 7; 4): OpecŻyw 12, 21; dal mu [Bóg aniołowi] ymyą od ſzwyatloſcy lucyfer PatKaz II 23, 24; HistJóz Cv; BielŻyw 168; Gdźyekolwyek w piſmye S. od bogá komu imyę dano álbo przemyenyono yeſt/ oſobliwą zacnoſć á przywiley yáki onemu człowyekowi dany známyenowáło. KromRozm III M3v; MiechGlab 87; bo mu ymię inſze da niż mu nachrcie dąno SeklKat Zv; HistAl N2; KrowObr 15; drugiemu dał imię Effraim [nomen quoque secundi appellavit Ephraim] Leop Gen 41/52; kthora [żona Adama] porodźiłá ſyná/ y dáłá mu imię Seth [vocavit nomen eius Seth] BibRadz Gen 4/25, Gen 4/26, 5/3, 1.Reg 1/20, Dan 1/7; dáłá mu imię Moiżeſz od wody BielKron 28, 11v.[3 r,], 12v, 14, 14v, 15 (41); KwiatKsiąż A3v; Nomen alicui indere, Okrzćić kogo przezwáć álbo dáć komu ymię. Mącz 92c; Nomino, [...] Miánuyę/ Wziwam/ Dáyę ymię/ zdźieyę. Mącz 249c, 92c; OrzQuin X4; HistRzym 28, 33v; RejPos 297 [2 r.]; BiałKat 81, 266; BudBib c2; BudNT przedm c2; CzechRozm 53v, 54, 55, 55v [3 r.]; PaprPan F3v, O4v; KarnNap B3v; SkarJedn 65, 66; Zowią mię Bálſam/ á ná chrzćie S. dáne mi ieſt imię Piotr. SkarŻyw 40, 2, 13, [223], 285, 478 (10); ludzie gromádámi wchodzili w rzekę [...] á Popowie dawáiąc káżdey gromádzie z oſſobná imię/ Timochwiey/ Wasil/ Piotr/ álbo Siemion/ polewáli ich wodą [...] chrzćili wſzyſtkich męſczyznę y niewiáſty StryjKron 140, 125; CzechEp 317, 340; KochPhaen 13; ArtKanc C9v; GórnRozm F2v; LatHar 528, 530; iáko ná on czás przy obrzezániu/ ták teraz przy krzćie ś. imioná dawáią. WujNT 196, Mar 3/16, 17, Luc 1/59, s. 196 [2 r.], 307 [2 r.], 391, Zzzzz; SiebRozmyśl F3.

»imiona (a. imienia) dostać; imienia odnieść mianowanie; wziąć, odzierżeć imię« [szyk zmienny] (4;1; 3 : 1): BielŻyw 90; [ta panna] czudnoſcią ſwą wiele paniąt znakomitich ku ſobie przyciągała, iako Węda riby, Ztądże też imiona wędy doſtała. GlabGad A3; KwiatKsiąż A, A3; BielKron 347; Hinc sibi nomen invenit [...] ztądże ymieniá doſtał. Mącz 482d; SkarŻyw 74, 473; Potym według zakonu przyiął [Jezus] obrzezánie/ Imieniá przedźiwnego odnioſł miánowánie. LatHar 518.

»imieniem (a. imiony) krzćić (a. [kogo] ochrcić dać)« (3): KromRozm I A3v; Sinatzka ſwego imieniem przodkow ſwoich Oitza y Brata Krolow Polſkich ochrcic dala PaprUp Dv, B2.

»mieć, mający imię« [w tym: od kogo (2), czego (a. z czego) (4), skąd (1)] [szyk zmienny] (17: 2): BibRadz I 476 marg; BielKron 27, 75; Mącz 25b, 249d, 249c; KuczbKat 25; ánioł był imię Boże ná ſobie máiący CzechRozm 49v, 49; imię ma od nieśmiertelnośći (to ieſt Athánáziuſz) SkarŻyw 393; Ná tym święceniu dał mu Papieſz imię Bonifacyuſz/ bo pierwſze miał imię Wenfrydus. SkarŻyw 517, 352, 582; ArtKanc A4v; GrochKal 3; KołakCath B; WujNT 869; KmitaSpit Cv; PaxLiz C2v.

»[kogo] nazwać imieniem itp., [kogo a. komu] imię nazwać itp.« [szyk zmienny] (68 : 58): BierEz G4; OpecŻyw 21v; anna twoys zona porodzy tobye czorką a wzouyeſz yey ymyą marya PatKaz III 105v; FalZioł I 110b; HistJóz C; Iakob iego właſne imie tak nazwane było RejJóz M3v, Nv; żona twoia Elſzbiétha vrodźi tobie ſyna/ ktorégo imię wezwieſz Iánęm [vocabis nomen eius Ioannem] MurzNT Luc 1/14; ſſtzyiego roſkazania Bonifácyus oſmy Papieſz/ tym imieniem przezwány [...] vſtáwił tákowe Miłośćiwe láto w Rzymie KrowObr 78v, 6v, 76v, 119v, 195v [2 r.], 196 [2 r.] (11); Leop Gen 41/51, Ex 2/10, Num 27/2, Deut 25/6, Is 9/6, 65/15, Luc 1/13; Nie będźieſz iuż dáley zwał twey żony tem imieniem Sárái [Sarai uxoris tuae non vocabis nomen eius Sarai] BibRadz Gen 17/15, Gen 5/29, 16/11, 15, 17/19, 19/37 (21); BielKron 18, 80v, 462; KwiatKsiąż A; RejAp 160v, 161v; ia mnimam że ty ieſteś Plácidus hetman ktory drugiem imieniem ieſteś wezwan Euſtáchius HistRzym 131v, 72, 123; Anyoł pánnie zwiáſtuiąc pocżęcie iego/ przezwał mu imię Iezus RejPos 117; zeſzli ſie áby wedle zwycżáiu byli obrzázáli dzyecię/ y miánowáli imieniem oycowſkim Zácháriaſzem. RejPos 296, 3, 15, 16, 33v [3 r.], 269v (12); Chryſtuſowé imię od pomázánia rzeczoné ieſt BiałKat 243v, 3v; KuczbKat 25 [7 r.]; BudBib c2, Gen 5/29, 17/15, 19, 25/25 (11); BudNT Luc 2/21; CzechRozm 8, 16, 17v, 41, 41v (14); StryjKron 59, 355, 365; LatHar 552, 560, 686; WujNT Matth 1/21, 23, 24 [2 r.], s. 68, Luc 1/13 (14); Spráwowáli dwáy wodze woyſko z káżdey ſtrony/ Ieden TRIPS á drugi IPS imieniem rzecżony. KmitaSpit Cv; PaxLiz C, D3v.

»naz(y)wać itp., mianować, (z)budować, założyć [co] itp. od [czyjego] imienia; dać, przezwać [komu] imię od swego imienia« [szyk zmienny ] (16: 3 : 2 : 11; 2 : 1): Y budował miáſto ktore názwał Enoch/ od imieniá ſyná ſwego [et vocavit nomen civitatis, sicut nomen filii sui Chanoch]. BibRadz Gen 4/17; Then Cedár był ſyn Izmáelow od kthorego imieniá niekthorą źiemicę w Arábiey názywano BibRadz I 351 marg; od iego imieniá [Assur] wezwaná Aſſyria. BielKron 7; [Brutus] przezwał onę kráinę od ſwego imieniá Bruto Brytánnią. BielKron 61 v; zamek záłożył Przemyſl/ á dał mu imię od ſwego imieniá Przemyſlen. BielKron 319, 25v, 49, 55, 61v, 285v (17); HistRzym 7; RejPosWiecz2 92v, 94v; niech ſie názywáią imieniem moim ábo od imienia mego CzechRozm 196, 6v, 196, 198v; Konas álbo Kunas Zamek nád Niemnem/ [...] zábudował/ ktory Konaſſowem od ſwego imienia przezwał StryjKron 81; Giedrus zbudował [...] Zámek [...] ktory Giedroty od ſwego imięnia miánował StryjKron 355, 41, 76, 115 [2 r.], 280; CzechEp 19; JanNKar B4v.

»imię (na sobie) nosić, sobie obrać; imieniem nazywać się (a. zwać się)« [szyk zmienny] (3 : 1; 3): ſkoro ktory Papieżem zoſtał/ nátychmiaſt ſobie imię właſne odmienił/ á inſzym ſie imieniem zwáć kazał. KrowObr 34; Nomen sibi adoptare, Inſze ymię ſobie obráć. Mącz 267a; CzechRozm 49, 198v; ktorego [Iezusa] Iozue znácżył y imię ná ſobie nośił SkarŻyw 500, 394; KmitaSpit Cv.

»imię (a. imiona) [czyje, komu] odmieni(a)ć (a. przemienić, zmienić), nowe ułożyć; odmiana imienia« [szyk zmienny] (40 : 1; 1): OpecŻyw 190; HistJóz B3; odmyánę też onę imyenia yemu ſámemu przed tym był obyecał. KromRozm III N2v, M3, M3v; KrowObr 33v [2 r.], 34 [3 r.], Rr, Ss, Tt2v; przemienił imię iego [vertique nomen eius] Leop Gen 41/45, 2.Par 36/4; BibRadz 2.Par 36/4, Dan 1/7; KwiatKsiąż A2; Był też [Lucjanus odszczepieniec] y Krześćiáninem ná krotki cżás/ dano mu imię ná krzcie Lucyus/ przeto potym mowił/ zmienili mi imię/ tákież chcieli y rozum. BielKron 156; dał ie obrzázáć ná Turecką wiárę z wielkim weſelim/ y dáry iáko v nich ieſt obycżay/ y nowe imioná vłożył. BielKron 424, 171 [3 r.], 176v, 428; HistRzym 102v; BudBib 2.Par 36/4; CzechRozm 47v [5 r.], 48 [5 r.], *; LatHar 182; WujNT 307 [2 r.], Aaaaaa4v.

»nie oznajmić się [komu] w imieniu« = nie powiedzieć swego imienia (1): álem ſie mu nie oznaymił/ w imieniu moim Iehowá [Vulg Ex 6/1] (tho ieſt/ nie visćiłem ſie mu ſkutkiem w obietnicy/ thák iákom ieſt Bogiem żywym [...]) CzechRozm 75.

»przekrzcić się, przezwać się imieniem« = przybrać sobie czyje miano, nazwę, podszywać się pod kogo (1 : 1); ſtáwił proſtego chłopá/ ktory ſię prżezwał imieniem onego co zábit GórnRozm F2; KlonWor 53.

»[co czyim a. kogo] imieniem (prze-, we)zwać (a. nazywać); na swe imię przemienić; dać [czemuś] swe imię; [co kogo] imieniem jest przezwane, okrzczone« = nadać czemuś nazwę równą nazwie osobowej lub od niej pochodzącą [szyk zmienny] (13; 1; 1; 1 : 1): IVpiter był zacny Krol/ zá wieku złotego/ Y dzis ná wiecżną pámięć/ ſławna gwiazdá iego/ Imieniem ieſt przezwaná RejZwierz 48; ty kſięgi názywáią imieniem tego ktory ie piſał BibRadz I 121; Potym Alexánder w Sogdyániey y Báktryániey dwánaſcie miaſt záłożył/ á ſwoim imieniem przezwał Alexándrye. BielKron 125v, 9, 27 [2 r.], 156, 287v [2 r.], 298v; Romulus [...] kiedi Rzymiány ná trzydzieśći rot dzielił/ przezwał the roty imiony białychgłow Sábińſkich. GórnDworz Z3; HistRzym 54v; RejPos 300; kośćioły ich [męczenników] imiony okrzczoné [..,] pobożnym vmyſłem máią być náwiédzáné BiałKat 148v; BudBib Ier 32/34; CzechRozm 42; KochPs 73.

»imiona rozda(wa)ć« (2): Imiona litwie iako rozdawano MiechGlab **; WerGośc 216.

»imię rozsławić« (1): Bo gdy ſwoie imię rozsławić chcą [nomen suum inclarescere volunt]/ tedy ſwych obywátelow máiętność y zdrowie w niebezpiecżność wdawáią. ModrzBaz 106.

»[komu] imię układać« (1): [obrzeżą dziecię u Turkow] á nie ná then cżás mu imię vkładáią ále kiedy ſie vrodzi. BielKron 260v.

»winszować sobie [czyim] imieniem« = używać czyjego imienia w formule pozdrowienia (2): teraz ná wieki/ winſzuią ſobie wierni imienim Iezuſá Chriſtuſá ſyná Bożego CzechRozm 46v, 46v.

»imię włożyć (a. położyć) [komu (4), na kogo (2)]; imię jest [na kim]« [szyk zmienny] (6 : 5): RejPos 297v; włożył iym márſzałek imioná (inſze)/ á włożył Dánielowi imie Belteſzácarem [et imposuit eis princeps eunuchorum nomina: et imposuit Danieli Belthesasar] BudBib Dan 1/7; na ktorych [aniołach] miáło być imię iego [Boga] CzechRozm 7v, 53v [2 r.], 55 [2 r.], 55v, *; Pocżnieſz Syná y porodźiſz/ imie mu IEzus położyſz ArtKanc A5.

»[kogo a. czyje] imię wygładzić (a. zagładzić), wykorzenić, wytrzeć z pamięci, zetrzeć; imię z(a)ginie; imię [kogo] będzie potarte, starte, wygładzone zapomnieniem, wymazano« [szyk zmienny] (8 : 1 : 1 : 1; 3; 1 : 1 : 1 : 1): Inimici mei dixerunt mala mihi: quando morietur et peribit nomen nius? Nieprzijaciele moi zle mowili naprżeciwko mnie rzekąc/ y kiedyż vmrze y kiediż zaginie imię iego. WróbŻołt 40/6; RejPs 62; LubPs Cv, S5v, Z; Leop Deut 12/3, 25/19, Ios 7/9, Eccli 41/14, Is 48/19; Dopuſć mi ábych ie wytráćił/ á iżbych imię ich z źiemie wygłádźił [et delebo nomen eorum ne sit sub caelis] BibRadz Deut 9/14, Ps 41/6; imię iego zápomnienim wygłádzone będzye. BielKron 80v; Wytárłeś z ludzkiéy pámięći Ich imióná chłubliwé. KochPs 12; SkarŻyw 40, 92; ReszPrz 96; PowodPr 27.

»(za)wołać [kogo a. na kogo] imieniem, z imienia; [kogo] (we)zwać (a. wzywać), mianować imieniem; imieniem wołan« = po imieniu [szyk zmienny] (9 : 1; 7 : 7; 1): LibLeg 11/157; HistAl B3; GroicPorz i2v, nv; Otom wezwał imieniem właſnym Beſeleelá/ ſyná Ury [Ecce vocavi ex nomine Beseleel filium Uri] Leop Ex 31/2; gdy vyźrzał ſwego przyrodnego [...] rzekł do niego: Stąp ſám máluczko á ſiądź thu záwoławſſy go z imieniá właſnego [vocans eum nomine suo] Leop Ruth 4/1, Ex 35/30; BielKron 13, 34v, 53v, 130, 168v; Citare aliquos per nomina, Swym ymieniem káżdego wezwáć. Mącz 53b; Affari proprio nomine aliquem, Właſnym ymieniem kogo záwołáć. Mącz 119a, 55b, 61b, 92d, 287d; GórnDworz Y8v; tu imieniem nie miánuie Ewányeliſtá co to zá niewiáſtá byłá RejPos 308v; BudBib 4.Reg 5/11, Ioel2 /32; HistHel C; SkarŻyw 118; CiekPotr 70.

»zdziać [komu] imię« (1) : pocznyeſz panną a ſzdzyeyeſz yey ymyą marya PatKaz II 65.

Wyrażenia: »dwoie imię, dwu imion« (5 :1) BibRadz I 476a marg; Binonimus [!], Który dwoye imię ma Mącz 25b, 249d; day mu dwoie imię Woyciech Piotr RejPos 297; SkarŻyw 352; Calep 131b.

»imię z(e) krztu (a. chrztu)« (2): SkarŻyw 352; Imię iákie ze krztu ma/ domyślić ſie tego/ Możem bez wielkiej pracey PaxLiz C2v.

»liczba imienia, imię wielkiej liczby« = liczbowy symbol imienia według talmudycznej kabalistyki wywodzący się z wiary w magiczną siłę liter (6 : 1): RejAp 115, 127v; BudNT Apoc 15/2; Wiele oſob znácży/ gdy przy ſobie ma ſlowo ábo imię wielkiey 1icżby. CzechRozm 17v; te co zwyćięſtwo otrzymáli nád beſtyą y nád obrázem iey/ y nád liczbą imieniá iey [et numerum nominis eius] ſtoiące nád morzem śklánym [widziałem] WujNT Apoc 15/2, Apoc 13/17, s. 870.

»imię (jest) pospolite« (2): każdey gromadzie dał imię poſpolite, iedno Piotrem drugie Pawłem etc. nazwał. MiechGlab 87; WujNT 870.

»przezwisko imienia« (1): Proſzę cie moiá páni wywiedźże mie s tego/ A day mi znáć przezwiſko imieniá ſwoiego. RejWiz 85.

»sławne (jest) imię« [szyk 4 : 1] (5): BielŻyw 90; ſławne było imię iego BudNT Mar 6/15[14], a5v; ieſli w iákiéy cénie będą rymy moie/ Nie wynidźie z ludzkich vſt ſławné imię twoie. KochPam 88; KołakSzczęśl A2v.

»włas(t)ne (jest) [czyje a. komu] imię« = nomen suum Vulg [szyk 53 : 32] (85): BielŻyw 168; MetrKor 59/77v; RejJóz M3v, Nv; HistAl B3; Farel moię imię właſne BielKom D2; GroicPorz i2v, nv, n2; miał dwánaśćie Apoſtołow/ ktorym tákowe imioná były właſne. KrowObr 144v, 34, Rr; Leop Ex 31 /2, Ruth 4/1; MArek Ewányeliſtá/ ktoremu było właſne imię Ian/ z narodu Lewi/ vcżeń ſwiętego Piotrá był BielKron 143v; Spyta też napierwey/ ten ktory wyieżdża przećiw poſłowi/ iáko mu imię właſne/ y ſwe też wnet powie BielKron 434v, 48v, 75, 110, 132, 462; Mącz 4a, b, 5a, 55b, 56a (46); podpiſał imię właſne ſwoie/ y nápiſał mieyſce ſkąd datá piſmá tego RejAp 10v; HistLan ktv; Właſne imioná mężow/ białych głow/ miaſt/ y innych rzecży/ radbym był ták kładł iáko ſię w księgach Hywreyſkich cżytáią/ to ieſt miáſto Noego Noáchá/ miáſto Abráhámá Awráháma/ miáſto Moiżeſza Moſżechá/ miáſto Ieruzalem Ieruſzalaim/rć BudBib c, c; HistHel C; BudNT przedm a3v, Hhv; SkarŻyw 51; Borkus [...] Zamek záłożył/ ktoremu dał imię Iurbork złożywſzy imię Rzeki Iuriey/ z ſwoim właſnym imieniem Bork StryjKron 81, 36; CzechEp [410]; WisznTr 19; Antychriſt będzie ieden pewny człowiek/ máiący właſne imię WujNT 869, 3, 692, s. 870, [2 r.]; SarnStat 875.

»wysokie (a znamienite) imię« (3): yako tedy yeſt uyſokye a znamyenyte to ymyą marya tak yeſt pozyteczne tym czo yego napomocz wzyuayą PatKaz III 124v, 113; BielŻyw 168.

»imię zwykłe, z dawna zwyczajne« (1 : 1): cżemu nie miánuieſz dzyeciątká imieniem zwykłem przodkow á powinowátych twoich. [...] day mu imię z dawná zwycżáyne z domu powinowátych twoich. RejPos 297.

Szeregi: »imię, nazwisko« (1): ważyli ſię náwymyśláć wiele ſłowek/ imion/ názwyſk [...] piſmu ś. nigdy nieznáiomych. CzechEp 232.

»(ani) imię i (albo, ani) przezwisko« (12): ZapWar 1532 nr 2414; BielŻyw 168; LibMal 1550/154v; [na pozwie ma być] Imię y przezwiſko onego kogo pozywáią GroicPorz p3v, nv, n2; przemienić ſobie imię albo przezwiſko/ gdy by to yedno krom zdrady wſzelakiey było/ każdemu według praw wolno ieſt. KwiatKsiąż A2, A, A2; RejPos 34v; GórnRozm F2v; KlonWor 38.

»imię i sława« (1): Pámiątká ich trwa od rodzáiu do rodzáiu/ á imię y ſławá ich zgłádzona nie będzie SkarŻyw A5v.

»imię, (i, a(l)bo) tytuł« = titulus vel nomen JanStat [szyk 2 : 2] (7): ná pozew táki nie odpowiádáią, kto tytuł álbo imię opuśći. SarnStat 753, 823, 875, 998.

»imię i znak« [szyk 2 : 1] (3): RejAp 67v; BielSpr I3; [tedym list podpisał] obiáſnił/ y tákim ſpoſobem wydał za znakiem y imięniém [signo et nomine JanStat 888]/ którégom vżywáć zwykł. SarnStat 1108.

Wyrażenia przyimkowe: »dla imienia [czyjego]« (5): BibRadz 2.Mach 8/15; obiáwił á obiáſnił tho nam Krześćiánom przez Duchá ſwego s. ktorzy ſie dla imieniá iego Kriſtus/ zowiemy być Krześćiány RejPos 149; CzechRozm 50v, 123; co ieſt IESVS, iedno Zbáwićiel? Przetoż Iezu miły/ dla imieniá twego/ bądź mi Iezuſem/ bądź mi zbáwićielem. LatHar 24.

»wedle imienia« (1): Proſſę niechay pan moy Krol niekłádzie ſercá ſwego przećiwko mężowi themu złemu Nábálowi/ boć wedle imienia ſwego głupi ieſth [quoniam secundum nomen suum stultus est] Leop l.Reg 25/25.

»na imię« = imieniem, nazwiskiem [w połączeniu z nazwą osobową] (103): poſlalem ten wipis v. k.m. przes czlowieka dobrego a ſluzebnyka mego naymie myesyech woyewodę. LibLeg 11/19; ſkarzacz sye na yednego Ormyanyna na ymie Mvrata LibLeg 11/92v, 10/58v, 59, 63v, 64, 65v (33); zeznal yſz wyedzyal dobrze o them ze dzyewky naymyą Anna ZGyerka kradli goſpodarzevy ſwemv pyenyadze LibMal 1546/114, 1546/110; Kato Rzymyánin złáyał á sfukał był yednego zacnego myeſſcżániná ná imyę Mányliuſá/ dla thego iż przed corką żonę obłápyał. GliczKsiąż E; Był yeden zacny á vcżony Filozow ná imyę Pitágorás. GliczKsiąż H5v, C2, C6, F8, H8, Q2; niewiáſtá iedna ná imię Marta [Martha nomine] przyięła go do domu ſwego Leop Luc 10/38; OrzRozm Pv; GórnDworz Gg6v, Mm7; BudBib A2; PaprPan Ddv; SkarJedn 196, 263, 264; W Kápádocyey mieśćie Cezaryey/ byłá pánienka ná imię Dorothá. SkarŻyw 124; miał znią [żoną] corkę iedynę/ ná imię Máryą. SkarŻyw 182; Prześwięty mąſz ná imię Ekwicyuſz [...] był z cnoty ſwey y żywotá/ v wſzytkich w wielkim podziwieniu SkarŻyw 211, 13, 15, 20, 62, 98 (32); W drodze z Ruſſy Diaká ná imię Putilá Czułych Kozakow prędka ręká záłápiłá. KochJez B3v; WerGośc 231, 238; Prziſli slachetny Pánowye dzyęczyelsczy braczya rodzeny na Imyę Wrączek: y Criſtoph ZapKościer 1585/56v, 1579/3v, 1582/26, 1583/34v, 36, 1585/60 (11); PaprUp I3; LatHar 711; TYmotheuſz Liſtreńſki z oycá Pogániná/ á z mátki Zydowki/ ná imię Eunicey vrodzony WujNT 719, 478, 676, 692.

»na imię« = po imieniu (6): LibLeg 11/107v; wziął Moiżeſz y Aharon męże te ktore (tu) wypiſano ná imię [qui nuncupati sunt in nominibus]. BudBib Num 1/17; przyſzli ći nápiſani ná imię [scripti per nomina] BudBib 1.Par 4/41, 1.Par 4/38, 16/41; BudNT l.[3]Ioann 6/15.

»na imię« = pod wezwaniem (2): Niechay będzie ten Ołtarz poſwięcony [...] ná imię y ná pámięć/ Swiętego Iácká álbo Fránćiſká/ álbo Dominiká. KrowObr 101; StryjKron 275.

»pod imieniem« (8): GroicPorz y2v; BibRadz I 136a marg, 313c marg; Wálentynus [...] mnogie ſobie Bogi zmyſlił/ pod ktorych imieniem mniemiał [...] áby iednego Bogá chwalił. GrzegRóżn G3; RejAp 84v; 123v; Piotr też ś. pod imienim iednego przećiwniká/ ktory około wiernych krąży/ wiele cżártow opiſuie/ y znácży/ ktorzy ſię wiernym páńſkim ſprzećiwiáią. NiemObr 163, 135.

»pod imieniem [czyim]« = podszywając się pod czyje miano, udając kogoś innego (14): BibRadz II 141a marg Nomine alieno ad suos quaestus abuti, Swego pozytku pátrzáć/ nabiyáć ſobie mieſzek pod ymieniem kogo ynſzego. Mącz 511b; WujJud 119; cáłe kśięgi pod imiony Apoſtolſkiemi wypuſzcżáć miedzy ludzi ſmieli BudNT przedm b8, b8, b8v marg; CzechEp 37, 50; NiemObr 42, 55; przychodzą w ſzátách owczych/ to ieſt pod imieniem Páná Chriſtuſowym/ ſtroiąc poſtáwę prawdziwych prorokow WujNT 31, 103, 579; FALSATOR. Ktoby pod cudzym imięniem fałſzywé Recogniciae dziáłał, álbo Prokuratorem ſie czynił. SarnStat 712.

»pod imieniem swoim« = pod własnym nazwiskiem, nieanonimowo (1): Trudno Hiſtorią za fałſz mieć/ ktorą [...] i ſami Lectorowie Pádwieńſcy wypiſali i pod imiony ią ſwoięmi ku czytaniu wſzyſtkiem wydali MurzHist V2.

»pod imieniem [czyim]« = komu dedykując, ofiarowując (18): GlabGad A3v; WróbŻołtGlab A3v; Wielmożny á miłoſćiwy Pánie/ tę pracą ſwoię iákażkolwiek ieſt/ przypiſałem ią w. W. rozumieiąc to/ iż pod w. W. Imieniem ſczęſliwiey ná świátło może wynidź GroicPorz Bv; BibRadz *2, *2v; SarnUzn A3; WujJud A8 [2 r.]; BudBib A2v; Strum A4v; tę pracę ſwoię/ to ieſt nowy Nowego Przymierza przekład/ pod iáſnym imieniem W. Mći mego miłośćiwego Páná wydáć vmyśliłem. BudNT przedm a2v; CzechEp 251; CzechEpPOrz *4v, **; JanNKar A4, A4v, Bv; bacżę że W. M. tym podobnymi fráſzecżkámi moimi nie zwykłeś gárdźić: Przetożem y tę xiążecżkę ninieyſzą pod imieniem W. M. wydáć umyślił KlonWor ded + +2.

»po imieniu« = per nomina Vulg; ex nomine JanStat (8): LibLeg 10/63; Z ſynow IZACHAR/ po narodziech fámiliách/ y domach przyrodnych ſwoich/ wſſyſtkich po imieniu [per nomina] od dwudzieſtu lat y wyſſey [...] náliczono pięćdzieſiąth/ y czterzy tyſiące/ y czterzyſtá. Leop Num 1/28, Num 1/31, 32, 34, 42, Esth 2/14; SarnStat 768; LibLeg 11/184.

W przen (24): KochOdpr B3v; Dopieruczko iákoś nie opátrznie Połknąłem imię iego.[...] Dopieruczko mi v ſámych warg było. CiekPotr 69.

W przekładach i nawiązaniach do biblijnego wersetu: Luc 10/20, Philipp 4/3, Apoc 3/5, 13/8, 17/8 [w tym: imiona [czyje] (nie) są (napisane) w księgach żywota (wiecznego) (12), imiona [czyje] napisane są w niebie (3), nie wymazać imienia [czyjego] z ksiąg żywota [wiecznego] (3)] (22): MurzNT Luc 10/20; KrowObr 241 v; Leop Philipp 4/3, Apoc 13/8; BibRadz Philipp 4/3; będą ią [Bestyję] chwalić wſzyſcy ktorzy mieſzkáią ná ziemi: ktorych nie ſą nápiſáne imioná w kſięgách Báránkowych żywotá wiecżnego [quorum non sunt scripta nomina in libro vitae Apoc 17/8] RejAp 107v, 36v, 108v, 140v, 143v; RejPos 69, 345v; BudNT Apoc 13/8; z nim [Chrystusem] też iuż w niebie poſádzeni ieſteſmy [...] Co też ná inſzym mieyſcu piſmo zowie nápiſánim imion náſzych w Niebie. CzechRozm 28; CzechEp 79; LatHar 93; ále ſię weſelćie/ że imioná wáſze nápiſáne ſą w niebieśiech [quod nomina vestra scripta sunt in caelis]. WujNT Luc 10/20; pomagay tym ktore w Ewángeliey ſpołu zemną prácowáły/ [...] ktorych imioná ſą w kśięgách żywotá [quorum nomina sunt in libro vitae]. WujNT Philipp 4/3; nie wymáżę imieniá iego z kśiąg żywotá [et non delebo nomen eius de libro vitae] WujNT Apoc 3/5, 13/8, 17/8; nie przy ſie téż mnie o móy namilſzy pánie przed oycem twoim niebieſkim/ áni rácz wymázowáć imięnia mégo z kśiąg żywotá wiecznego. SiebRozmyśl Ev.

α. W odniesieniu do zestawienia stanowiącego nazwę osobową [w tym przy drugim członie zestawienia (2)] (73): MurzNT 8v; Imię máthki iego Sebia/ z Berſábee [nomen matris eius Sebia de Bersabee'] Leop 4.Reg 12/2, 2.Par 26/3; BibRadz 2.Par 24/1; (marg) Imioná poimánych. (‒) Mikołay Berezyk/ Iurek Chukká BielKron 256 marg, 119; Iehowá Ceweoth imię iego [Dominus exercituum nomen eius] BudBib Ier 10/16, Ier 51/57; SkarJedn 244.

I sg w funkcji przydawki »imieniem« (31): Iakom ya nyezabyl ymyenyem marczyna Ruszyna pusthego gwalthem anym marthwego vdzelal sz zyvego ZapWar 1503 nr 1941, 1505 nr 2000; rzekl ieden z iego zwolenikow ijmieniem Iudas Skariot OpecŻyw 70, 66v; Przytimże koſciele vſtawił Biſkupem cżłowieka wyſokiey cznoti imieniem Andrzeia Warzyło MiechGlab [88]; MurzHist E3; Wiktor wtory tym imieniem Papieſz trzeći s kielichá otruty. KrowObr Vu2, 196, Qq4v [2 r.], Rr, Rr2 (15); Leop ZZ; Iudytá vrodziłá ſyná imieniem Boleſłáwá Krzywouſtego/ od krzywych vſt przezwánego. BielKron 349, 62, 192v, 214, 305v; ZapKościer 1582 27v, 1588/83v [2 r.]; ſzukay w domu Iudowym Száwłá imieniem Tárſenczyká [Saulum nomine tarsensem] WujNT Act 9/11.

Fraza: »imię (a. imiona) [czyje komu] jest (a. są, były)« [szyk zmienny] (8): Vkázál ſie cżáſow tych ij ieſſcże ieſt cżlowiek wielkié tznoty/ ktoremu ijmię ieſt Iezus Kryſtus OpecŻywList C; Ktoremu Franciszek Spiéra imię było. MurzHist B3v; BibRadz 2.Reg 13/2, 2.Esdr 10/1; BielKron 56, 87, 459; BudBib 2.Par 25/1.
Zwrot: »dać (a. dano) [komu] imię« [szyk zmienny] (5): Vrodził ſie ſyn Lokietkowi [...] ktoremu dáno imię Kaźimierz wtory. BielKron 370, 138, 176v, 234v, 418v.
Wyrażenie przyimkowe: »na imię« = imieniem (20): anym sbyl wthym tho domv sluzebnyka yego naymya slyacheth(n)ego Iana Gorzeskowski ZapWar 1532 nr 2579, 1537 nr 2494; LibLeg 10/58v, 11/12v, 47v, 96v, 155; LibMal 1548/143v, 1553/177; godźien ieſt niepośledniei dźięki i ten ktory tę Hiſtorią ſwym nákładem drukować dał/ Na jmię K. Ian Seclucján MurzHist A4; Niemiec ieden w Rzymie potkawſzy preceptorá ſwego [...] ná imię Philippá Beroáldá/ rzekł mu. GórnDworz Q4v; ludzie iako na Imię Blazey faurek mieſczanin koſciersky a zdrugi strony piotr pek zeznaly przed vrzędem naſzim dobrouolnie ZapKościer 1582/87v, 1580/9, 12v, 1581/19v, 1589/87, 87v; gdy ſię do woley náłáiáli/ ieden z nich/ ná imię Adam Gebiſzch/ rzekł im WerGośc 229, 225; Philozoph ieden ná imię Zeno Eleátes [...] młodź przećiw niemu [królowi sycylijskiemu] pobudził. Phil K2.
b. Nazwa miejscowa, terenowa, wodna obiektu; nomen Murm, Mącz; appellatio Mącz; vocabulum Vulg (137): Terrarum/ gentium et civitatum nomina. Zyem/ národow y myaſt ymyoná. Murm 29; Mymer1 nlb 1, nlb lv, [312]v; wnet imię oney krainy napiſano y pouiedziano kxiążętom á panom ſtarſzim BielŻyw 124; Takież y miaſtom imiona polſkie albo windelſkie, Lubek, Roſtok, do dziſidyſzego [!] dnia trwaią MiechGlab 46, 69; HistAl M7v, N5; Leop Num 32/38, Iudic 9/46; BielKron 277, 280v, 284v, 285v; Mącz 209c; RejAp 40v, 41; ale dla ſnádnieyſzego wymowienia wolałem położyć Greckie imię tego miaſta/ ácz go zá Ezechielá ieſzcże Alexandrią nie zwano BudBib I 424 marg; BudNT Apoc 3/12, Hhv; KochPs 130; StryjKron 11 [2 r.], 81, 91; NiemObr 112; WujNT Apoc 3/12; Tam niedáleko Oſſá w gardźiel ćiecżę Wiśle/ y z nią ſię w iednę koley wlecże. Támże ſwe imię ſtráćiłá/ y śćieſzki Y máłe brzeſzki. KlonFlis G3.

G sg w funkcji przydawki »tego(ż) imienia« (10): Leop Is 18/2; BibRadz Is 18/7; Bielá Kſięſthwo y zamek thegoż imienia nád rzeką Opſzą BielKron 431 v; Hyberma. Wyſpá tego ymieniá/ nie dáleko od Angielſkiego kroleſtwá. Mącz 160a, 120a, 154d, 168d, 246c, 362d; S tey ſtrony tey rzeki Nerwy/ mocne Miáſtho y Zamek/ tegoſz imieniá Nerwá KwiatOpis A4v.

I sg w funkcji przydawki »imieniem (a. imionem)« [z nazwą w N] (18): [wziął] Piotra/ Iakuba/ ij Iána na gorę oſobną wyſoką/ ijmieńiem Tabor OpecŻyw [57], 167v; y zamek na granici oney ziemie Imionem Azow zbudował na brzegu rzeki Donu, ktory y podziſieyſzy dzien ieſzcze Turci dzierżą. MiechGlab 40, 17, 28, 30, 40, 42, 52, 78 [2 r.]; w niektorym mieśćie imieniem Báruth byli żydowie/ ktorzy nijaki obras vkrzyżowány nogámi deptáli KrowObr 102; BielKron 267v, 278; Mącz 48a; ſzli do miáſtecżká ktore było iákoby ſześćdzyeſiąt ſtay od Ieruzalem/ imieniem Emaus RejPos 110v; MWilkHist I3; StryjKron 11.

Fraza: »[komu, a. czyje] imię (a. imiona) (jest, było a. są)« [zawsze z nazwą] [szyk zmienny] (16): przyſſedl do iednégo miaſta/ ktoremu ijmié bylo Sychar. OpecŻyw 49, 8; poſlan ieſth Angioł Gábryel od Bogá/ do miáſtá Gálileyſkiego/ ktoremu imię [cui nomen] Názáret Leop Luc 1/26, Gen 36/32, 35, 39, Ez 48/35; BibRadz Ez 48/35; Stáre imioná wyſpow thy ſą/ Samus/ Samotrácia/ Imbrus/ Páthmos/ Anáphe [...] y inne. BielKron 273v; Y názwał imię mieyſcu onemu – Bethel/ ácżkolwiek y Luz było imię (onego) miáſtá drzewiey BudBib Gen 28/19, Gen 36/32, 35, 38; Philippowo, ieſt imię miáſtá, do ktorego mieſzczan ieſt liſt Páwłá S. WujNT 480 marg, Luc 1/26, 24/13.
Zwrot: »dać imię [czemu]« [w tym: miejscu (5), miastu a. miastom (3), wsi (1), wyspom (1), ziemiam (1)] [szyk 19 : 9] (28): Alexander [...] zácżął tam miáſto ſwemu imieniu fundowáć/ ktoremu imię dał Alexandria. HistAl B6v; Pan pokarał płagą wielką lud dla ich żądze/ Mieſcu imię dano Groby żądz. Leop Num 11 arg, Gen 26/33, Num 32/38; KochZuz A2; BibRadz Iudic 2/5; nowe imioná dáli ſwym źiemiam/ tho ieſth gdzie byłá wielka Miſia/ przezwáii Bolgárią: gdzie byłá máła/ dáli imię Serbia BielKron 338v; Dáli tym tám wyſpom imię boni viſus. BielKron 451v, 318, 318v, 319, 319v, 321 (16); BudBib 2.Par 20/26; [Spera] pocżął Zamek budowáć nád onym Ieźiorem/ ktoremu weſpołek z Zamkiem dał imię od ſiebie Spera StryjKron 81; 81; Názáiutrz Ilemiená rzeká ćię witałá/ A tá y wśi támeſznéy imię ſwoie dáłá KochJez B4; KlonFlis A3; PudłDydo A2.

»imię (a. imiona) mieć« [szyk zmienny] (6): Ziemiá ieſt obfita/ przez ktorą idzie rzeká známienita Betis/ od ktorey źiemiá ma imię Hiſzpánia Betiká BielKron 278; od tegoż miáſtá wſzytko Aretańſkie kroleſtwo ma imię. BielKron 281, 273v, 280v, 287v; KochCz A4v.

»nazwać (a. przezwać) imię [czego a. czemu]« [w tym: miejsca a. miejscu (5)] (9): Y názwał Abráhám imię mieyſcá onego [Et vocavit Abraham nomen loci ipsius]/ Pan obaczy. Gdźie y dźiś ieſzcze zowią gorę tę/ Pan będźie widźian. BibRadz Gen 22/14; zbudował miáſto twárde á bogáte/ ktoremu od ſwego imienia przezwał imię Anthiochia HistRzym 7; BudBib Gen 22/14, I 13v marg, Gen 28/19, 32/2, Ex 15/23, Iudic 15/19, Ios 5/9.

»[co] imieniem (na)zwać (a. nazywać); naleźć [czemu] imię; [co] (na-, we)zwane, jest rzeczone imieniem« [szyk zmienny] (5; 1; 4 : 1): IVhrzy poſzli z krainy Scithiyſkiey [...] thimże imieniem Iuhra wezwaney MiechGlab 52; BibRadz Bar 5/4; miáſtu y kroleſtwu imię właſne nalazł BielKron 27, 278; Quirinalis, [...] Górá w Rzimie tim imieniem zwána. Mącz 343a, 48a; Kácérze/ Páńſtwo Polſkié nie zową Kśięſtwem [...] ále go zową Króleſtwem Polſkim/ imięniem zacnym/ nam Polakom przez naywyżſzégo Kápłaná raz z Rzymu dánym. OrzQuin I4v, Aa2; StryjKron 11; przy Ieruſalem byłá doliná názwána tym imieniem [Gehenna]/ kędy Zydowie dziatki ſwe báłwánom ofiáruiąc palili. WujNT 22, 807.

Wyrażenie: »własne imię« [szyk 2 : 1] (3): [BudBib I c [2 r.] zob. znacz. 1. a.]; BielKron 27; (marg) Rzym Bábilonem názwány. (—) A Oroſius dáie tę przyczynę/ przecz Piotr S. nie názwał Rzymu właſnym imieniem: iż/ práwi/ z Ieruzálem vćiekſzy z więzienia/ niechćiał áby wſzyścy wiedzieli gdzieby mieſzkał. WujNT 807; KochCz A4v.
Szeregi: »imię i nazwisko« (1): Zamek ieden nizny/ á drugi ná Kopcu wyzſzy zábudował/ ktory według Latopiſzcow Wilkomirią názwał/ á ſkądby to imię y názwiſko vroſło/ niemaſz pewney wiádomośći. StryjKron 81.

»imię a (i) przezwisko« (2): A ſynowie lepak Ruben zbudowáli Eſebon/ Eleále/ Káryátháim/ Nábo/ y Baálmeon odmieniwſſy im imioná: Sábámá theż: dawſſy imioná á przezwiſká miáſtom/ ktore byli zbudowáli [imponentes vocabula urbibus quas extruxerant]. Leop Num 32/38; StryjKron 76.

Wyrażenie przyimkowe: »na imię« = imieniem [z nazwą] (10): LibLeg 7/10, 10/61, 67, 11/83v; vdał ſie ná wſchod ſlońcá do gory yedney ná imyę Libanu/ gdzye zbudował wyelkye myáſto Enos GliczKsiąż E2; MycPrz II C2; Było też y drugió miáſto [...] któré y podźiś ieſcze ieſt miáſto ſtárożytné y zacné ná imię Máſsilia álbo Márſilia, któré byli naprzód Mędowie zbudowáli JanNKar B4.
~ Zwrot: »[co] przezwać na swe imię; na imię [co] wezwane; [co] oznajmuje się na imię« (1; 1; 1): ktore mieſcze sye oznaymvye na ymie Grodzyſcze LibLeg 11/84v; Krol pozoſtał ná zad trochę we wśi iedney/ kthora ná imię Nowa wieś byłá wezwáná. BielKron 306v, 394v. ~

»pod imieniem« (1): to poſpolita w piſmie ś. pod imienim poiedynkowym/ cáłe páńſtwo/ ábo kroleſtwo opiſowáć NiemObr 163.

c. Nazwa narodowościowa, plemienna, rodowa; gentium nomina Murm, Mymer1; nomen familiae vel gentis Mącz (60): MiechGlab **4v; BibRadz I 5d, Ex 39/14; BielKron 53v, 436v; Sarraceni populi post Nabatheos in Arabia, Sáráceni/ przedtym rzeczeni Agareni ále ſobie imię odmienili Mącz 369a, 206b; dziś imię Iatwieżow nie bárdzo znaiome ieſt/ Oſtátki ich Boleſław mieczem do wiáry Chrzeſciáńſkiey przymuśił/ bo ktory ſię chrzćić wzbraniał/ każdego ſcięto. StryjKron 340, 21, 76, 245 [2 r.], 612; lud Żydowſki/ ktory przedtym ſłynął imieniem lud Izráelſki. Ten nie był wdźięcżen dobrodźieyſtwá Bogá ſwego ArtKanc E13; Phil C3; to imię Polak/ nowé ieſt/ y tu dopiéro w tych kráiach vroſło: od polá bez chyby KochCz B2v, B2 [2 r.], B2v; co to wżdy ieſt zá imię Turczyn? OrzJan 25, 10, 37.
Zwroty: »imię [komu] da(wa)ć; imieniem (a. imiony) [kogo] zwać (a. przezywać), wezwany, rzeczony« [szyk zmienny] (2; 2 : 3 : 1): ſtądże maſz iż Wandali Szwabi/ Burgundi poſzli z kroleſthwa ziemie polſkiey, rozmaitimi imiony wezwani od roznoſci miejſc przi ktorich mieſzkali, ieden ięzik polſki poſpolty [!] maiącz. MiechGlab 49; WAndalitowie ſą rzecżeni od rzeki Wiſły/ tym imieniem/ ábowiem ſtárzy Hiſtorykowie Wiſłę piſáli Wándálus. BielKron 159, 430; BielSpr 68v; StryjKron 76; Przetóż którzykolwiek iedno tymże ięzykiem mówili/ zá Słowaki ie mieli/ y to iákoby powſzechné imię wſzyſtkim tego ięzyká narodom dáli. KochCz B, A4v; OrzJan 26.

»[od kogo] imiona dostać, wziąć; imieniem [jakim] się zwać« (1 : 1; 1): StryjKron 612; té dwá narody od Czechá y Lechá dopiéro w tych kráiách imioná ſwoié wźięły KochCz A4v, Bv.

»imię mieć, nieść« = mieć nazwę (4 : 1) Imię maią od łowu albo polowania, ktore też z dawna zwano Gothi/ ale Rus ie zowie Połowcze iakoby drapiezni MiechGlab 2; KochProp 13; którzy álbo przy leśiéch/ álbo przy górách/ álbo przy niźinách/ lubo doléch mieſzkáią/ y od tych mieyść imioná nioſą. KochCz B2v, Bv; SkarKaz 665b.

»imię sobie przywłaszczać« (2): Gotowie kthorzy w Daciey pod krolem Dunſkim mieſzkáią, nie ſprawnie ſobie imiona Oſtrogotow albo wyſzogotow przywłaſzcżaią MiechGlab 38, 39.

Wyrażenia: »imię domu, rodzaju« (4 : 2): BibRadz I 173c marg; BielKron 53v; Gentilitium nomen, Właſne ymię którego domu. Mącz 144b; Gracchus [...] Ymię yednego rodzáyu Rzimskiego Mącz 147c, 27b, 313a.

»imię narodu, ludu« (2 : 1): Imioná ludu y miaſth piſze Ptolomeus kthore nie ſą odmieniony BielKron 277; RejAp 181; StryjKron 91.

»imię pokolenia« = nomen tribus Vulg, PolAnt (10): brony mieſckie podług imion pokoleń Iſráelſkieh: Trzy brony od Pułnocy/ Iedná broná Ruben/ drugá broná Iudá/ trzećia broná Lewi. Leop Ez 48/31, Apoc 21/12; BibRadz Ex 28/21, Ez 48/31, I 446a; Nomen familiae vel gentis, Imię pokolenia Mącz 249b; RejAp 181, 182; SkarŻyw 491; WujNT Apoc 21/12.

»własne imię« (4): nowe imioná dáli ſwym źiemiam [...] gdzie był Illiryk y Dálmácia/ dziś właſne imię Słowacy BielKron 338v; Mącz 27b, 144b; KochCz A4v.

** Bez wystarczającego kontekstu (9): Mymer1 nlb 2; Nomenclatura [...] Nomenclatio [...] Miánowánie/ Mienienie/ Wyliczenie ymion yednego po drugim. Mącz 249c, 249b, c, 264a, 473c; Calag 361b; Calep 702a; JanNKarGórn H.
2. Nazwa rzeczy; nazwa, miano, tytuł osoby, istoty — nie będący jej imieniem wlasnym; nomen Murm, Mymer1, Mącz, Cn; vocabulum Mącz, Cn; cognomen Mącz; vocamen Cn (470): OpecŻyw 148v; do dziſieyſſégo dnia krzeſcianow [...] ij ijmię ij rodzáy trwa. OpecŻywList C2v; PatKaz III 126, 130v; Nomina duodecim mensium, Die namen der tzwelff monat. Ymyoná. 12. myeśyącow. Murm 9; Artifitium et mechanicorum nomina Kūnſtner vnd handtwerck lewten vacabeln. Rzemyeſlnykom y robot chlopſkych ymyoná. Agricola. Eyn ackerman Oracz Colonus idem. Murm 179; Imyoná doſtoyenſtwá y przełożnoſći duchownich pánow. Murm 171, 198; De imperatoribus. Namen weltlicher obrickeit. Imiona przełożonych ſwieckich. Mymer1 10v; De Armis. Namen der Vopffen. Imiona zbroy. Mymer1 15; De Vestibus. Namen der klayder. Imioná ſzát rozlicżnich. Mymer1 31v, nlb 1 [3 r.], 13, 33, 34v, 42v (41); Tho korzenie połacinie zową arteticaria, pocżeſku ſtrzałowe korzenie/ poniemieczku Gichtkraut/ popolſku niemogliſmy go wypiſać, bo niewiemi ieſtli też polſkie imie iakie ma FalZioł I 64b; BAranek albo Owiecżka/ z greczkiego imiona rzecżon ieſt ſkromny FalZioł IV 1c; Titimalus ieſth riba od kwiatku gimię ſobie ſpoſobiła FalZioł IV 40a, +2v, I 140d, 146d, V 34c; GlabGad I2; MiechGlab 45; WróbŻołt 67/5; Mymer2 11; iż nikomu inemu iedno tobie krolewſkie ymię należy á iż nikt zrownáć niemoże zwielką możnoſćią twoią. RejPs 124v; O Sacramencie albo ſwiątoſci oltarza. Ten ſacrament ma wiele ymion wlacinſkim ięziku/ tak że też y wpołſkim/ zowiem ſwiątoſczią oltarza SeklKat X4, F3, X4; imieniá Ceſarskiego żadnym obycżáiem nie miał ſobie przywłaſzcżáć/ áżby drzewiey kroleſthwo Dáriuſa Ceſarzá otrzymał. HistAl F7v, D6v, E6v; MurzNT 108v, 174 marg; KromRozm II o3; od kilká ſet lat dopiro/ á nadáley od czáſow Grzegorzá S. papyeżowye náſtáli. [...] Może to być/ iż imyenya tego nyebyło/ ále rzecz byłá. KromRozm III N5; Imyę rzeczy nye odmyenya: A też nye ſtráſzliwe to imyę: Abowim nic inego nye známyenuye Papá/ yedno oycá KromRozm III N5, I, N5, N8v; BielKom C6; Imioná Przyiaćioł po Małżeńſtwie. [...] Swiekier/ ieſt żony mey Oyćiec. Ale dźiś poſpolićie Oycem zową GroicPorz gg4v, oo3v; ták nád wſzyſtki mieſztzány niebieſkie namocnieyſza y wyſſſza/ iáko rozne imię máthki Bożey nád nie oſobliwie otrzymáłá. KrowObr 164, 15, 77, 213v; á to ieſt imię ktorym go názywáć będą/ Pan ſpráwiedliwy náſz. Leop Ier 33/16; ieſli (ćierpi) ták iáko krześćiánin/ niech ſie tego niewſtydzi/ ále owſſem niechay Bogá chwali z tego imienia. Leop 1.Petr 4/16, Is 42/8, Ier 23/6, Apoc 13/1; BibRadz I 446b marg, Hebr 1/4, II 120c marg; on Człowiek wybrány/ po Elekcyey ſwey/ wſzytkę moc y władzą/ ná koniec y imię Krolewſkie bierze potym od Kápłaná OrzRozm B4, B4, E3v, Kv; y to dwoie imię/ rozſądek y prawda/ áby ná nim [na pektorale] nápiſano było. BielKron 34; Sáducei/ ći chcieli s powagą y ſtátkiem żyć/ przeto ſobie imię zacne wynáleźli Zádycei/ bo Zádyk po Zydowſku ſpráwiedliwy BielKron 118v; klaſztor záłożywſzy dał mu imę po Słowieńſku Tátá BielKron 299v, 46, 100, 118v, 127v, 288 [2 r.], 454v; Bog ieſt imię mężcżyzny/ á Troyca ieſt imię niewiáſty GrzegRóżn I2, B, E3, E3v [2 r.], E4, I3, N3v; Huso, Ribá nieyáka tego ymienia, Mącz 159d; Iunius, Czerwiec imię mieſiącá. Mącz 178b; Nomen [...] Imię/ Właſne zwánie wſzełákiey rzeczy. Mącz 249b; Vocabulum, [...] Słowo którym którą rzecz zową/ ymię wſzech rzeczy. Mącz 504c, 47b, 52c, 81b, 159d, 239c (20); muſzę wam piérwéy powiedźiéć/ co zá imię to QVINCVNX ieſt. OrzQuin H3; nie od kogoć inſzégo my Polacy [...] wźięli imioná to Archiepiſcopus, Epiſcopus, Sacerdos, REX, PALatinus, Caſtellanus, etc. iedno z Rzymu od Papiéżá OrzQuin K2, H3, K [3 r.], K2 marg, L, Q [2 r.], T3v marg; SarnUzn F; iż przezwiſká Członkow/ Niemieckim ięzykiem ſą opiſáne [...] łatwie obaczyſz porządek imion Niemieckich/ podług Obiecádłá. SienLek 34v; rzecz nietylo potrzebna/ ále też wielce pożytéczna/ nietylo ziołam imioná wiedźieć/ ále też bydłá/ źwiérząt/ ptaków/ ryb/ y robáctwá SienLek 195, 46, 95v, 195 [2 r.], 196 [2 r.], 197, 256v, V2, X; wymietuiąc prawdę Páńſką [...] ſtáwili záwżdy ná tych gorach miáſtá onego imię bluźnirſkie to ieſt/ tytuły y koſcioły ony pogáńſkie/ przypiſuiąc ie rozlicżnym bogom RejAp 106, 58, 105, 160v; GórnDworz Iiv; RejPos 347; RejPosWiecz2 92, 92v; Imieniu IESVS/ ieſt też imię CHRISTVS przydáne/ ktore pomázáńca znacży KuczbKat 25; Przez Imię Boże rozumie śie Troycá S. KuczbKat 365 marg; w Piſmie świętym przez tho imię Chleb/ [...] ty dwie [rzeczy] oſobliwie śie znácżą: naprzod/ cżegokolwiek vżywamy w pokármie [...] potym/ cokolwiek nam z łáſki Bożey dano bywa/ ku żywotowi duſznemu KuczbKat 405, 10, 15 [2 r.], 65, 70, 75 (19); BielSpr 34v; imię BOG należy do możnośći nie do właſnośći. WujJudConf 23, 23 [2 r.], 137, 164v; Doktorowie wzyęli imię od vcżenia. RejPosRozpr c2; RejPosWstaw [1434]v; Tedy wziąl Sámuel kámień ieden/ y położył iy miedzy Miopą/ á miedzy Sżenem/ y názwał imię iego kámień rátunku BudBib l.Reg 7/12, Am 5/27; BudNT Apoc 13/1; CzechRozm 7v, 19, 50, 194v; pomſtę imieniem męſtwá y wielkiego ſercá zdobić śmieią ModrzBaz 62v; Ieſli ktory rok od podatku ieſt wolny/ [...] przedśię pod zasłoną woienney wypráwy/ muſzą ſwoim Pánom cżęſto dáwáć: á ták tylko imię podatku odmieniáią: ále rzecży nigdy. ModrzBaz 124, 12, 74; SkarJedn 25, 186, 249; Rzadki był Kátholik: drudzy imieniem tylko Kátholickim ſię pokrywáli/ á Arryáńſkim ſię towárzyſtwem mázáli SkarŻyw 392; Papieſz/ imię ieſt vrzędu Apoſtolſkiego Piotrá S. SkarŻyw 394, 92, 262, 394, 536; CzechEp 13, 156, 222, 235, 238 [2 r.] (13); imię Bog/ v nich zámyka w ſobie trzy perſony. NiemObr 137, 108, 111, 123, 127, 160; A temu bogátégo imię będźie ſłużyć/ Który ſczęsćia ſwoiégo vmié dobrze vżyć. KochFr 20; KochPhaen 2; ArtKanc K9v, K10; PaprUp Bv, C2; Trzemi wielkimi vcżcżonáś imiony/ Mátkáś/ corká/ y żoná GrabowSet V3v; Co/ przyiaćielá práwego/ zyſkuie Imię/ gęſty ieſt: lecż gdy ſię záchwieie Fortuná: káżdy z rázu vſtępuie. GrabowSet Yv; Wyrzucono z wáſzéy Rzeczypoſpolitéy imioná oné górné y niezgodné: Wódz/ Grábiá/ Kśiążę OrzJan 16, 95; LatHar 186 [2 r.]; Ieſus imię ieſt właſne perſony/ a Chriſtus imię vrzędu ábo doſtoieńſtwá. WujNT 3; nie od Ewángeliey [...] ále od náuki Lutrowey y Kálwinowey/ wzięli imię nowe dziśieyſzy Ewángelikowie: iż ſię nie mogli zwáć áni Kátholikámi áni Chrześćijány. WujNT 444, 98, 217, 243, 443, 444 [3 r.] (17); w zwycżay v Láćinnikow weſzło, że wſzyſtkie náuki wyzwoloné imięniem Gréckim przezywano JanNKar B3v; Kmieć nie ieſt imię nie wolſtwá. PowodPr 68 marg; czemu ſię w tych źiemſkich dobrách/ ieſli tego imieniá godne ſą/ kochamy? SkarKaz 244b, 310a, 607b; A doday mi rády ſwéy/ ieſliż mátki moiéy Słuſznie imię zábiéraſz/ ruſz pomocy ſwoiéy GosłCast 51; trudna to rzecz, náleść przyiaćielá Tákiego, iákiego to imię potrzebuie, Zebyś poruczywſzy mu ſpráwy ſwoie, mógł ſpáć Beſpiecznie, iáko mowią, ná obiedwie vſzy. CiekPotr 46, 35; SkarKazSej 671a; SzarzRyt C3v.
Przysłowie: Bellum involutum pacis nomine, Pod ymieniem pokoyu pewna woyná dyſzy/ tayi ſie. Mącz 507a.
Frazy: »[czyje (21), komu (5)] (jest a. było, a. będzie, a. miało być) imię« [szyk zmienny] (26): Vt cognoſcant quia nomen tibi dominus tu solus altissimus in omni terra. Aby vznali iż tobie imię ieſt pan/ tys ſam nawyſſzy na wſzitkim ſwiecie. WróbŻołt 82/19; LubPs S6; Leop Ier 33/2, 50/34; A káżdą rzecz ktora iedno miáłá duſzę żywą iáko názwał Adam thák było imię iey. BibRadz Gen 2/19, Is 48/2, 54/5, Ier 16/21, 33/2, 46/18; SarnUzn D6v; RejAp 73v, 74v, 160; Bądź od tąd imię twe páni poćieſzenia ná známię thego/ áby wſzytcy ktorzyby przychodzili ſmutni odchadzali záſie z weſelim. HistRzym 102v, 103; Bo nie pokłonićie ſię Bogu cudzemu/ poniewaſz Iehowá zawiſny imię iego Bog zawiſny ieſt [nomen eius Deus zelotes est]. BudBib Ex 34/14; Bo ták mowi wyſoki y wynoſły/ mieſzkáiący wiecżnie/ á Swięty imię iego [et sanctum nomen eius] BudBib Is 57/15, Iudith 9/7; CzechRozm 47v; Pánu chwałę powinną/ y wdźięczny pſalm dayćie. Pánu/ który ná wiérzchu niebá nawyżſzégo Stolicę ſwą záſádźił: Tworcá imię iego. KochPs 97, 126; ArtKanc M10; LatHar 378; Imię mi ieſt Chrześćijánin/ á Kátholik przezwiſko. Ono mię miánuie/ á to mię pokázuie. WujNT 444, Apoc 6/8.

»imię znaczy, znamionuje [co], ma rozmaite rozumienie, może być wyrozumiane« [szyk zmienny] (2 : 1 : 1 : 1): Wyráżenié rzeczy tych/ którycheſmy Figurámi okázáć niemogli/ áby imioná ich/ mogły być wyrozumiány. SienLek X4v, 195; to imię Sákráment/ rzecż nieiáką świętą/ y ktora śie w ſkrytośći tái/ znácży KuczbKat 105; RejPosRozpr c2; TO imię ſpráwiedliwość/ rozmáite ma w piſmie ś. rozumienie. SkarKaz 310a.

Zwroty: »tylko imieniem (być) [kimś]« = tylko z nazwy, nie rzeczywiście [szyk zmienny] (4): Imaginarius miles, Málowány ricerz to yeſt ymieniém tilko. Non re. Mącz 165d; ktorzy tylko imieniem ſą krześćiánie [...] ktorzy tylko popiſániem imieniá ſwoiego ſą w koſciele krześćiáńſkim RejPosWiecz2 92, 94v, 95.

»być imieniá człowieczego« = być człowiekiem (1): O nie wierzę áby tám ludźie iácy żyli/ Albo imienia tego cżłowiecżego byli. KmitaSpit C4.

»imię da(wa)ć (a. imieniá nie dać) [komu a. czemu]« [szyk zmienny] (29): daię iey ijmię porodzicielka OpecŻyw 7; wykłádáyąc to piſmo káżdy wedle zdánya ſwego/ w rozmáite błędy vpadáli/ á w nich vpornye trwáli/ dawáyąc im imyę ſlowá bożego. KromRozm III A2, I2, I2v; Ktory licży wielkość gwiazd: á tym wſſyſtkim imioná dáie [et omnibus eis nomina vocat]. Leop Ps 146/4; RejZwierz 49, 83; Tedy Adam dał imioná wſzyſtkim bydlętom / y ptakom powietrznym / y wſzem zwierzętom polnem BibRadz Gen 2/20, Gen 2 arg, 35/8; dáli mu imię od przełożeńſtwá Cangius Chan/ to ieſt Krol álbo Ceſarz BielKron 438v, 92v, 242, 462v; Mącz 250c, 456d; Rycérſtwo Polſkié Królá obiéra ná Króleſtwo/ ále mu władzéy Królewſkiéy/ áni imieniá Królewſkiégo nie dáie OrzQuin S3v, B3v; SienLek V2; WujJud 116; Od wſzytkich ludzi zacnych maſz tákowe ſłowo/ Imię dawáią ſławie twey Gedeonowo. PaprPan A4v, B, B2v; ModrzBaz 128v; KochPhaen 10; LatHar 123; Ná on czás był ten zwyczay iż kápłany zwano biſkupámi: imię im to dáiąc/ ále rzeczy ſámey nie dáiąc. SkarKaz 607b, 607b; dźiśieyſzemu Dniowi y Comoediey dam imię POTROYNY. CiekPotr 66.

»mianować [co] (a. mianować się) imieniem« [szyk zmienny] (3): BielŻyw 152; áni ty o Woiewodo/Káſztellanie/ Márſzáłku/ Cánclérzu/ Podſkárbi Polſki/ zowćie ſye áni ſye, miánuyćie imiónmi temi: bo té Tytuły/ PALatinus, Caſtellanus, Marſſalcus, Cancellarius, Theſaurarius, Capitaneus, od Antykryſtá Rzymſkiégo/ przez Królá Polſkiégo z Rzymu maćie. OrzQuin K; KochPhaen 9.

»imię mieć; mający imię« [szyk zmienny] (17; 1): PatKaz III 127v; BartBydg 112; TEn robak z rzecży gimię ma FalZioł IV 16a, V 63; A yż tj Kxążkj maią to jmie KVPIEC mamy wiedzecż że każdy znas yeſt natem ſwiecże Kupiecz wedlug każdego ſtanu/ weſwania/ y vrżedu/ y jnych rosmaytych darow Bożich. RejKup Sekl a6v; KromRozm II f2; KromRozm III F8; Mącz 440b; RejAp 34; Stárſzy lepak od wieku ábo ſtárośći imię ma. RejPosRozpr c2v; BudBib B4 marg, B4, I 43v marg, I 69v marg; ModrzBaz 139v; Chrześćijánie imię od Chriſtuſá máią WujNT 443, Apoc 3/1, s. 860.

»[kogo, co] naz(y)wać (a. zwać (się) a. przez(y)wać) imieniem; (jest )zwany (a. naz(y)wany), mianowany (a. nie mieniony) imieniem« [szyk zmienny] (26; 24 : 2): Hypostasis, persona, postacz, rzecz nyemyenyona gymyenyem BartBydg 69v; FalZioł II 5d, III 2a, 15c, 16a; KromRozm III Cv, Iv; KIedy żoná ktorego kolwie Mieſzczániná z świátá zeydźie [...] Thedy wſzytek Grat y ſczebrzuch ktorym kolwiek imieniem może być miánowány [na męża ma przysłuszeć] GroicPorz gg3; KrowObr 67; A gdy poſtháwił ſlup po práwey ſtronie ſieniey: názwał ij imieniem Iáchin [vocavit eam nomine Iachin] Leop 3.Reg 7/21, Gen 26/18; Ty wſzythki źwierzętá dáły ſię dobrowolnie Noemu/ iáko były dáne Adámowi gdy ie przezywał właſnemi imiony. BibRadz I 4v marg, I 2b marg, 346, Eccli 22/17; záłożył miáſto Sydon od ryb/ bo thám zową tym imieniem rybę. BielKron 49, 79; GrzegRóżn B4; KwiatKsiąż I3v; Notare res nominibus novis, Rzeczom nowe ymioná dáć/ Nowemi ymiony przezwáć. Mącz 250c, 30b; SienLek V2v; RejAp 36v; Wiele ſie ich imieniem zowie krześćiány/ ále rzecżą nie ſą krześćiány. RejPosWiecz2 92, 92v; KuczbKat 305; WujJud 154v; CzechRozm 123, 265v; On wſzytkich gwiazd niebieſkich liczbę ma w głowie/ Y káżdą ſwoim właſnym imięniem zowie. KochPs 213; PaprPan B2v; SkarJedn 246; KochPhaen 6; iednym wſzyſcy imięniem iákośćie ſą/ názywáią was Rycérſtwem Polſkim. OrzJan 16; WujNT 67, 456; áby ták w Polſcze iáko y w Litwie wſzyſtki Cłá [...] iákimkolwiek imięniem názwáné [...] znieśioné były SarnStat 1013, 63, 209, 251, 349, 883 (16).

»naz(y)wać, wezwać imię [kogo, czego]; imię [czego] jest rzeczono« [szyk zmienny] (3 : 2; 1): imię ſtudniey [...] názwał/ Pothwarz. Leop Gen 26/20, Gen 26/22; 3.Reg 7/21; Ták mężczyznę iáko y niewiáſtę ſtworzył ie/ y błogoſłáwił ie/ á wezwał imię ich człowiek [et vocavit nomen eorum Adam] BibRadz Gen 5/2; imię gwiázdy ieſt rzecżono Piołyn BibRadz Apoc 8/11; WujNT Apoc 8/11.

»imię [jakie] na sobie nieść« (1): KAth/ Perſoná nád złoczyńcą ſpráwiedliwoſć ſkuthkiem okázuiąca/ áczkolwiek imię práwie v wſzythkich ludźi na ſobie nienawiſne nieſye GroicPorz g4v.

»imieniem [czyim kogo] przezywać« = używać imienia jako wyzwiska (1): miáſto Boga/ duſnego nieprzyaciela wzywaią/ albo go mienia/ y iego ymięniem dziatki/ albo czelać ſwoię przeziwaią gdi ſię nanie gniewaią/ mowiąć wſtań zły duchu/ piy diable/ yć doſkoły zly duchu ect. SeklKat F2v.

»imieniem [jakim] się tytułować« (1): Polacy chcieli tituł W. X. Litewſkiego y imię Litewſkie zágłádzić/ áby ſię koronnym imienim titułowáli. StryjKron 612 marg.

Wyrażenia: »gołe imię« = tylko nazwa, bez treści jej odpowiadającej (1): A gdźyebyſmy zwyczáye/ ktore ná piſmye nye ſą podáne/ zá nyepotrzebne odrzućić chćyeli/ nyechcąc y to zárzućimy/ co w Ewányeliey potrzebnego yeſt ku zbáwyenyu: Y owſſem kazánye wyáry w gołe imyę obroćimy. KromRozm II h4v.

»podłe barzo imię« (1): Niewiem ieſłi ſię ſłuſznie ná Włochy gniewać maćie/ że iáko Niemce/ ták Węgry/ ták was Polaki/ y wſzyſtkie ine národy/ ktore od nich gory dźiełą/ barbaros zową/ podłem bárżo/ podług Ariſtoteleſá iminiom [!]. GórnRozm Kv.

»imię pospolite« [szyk 1 : 1] (2): drudzy záſię mniemáią iż [lewiatan] to imię poſpolite káżdey ryby bárzo wielkiey BibRadz I 288d marg; Mącz 312c.

»ucześnik imieniá Pańskiego« = mający od Chrystusa nazwę „chrześcijanin” (także należący do wyznawców Chrystusa a. przyjmujący Sakrament Ołtarza) (1): A ten coś go to widzyał ná wſzem niedobrego/ Ale iż vcżeśnik był imieniá Páńſkiego. Kazał mu tu tym kęſem do cżáſu nágrodzić/ Potym niewiem iáko ſie będzye z nim obchodzić. RejWiz 132v.

»własne (jest) imię« = nomen, suum nomen Modrz [szyk 20 : 1] (21): KromRozm III I2v; RejZwierz 83; BibRadz I 2b marg, 4d marg; Pharao, Właſne ymię krolow Aegypckich. Mącz 297a, 101b; Pthiſis zową Grekowie [tę niemoc]/ á tabes Láćinnicy: ktorey niemocy my właſnego imienia niemamy SienLek 91 v; Vkázacz Porządny Imión właſnych rzeczy ku Lékárſtwu ſłużących SienLek X, 194, V2; s ſtrony cżłowiecżeńſthwá właſne imię iego Krol nád krolmi á Pan nád pány. RejAp 161v; WujJudConf 23 [5 r.]; ModrzBaz 2v, 40; KochPs 213; SkarŻyw 279 [2 r.]; KochPhaen 6, 10.

Szeregi: »imię abo nazwisko« (2): imieniem ábo nazwyſkiem Bogá rozumie ſię Bog Oćiec/ á nie inſzy iáki Bog Troiáki GrzegRóżn B3v; CzechEp 222.

»imię albo przezwisko« (3): wſzelkiéy mowy imię álbo przezwiſko źiołowi/ ieſt podług porządku obiecádłowégo. SienLek A4v, 194; SarnStat 950.

»imię albo słowo« (1): imię álbo ſłowo [król] niemoże żadną miárą przywłaſzczóné być tym to Zwiérzchnim Pánom OrzQuin O4v.

»tytuł i (a, albo) imię« (4): LubPs A4; Quo titulo librum inscripsit, Co zá tytuł álbo imię dał Xięgóm/ yáko ye názwał. Mącz 456d; Suchedni/ ktorym Polacy tytuł dáli y imię od ſuſzenia LatHar 123, 677.

Wyrażenia przyimkowe: »dla imienia« = z powodu, ze względu na nazwę (1): Lecz ieſli iáko Chrześćiiánin: niech ſię nie ſroma/ owſzem niecb chwali Bogá dla imienia tego WujNT 1.Petr 4/16.

»na imię« = imieniem w funkcji przydawki; in nomine PolAnt (3): BudBib Is 45/3; ten ſkarb názwał ná imię [ipsum thesaurum ex nomine vocavit]: Montem pietatis, co ſię wykłáda/ Gorá zbożnośći/ lub miłośierdźia. ModrzBaz 140; PowodPr 43.

»przez imię [czego]« (1):

~ Zwrot: »prosić [kogo] przez imię [czego]« = imieniem czego, przez wzgląd na co (1): trzebáby pilnie prośić Biſkupow/ y wſzytkiego ſtanu Duchownego : á prośić ich przez imię Rzecżypoſpolitey [perque nomen reipublicae]/ y tych wſzytkich rzecży/ ktore oni zá naświętſze máią: áby oni/ vżaliwſzy ſię nędze oycżyzny/ ktora ie vbogáćiła/ záłożyli ten fundáment poſpolitego ſkárbu ModrzBaz 139v. ~

»pod imieniem« (8): wſzákże táſz płáca wymyślonym ſpoſobem pod iną bárwą y imieniem [sub alio nomine JanStat 502] któré pámiętnym zową/ ieſt odnowioná SarnStat 817, 979, 1039, 1074, 1111; KlonFlis Bv.

~ Zwrot:»pod imieniem [czego] grozić [komu], co okazować« = przenośnie przez co co przedstawiać, o czym mówić (figury biblijne) (1 : 1): Pod thym imieniem zwierząt groźi Egiptowi BibRadz I 366a marg; Dániel pod imięnim cżterech beſtiy cżtery Monárchie okázował NiemObr 163. ~

»pod imieniem« = w nazwie (4): POd imieniem oleia zamyka ſie oliwa y też maſło ktore też włochowie zową oleum do vacca, to ieſth, krowi oley GlabGad K; Iáko pierwey pod imieniem Biskupow zámknął y kápłany ták tu pod imieniem Dyákonow rozumie y poddyákony. WujNT 725 marg, 666.

»pod imieniem« = pod pozorem (7): KromRozm I H4v; Nie cbcemy pánowáć nád wámi pod imieniem wiáry. KrowObr 3v; Confeſsioniſte vſtáwy Kośćielne pod imięniem vſtaw ludzkich odrzucáią. WujJud LI 5, 107 marg, 168; áby ſię pod imieniem máłośći/ nie wkrádli Haeretycy; wnet dołożył tego: Strzeżćie ſię fałſzywych Prorokow. WujNT 30.

~ Wyrażenie:»pod pozornym imieniem« (1): te wſzyſthkie rzeczy táią ſie pod tym pozornym świętego przymierza imięniem OrzJan 114. ~

W przen (4): imię Miſtrzow/ Doktorow/ Náuczyćielow Chrześćijáńſkich nie ma być ſzczypáne/ znieważáne/ y od ludzi w nienawiść podawáne/ przeto iż miſtrzowie y Doktorowie Zydowſcy byli zli WujNT 243.
Fraza: »Chrystus [w kim] (a. [kto] w Chrystusie) (zwirzchownym) imieniem tylko mieszka« = ktoś tylko z nazwy jest chrześcijaninem, ale nie wypełnia praktyk chrześcijańskich, nie praktykuje (3): ktorzy tylko zwirzchownie imieniem thylko w Pánu Kryſtuſie mieſzkáią. RejPosWiecz2 95, 95 [2 r.].
Szereg: »imieniem i wezwaniem« (1): Kriſtus w tákich zwirzchownie y poſpolitim obycżáiem mieſzka/ to ieſt imieniem tylko á zwirzchownym imieniem y wezwániem. RejPosWiecz2 95.
3. Sława, rozgłos, cześć, opinia; nomen Mącz, Vulg, PolAnt (70): OpecŻyw 6; iuſz imię twoie nigdy niezáginie RejPs 202; LubPs B6v; KrowObr 186v; RejWiz 37v; ſpráwiłeś ſobie imię iáko ieſth dziſieyſſego dniá Leop Bar 2/11, Ier 33/9; Dla mnie dla mnie tho cżynię/ bo inacżey byłoby pomázáne imię moie/ Y zápewne chwały moiey nie dam inemu BibRadz Is 48/11, 1.Par 17/8; OrzRozm H3; Non laboro do nomine, Nie ſtáram ſie o ymię Mącz 180d, 482d; thá krześćiáńſka ſzcżodrobá ktora bywa pocżćiwie á w imię Pánſkie obrácána/ záwżdy káżdemu na dobre wychodziłá. RejPos 113; rozwielmożyłeś náde wſzytko imię twoie (marg) Abo powieść twoię. (‒) BudBib Ps 138[137]2; vcżyniłeś ſobie sławę (marg) wł: Imię. (–) iáko dźień ten świadcży. BudBib Ier 32/20, Deut 26/19 [2r.], 2.Reg 23/18, 22 [23], I 371d marg; ModrzBaz 42; KochPs 26, 157; SkarŻyw A5v; StryjKron 59; CzechEp 258; Nie tegoć záſłużyły wdźięczné rymy moie/ Któré od vmárzłégo morzá imię twoie Roznioſły áż do brzegu Murzyńſkiéy gránice KochFr 95, 60, 122; KochPieś 51; tyś mnie podał, y imię moie w potwarzenia. ArtKanc E13v; KochCzJan A3; OrzJan 64; KołakCath A4v; boby tákowé oſób zacnych ruſzenié z mieyśc/ imięniu ich przynioſło nieiákié zelżenié SarnStat 80; SzarzRyt C, Cv.
Fraza: »imię słynie, roznosi się, rozmnaża się, szerzy się« [szyk zmienny] (1 : 1 : 1 : 1): roznioſlo ſie imię Ozyaſſá dáleko [egressumque est nomen eius] Leop 2.Par 26/15; KwiatKsiąż A3v; wielu ſławá y dobre imię áż podziśdzyeń z wielką pochwałą ſłynie RejPosWstaw [414]v; SkarŻyw 87.
Zwrot: »imię tracić« (1): yeſliſz tedy málarz co ma dobre fárby ná málowániu chramye/ á obrázow nye dobrze ſtáwya/ imyę ſwe tráći y vpuſſcża. GliczKsiąż P8v.
Wyrażenia: »imię chwalebne« (1): Ci wſzyſcy zá żywotá ſwego otrzymáli cżeść/ á byli o chędogą wieku ſwego. Niektorzy z nich zoſtáwili imię po ſobie chwálebne y sławne ku pámiątce. BudBib Eccli 44/8.

»imię dobre« = nomen bonum Vulg [szyk 5 : 3] (8): O dobrey powieśći [...] LEpſſe imię dobre/ niżli bogáctwá hoyne Leop Prov 22/1; Dobrego żywotá ieſt licżba (niewielka) dni: ále dobre imię zoſtánie ná wieki. Leop Eccli 41/16, Eccli 41/15; BielKron 80v; RejPosWstaw [414]v; CzechRozm 231; GosłCast 12; PaxLiz C.

»imię sławne« [szyk 2 : 1] (3): Splendidum nomen, sławne ymię. Mącz 409c; BudBib Eccli 44/8; KochFrag 42.

»uczciwe imię« (1): ieſliſz ſię do tego cżáſu dziewicą zwał/ poſtáram ſię iſz tego vcżćiwego imienia zbędzieſz. SkarŻyw 308.

»imię zacne« [szyk 1 : 1] (2): wáſzey familiiey zacne imię na każdy dźień ſię rozmnaża KwiatKsiąż A3v; OrzJan 95.

»wieczne, nieśmiertelne imię« [szyk 2 : 1] (2 : 1): Z męſtwá Táláphuſowie máią imię wiecżne. PaprPan Y3v; Tákowym [...] wiecżne imię dác obiecuie/ ktore ná wieki nie záginie. WerKaz 293; WitosłLut A3.

»złe imię« = nomen malum PolAnt [szyk 2 : 1] (3): Lecz wy tych dochodow ktorych Mniſzy vżywáią ſobie więcey życżąc/ im nienawiść y złe imię v ludźi cżynićie. WujJud 145; BudBib Deut 22/14, 19.

Szeregi: »imię i chwała« (1): Alexánder gdy chce s kim walcżyć nie ſle panow ani kſiążąt ſwych/ ále ſam oblicżnie przyſtępuie ku bitwie/ á ták ſie mu imię y chwałá mnoży. HistAl E.

»imię i sława« [szyk 2 : 2] (4): BielKron 116v; v ludźi ſławy prawdźiwey/ y wielkiego Imieniá v wſzech Narodow ſobie doſtánieſz WujJud B2v; RejPosWstaw [414]v; SkarJedn 325.

W przen (6): twe zacne ſprawy ſwoim piorem złotim Będzie chćiáł ſwiatu podać/ tak iſz nigdi potim Imię twoie niezgaſnie/ ani uzna końca KochSat C2; OrzQuin Aa3; po wſzytkim świećie/ gdzie iedno imię záſzło Chrześćiáńſkie/ poſły y liſty rozeſłał/ wzywáiąc ich ná ten wielki Zbor SkarJedn 302; KochPs 106; ReszPrz 74; Słuſznie tedy ná on czás kwitnęło imię Polſkié OrzJan 56.
4. Moc, władza, godność, urząd (470): Thegoż ſie ſtrzeż/ á bądź poſłuſznem głoſowi iego: Nie gniewayże go/ boć nie odpuśći grzechom wáſzym/ bowiem w niem ieſth imię moie. (marg) To ieſt odemnie ma moc y powagę ſwoię. (‒) BibRadz Ex 23/21; RejPos 283, 284, 285, 285v, 286; Bo ná tym mieyſcu to ſłowo Imię/ nie śćiąga śie do perſon/ ále znácży Boſką iſtność/ śiłę/ y moc/ która y iedná y táż ieſt we trzech perſonách. KuczbKat 125; WujJud 59; BudNT Mar 9/38; CzechRozm 56; MOcą imięnia ſwégo y ſwéy wſzechmocnośći/ Wybaẃ mię ſługę twégo z mych niebeſpiecznośći. KochPs 80; SkarŻyw 452, 457; [Chrystusa] Bog wywyżſzył/ y imię zacne dał NiemObr 120, 108, 111, 120; GrabowSet R2v; OrzJan 128; LatHar 547; nie tylko chuſtki Páwłowe/ ále y imię iego było dyabłom ſtráſzne: ktore ie z opętánych wyganiáło. WujNT 478, 478, Apoc 2/17.

W przekładach i nawiązaniach do biblijnego wersetu: nomen, quod est super omne nomen Vulg Philipp 2/9, Eph 1/21 (51): OpecŻyw 21 v [2 r.]; to błogoſláwione imię wynioſlo ſie nád wſſelyakie chwały nád wſſytki inne imioná RejPs 218; LubPs X; [Chrystus] imię ma nád wſzytko imię ná świećie: które drzwiámi zámkniónymi wchodźi: które po wodźie chodźi: wiátróm pokóy/ y vmárłym powſtánie roſkázuie: cudá dźiáła/ y ſzáthány wypądza: świát zbawia/ y grzéchy iego zgładza BiałKat 301; KuczbKat 55; [Chrystusowi] dał Bog imię nád wſzelkie imię [...] Dał moc zupelną/ dał wſzytko/ dał wſzytkę władzą na niebie y ná źiemi CzechRozm 8v, 8v [2 r.], 23 [2 r.], 53 [2 r.], 53v [4 r.], 192 [2 r.] (17); CzechEp 260 [2 r.], 272 [2 r.], 286 [3 r.], 317 [2 r.], 347 [2 r.] (14); NiemObr 104 [2 r.], 108 [2 r.]; LatHar 557 [2 r.]; WujNT 196, 478, [405] [2 r.], Eph 1/21, Philipp 2/9 [2 r.].

W przekładach i nawiązaniach do biblijnego wersetu: ut in nomine Iesu omne genu flectatur Vulg Philipp 2/10 (23): O znáiomeć ieſt imię twoie moy miły Pánie/ przed ktorym drży y vpada káżde koláno ziemſkie niebieſkie y piekielne. RejAp 28v; przed tym imieniem drżą y vpadáią ná koláná wſzytki mocy niebieſkie/ ziemſkie y piekielne. RejPos 34, 121, 285v, 286v, 343v; BiałKat d2; RejZwierc 12, 263; BiałKaz Gv; Niechay tho práwo idzye zrządzone od Bogá/ Niech ſie ná Imię iego kłánia káżda nogá. PaprPan B2; CzechEp 317, 286; NiemObr 108; ReszPrz 41; LatHar 557; [Chrystusowi] Bog ſpráwiedliwie dał tę moc ſądzenia/ áby ná imię iego kłániáło ſię wſzelkie koláno. WujNT 324, 375, 684, Philipp 2/10; WysKaz 35; SkarKaz 82b, 242b.

I sg w funkcji okolicznika sposobu: »imieniem [kogo, czyim]« = przez moc czyją, przez wzywanie czyjej mocy, kogo czyją mocą, władzą (47): SeklKat Fv [2r.]; Potym moczą pana ſwego Nie ſwą/ lecz ymieniem iego. Znaiąć pokore grzeznego Iſci go od pana ſwego. Iż mu iuż grzechy odpuzcza RejKup k7; grzéchy imięniem iego przepuſzczali MurzNT 178v; KrowObr 92v; ia też imieniem Papieſkim poſtáram ſie o tho BielKron 207v; GrzegRóżn C2; Elizeusz Prorok wielki/ cżynił wielkie dziwy imieniem Bogá żywego RejPos 153; imieniem Páńſkim vzdrowił cżłowieká RejPos 218; BiałKat 264; BudNT Mar 9/37; Iż imienim Aniolowym błogosłáwiono przeto on Anioł był Syn Boży. CzechRozm 43v marg; ieden wierny chwalcá Boży błogoſłáwi drugim/ imienim Bożym CzechRozm 45, 7v, 43v [2 r.], 44 [2 r.], 45, 45v (18); SkarŻyw 103, 436, 518, 567, 573, 600; CzechEp 28; NiemObr 101, 105, 114, 115 [2 r.]; widźieliſmy niektorego imieniem twym czárty wyrzucáiącego [vidimus quendam in nomine tuo eicientem daemonia] WujNT Luc 9/49, s. 158 marg; Błogoſłáwieńſtwo ludzkie imieniem Bożym/ á błogoſłáwieńſtwo ſámego Bogá przez ludzie/ rożne ſą/ y rożne ſkutki máią SkarKaz Oooo a, 276a, 277b, 516a.

Zwrot: »wzywać imienia [czyjego nad kim a. nad czym, a. na kogo]; wzywanie imienia [czyjego nad kim a. przy czym]; imiona [kogo nad kim] wzywane« [szyk zmienny] (4; 4; 1): BiałKat 236, 257; wzywáiąc nád nią imienia Páná náſzego Iezuſa Chryſtuſa/ wzrok iey iáſny przywroćił. SkarŻyw 147, 411; Apoſtołowie y inni święći ludzie mieli moc cudow czynienia/ nie tylko przez ſłowo ſwe/ ábo wzywánie imieniá Páná Chriſtuſowego: ále też przez przykłádánie rzeczy ſtworzonych/ ktore też máią nieiáką moc do vleczenia chorob. WujNT 148, Act 19/13, s. 478 [2 r.], Cccccc4v.
Wyrażenia: »imię majestatu« (4): RejPs 168v; Błogoſłáwyone imyę Máyeſtatu yego [Boga]/ Ktore ták trwa ná wyeki bez końcá żadnego. LubPs Q4v; LatHar 70, 400.

»imię (wiel)możności« (2): ROzweſel ſie wſzythek ſwiát Pánu w ſwey rádośći/ A day chwałę imieniu iego wielmożnośći LubPs P3, bb5v.

Szeregi: »imię i moc« = virtus aut nomen Vulg [szyk 5 : 3] (8): BielKron 218v; BiałKat 266; CzechRozm 23, 348; Wſzytká tákowa moc y władza ná wyſtępne/ bywa vżywána y ſpráwowána imieniem y mocą Páná Ieſu Chriſtá WujNT 588, Act 4/7, a. 588; SkarKaz 277b.

»imię a możność« (1):[wierny] drży przed imieniem iego ſwiętym á przed możnoſcią iego. RejZwierc 263.

»imiona to jest państwa i zwierzchności« (1): Iezuſa Chriſtuſá vrząd [...] wſzyſtkie imioná/ tho ieſt Páńſtwá y zwierzchnośći przewyżſza CzechRozm 8v.

Wyrażenia przyimkowe: »na imię« = imieniem, mocą (2):
~ Wyrażenia: »chrzest, ochrzczony na imię Ojca i Syna i Ducha św.« (1 : 1): kthory ſię im w tym ſprze- ćiwiał/ áby Chrzeſt/ przez naywiętſze Heretyki odpráwowány/ ná imię oycá/ y ſyná/ y ducha ś. ważny był NiemObr 149, 150. ~

»prze(z) imię« = in nomine Vulg (17): BiałKat 236; Pánie/ grzechy moie Nieprzeliczoné zgładź/ prze imię ſwoie. KochPs 35; WujNT 158 marg, Act 4/10. ~

~Zwroty: »przez imię [kogo, czyje] cuda czynić, cuda dzieją się« [szyk zmienny] (4 : 1): KrowObr 121; [Bóg] onym to przedśie dał/ żeby ſłowo iego beſpiecżnie mowili/ y cudá przez święte imię Iezuſá ſyná iego y známioná cżynili. CzechEp 24, 28; [daj opowiadać bezpiecznie słowo twoie] á to/ śćiągáiąc rękę (marg) moc ábo wſpomożenie. (‒) twoię ná vzdrawiánia/ á żeby ſię znáki y cudá dźiały przez imię świętego Syná twego Ieſuſá [per nomen sancti Filii tui Jesu] WujNT Act 4/30, s. 32.

»[kto] przez imię [czyje] weźmie (a. bierze, a. ma, a. wziąć miał) odpuszczenie grzechow« [szyk zmienny] (6): KrowObr 44v, 51, 53v; RejPosWstaw [1433]v; grzechow odpuſzcżenie przez imię Iezuſá/ y w niebie przebywánie bierze wierna duſzá/ Dał im [apostołom] tę moc Pan Kryſtus wierne rozwięzowáć ArtKanc N15v; káżdy weźmie grzechow odpuſzczenie przez imię iego [remissionem peccatorum accipere per nomen eius]/ ktożkolwiek weń wierzy. WujNT Act 10/43.

»przez imię [czyje] uzdrowić [kogo]« (2): Piotr z Ianem przez imię Páná lezuſowo chromego vzdrawiáią WujNT Act 3 arg, Act 4 arg. ~

»w imię [czyje]« = mocą, władzą czyją, wzywając czyjej mocy, mając czyją władzę, moc (231): OpecŻyw 173; Iezu ienżeś też ony wgimię twoie niemoczy cieleſne y duſzne vzdrawiać kazał. TarDuch B2v; RejPs 26; wtwe ymie Wſſytko złe niechay zagjnie RejKup p3v; MurzNT Mar 9/39; KromRozm III K3, K6; LubPs N6, dd; Ták powieda Biſkup/ myć ludzi grzechow odpuſztzenia [...] w imię naſwiętſze Kryſthuſowe vtzemy KrowObr 51 v; Błogoſlawię ćie ſtworzenie Woſku/ w imię ſwiętey Troyce/ ábyś było wykorzenienim Dijabelſkim KrowObr 89; A ták tby záklęty Popiele/ w imię Swięthey Troycey/ nas od grzechow nietzyſtośći otzyść. KrowObr 92; Duchá Swięthego ku vmocnieniu prziymićie/ ábyśćie ſię ſprzećiwiáli Dyabłu/ y pokuſam iego/ w imię Páńſkie. KrowObr 123, 15v [3 r.], 44v [3 r.], 51v, 57v [2 r.], 60 (38); RejWiz 156, 185; Miſtrzu/ Widzieliſmy iednego á on w imię twoie wypądza dyiabelſtwá [in nomine tuo eicientem daemo- nia] Leop Mar 9/37, Ps 128/8, Mar 9/38; BibRadz l.Par 23/13, Eccli 45/18[19], Iac 5/14; BielKron 420; SarnUzn Fv; w imię ſwięte iego żadne mocy/ áni żadne ſrogośći nie mogą nam nic vcżynić/ áni żadni mocarze ſwiátá tego nic záſzkodzić. RejAp 9; bychmy mieli o nim wiáry/ iáko ſam powiáda/ iáko źiárno gorcżycżne/ tedybychmy mogli tym wiátrom á temu okrutnemu morzu ſwiatá tego ſami w imię iego roſkázowáć/ iżby nád námi żadney zwirzchnośći á żadney mocy nie miáło. RejPos 51, 10v, 20, 78, 114v, 120 (23); BiałKat 381v; KuczbKat 125 [4 r.]; BudNT Mar 9/37 marg, Ioann 17/11, 12, Iac 5/14; zá tymi ktorzyby wierzyli/ ty známioná iść miáły/ że w imię iego mieli dyabły wyrzucáć: ięzyki nowemi mowić CzechRozm 189v, 44 [5 r.]; KarnNap E4; SkarJedn 271; Pánie Iezu Chryſte/ tyś nam rzekł: w imię moie vmárłe wſkrzeſzayćie: proſzę ożyw tego cżłeká SkarŻyw 436, 454, 567; WerGośc 216; ArtKanc E5v, K15v; LatHar 648; [jest Bogiem] ktorego Zydzi vkrzyżowáli/ w ktorego imię y ktorego wiárą to czynią. (marg) Czyią mocą święći cudá czynią. (–) WujNT 408, Matth 7/22 [2 r.], a. 155, Mar 9/38, 39, s. 159 [2 r.] (13); SkarKaz 275b [2 r.].

~ Zwroty: »krzcić (a. chrzcić), (po)nurzać (a. narzać), ochrzczony (a. zekrzczon) w imię Ojca i Syna i Ducha św.« [w formule wypowiadanej przy czynieniu znaku krzyża podczas ceremonii chrztu u katolików (43),ponurzeniu u nowokrzczeńców (5)] (37 : 5 : 6): OpecŻyw 171; SeklWyzn d3v; SeklKat C2, O4, P2, T4, Vv [2r.]; MurzNT Matth 28/19; KromRozm II c, x2v; KrowObr 46, 46v [2 r.], 81, 103v, 104, 145, Rr; GrzegRóżn [H4]v; RejAp 67; RejPos [136]v, 150v; BiałKat 250v; to ieſt zupełna y doſkonáła Krztu formá álbo kſtałt/ Ia ciebie krzcżę/ W Imię Oycá/ y Syná/ y Duchá Swiętego. KuczbKat 125, 125 [2 r.]; RejZwierc 196v; WujJud 99,170; BudNT Matth 28/19; kazał im wſze narody vcżyć Ewánieliey/ nurzáiąc ie w imię Oycá/ y ſyná y duchá świętego. CzechRozm 267, 257v; Muſzą tedy Chrześćiánie cżuć w ſercách ſwych wielką poćiechę kiedy ſłyſzą/ że w imię Troyce S. ſą pokrzcżeni: Co ták máią rozumieć/ że ſie to nie ludzką álbo Anielſką ſpráwą sſtáło/ ále wſzechmocnego Páná Bogá mocą [...] iáko to nam ſłowo Boże iáſnie pokázuie/ gdy Pan Apoſtołom ſwym roſkazał krzćić wſzyſtkie w imię [...] Oycá/ Syná/ y Duchá S. KarnNap B2, A4v, B2, C; SkarŻyw 388; StryjKron 140;CzechEp 248; LatHar 376; Idąc tedy náuczayćie wſzytki narody: krzcząc ie w imię Oycá y Syná y Duchá świętego [docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filli et Spiritus sancti] WujNT Matth 28/19,s. 576, 611; SiebRozmyśl K2v; SkarKaz 275a, 276a, 516a.

»krzcić się (a. (o)chrzcić się) w imię Ojca i Syna i Ducha św.« [w formule wypowiadanej przy czynieniu znaku krzyża podczas ceremonii chrztu] (9): SeklWyzn d3v; SeklKat Ov, V; Aryſtodemus/ okrzćił ſie w imię Oycá y Syná y Duchá s. BielKron 149; GrzegRóżn A4, F; SarnUzn F; KuczbKat 125; WujJud 20.

»(o)krzcić, krzest, (po)krzczon (a. skrzczon), nurzan (a. ponurzon) (jest) w imię [czyje]« [szyk zmienny] (10 : : 5 : 17 : 2): KromRozm II x2v; KrowObr 138v [2 r.]; Leop ZZ3v; Poſtanowienie Krztu w imię trzech. GrzegRóżn M, M; Recipiebantur milites sine delectu, Ládá kogo prziymowano nie brákowano nikim kto w ymię boże okrzczón tego piſano. Mącz 187d; SarnUzn Fv [2 r.];BiałKat 263v; kto vwierzy á okrzcżon będzye w imię ſwięte iego/ iż pewnie zbáwion á záwżdy ieſt w łáſce á w opiece ſwiętey iego. RejPos Ooo4, 235; RejPosWiecz2 94v; Apoſtołowie cżemu tylko w imię P. Chriſtuſowe krzćili KuczbKat 125 marg, 125; W imię trzech boſkich ſtanow káżdego krzćić kazał. RejZwierc 250, 176;WujJud 159v; BudNT Act 8/16; niebrákowáli oſobámi ábo láty cżyiemi/ ále wſzyſtkie w obec krzćili w imię Páńſkie. KarnNap A4v, By; Kayćie ſie á niech ponurzon będźie káżdy z was w imię Iezuſá Chriſtuſá ku odpuſzcżeniu grzechow/ y wezmiećie dar duchá świętego. CzechRozm 257v; ArtKanc G16v [2 r.], K19, N4; Wſzczęło ſię potym gadánie vczniow Ianowych z Zydy około oczyśćienia (marg) to ieſt o krzćie w imię Páná Chriſtuſowe. (‒) WujNT Ioann 3/25; Act 8/16, 10/48, s. 474, Act 19/5, 1.Cor 1/13, 15, s. 578 marg.

»w imię (a. imiono) [czyje] (o)krzcić się (a. chrzcić się, a. pokrzcić się)« [szyk zmienny] (20): ktorzyſcie ſię wimie Chriſtvſowe ochrzcili Chriſtvſaſcie na ſię wzięli SeklWyzn d4; SeklKat Qv; KrowObr 15v; niech ſie kożdy zwas okrzći w imię Ieſu krjſtá [baptizetur unusquisque vestrum in nomine Iesu Christi] Leop Act 2/38; GrzegRóżn A4v; tedy ſye téż Kroleſtwo Polſkié z Królem ſwym w imióno Bożé ieſzcze nie okrzćiło OrzQuin N4; SarnUzn Fv; RejAp 77; RejPos 74v; BiałKat 266; RejZwierc 174; WujJud 99; RejPosWstaw [1433]v; LatHar 377 [2 r.]; Krzćić ſię mamy w imię Troyce S. WujNT Cccccc2, Act 2/38, s. 579; SiebRozmyśl K3v [2 r.]. ~

»w imię« [w formule słownej wypowiadanej przy zaklęciach] [w tym: w imię Ojca i Syna i Ducha św. (13)] (27): Bylmo Szoka czlowyeku vmye zegnacz thymi ſlowi, wzyącz ſzyerp y mowycz. Sthari mązv zegnaleſz yare y ozymye, ſpadz ze themv krzczonemu czlowyekowy Byelmo zoka wymyą oycza LibMal 1544/89, 1544/ 84, 84v [2 r.], 85, 89; W imię Iezuſá Chryſtuſá Názáráńſkiego wſtáń á chodź [in nomine Iesu Christi Nazarenisurge etambula]. Leop Act 3/6; BielKron 348v; CzechRozm 182; w imię Iezuſá Názáreńſkiego [...] niech będzie moc w tey wodzie/ ná potępienie Cżárnokſięſtwá/ y cżárow/ ktore tu ſą. SkarŻyw 458, 99, 187, 451, 457; LatHar 654 [3r.]; WujNT Act 3/6, s. 454 marg, Act 16/18.

~ Zwroty: »poprzysięgać [co] w imię [czyje]« (2): Papieſz y kxiężá ná kożdą niedzielę ták tzáruie Wodę. Poprzyſięgam ćię ſtworzenie Wody/ w imię Bogá Oycá wſzechmogącego/ wimię Iezu Kryſtá Syná iego Páná náſzego/ y mocą Duchá Swiętego KrowObr 71v.

»zaklinać (a. poklinać) [kogo,co] w imię [kogo]« (4): Záklinamćie ſtworzenie Oleiowe/ w imię Oycá y Syná y Duchá Swiętego. Aby przes to wzywánie Troyce/ y iedney mocy Boſtwá/ wſzelka nagorſza moc przećiwniká [...] byłá wykorzenioná/ y odeſſlá od ćiebie KrowObr 84, 81, 93; obroćiwſzy ſię/ do onych robakow [ktore pożytki ogrodne psowały] rzekł: poklinam was w imię Páná naſzego Iezuſa Chryſtuſá/ ábyście z tąd wyſzli/ á tych iárzyn nie pſowáli/ áni iedli. Wnetże robáctwo ono/ ná to ſłowo Boże wyſzło SkarŻyw 498.

»w imię Boga zaklinać [kogo] z urzędu« [o klątwiekościelnej] (1): w imię Bogá wſzechmogącego ia [arcybiskup] z vrzędu ſwego záklinam cię/ iáko niepoſłuſznego kośćiołá Krześćiáńſkiego/ zátwárdziáłego w vpominániu[...] y pomśćie Bożey ćie oddawam BielKron 354. ~

»w imię [czego]« = mocą czego, przez co (27): Otto ceſarz [...] przyſiąc muſiał [...] w imię krzyżá drewnianego/ y w imię Reliquiy ludzi vmárłych KrowObr 33v; W imię kápic vtzą odpuſztzenia grzechow. KrowObr 148v marg; wy nie w imię [...] Kryſtuſowe/ [...] prośićie odpuſztzenia grzechow/ ále w imię ſtworzenia iego. KrowObr 161v; papieżnicy vtzą w imię vtzynkow dobrych odpuſztzenia grzechow. KrowObr Rr4, 33v, 51v [2 r.], 57v [2 r.], 60 [2 r.], 65 (22); Cieſząc go záwżdy mile/ áby ſie nic nie bał/ A w imię mocy Páńſkiey w vmyſle mocno ſtał.RejWiz 155v; RejPos 75, 76; LatHar 654[2r.].

5. jęz. Wyraz odmieniający się przez przypadki (2): Denominativum apud Grammaticos quod a nomine deducitur. Co od tey części mowy ymienia pochodźy. Mącz 249d; casus accidens nominis apud Grammaticos, Stopień álbo ſzczebel/ po których imioná ſtępuyą y odmieniayą ſie Mącz 329a.
6. W wyrażeniu przyimkowym »na zgubne imię« = na zatracenie, na zgubę (2): onći to [Judasz] izmiennik co miſtrzá ſwego tárgował/ co kupcżył odkupićielem: on to/ Mártahus/ co ſyná Bożego przedał: on to ſyn zátrácenia/ ktory iuż wiecżnie podány ieſt ná zgubne imię. KlonWor **2v, 38.
II. „Imię” w funkcji „pars pro toto” oraz przysłówka (2356):
1. W funkcji „pars pro toto” oznacza posiadającą swoje własne miano lub tytuł osobę, istotę, postać wraz z charakterystycznymi przynależącymi do niej cechami, reprezentowaną mocą, władzą (lub przymiotami i atrybutami, gdy chodzi o Boga oraz istoty bytujące w sferze Boskiej) (2139): Dáy mi dlá miloſci ijmienia twégo/ niebátz ſie zlych ludzi ſądu nieſprawiedliwégo OpecŻyw 114, 11, 35v; o ſcząſne ymyą [Maryja] przeſz ktore czlouyek wſzmyerczy byua vpewnyon wczyſczu ochlodzon wnyebye uueſelon PatKaz III 125, 126, 127 [2 r.], 127v; Wywiedz zſtrożey duſzę moię ku ſpowiedaniu jmieniu twemu TarDuch Ev, A3v, C2v, D8v, E; WróbŻołt 19/2, I6v, 43/21, 73/7, 91/2 (10); brzmi głos ſlawy powſſey ziemi oſwiętym imieniu twoiem RejPs 71v; będę oczekáwał náwſſem miłoſierdzia twego/ ktore ieſt właſnie przyſluſſáiące ſwiętemu ymieniowi twemu RejPs 78v; zburzone miáſtá ſnadnie on odnowi á da ie poſieſć potomkom wiernych ſwoich zwłaſſczá tem ktorzy ſą práwi vmiłownicy ſwiętego imienia iego. RejPs 102; iáwnie przed oblicznoſćią wſſego zebránia będę ofiárował ſwiętemu ymieniowi twemu modlitwy moie RejPs 172, 16, 27, 42v, 49v, 54 (40); RejJóz M6; SeklKat E4, F2v, F3, Sv; RejKup Nv; Alexander [...] zácżął tam miáſto ſwemu imieniu fundowáć/ ktoremu imię dał Alexandria. HistAl B6v; my ieſteſmy możni zwycięſce/ iż nie tylko ludzie ále też y bogowie imieniu náſzemu vſługuią HistAl G7; O Mácedonowie namilſzy/ iuż od thychmiaſt imię wáſze nád pogány nie będzie pánowáło. HistAl N3v, C2v, C3v, D4, D8v, Mv [2 r.], M2; MurzNT Luc 6/22, Ioann 17/6; KromRozm II 13 [2 r.]; iáko ſie cieſzyć mamy ſwiętą á możną obroną imieniá Páńſkiego. LubPs E3v; áby pan [...] zniſzcżył thy márne głowy bluźnirzow/ ktorzy zatłumiáią chwałę imieniá iego. LubPs R3v marg, A6, B5, C, Iv, K2, L3 (46); áby o żadnym inſzym imieniu nieprzepowiedáli ludziom / iedno tylko o tym imieniu Iezus KrowObr 44v; przeżegnay [Boże] tę offiárę/ twoiemu ſwiętemu imieniu nágotowáną. KrowObr 169v, 42v, 44v, 51, 58, 74 (12); RejWiz A4; Vmyſlił thedy Krol Sálomon budowáć imieniu Páńſkiemu Kośćioł/ á ſobie Pálac Krolewſki [Decrevit autem Salomon aedificare domum nomini Domini et palatium sibi] Leop 2.Par 2/1; Błogoſláwiony tho mąż ktorego duffánie ieſt imię Pańſkie [Beatus vir cuius est nomen Domini spes eius] Leop Ps 39/5, Num 26/53, Deut 18/5, 2.Par 7/20, Esth 9/4, Ps 65/4 (16); [był takowym biskupem] iż [...] wſzem Polakom imię iego ſpráwnie ma być zálecono. OrzList e2v; Tedy then ſłużyc ma imięniowi Páná Bogá ſwego BibRadz Deut 18/7; Oddawayćie imieniowi iego wielmożność/ á przyſthoynemi chwałámi wyſławiayćie go BibRadz Eccli 39/18 [20], Gen 12/2, Ex 6/3, Num 26/53, Deut 18/5 (25); BielKron 32v, 35, 77v [2 r.], 464 [3 r.]; GrzegRóżn Gv [2 r.]; Mącz 29b 250c; zdáło mi ſie ábychći ty kſiąſzki do ręku podał á imieniowi twemu przypiſał RejAp AA4v, D8v [2 r.], 28v, 92, 94, 108 (11); byłem przeſládowcą imieniá iego. RejPos 288; Zadny ſthrách nigdy nic nie może áni żadna mocz/ przećiwko imyeniu Páńſkiemu RejPos 285v marg, 14v, 34, 34v, 51v, 69 (65); podnioſł s prędká ocży/ ku iednym/ ze dwoygá drzwi ná ſali/ y vkazał pálcem napis nád nimi/ ktory opowiedał imię Alexándrá Papieżá GórnDworz O5; bluźniérſtwo Pan záwſze káráć ſrodze raczył/ któré przeciw Imięniu Bożému było BiałKat 51, 206 [4 r.]; KuczbKat 155, 190, 385 [2 r.]; nieprzyiaciel twoy ieſt nieprzyiaciel Páńſki/ bo ieſth ſrogi bluźnircá imieniá iego ſwiętego. RejZwierc 264, 254, 26lv [2 r.], 263v, 265v; WujJud B3v przedm, 119, 237v; WujJudConf 18v; BudBib Gen 12/2, Num 1/2, 20, 22, 24 (23);IRenaeus ſtáry Doktor piſząc o imieniu Antichriſtowem mowi że wielkie podobieńſtwo iż Antichriſt ma być Laćinik. BudNT Kk8, Act 3/16, Rom 15/9, 1.Cor 1/2, Hebr 2/12; CzechRozm 47v [2 r.], 53v, 86, 115 [2 r.] (13); PaprPan A3v; SkarJedn A6v; Gdźiekolwiek ſłońce miece ſtrzały ſwoie/ wſzędy ieſt zacné święté imię twoie KochPs 11, 12, 31, 46, 66, 80 [3 r.] (21); Także y blużnierce imienia Bożego ktory zgniewu ſwarząc ſie z drugim przećiw Pánu Bogu mowił/ vkámionowáć [...] roſkazał SkarŻyw 483, 62, 126, 236, 385, 394 (19); StryjKron 507; mogłáby ſię nieiáka folgá/ tey niezbożnośći ludzkiey/ pozwolić/ ieſliby koniecżnie z niewiádomośći imięnia Bożego błąd ten przyſzedł CzechEp 86, 37, 297, 319, [413]; ReszPrz 19, 41; ArtKanc M4, M15v, M16v, Q18v; KochProp 16; PaprUp A4v, L3; Wzgárdza imię twe/ kto w otchłań wſtępuie GrabowSet G4v; Błogoſłáwiony/ komu imię Páńſkie/ Mocną nádzieią GrabowSet Q3, Tv; ZawJeft 24; OrzJan 93, 95, 115; O świętym imieniu IEZVS, cżęść Hymnu S. Bernárdá. Ieſu dulcis memoria. LatHar 63, 3, 24 [3 r.], 53, 65, 86 (17); KołakSzczęśl Bv; nie ieſt Bog nieſpráwiedliwy/ áby zápámiętał roboty wáſzey y miłośći krorąśćie okazáli ku imieniu iego/ gdyśćie poſługowáli świętym y poſługuiećie. WujNT Hebr 6/10; y pobite ſą w onym trzęśieniu źiemie śiedm tyśięcy imion ludźi (marg) oſob. (–) [occisa sunt in terraemontu nomina hominum septem milia] WujNT Apoc 11/13, Luc 1/49, 6/22, Ioann 17/6, 26, Act 3/16 (17); SarnStat 195; vkażę im zbáwienié moie/ ábowiem imię moie poználi/ y wołali do mnie w vćiſku/ á ia ie wyſłucham. SiebRozmyśl F, [A3]v, Fv, F4, K2v; PowodPr 47; Nie nam Pánie nie nam/ ále imieniu twemu zoſtaw chwałę SkarKaz 244b, 83a, 158a, 353b; VotSzl Bv; SkarKazSej 681a.

W cytatach i nawiązaniach do drugiego z dziesięciorga przykazań boskich [w tym: imię Boże (a. imienia Bożego) (20), Pana Boga (8), Pańskie (3), Boskie; (nie) brać (a. wziąć) imię (a. imienia) (39), (nie) wspominać (3), wezwać (a. wzywać) (2), przywodzić; branie imienia; (nie) brać itd. imię (a. imienia) (na)daremne(-o, -nie) (32), (na) daremność (3), (na) prozno (4), na prozność (4), na proz- ności nie(do)statku (2), w niepotrzebnych rzeczach] (46): RejPs 34v; Poproſnoſci nieſtatku twego/ Niewſpominay ymienia Bożego. SeklKat B3, B2, E3v, F, F3, F3v [2 r.], F4v; kto bierze ná dáremno Imię Boże/ á ſwego fáłſzu nim potwierdza: pewna á nie omylna rzecz ieſt/ iż pomſty od Bogá nie vydźie, GroicPorz y4, y4 [2 r.], pp4; KrowObr 67, 83, 84, 88 [2 r.], 92v [2 r.] (10); Niebędzieſz brał imieniá Páná Bogá twoiego nádáremno [non adsumes nomen Domini Dei tui in vanum] Leop Ex 20/7, Ex 20/7; BibRadz Deut 5/11 [2 r.]; BielKron 32, 149; RejPos 214; BudBib Ex 20/7; BiałKat 48v, 205, 373v; KuczbKat 291; PaprPan Ee3v; ModrzBaz 113v, 140v; CzechEp 325; ArtKanc M2v, M4, M6; LatHar 113; Iam ieſt Pan BOG: Wierz w mię iedynego Bogá. Nie bierz ná prożność imienia moiego. KołakSzczęśl Bv; nietylko grzech, ále y bluźniérſtwo wielkié iest, nádáremno bráć Imię Bożé: á prawdą wieczną nieprawdy y fałſzu podpiéráć. SarnStat 710; PowodPr 48.

W cytatach i nawiązaniach do modlitwy „Ojcze nasz” [w tym: święć się (a. niech się święci, a. (a)by się święciło) imię twe (a. twoje, a. to) (16)] (16): Modlitwa ṕáńſka. Oicze naż ktoris ieſt wniebieſiech/ Swiec ſie imię twe [sanctificetur nomen tuum Vulg Matth 6/9] SeklKat B4v, Sv; Leop Luc 11/2; BibRadz Matth 6/9, Luc 11/2; BielKron 438; niechay ná nas náſz Pánie przydzye kroleſtwo ſwięte twoie á nie ine/ á niech ſie thylko ſámo imię thwoie ſwięći miedzy námi á nie ine RejAp 141 v; RejZwierc 11, 12; Zycż nam dáru łáſki ſwoiey/ z Oycowſkiey miłośći twoiey/ by ſię Imię twe święćiło/ v nas w ſwey zacnośći było/ ná wſzem okręgu ziemie they/ wſzákeś ty ſam ſtworzyćiel iey. ArtKanc M16; LatHar 5, 6 [2 r.]; WujNT Matth 6/9, Luc 11/2, SarnStat 1224.

W przekładach i nawiązaniach do biblijnego wersetu Act 4/12, Apoc 2/17, 3/12, 19/12 (75): Pod niebem niemaſs ijnégo ijmiona/ w ktorymbyſmy mogli bytz rychley zbawienij/ nad to ijmię naſwiętſſeé Iezus. OpecŻyw 22; imienia niemáſz żadnego/ ná niebie y ná ziemi/ przes ktore moglibyſmy być zbáwieni/ iedno ſámo imię P: Iezuſá Kryſtuſá/ przes ktorego wiáry/ żadny tzłowiek [nie może być zbawion] KrowObr 51v, 44v, 45, 58 [2 r.], 77 [2 r.], 138 [2 r.] (14); Themu ktoryby zwyćiężył/ dam ieść, z oney ſkrytey mánny/ y dam mu kámyk biały/ y ná kámyku imię nowe nápiſáne [et in calculo nomen novum scriptum]/ ktorego nikt nie zna/ iedno ten ktory ie bierze. BibRadz Apoc 2/17, II 135 c marg; nápiſzę nád nim imię Bogá moiego/ [...] y imię moie nowe [scribum super eum nomen Dei mei et nomen civitatis Dei mei Vulg Apoc 3/12] RejAp 40v, 26, 27v, 28 [2 r.], 40v, 160, 161; Zadne imię nie pomoże iedno tho imię IEZVS RejPos 33v marg; żadne imię nie mogło być náleziono ná niebie áni ná zyemi/ ktoreby było miáło vbłagáć gniew Bogá oycá RejPos 117; wieſz iż żádnego imieniá nie máſz áni ná niebie áni ná zyemi kthoreby nas zbáwić miáło/ iedno to imię ſwięte Iezus RejPos 285v, 31, 33v [3 r.], 34 [2 r.], 34v [2 r.], 275 [4 r.] (21); WujJudConf 59 [2 r.]; RejPosWstaw [1433]v; BudNT Apoc 3/12 [2 r.], 19/12, Ff marg; niemáſz tego imienia pod niebem/ przez ktorebyſmy mieli być zbáwieni/ nád to imię Iezuſá Páná [...] Gdyż on ſam/ ieſt Pośrzednikiem náſzym/ Przycżyńcą/ Vbłagánim/ y Drogą: ábyſmy przezeń przyſtęp mieli do Boga CzechRozm 219v, 46v [2 r.], 47v, 53v [3 r.]; CzechEp 286, 289, 311; Iż też niemáſz imieniá inſzego pod niebem/ ktoreby było podáne między ludzi/ przez ktoreby zbáwieni byli [...] Ani ieſt żaden inſzy między ludzmi á Bogiem pośrzednik/ procż tego ſámego/ cżłowieká Iezuſá Chriſtuſá ſyná Bożego CzechEpPOrz **4; NiemObr 112 [2 r.]; LatHar +11; Abowiem nie ieſt pod niebem inne imię dáne ludźiom [nec enim aliud nomen est sub caelo datum hominibus]/ w ktorymbyſmy mieli być zbáwieni (marg) nie máſz nikogo innego dánego ludziom, przez ktoregoby mogli być zbáwieni. Hebr. (‒) WujNT Act 4/12, s. 411, Apoc 3/12 [2 r.], 19/12.

Frazy: »[czyje] imię [gdzie, a. w czym, a. na czym] jest (a. było, a. będzie), mieszka, przebywa« = ktoś jest gdzieś obecny (o Bogu) [szyk zmienny] (9 : 2 : 1): Y będzie tám wdzyęcżnie imię me mieſzkáło LubPs hh3; Abowiem obrałem y poświęćił to mieyſce/ żeby tu ná nim było imię moie ná wieki [ut sit nomen meum ibi in sempiternum]/ á żeby trwáły oczy moie/ y ſerce moie thu po wſſyſtkie dni. Leop 2.Par 7/16, Deut 12/11, 1.Esdr 6/12, 2.Esdr 1/9; BibRadz 3.Reg 11/36, 2.Par 7/16; BielKron 77v [2 r.], 78v; BudBib 3.Reg 8/29, 2.Par 33/4.

»(jest, bądź itp.) błogosławione imię [czyje]« [o Bogu] [szyk zmienny] (17): Blogoſlawioneé ijmię boga wiecżnégo/ ktory w naſſé nędzy vżycżá nám wſpomożeniá ſwégo. OpecŻyw 154v, 166; WróbŻołt 112/2; LubPs Z5v; Bądź imię twoie Pánie Boże Iſráelſki błogoſłáwione ná wieki [sit nomen tuum Deus Israel benedictum in saecula]. Leop Tob 3/23; BibRadz Tob 3/13, 11/11; RejPos 182, 291, 330v; WujJudConf 19; BudBib Tob 11/11; LatHar 334, 342, 400, 652; SkarKaz 421b.

»imię [czyje] trwa« [o Bogu] [szyk zmienny'] (6): Będę tu po wſſytki dni dobrorzecżył thobie [...] imyę twoye ná wyeki trwáć będzye/ Zá tych cżáſow dziſieyſfych y ná potym wſſędzye. LubPs ee6v, Q4v; A imię twoie niech trwa/ á niech będźie vwielbione ná wieki BibRadz 1.Par 17/24; BiałKat 346; LatHar 399, 400.

Zwroty: »[czyjego] imienia hac się, lękać się; bojący się imienia [czyjego]« [o Bogu i świętych] [szyk zmienny] (15 : 4; 3): WróbŻołt 85/11; Lękną ſie wſzytki narody imieniá twego Pánie LubPs X3v, O6; A wznidzie wam ktorzy ſie boićie imieniá mego [timentibus nomen meum] Słońce ſpráwiedliwośći Leop Mal 4/2, 2.Esdr 1/11, Ps 85/11; BibRadz 2.Esdr 1/11, Is 59/19; RejAp 96, 98 [2 r.], 98v, 156v; RejPos 304; BudBib 2.Esdr 1/11; gdy Eufrázya przyſzłá/ ćicha byłá y od niey ſamey z ręku iádłá/ y iey ſię imienia/ gdy iey ią pogrożono/ bałá. SkarŻyw 226, 58, 151; LatHar 343, 167; ábyś oddał zapłátę ſługam twoim Prorokom y świętym/ y boiącym ſię imieniá twego [et timentibus nomen tuum] máłym y wielkim WujNT Apoc 11/18; WysKaz 36.

»(nie) bluźnić imię [czyje]; imię [czyje] (jest) (z)bluźnione; (z)bluźnienie, bluźnierstwo imienia [czyjego]« [szyk zmienny] (40; 8; 6 : 3): WróbŻołt 73/10; s kxiąg wáſzych właſnych/ vkażę niektore bluznierſtwá imieniá Páńſkiego KrowObr 147v, 70, 72v, 147v, 159v, 161; RejWiz 114v; Człowiek ktoryby łáiał Bogu ſwoiemu/ ponieſie grzech ſwoy: A ktoryby bluźnił imię Páńſkie/ ſmierćią niechay vmrze [qui blasphemaverit nomen Domini morte moriatur] Leop Lev 24/16, Lev 24/11, 16, Rom 2/24, Apoc 13/6; RejZwierz 43v [2 r.]; bluznili imię Bogá [...] á nie vpámiętáli ſię aby mu chwáłę dáli BibRadz Apoc 16/9, 276a marg, Rom 2/24; RejAp 134, 135, 136v [2 r.], 141v, Dd2; Pan iáko ná zyemi thák y ná niebie bluźnienia imieniá ſwego nigdy ćierpieć nie racży RejPos 101, 18v, 50, 164v, 167, 200 (10); BiałKat 51; KuczbKat 385; RejZwierc 200v [3 r.], 204, 205, 264; WujJud 218v; HistHel Dv; BudNT Apoc 13/6; SkarJedn A2; SkarŻyw 75; WujNT Rom 2/24, l.Tim 6/1, Iac 2/7, Apoc 13/6, 16/9; SkarKaz 244b, 312a; SkarKazSej 699a, 701a, 703a.

»brać sobie (a. wziąć (sobie), a. mieć) imię [ktore, czyje]« [w tym: na pomoc (8), przed się (1), na świadectwo (1)] [szyk zmienny] (10): RejPs 173v [2 r.]; Godźi ſię vmowy czynić á ſtánowić rzeczy/ biorąc ſobie ná świádectwo imię Boże BibRadz I 11d marg; Tuć też iuż prożno ſobie bráć ná pomoc ktore inſze imię/ y ktory inſzy thytuł ná ziemi y ná niebie ku oſięgnieniu tego to ſwiętego á błogoſłáwionego żywotá wiecżnego RejPos 121, 117, 121, 300v; KochPam 84; [Dawid do Goliata mowił] ty idzieſz ná mię z dziwnemi zbroiámi á przypráwámi ſwemi/ á ia tylko ná cię idę wziąwſzy ſobie ná pomoc imię Páná moiego. RejZwierc 264, 264.

»imię [czyje] chwalić (a. wychwalać); imieniu [czyjemu] chwałę da(wa)ć (a. oddawać), (u)czynić, przynosić; imię [czyje] (jest a. bądź itp.) chwalebne, (po)chwalone, chwały godno; chwała imienia [czyjego], imieniu [czyjemu]« [o Bogu i Chrystusie] [szyk zmienny] (78; 10 : 3 : 2; 11 : 1 : 13 : 30): Będę chwalił gimię Boże w ſpiewaniu/ á będę go wielbił w ſlawie. TarDuch A7v; afferte domino gloriam nomini eius [...] przynoſcie panu bogu czeſć y chwałę imieniowi iego WróbŻołt 28/2, 7/18, 43/9, 73/21, 85/9, 112/1 (11); Y będzie imię náwiek wiekom chwálebne/ ktore ſnadz ieſſcze przed ſloncem náſtáło RejPs 105v, 32v, 38, 43v, 48v, 78 (24); SeklKat E4; zbuduię koſcioł ná chwałę imieniu twemu HistAl Mv; LubPs B6v, G, G4v, I3v, Qv (18); KrowObr 237v; RejWiz 156v; Przez wſſyſthkie dni będęć dobrorzecżył: y będę chwalił imię twe wiecżnie [laudabo nomen tuum] Leop Ps 144/2, Ps 28/2, 65/1, 73/21, 99/4; Chwalćie Páná. CHwalćie imię Páńſkie/ Chwalćież go ſłudzy Pańſcy. BibRadz Ps 134/1, Ps 73/21, 74 arg, 105/45, 144/2, Eccli 17/8, 51/15; BielKron 27v; LeovPrzep D; RejAp AA2, 119; toć ſą prawdziwe ſwiętá [...] ktore obchodzimy ku cżći á ku chwale ſwiętemu imieniowi iego RejPos 276; niechay będzye pochwałono wiecżnie ſwięthe imię iego RejPos Ooo5, 24v, 46, 47v, 164v, 213 (13); BiałKat 13v, 33v, 206; KuczbKat 385; WujJud 118v; RejPosWstaw 42; Niech wychwaláią imię iego w tańcu/ ná bębnie y ná árfie niech przypiewáią iemu. BudBib Ps 149/3, Ps 148/5, 13, Ioel 2/26, Iudith 9/8; CzechRozm 229v; ModrzBaz 114; SkarJedn 366; KochPs 144, 149, 165, 201, 214; SkarŻyw 50, 502; NiemObr 23; ACh Pánie Boże ktory rządźiſz Kośćioł ſwoy [...] wſzák on ten ieſt lud twoy/ A w nimeś obrał ná wieki ſwoie mięſzkánie/ áby tu było Imię twoie ná wieki chwalone ArtKanc I 15v, A4v, D3, I17, K8, M15 (11); ZawJeft 17; GrabowSet R4; LatHar 21, 45, 53, 61, 72 (20); SarnStat 986; SiebRozmyśl E2v; Nie dla nas/ ále dla ſámego śiebie/ iákoś v Proroká rzekł: Dla chwały wielkiey imieniá twego/ vczyń z námi przymierze wieczne/ á nie przeſtáy nam dobrze czynić SkarKaz )(3, 39b, 456a; SzarzRyt D4.

»czcić imię [czyje]; dawać, (u)czynić cześć imieniowi [czyjemu]; cześć imienia (a. imieniowi)[czyjego a. czyjemu]; imię [czyje] będzie czczono« [o Bogu, Marii Pannie i Chrystusie] [szyk zmienny] (7; 2 : 8; 16; 4): vcż że ſie téż ij ty w ten dźień tak weſoly/ tzcitz ijmię Marié OpecŻyw 186, 114; wſzythki ſwe ſpráwy obrácáć mamy ku ćći imienyá Páńſkiego. LubPs Z6v marg; Syedḿ kroć przez dzień cżyniłem cżeść imieniowi twemu A dawałem ſłuſſną chwałę tobye Pánu memu LubPs ccv, c4 marg, M, P5v, S4, V2 (12); BielKron 7; wdzyęcżna modlitwá v Páná tego/ gdy zbor iego wierny ſpołecżnemi głoſy [...] wołáią do Páná ſwoiego/ á dawáiąc cżeść y chwałę ſwiętemu imieniowi iego RejPos 213, 276, [278]v, [290]v, 299; Przyśięgą dobrą ácż Imię BOże cżćimy/ wſzákże źle iey cżęſto vżywáć. KuczbKat 285; RejPosWstaw 42; CzechRozm 268v [2 r.]; KochPs 8, 176, 197; ArtKanc T19; Aby imię twé prawdą było czczoné. ZawJeft 19; GrabowSet B4; LatHar 21, 45, 72, 93, 620; WysKaz 35; SarnStat 986.

»dobrorzeczyć imieniowi [czyjemu], imię [czyje]« [o Bogu] (2 : 2): my przywodząc ſobye ná pámyęć wyelkość dobroći Páńſkich/ mamy dobrorzecżyć y błogoſłáwić imię Páná ſwoiego. LubPs X4 marg, ee6v; wyſławiayćież go á dobrorzecżćie imieniowi iego. BibRadz Ps 99/4, 144/1.

»o imię [czyje] broni dobywać, bić się« [szyk zmienny] (1 : 1): RejPos 18v; Ktorzy o twoie imię broni dobywáią/ Ktoremu zli Pogánie ſproſnie vrągáią. CzahTr G4.

»(d)ufać na imię [czyje] w imię [czyje], imieniowi [czyjemu]« = ufać komu (4 : 2 : 1): ſłowom iego Páńſkim/ y imieniu iego ſwiętemu/ przez ktore nam wſzytko ſobie v Bogá Oycá vprośić obiecáć racżył/ iużechmy nie dufáli. RejPos 132v; kto chodzi w ćiemnośćiach á nie ma świátłá/ niech vfa ná imię Iehowy [speret in nomine Domini]/ á niech ſię ſpuśći ná Bogá ſwego. BudBib Is 50/10, Ps 117/10, 11, 12; ArtKanc N 20; KmitaPsal A4v.

»lekce (po)ważyć [czyje'] imię (a. imienia nie poważać); imię [czyje] za nic sobie mieć; imieniowi [czyjemu] lekkość (u)czynić; imię [czyje u kogo] podłe i lekkie jest (a. w niwczym nie było)« [o Bogu] [szyk zmienny] (3; 1; 2; 2): obiecał s tey zyemie mądrego możnego Wyiąć/ gdzye lekce ważą ſwięte imię iego RejWiz 173; ſplugáwił Przybytek moy ſwięty/ á imieniu memu ſwiętemu lekkość vczynił [polluerit nomen sanctum meum] Leop Lev 20/3, Ps 73/18; RejPos 293; Aby záśię Imię iego w niwczym nie było v nas: żeby wzgárdá iemu nie roſłá między námi BiałKat 51; SkarKaz 456b; A niechay ſię iuż ćiebie wſzyſey záwſtydáią/ Ktorzy imię twe święte zá nic ſobie máią. CzahTr G4; imię Páná wáſzego podłe y lekkie v was ieſt SkarKazSej 671a.

»(nie) lżyć (a. zelżyć) imię [czyje], uczynić zelżywość imieniowi [czyjemu]; [czyje] imię (jest) zelżone (a. zelżywość bierze); zelżenie (a. zelżywość) imienia [czyjego]« [w tym 14 r. o Bogu a. Chrystusie] [szyk zmienny] (7 : 1;; 6; 2): Bo to ieſt dziwna rzecz iáko ták długo wytrwáć możeſz y tego vdręczenia przebránych ſwoich y ták wielkiego zelżenia ymienia ſwego RejPs 119, 89, 109v, 119, 207; BibRadz Lev 19/12. A gdzieſz więcey od wiekow mogło być zelżono imię Páńſkie RejAp 108, 136v; Hetman krolá Aſſyriyſkiego pilnie ſie był náſádził ná to / áby vcżynił zelżywość imieniowi Bożemu. RejPos 185, [226]; Pomni ſwé vrągánié/ pomni/ wiecżny pánie/ Iáko imię twé lżyli nieſzczęſni pogánie. KochPs 110; SkarŻyw 396; bobym kłámáć muśiał y lżyć imię Boże CzechEp 73, 340; Sſtałem ſię/ iáko nacżynie wzgárdzone/ Me imię/ ludzkim ięzykiem/ zelżone. GrabowSet Q2; GosłCast 61.

»w imieniu [czyim] mieć, pokładać nadzieję« [szyk zmienny] (2 : 1): ZAdny nigdy niebyl marnie opuſſczon ktokolwiek w boiazni a z dobrą wiarą nadzieię poklada w ſwiętym ymieniu twoiem: abowiem tobie ſamemu kazda obrona nalezy RejPs 170; RejPos 121; w imieniu iego pogáni będą nádźieię mieli [in nomine eius gentes sperabunt] WujNT Matth 12/21.

»imienia [czyjego] naśladować« [szyk zmienny] (2): widziſz iáko ſie on z niewierniki á s ſprzećiwniki ſwemi obchodzić racży [...] Coż owſzem s tymi ieſzcże więcey miłoſierdzya ſwego cżynić racży/ [...] ktorzy ſzukáią á náſláduią ſwiętego imieniá iego. RejPos 284v, 141.

»nawrocić się do imienia [czyjego]« (1): Pan moc á zwycięſtwo nád nim [nieprzyjacielem Pańskim'] obiecowáć racży/ [...] wiernym ſwoim/ á thym ktorzy vznawſzy ſie náwrocą ſie do imieniá iego ſwiętego/ á będą ſzukáć miłoſierdzia iego. RejZwierc 264.

»(nie) odstąpić imienia [czyjego]« (4): Tu Pan wſkázowáć racży ku temu cnotliwemu koſciołowi/ chociay go doznał iż w przeſládowániu nie odſtąpił wiáry y imieniá iego RejAp 26v, 41v; A coż im zá to obiecuieſz/ ktorzy mocno ſtáną przy tobie/ á nie odſtąpią imieniá twoiego ſwiętego RejPos 266v, 50v.

»imieniem Bożym [co] pieczętować, poćwierdzać, poświadczać, zakrywać« = poświadczać co Bogiem, wzywać Boga na świadectwo, powoływać się na Boga [szyk zmienny] (1 : 1 : 1 : 1): czi grzeſzą/ ktorzy ymięniem bożim poſwiatczaią złe ſprawy/ rzeczy/ albo kupie byc dobre SeklKat Fv, E4v; tzáry ſwoie imieniem Bożym pietzętuią. KrowObr 92v; Szátan wſzyſthko zákrywa imieniem Bożym. KrowObr 92v.

»pobudzić na się imię [czyje]« (1): populus inſipiens incitauit nomen tuum [...] á lud głupi pobudził na ſie imię twoie WróbŻołt 73/18.

»ręce podnosić do imienia [czyjego]« (1): ręce ſwe podnyoſę do imyenyá twego/ Chwaląc cye przez wſſytek cżás żywotá moyego. LubPs Pv.

»położyć, postanowić, postawić, założyć, zostawić [gdzie] imię [czyje]« = przebywać gdzie, być gdzie obecnym (dotyczy Boga) [w tym: imię moje (6), sw(oj)e (2), twoje (1)] (5 : 1 : 1 : 1 : 1): W thym kośćiele y w Ieruzálem/ ktorem ſobie obrał ze wſſyſtkich pokolen Iſráelſkich położę imię moie [ponam nomen meum] ná wieki. Leop 4.Reg 21/7, Deut 12/5, 4.Reg 21/4; tedy was ztámthąd zgromádzę/ y przywiodę do mieyſcá ktorem obrał ábym thám poſtáwił imię moie. BibRadz 2.Esdr 1/9, Ier 7/12; w domu tym y w Ieruſzalimie ktorym obrał miedzy wſzytkim pokoleniem Izráelſkim zoſtáwię imię moie ná wieki. BudBib 2.Par 33/7, Deut 12/11, 2.Par 6/20, 2.Esdr 219.

»(nie) przysięgać na [czyje] imię« = powoływać się na kogo, świadczyć kimś, wzywać kogo na świadectwo [szyk zmienny] (6): mſci ſię ſrogo nad takowemi ludzmi/ [...] ktorzi niepotrzebnie áni ſpráwiedliwie prziſięgaią naimię iego SeklKat F3v, E4; MurzNT 20v; Leop Ier 44/26; BudBib Ier 44/26; GrabowSet E4.

»splugawić imię [czyje]« (6): ſplugáwili imię ſwięthe moie [polluerunt nomen sanctum meum] w obrzydnośćiach ktore cżynili Leop Ez 43/8, Ez 43/7; BibRadz 4.Esdr 8/59; KuczbKat 385; BudBib Lev 22/2, 4.Esdr 8/59.

»imię [czyje] sromocić (a. posromacać); (ze)sromocenie imienia [czyjego]; posromocono było imię [czyje]« (3; 2; 1): MurzHist B2v; tylko ćię tu oto pytam/ ieſli ieſztze potrzebá więtſzego bluznierſtwá y ſromocenia imieniá Páńſkiego ſſukáć? KrowObr 148v; nic innego nietzynićie/ iedno imię Iezu Kryſtá Syná Bożego ſromoćićie. KrowObr 161, 159v; RejPos 194v; ArtKanc K4.

»stać przy imieniu [czyim]« = być komu wiernym, nie odstępować od kogo (6): ia wiem ſpráwy twoie/ y wiem gdzie mieſzkaſz/ ábowiem thám gdzie ieſth ſtholec ſzátáńſki/ á przedſię ſtoiſz przy imieniu moim/ á nie záprzałeś ſie wiáry moiey. RejAp 23v, 25, 38, 60v, 178v; RejPos 27.

»na imię [czyje] targać się« (1): Mniemiałem powiáda/ iżem ſię ſłuſznie ná imię Iezuſa Názáreńſkiego tárgáć miał/ przenáſládowałem Chrześćiány SkarŻyw 80.

»mieć w uczliwości (a. uczciwości, a. w poczciwości) [czyje] imię; uczciwość (a. poczciwość) czynić imieniowi [czyjemu]; z wielką poczciwością ważyć [czyje] imię« [szyk zmienny] (7; 2; 1): Y przyſluſzáłoby wſſem národom / vſtráſſywſſy ſie iednemi dziwy niebieſkiemi z wielką poczćiwoſćią ważyć ſwięte ymię twoie RejPs 94; Błogoſláwieńſtwo człowieká ktory w vczliwoſći ma imię boże. RejPs Ff7, 75v, 88, 180, 195; SeklKat E4v; Ludźie ſpráwiedliwi Niech ſye weſelą/ niechay naświętſzemu Vczćiwość czynią imięniowi twemu KochPs 102; ArtKanc Nv; LatHar 343.

»(u)miłować [czyje] imię« [szyk zmienny] (10): TarDuch A8; WróbŻołt pp3v; RejPs 136v; LubPs Qv; Błogoſláwiony mąſz/ ktory miłuie imię twe dziewico Márya/ łáſká twoiá duſzę iego potwierdzi. KrowObr 151 v, 51, 88, 122; ći wſzyſcy co vfáią w tobie/ niechać ſie rozweſelą y wiecżnie rozráduią/ brońże ich/ áby ſię ći weſelili w tobie/ ktorzy miłuią imię twoie. BibRadz Ps 5/12, Ps 119/132.

»(u-, z)wielbić imię [czyje]; [czyje] imię (jest) wielebne« [szyk zmienny] (19; 4): WróbŻołt 85/12; RejPs 29, 61v, 95, 134; LubPs L2, dd6v; Leop 1.Par 17/24, Ps 85/12; ktoż ſie nie będzie bał ciebye Pánie/ y ktoż nie będzie wielbił imieniá twoiego? Abowiem iednoś ty ſam ieſt ſwięty RejAp 127v; BiałKat 41; BudNT Apoc 15/4; CzechRozm 221; KochPs 129, 211; SkarŻyw 188, [282]; GrabowSet V; imię wielebne IEzuſá Chryſtuſá [...] vcżyniłeś [Boże] wiernym twym wdźięcżne y przyięmne á przeklętym duchom boiáźliwe y ſtráſzliwe LatHar 343; padł ná one wſzytkie ſtrách/ y wielbili imię Páná Ieſuſowo [magnificabatur nomen Domini Iesu] WujNT Act 19/17, Ioann 12/28, Apoc 15/4; GosłCast 20.

»(u)wierzyć, wiara, wierzący w imię [czyje]« (21 : 4 : 1): wiarę w iego święté imię zatłumić chćiáł MurzNT 116, Ioann 3/18; Sam Synem bożym będąc/ yednák też wſſyſtkim wyerzącym w imyę yego dał moc/ áby ſye ſtawáli ſynmi bożymi KromRozm III M4; KrowObr 206v; Leop 1.Ioann 3/23; BibRadz 1.Ioann 5/13 [2 r.]; RejPos 146; BudNT Ioann 3/18; CzechRozm 201v [2 r.]; SkarŻyw 576; NiemObr 96, 114; ArtKanc H18v, N15v; LatHar 106, 687; A gdy był w Ieruzálem w Páſchę w święto/ wiele ich vwierzyło w imię iego [multi crediderunt in nomine eius] (marg) vwierzyli weń. Hebráiſm. (–)/ pátrząc ná iego cudá ktore czynił. WujNT Ioann 2/23, Ioann 1/12, 3/18, s. 411, 405, 1.Ioann 3/23 (8).

»(wy)sławi(a)ć (a. wysławować) imię [ktore, czyje]; słynie (a. musi słynąć), (roz)sławi się (a. miało się rozsławić) imię [czyje]; było sławione imię [czyje]; imię [czyje] (jest) sławne« [szyk zmienny ] (52; 6 : 5; 2; 21): GlabGad A3v; WróbŻołt mm3; WEwſſytkich národziech żydowſkich bárzo ieſt oznaczony bog náſz á w Iſráelſkiem pokoleniu ſlawne ieſt imię iego RejPs 111, 26v, 81, 89v, 103v, 119 (16); Ty nas błogoſłaẃ Pánye á twe ſwyęte imyę/ Niech po wſſytkich narodoch wielkim ſtráchem ſłynie. LubPs P4v, Cv, Q4v, R3v, T2, X3v (14); GroicPorz C4; RejWiz 35, 103; Błogoſláwiony ieſteś Pánie Boże oycow náſſych/ á chwalebne y ſlawne imię twoie [laudabile et gloriosum nomen tuum] Leop Dan 3/26; ná thom ćie wzbudził/ ábym okazał ná tobie moc moię/ á żeby było ſláwione imię moie [nomen neum] po wſſyſtkiey źiemi Leop Rom 9/17, 2.Par 26/8, Iob 18/17; Dawid [...] każe lud obliczáć/ iżby było tym sławnieyſze imię iego á iżby ſię pokazał być krolem ludu ták wielkiego BibRadz 2.Reg 24/2, Ps 35 arg, 76/2, Sap 10/20, Eccle 51/17, Is 24/15; Diar 21; RejPos 285v [2 r.], 286, 286v; BudBib l.Reg 18/30, Ps 86/9, 12, Eccle 39/39[41]; CzechRozm 104, 222, 224; ModrzBazBud ¶6v; ZNáczny ieſt bóg w Zydowſkiey kráinie/ W Izráhelu iego imię ſłynie. KochPs 112, 18, 210; SkarŻyw 230, 341, 462; Tweć Imię nasławnieyſze ták ieſt vmocniono; Ktobieć ſię vćiekamy ArtKanc T10, K7v, K8 [2 r.], K8v, K10, P17, T9; KochPropKKoch 4; Imię twoié/ Gdźie chłodné Nilowé zdroie Wynikáią/ ſłynąć będźie ZawJeft 45; CHwali ćię/ duſzá moiá/ Boże wiecżny/ Twe imię ſławi/ cáły ſmyſł ſerdecżny GrabowSet R3v, O, P3, P4, X, Y2v; niech wſzyſcy vcżuią porátowánie twoie/ ktorzy nabożnie wyſławiáią imię twoie. LatHar 487, 83, 168, 425, 564, 591.

»imię [czyje] wyzna(wa)ć; przyznać się [czyjemu'] imieniowi; wyzna(wa)nie imienia [czyjego]« = za kimś się opowiedzieć, uznać kogoś, do kogo przystać, wierzyć w kogo [o Bogu] [szyk zmienny] (40; 1; 7): pan Bog obieczuie [obietnice] tim ktorzy/ wyznawaią ymię iego/ á na wſpomożenie go [...] wziwaią SeklKat F4v, E4v, F4; NIevkracay nam mily panie dobrodzieyſtwa twego ale ie nam radſſey rozmnazay a ſnadz tem będziem chętliwſſy ku wyznawaniu chwalebnego imienia twego RejPs 205v, 94v; KromRozm I O3v; LubPs A5v, E2, F2, G2, Mv (9); BibRadz Is 25/1; BielKron 77v; nie tylko ábyś ſie nie záprzał wiáry moiey/ ále mocno dzierzyſz/ to ieſt/ wyznawaſz imię ſwięte moie. RejAp 25v, AA3, 23v, 30, 39, 89, 94v, 119; RejPos 283, 300v; WujJud 184v; lecż ſię modlić będą ná mieyſcu tym/ y przyznáią ſię imieniu twemu BudBib 3.Reg 8/35, 1.Par 16/35, 2.Par 6/24, 26, Ps 138/2; HistHel B4; CzechRozm 194v; KochPs 10, 40, 80, 94, 139, 163, 173; SkarŻyw 402, 429; WujNT 693; Imię Páńſkié śmiele wyznawáli/ Ani ſię gróźb Zydowſkich więcéy nie lękáli. SiebRozmyśl K3, H4; SkarKaz 160b.

»wziąć na imię swoje« = pozyskać dla siebie, sobie (1): Symon powiedźiał iáko pierwey náwiedźił był Bog/ áby z Pogánow wźiął lud ná imię ſwoie [Simon narravit quemadmodum primum Deus visitavit sumere ex gentibus populum nomini suo]. WujNT Act 15/14.

»wzywać (a. przyzywać) imienia [czyjego] (a. imię [czyje]); jest wzywane(-o) [ktore, czyje] imię; wzywanie imienia [czyjego]« [w tym: na pomoc (6), na wspomożenie (2), w potrzebach (2), ku pomocy, na wszem] [szyk zmienny] (102; 5; 15): ktho thwego ymyenya wzyua krom vąthpyenya wſzytko othrzymawa PatKaz I 1v; PatKaz III 124, 127, 127v; TarDuch E3v; WróbŻołt 79/19, 115/13, 16; RejPs 145v, 171v; nie wziwaią na wſpomożenie ku wſzelkiemu dobremu vczinku ymięnia iego/ ale miáſto Boga/ duſnego nieprzyaciela wzywaią SeklKat F2v, F4, F4v; nyechcyał indzye ſzukáć obrońce żadnego/ Iedno wzywał ná pomoc tu imyenyá mego. LubPs Vv; imyenyá yego w potrzebách ſwych wzywáli. LubPs Xv, S2v, X6v, Z5v, aa2 [2 r.], aa4, gg3v; KrowObr 67, 89, 120v [2 r.], 174v; offiarowáli go [wołu] y wzywali imieniá Báálowego [invocabant nomen Baal] [...]/ mowiąc: Báál wyſluchay nas. Leop 3.Reg 18/26; położyłeś kośćioł w ktorym wzywáne ieſt imę twoie [et posuisti templum, in quo invocatum est nomen tuum in ipso] Leop Bar 2/26, Gen 21/33, 26/25, Deut 26/2, 3.Reg 18/24 [2 r.], 25 (19); BibRadz Gen 4/26, 12/8, 13/4, 16/13, 21/33 (13); BielKron 26, 77v [2 r.]; Nomine Deorum sancta testimoniorum fides, Práwe ſwiádectwo które bywa wzywániem ymienia boskiego potwierdzono Mącz 452b, 38d; RejPos 184, 204v; KuczbKat 365, 384; RejZwierc 12, 261v; WujJud 246; WujJudConf 245v, 246; BudBib Gen 12/8, Ps 116/4, 13, 17, Ier 44/26 (8); HistHel C; BiałKaz G2 [2 r.], M4; BudNT Act 2/21; CzechRozm ktv, 191v [2 r.], 195v, 196 [4 r.], 196v (14); ModrzBaz 53; KochPs 157; chuchánie świętych/ y wzywánia imieniá Boſkiego/ iáko nagorętſzy płomień pali cżárty/ y wypędza. SkarŻyw 278, 2, 41, 269 [2 r.], 278; CzechEpPOrz **2; LatHar 26, 140, 155, 327 [2 r.], 328; WujNT Act 2/21, 9/14, 21, 22/16, Rom 10/13, s. 559; SarnStat 184.

»(nie, ani) (za)przeć się imienia [ktorego, czyjego]« [szyk zmienny] (16): KrowObr 51, 138; kwoli nędznemu ſwiátá tego pochlebſtwu/ á k woli nátkánia mizernego brzuchá ſwego odſtępuiemy á przymy ſie imieniá Páńſkiego. RejAp 26v; nie tylko nie przeć ſie imieniá Páńſkiego/ ále y iáwnie ie wyznawáć/ ieſtechmy powinni (marg) Kto ſie páná przy. (‒) RejAp 25v, 26, 38 [2 r.], 39, 40v; Mogłći też był przeſpiecżnie przezwáć Piotrá zdraycą Páná ſwego/ gdy ſie trzy kroć záprzał ſwiętego imieniá iego. RejPos 172v, 318; BudNT Apoc 3/8; SkarŻyw 125, 341; záchowáłeś ſłowo moie/ y nie záprzałeś ſię imięniá moiego[non negasti nomen meum]. WujNT Apoc 3/8; SiebRozmyśl D.

»zastawiać się [komu] o imię [czyje]« = bronić kogo (1): ich nieprzyiaćiołom/ y krzyżá S. ták ſię mocno záſtáwiáć chćieli/ o ſławę wſzytkiego chrześćiáńſtwá y imię Bogá náſzego Iezuſa Chryſtuſá. SkarJedn 255.

»zawołać, odzywać się do iemienia [czyjego]« (1 : 1): nigdy żadnego nie widzyał nikt opuſzcżonego/ kto záwołał do ſwiętego imieniá iego. RejPos 174v; CzechRozm 197v.

»złorzeczyć imieniu(-owi) [czyjemu ], imię [czyje]« [szyk zmienny] (2 : 2): od tákich odyął Pan ſwą pilną pyecżą/ Co imyeniowi yego ſwyętemu złorzecżą LubPs K2; Roſpomni ná zły narod ktory bluźnił cyebye/ W ſproſnośći ſwey złorzecżąc twoye imyę w nyebye LubPs R3v; RejAp 107v; KuczbKat 385 marg.

»imienia [czyjego] na spomożenie żądać« (1): ydąc nakradzieztwo/ męzoboyſtwo/ czudzoloſtwo/ ec. ymięnia Bożego naſpomożenie ządaią SeklKat F2v.

Wyrażenia: »wielkie (jest) imię [czyje]« [szyk 12 : 4] (16): Wſſyſcy to wyznáć muſſą/ iż imyę twe yeſt wyelkye LubPs X; ZNáiomy Bog w żydoſtwie: w Iſráelu wielkie imię iego [magnum nomen eius] Leop Ps 75/2, Ios 7/9, ZZ; BibRadz 3.Reg 8/42 [41]; KuczbKat 190 [2 r.]; WujJud 4, 237v; CzechRozm 120v; KochPs 71, 149; SkarŻyw 25, 82; ná káżdym mieyſcu ofiáruią imieniu memu ofiárę czyſtą/ bo wielkie ieſt imię moie miedzy Pogány/ mowi Pan Bog SkarKaz 158a, 158a.

»(wiel)możność imienia [czyjego]; [czyje] wielmożne (jest) imię (a. wielmożności godno)« [o Bogu] [szyk 13 : 2] (11; 4): BOże wſſechmogący prze wielką wielmożnoſć ymienia twego/ racz wybáwić mnie RejPs 80; ſnádnie to każdy obaczy iákiey wielmoznoſći godno ſwięte imię iego RejPs 202, 111, 145, 161v; rozſławyę tu możność imyenyá twoyego LubPs T2, B4v, Cv, E3v, O3 marg, P3v marg (9); LatHar 564.

Wyrażenia przyimkowe: »dla imienia [czyjego]« = dla kogo, mając kogo na uwadze, ze względu na kogo, z powodu kogo (160): TarDuch A2; WróbŻołt 22/3, H3v [2 r.], 43/26, 142/11; RejPs 44, 67, 134, 211v; wſpomagac bliźnego ſwego dla ſwiętego ymięnia y roſkazania iego. SeklKat F; ku cierpięniu wſzelakich cięſzkości dla imięniá pańſkiego mocnie pośiláł ieden drugiego. MurzHist T3; Co przed tem dla imyenyá Kriſtuſowego kápłani wyelkie záwołánya á myeſcá v káżdego myeli/ dzis zá zgorſſeniem ſwyátá zá nic nye ſtoią. GliczKsiąż O6v, O7v; LubPs A3, F3, G, H2, S2v, Y2v, Zv, ee5; KrowObr 47; dla iego imieniá ocż go kolwiek prośi/ Widzę iż káżdy táki pociechę odnośi. RejWiz 165v; Leop Is 48/9, 1.Petr 4/14; BibRadz 3.Reg 8/41, Ps 25[24]/11, 143[142]/11, Is 48/9, 60/9; dla iego [Boga] imienia ná ſobie brzemię nieſli. BielKron 199v, 194; GrzegRóżn M2; nicći nie będzie cięſzko nic przykro á nic trudno dla imieniá Páńſkiego ſwiętego [...] iedno ſthoy mocno przy nim iáko przy właſnym Pánu ſwoim RejAp BB7, 60v, 61, 94, 126v, 177v; áni tych chcę wylicżáć/ kthore dla imieniá Kriſtuſowego vmęcżyć ſie dáły GórnDworz Yv; á tákowych było wiele ktorzy iego naukę kazáli/ á dla prawdy á imieniá Kryſtowego ſą pobići. HistRzym 110; w ten cżás wierni moi/ nawięcey będę vćiſnieni/ dla imieniá iego. RejPos 259v; Dayże nam tu náſz miły Pánie ſkromnie ná wſzytkim wytrwáć dla imieniá twego RejPos 314, 6, 120 [2 r.], 121, 140v, 143v (24); A my też bądźmy powinni tákże wſzytko odpuſzcżáć winowáycom náſzym/ dla imieniá iego ſwiętego RejZwierc 11, 141v; BudBib 1.Reg 12/22, 2.Par 6/32, Ps 105/8; BudNT 1.Petr 4/14; CzechRozm 226, 229, 232, 268v; żywe y dla imienia Chryſtuſowego oſadzone w ćiemnicách więznie/ máiętnośćią ſwoią/ [...] opátrowáli. SkarŻyw 62, 22, 141, [474], 528; CzechEp *2, 21, 22, 337; ArtKanc Q6v; GrabowSet E4, G4; świętych Męcżennikow twoich dźieśiąći tyśięcy rycerzow/ dla imieniá twego świętego vkrzyżowánych/ pámiątkę obchodźimy LatHar 441, +8v, 19, 29, 59, 89, 171, 180, 612, 630; KołakSzczęśl B4v; JanNKarGórn G4v; Ráduią ſię Apoſtołowie/ że ich vbiczowano dla imieniá Páná Ieſuſowego. Ktorego opowiedáć nie przeſtáią. WujNT s. 412, Luc 21/12, Ioann 15/21, s. 369, Act 5/41, Rom 1/5 (10).
~ Zwroty: »[co] dla imienia [czyjego] ci(e)rpieć (a. scirpieć, a. ucierpieć)« [w tym: prześladowanie (5), wszy(st)ko (złe i dobre) (4), lekkość, męki] [szyk zmienny] (21) : KrowObr 186v, 187; gotowi przijąć y ſcirpieć wſzytko złe y dobre dla tego imieniá iego ſwiętego. RejAp 61; RejPos 7, 266v marg, 313v; WujJud 181; ſzli ráduiąc ſię [...] iż dla imienia Ieſuſowego zá doſtoyne byli miani lekkość vćierpieć. BudNT Act 5/41; CzechRozm 247v [2 r.], 248v; SkarŻyw 41, 82, 152, 363, 532; CzechEp 24; ReszList 150; ktorzy dla imieniá Páná Chryſtuſowego/ męki ná tym świećie rozlicżne vćierpieli LatHar 657; Bo mu ia vkażę/ iáko wiele potrzebá mu ćierpieć dla imieniá mego [pro nomine meo] WujNT Act 9/16, s. 44.

»dla imienia [czyjego] być w nienawiści [u kogo], mieć [kogo] w nienawiści (a. nienawidzieć [kogo]), być nienawidzonym [od kogo]« [szyk zmienny] (7 : 2 : 3) MurzNT Matth 24/11; KrowObr 237v; Leop Is 66/5; ktorzy [bracia waszy] was nie nawidźieli/ a odrzucáli dla imienia mego [propter nomen meum] BibRadz Is 66/5, Matth 10/22; CzechRozm 229, 250; CzechEp 21; będźiećie w nienawiśći v wſzytkich/ dla imieniá mego [propter nomen meum] WujNT Matth 10/22; Tedy podádzą was w vdręczenie/ y będą was zábijáć: y będźiećie nienawidzeni od wſzech narodow dla imienia mego. WujNT Matth 24/9, Mar 13/13, Luc 21/17.

»opuścić (a. opuszczać) [kogo, co] dla imienia [czyjego]« (8): wſſytcy ktorzy rzecży czeſné opuſſcżaią dlá ijmienia mégo/ ſkorotz więcey wezmą/ a nad to/ żywot wiekuiſty otrzymaią. OpecŻyw 56; KrowObr 140, 140v; roſkázuie [Krystus] opuśćić oycá/ mátkę żonę/ y dźieći dla imienia ſwego. BibRadz I 108v marg; RejAp 41; RejPos 293v, 301; WujNT Matth 19/29.

»dla imienia [czyjego] poginąć (a. śmiercią ginąć), umrzeć (a. zemrzeć), wydać duszę swą (a. zdrowie swe), być gotowym gardła dać, podjąć srogą śmierć, żywot swoj lekce poważyć« [szyk zmienny] (2 : 2 : 2 : 1 : 1 : 1): RejPs 66v; BibRadz Act 15/26; zdrowie y żywot ſwoy lekce poważyć dla imienia iego. RejAp 61, 60; HistRzym 87v; Ktory prze ſtałość ſwą/ podiął ſrogą ſmierć dla imieniá Páná ſwego/ á ſſthał ſie napirwſzym męcżennikiem iego. RejPos 21v; práwi wyznawce Chriſtuſowi/ y ſławę v ludźi vtráćić/ y gárdłá dáć dla imięniá Chriſtuſowego y prawdy iego máią być gotowi. WujJud 158v; ia gotowem [.,.] y vmrzeć w Ieruzálem/ dla imieniá Páná Ieſuſowego [propter nomen Domini Iesu] WujNT Act 21/13, Act 15/26. ~

»na imię« = w imię, podszywając się pod czyjś autorytet (2): MurzNT Matth 24/5; Bo mnodzy przyidą ná imię moie [venient in nomine meo]/ mowiąc że ia ieſtem/ y mnogie zwiodą. BudNT Mar 13/6.

»na imię« = w imię, powołując się na kogo, ze względu na kogo (3): Ktokolwie z tákowych dziatek przyimie iedno ná imię moie [in nomine meo] mnie przyimuie BudNT Mar 9/36; Ia tobie obiecuię ná imię Páná mego Iezus Chryſtuſa/ ieśli z cáłego ſercá vwierzyſz á ochrzćiſz ſię/ wſzytki złocżyńſtwa y grzechy twoie złożyſz/ y odpuſzcżoneć będą SkarŻyw 428; LatHar +8v.

»prze(z) imię« (56): przeſz to ymyą [Maryja] upadly byua wznyeſyon grzeſzny z grzechow uybauyon PatKaz III 124v, 127v [2 r.]; et in nomine dei nostri magnificabimur Będziemy ſię weſelić w tobie ktoris ieſt żbawiciel naſz á przez imię twe będziemy vwielmożeni WróbŻołt 19/6; WLáſnie tho przyſluſſe/ ábychmy pánu ſwemu ku czći [...] vſtáwicznie wyſlawiáli dobrodzieyſtwo iego/ ktore ſie nam ſtáło w wybáwieniu naſſym przez ſwięte imię iego. RejPs 141v, 60, 80v, 120v; LubPs Q3v, aa4, cc4v; GroicPorz k2; KrowObr 44v, 77; RejAp 178; áby kroleſthwo cżártowſkie/ y moc ſwiátá tego/ przez imię Páná twoiego/ było nád tobą złamano RejPos 133v, 106v, 117, 299; WujJud 229v; BudNT Ioann 15/21; Boże móy/ ty bądź zemną/ prze imię ſwoie: Ty mię rátuy: bo wielkié ſą łáſki twoie. KochPs 169, 42, 120; CzechEp 119, 209; NiemObr 79, 94; ArtKanc N13v; SiebRozmyśl E3, M.

~ Zwroty: »cierpieć prze [czyje] imię« (1): wiele ich w vboſtwie trwáli/ puśćiwſzy cżeśne imienie/ ćierpieli więźienie/ prze Páná Kryſtuſá imię. ArtKanc Ol5.

»przez imię [czyje] prorokować« (1): Wielé mi ich rzecze onegoto dnia/ Panie panie záżechmy przes imię twoie nie prorokowáli MurzNT 31.

»prosić przez imię [czyje]; przez imię [czyje] będą prośby wysłuchane« [szyk zmienny] (5; 1): we wſzey mey pokorze poddáney W. K. M. Páná ſwego przez imię Boże proſzę y nápominam BibRadz *2v, *7; SkarJedn 403; wſtąpię do Oycá ſwoiego/ tám mię maćie Przycżyńcę wiecżnego/ bo przez Imię moie/ będą prośby waſze wyſłucháne. ArtKanc P7; proſzę was bráćia/ przez imię Páná náſzego Ieſu Chriſtá [per nomen Domini nostri]/ ábyśćie toż mowili wſzyścy/ á iżby nie były miedzy wámi rozerwánia WujNT 1.Cor 1/10; SkarKazSej 671.

»przysięgać (a. krzywoprzysięgać) przez imię [czyje]; przyśięga ma być (a. czynić przysięgę) przez imię [czyje]; poprzysięgać [kogo] przez imię [czyje]« = powoływać się na kogo, wzywać kogo na świadectwo [w tym: przez imię Pańskie (5), Boże (2), Bogow cudzych (2), świętych, jedynego Boga] [szyk zmienny] (12; 4; 1): OpecŻyw 114; Niebędźieſz krzywoprzyſyęgał przes Imię Páńſkie. GroicPorz pp3v, aav; Przyſięgá ma być tylko przes imię páńſkie. KrowObr Tt2v, 41v [4 r.]; Páná Bogá twego będzieſz ſie bál/ á iemu ſámemu będzieſz ſłużył/ przez imię iego będzieſz przyſięgał [per nomen illius iurabis] Leop Deut 6/13; BibRadz Lev 19/12, Is 48/1; GrzegŚm 24; Przyśięgáć nic inſzego nie ieſt/ iedno Pánem Bogiem świádcżyć [...] Bo wſzyſtko to iednáko waży mowić/ świádek mi ieſt Pan Bog/ álbo Przez Páná Bogá. Ieſt też y to Przyśięgá/ kiedy [...] przez ſtworzone rzecży przyśięgamy: iáko przez święte Boſkie Ewángelie/ przez Krzyż/ przez Kośći/ y przez imię Świętych KuczbKat 285; WujJud 62; WujJudConf 61v [2 r.]; ModrzBaz 87. ~

»w imię (a. imiono) [czyje]« (79): OpecŻyw 96v, [170v]; BOże w gimię twoie zbawionym mie vcżyń/ á w cznocie twoiey ſądz mię. TarDuch D8, B4; Thabor et hermon in nomine tuo exultabunt Gora Tabor y hermon vraduią ſie w imię twe WróbŻołt 88/13, 88/25; wybáwiał mnie od takich ſtráſliwych rzeczy w ktorychem ia záwżdy wymię páńſkie vſtáwicznie przebywał. RejPs 24v, 174; SeklKat I2; RejKup i7, o8, p8, q6; Panie/ téſz i Djabelſtwa ſą nám poddané w imię twoie MurzNT Luc 10/17; KromRozm II d2v, t2; LubPs T5 [3 r.]; Ale y Krolowa Sabá/vſlyſzawſſy záwołánie á ſlawę Sálomonowę w imię Páńſkie [fama Salomonis in nomine Domini]/ przyiácháłá áby go ſkuſiłá w zágadkach. Leop 3.Reg 10/1, Deut 18/7, AAA2; BibRadz *7, Act 5 arg, 2.Cor 5/20; OrzQuin B4v; BiałKat 143v; áby byłá rozſławioná w imię iego pokutá y odpuſzcżenie grzechow miedzy wſzemi narody ludzkiemi RejPos 114v, 63v, 116, 116v [2 r.], 118, 121 (10); RejPosWiecz2 92; BudBib Ex 34/5; HistHel Cv; CzechRozm 20, 196v [2 r.], 268v; nápal tu ieſzcże ogień/ á ia w imię Páná náſzego Iezuſa Chryſtuſa/ wnidę weń śmiele á ofiar dyabłom cżynić nie będę. SkarŻyw 403, 1; WerGośc 268; Kto przyimuie proroká w imię proroká [qui recepit prophetam in nomine prophetae] (marg) To ieſt, przeto że ieſt prorok. (–): zapłátę proroká weźmie. WujNT Matth 10/41; ábyśćie wierzyli że Ieſus ieſt Chriſtus Syn Boży: á iżbyśćie wierząc/ żywot mieli w imię iego [in nomine eius]. (marg) przezeń, ábo dla niego. (–) WujNT Ioann 20/31, Matth 10/41, s. 44, 299, Ioann 14/26, s. 372 [2 r.] (13); SarnStat 986; SkarKaz )(2.

~ Zwroty: »przyjść w imię [czyje]« = przyjść w oparciu o swój własny autorytet lub podszywając się pod czyjś (13): prziydzielić inny w imię ſwoie/ tedy go prziymiećie [si alius venerit in nomine suo, illum accipietis]. Leop Ioann 5/43; BielKron 467; RejPos 188v; Pátrzćie áby was kto nie zwiodł. Abowiem wiele ich przyidźie w imię moie/ rzekąc: Iam ieſt Chriſtus: y wiele ich zwiodą WujNT Matth 25/5; Antychriſt przyidźie nie w imię Chriſtuſowe/ ále w imię ſwoie: ktorego Zydzi zá Meſſyaſzá przyimą. WujNT 324, 99, Mar 13/6, Luc 21/8, s. 281 [2 r.], Ioann 5/43, Xxxxxv.

»przysięgać w imię [czyje]« (3): thu Papieſz według tey przyſięgi ieſt iáwnym Báłwochwálcą/ ktory tu oto przyſięga/ nietylko w imię Páńſkie/ ale teſz w imię Piotrá KrowObr 41v, 33v.

Wyrażenie:»w imię Pańskie« = ‘za Bog zapłać’ darmo (1): Chceſz krámárzem oſtáć/ Maſz kupcowi nádkáć. Prze Bog nic nye weźmyeſz/ Aż niądzę [!] mieć będzieſz. [...] Cżego wżdam doględáć trzebá/ áby y bogátych oycow dzyatki w imyę Páńſkye/ to yeſt dármo nye nápyeráły ſie vcżyć. GliczKsiąż M6v. ~

»w imię [czyje]« = przez kogo, za pośrednictwem kogo [o Chrystusie] (95): tzożkoli będziecie proſitz w ijmię moię/ to vcżyni [wam Bóg]/ aby ocietz byl pochwalon w ſynie. OpecŻyw 96; WróbŻołt 19/8; SeklWyzn E4v; SeklKat F3, Ov, P3 [2 r.], P3v, S, T3v; RejKup n2, q6; KrowObr 5v, 46v, 161v, Rr2v, Ss3v, Vu3; BielKron 98, 234; GrzegRóżn [B4]v; Tákże też y ty porucżay záwżdy złe y dobre ſwoie Bogu oycu ſwemu niebieſkiemu w imię tego iedynego ſyná iego/ á ſtáwiay mu przed ocży onę wdzyęcżną ofyárę iemu/ onę mękę niewinną ſyna iego. RejPos 107v; káżdy nędzny/ vpádły/ á grzeſzny/ ma przycżyńcę v Bogá Oycá ſwego/ Páná á zbáwicielá ſwego Iezuſa Kristuſá: á iż wſzytko pewnie odzyerży ocżkolwiek záwoła do Bogá Oycá ſwego w imię ſwiete [!] iego. RejPos 176, 20v, 21, 45v, 75v, 87 (41); Nievćiekáiąć od Chriſtuſá/ ktorzy ſie w Imię iego o przycżynę do Swiętych vćiekáią. WujJud 56 marg, 56 [3 r.], 59; WujJudConf 55v; CzechRozm 12, 191, 191v, 202, 204, 224, 225; CzechEp 70 [2 r.]; Ocż prośić będźiećie/ mnie Pośrzedniká máiąc/ w Imię moie weźmiećie. ArtKanc M14, M15, N17v; GrabowSet C2v, E3; LatHar +11; WujNT s. 362, Ioann 14/13, 14, s. 365, Ioann 15/16 (9); Ieſzcześćie w imię moię nie prośili: prośćie á sſtánie ſię wam. Bo ſtárego zakonu święći/ nie mieli ieſzcze ták obiáśnionego pośrzedniká tego Syná Bożego/ áni wykonánych wyſług iego/przez ktore wſzytko vpraſzamy/ lepiey y więcey niżli oni ſtárzy. SkarKaz 455a, 245b, 455a.

»w imię [czyje]« = z pomocą kogo, biorąc kogo na pomoc; zdając się na kogo, ufając w czyją pomoc [o Bogu] (85): MetrKor 38/503; ſlaba nádzieiá ieſt w kożdey ſwieckiey pomocy ále wymię twoie możemy ſie o nierowne rzeczy pokuſić. RejPs 88v, 66; LibMal 1544/84; RejJóz P6v; Wziwać zawſze páná boga na wſpomożenie prziwſzelkim początku rzeczy dobrich mowiąć tak panie Boże racz poſczęſcić/ Wymie twe miły panie. SeklKat E4v; Wymie oycza nieboywa ſię Ku ſpowiedzy gothuywa ſię. RejKup i3; KromRozm III A5; BielKom A, A2; GliczKsiąż K3v, O5v; Nyewyerni w śiłach ſwych vfáyą/ á wyerni w imię Páńſkie zwalcżą ſprzećiwniki ſwoie. LubPs E4 marg; My w imyę Páná ſwego zwycyęſtwochmy wzyęli LubPs E4, E4, Mv, aa3v [2 r.]; Nic nie trudno ktho co w imyę páńſkie pocżnie RejWiz 3, 3, 69, 110v, [Cc 7]v; RejZwierz 43; BibRadz 3.Reg 22/16; Moẃ iedno w imię Páńſkie śmiele OrzRozm Dv, B2v, F2v; pánu bogu dzyękuymy/ że nam dał w moc thy okrutniki/ ktore w imię iego pobijem. BielKron 202v; puśćiliſmy ſie tedy w imię Boże z Wenecyey/ morzem do Alexandryey BielKron 455v, 65v, 330v [2 r.]; Pergas optimis omnibus, Jedź w ymię boże á dobrego ſzczęścia vżiway. Mącz 263b, 341b, 344d, 479a; W imióno Bożé pocznę tedy/ ábym pewniéy poſtąpił OrzQuin Tv, E, Iv, M3 [3 r.], M4v; RejAp 3v, 22v; wiedli triumphy oni co poznawáli iego/ widząc iż iuż w imię iego hárdzi byli wſzytkim nieprzyiaciołom ſwoim RejPos 9v; káżdy mowi Pan Bog mi pomoże/ a wſzyſcy mowią w imiono Boże iedziemy. RejPos 71v, A5, 10v, 76v, 79, 117 marg, 186; BiałKat 338v; GrzegŚm A4v; wy okruthni poháńcy ſtroicie ſie ná nas z rozmáitemi przypráwámi ſwoiemi/ ále my was bić będziemy w imię Páná náſzego. RejZwierc 265v, 11, 27v; Strum O3v; WierKróc B3; BiałKaz C2v; Idźże w imię BOże w pokoiu: á Pan BOG nie chay [!] z tobą będźie. CzechRozm 204v, 41, 224v; KarnNap G3; Oczko 26; KochPs 65; Sam ſię tedy w imię Páńſkie w dáleką puſzcżą vdał. SkarŻyw 57, 134, 428; MWilkHist K2v; StryjKron 110; CzechEp [397]; WerKazPapr 274; BielSjem 15; OrzJan 136; Chćiałbym ćię w imię páńſkie dźiś w drógę wypráwić. WyprPl C; WujNT Act 9/28; SarnStat 573, 1002, 1037, 1038, 1057, 1186.

»w imię [czyje]« = przez wzgląd na kogo, dla kogo [o Bogu a. o Chrystusie] (54): Kto kolwie da korczag wody/ wymię boże nieſtraćy zaplati ſwey [Mar 9/40] SeklKat F4v; KromRozm I G; MurzNT k. 73v, Matth 18/5, Mar 9/40, k. 148v marg; Cić nye w imyę Kryſtuſowe ſye zgromadzáyą/ ktorzy yednoſć á zgodę wſſyſtkyego krzeſciyáńſtwá [...] tárgáyą. KromRozm II q2v, q2 [2 r.]; obyecał/ gdźyeby ſye ich dwa álbo trzey zeſzło w imyę yego/ iż tám myedzy nimi yeſt. KromRozm III A5; LubPs Nv; KrowObr 10v; Leop Ier 3/17, Matth 18/5, 20, Mar 9/35, 40; BibRadz Ier 3/17, Matth 18/5; RejPos 13, 114, 144, [308]v, 329 (10); GrzegŚm 20, 36, 56; WujJudConf 220; BudBib Ios 9/9; BudNT Mar 9/40; ModrzBaz 38v; SkarŻyw 208; CzechEp 30, 329; Páweł Apoſtoł [...] wſzytkiemu zborowi/ w imię páńſkie zgromádźić [się] kazał. NiemObr 39; RAcżyſz nas dźiś wſpomoc Pánie/ błogoſław to zgromádzenie/ ktore cżynim w Imię twoie ArtKanc P2; LatHar +8v; Ktożkolwiek iedno z tákowych dźiateczek przyimie w imię moie (marg) dla mnie. Hebraiſm. (‒) mnie przyimuie WujNT Mar 9/37, s. 22 przedm, Matth 10/42, s. 43, 73, Matth 18/5 (12); SkarKazSej 657a.

»w imię [czyje]« = powołując się na kogo, czyimi słowami, w czyim imieniu (48): OpecŻyw 169v;ſ SeklKat X2; Nyeznać też drugich pan Kryſtus/ ácz ſye ſlowem yego ſſczycą/ á w imyę yego każą álbo prorokuyą/ álbo cudá czynyą. KromRozm I [L3]v; Opowyádamy wam bráćya w imyę páná náſſego Yezu Kryſtá/ ábyſcye ſye odłączáli od káżdego brátá chodzącego nyerządnye KromRozm II g3v; onym ći ná prorokowányu w imyę páńſkye [...] nic nye ſchodźiło KromRozm III D4; KrowObr 44v, 121; Cobi w imię Páńſkie Prorok ten prorokował/ á nieſtáło ſie ták/ tego Pan niemowił Leop Deut 18/22; Boć oni fáłeſſnie prorokuią wam w imię moie: ánim ich poſlał/ mowi Pan. Leop Ier 29/9, Deut 18/19, 20 [2 r.], 3.Reg 22/16, 3.Esdr 6/1, Ier 44/16; BibRadz Deut 18/20, 22, Ier 11/21, 29/21, 23, Luc 24/47; ktorzy wzgárdzą ſłowá ty ktore on będzie mowił w imię moie/ ia będę okrutny pomśćiciel tego. RejPos 63v, 63v, 116v [3 r.], 117 [5 r.], 234v; RejPosWiecz2 92; WujJud ktv; BudNT Act 5/40, 9/27, 29; CzechRozm 112v; SkarJedn 27; CzechEp 24, 30; Wezwawſzy tedy Apoſtołow/ vbiwſzy ie zákazáli/ áby nie mowili w imię Ieſuſowe WujNT Act 5/40, Matth 7/22, Luc 24/47, Act 4/17, 18, 9/27, 2.Thess 3/6.

»w imię [czyje]« = posłany od kogo, należący do kogo, komu oddany [o Bogu] (34): Izrahelſki król ieſtes/ ij chwálebny Dáwidów plod/ ktory w ijmię bożé krolu blogoſlawiony przyſſedles. OpecŻyw 72, 71v [2 r.], 73, 102v, 174; onto król ktory przyść miáł w imię páńſkié MurzNT Luc 19/38; KromRozm III E5; Leop Zach 10/12, Ioann 5/43; BibRadz Mar 11/9, 10, 13/35; Też Pruſka y Pomorſka źiemiá przyſtáli kniemu dobrowolnie ſpiewáiąc wſzythcy/ błogoſławiony kthory przyſzedł w imię Boże. Widząc Káźimierz tę chuć k ſobie [...] práwá ſłuſzne y ſpráwiedliwe wſzythkim vłożył. BielKron 356, 467; RejPos 1v, 3v, 86v [2 r.], 87, 87v, 345v; LatHar 94, 529; SkarKaz 6a; CzechEp 141; Iaćiem przyſzedł w imie Oycá niego (marg) chwały oycowſkiey ſzukáiąc, ábo, posłány od Oycá. (‒) WujNT Ioann 5/43; Hoſánná/ błogoſłáwiony ktory idźie w imię Páńſkie [qui venit in nomine Domini] (marg) to ieſt, posłány od Páná. (—) WujNT Ioann 12/13, Matth 21/9, 23/39, s. 165 marg, Mar 11/9, Luc 13/35, 19/38.

»w imię [czyje]« = z polecenia czyjego, zgodnie z czyją wolą (18): Vcżynki ktoré dzialám miedzy wami w ijmię oyttza mégo dáwaią ſwiadetztwo omnie OpecŻyw 65; Moyzeſz y Aaron takież wſſytko wymię twoie czynili. RejPs 113v; RejKup q5; LubPs Pv; RejWiz 150; BibRadz Ioann 10/25; SarnUzn F7v; LatHar 56, 654 [7 r.]; WujNT Ioann 10/25, Col 3/17; Aby wſzytko co iedno poczniem/ [...] w ſłowie y w vczynku/ było w imię Páná IEZV Chryſtuſá SkarKaz 85a.

»w imię« [w formule „w imię Ojca i Syna i Ducha św.", wypowiadanej przez chrześcijan przy czynieniu znaku krzyża przy różnych okolicznościach] (15): TarDuch ktv; Wſtawſzy rano maią ſię dziatki naprzod przezegnać a ty ſlowa mowyć. Wymię oica y ſyua [!] y ducha ſwiętego. Amen. SeklKat C3, C4; Niechay będzie poſwięcony ten kośćioł/ tá káplicá álbo ten ołtarz/ w imię Oyca y Syná y Duchá Swiętego/ ku ćći Bogu KrowObr 219v, 71, 81v, 101, 103; GrzegRóżn [I4]v; RejPos 148; ktory [św. Anzelm] przybieży á w chodząc w komorę krzyż S. vcżyni/ mowiąc: W imię Oycá eć. SkarŻyw 334; LatHar 4, 60, 73, 82.

»w imię« [w formule słownej rozpoczynającej zeznanie, przysięgę, list, akt, dokument urzędowy [w tym: w imię Boże (32), Pańskie (4), św. i nierozdzielnej Trojce, Jezu w imię twe święte] (38): Ihesu myly wgimyą twe swyanthe. Iako mikolay wisnyewsky zayanl dzyesyanczyoro kobyl zgymyenya mego ZapWar 1514 nr 2170; Papieżá Rzymskiego przyſięgá. W imię Boże Amen. KrowObr 41; nowa Przyſięgá Biſkupow Papieżowi. W Imiono Boże Amen. Ia Iendrzey Biſkup wybrány Krakowſki/ od tey godziny ná potym. Wierny będę y poſluſzny [...] Rzymſkiemu kośćiołowi KrowObr 128, 41; OrzRozm R; W Imię Boże/ Amen. My Káźimiérz/ z łáſki Bożéy Król Polſki/ Wielkié Kśiążę Litewſkié/ ná wieczną pámięć dáiemy znáć przez ninieyſzy Liſt/ rć. SarnStat 896, 4, 11, 185, 189, 249 (33).

»w imieniu« (18): WróbŻołt 88/17, ee3; BielKron 221; potrzebá było vćierpieć Chriſtuſowi/ y powſtáć zmartwych trzećiego dniá. Y przepowiedáć wimieniu iego pokáiánie y odpuſzcżenie grzechow BudNT Luc 24/47; SkarŻyw 4 [2 r.].

~ Zwroty: »w imieniu [czyim co komu] dać« = przez wzgląd na kogo, dla kogo (1): Pánie Boże náſz ráczże nas wyſłucháć/ w imieniu Kryſtá rácz nám to wſzyſtko dác MycPrz A3v.

»idący, chodzić w imieniu (a. imionu) [czyim]« (2 : 1): pośilę ie w Iehowie/ á w imieniu iego chodzić będą BudBib Zach 10/12; Błogoſłáwiony idący wimionu pańſkiem. BudNT Matth 23/39, Luc 13/35.

»w [czyim] imieniu prosić« = powołując się na kogo, za pośrednictwem kogo (1): W Páńſkim imieniu ſwiętym wſzytko ocż prośić będzyem wedle obyetnic iego łácno otrzymamy. LubPs I marg.

»w imieniu [czyim] ufać, mieć dufanie, ufanie umocnić« (1 : 1 : 1): mychmy vfánie ſwe vmocnili w ſwiętym imięniu Páńſkim. LubPs E3v, I; Rátuy nas Pánie Boże náſz: ábowiem w thobie á w imieniu twoim máiąc duffánie/ wyſſliſmy przećiwko temu mnoſtwu. Leop 2.Par 14/11.

»zachować [kogo] w swym imieniu« = dla siebie, przy sobie (1): Kryſtus [..,] prośił Bogá oycá [...] zá wſzyſtkyemi/ ktorzy by przez ich ſlowo weń vwyerzyli/ áby ye pośwyęćił w prawdźye/ á záchował w ſwym imyenyu KromRozm I K2.

»[co] zależy (a. należy) w imieniu [czyim]« [szyk zmienny] (3): Nierowna moc Páńſká ku moczy ſwiátá tego/ ktora tylko zależy w imieniu iego. RejPos 230v marg, 300v. ~

W przen (75): PatKaz II 26v; [Jezus] okazał ſie nam być práwym Oycem przyſzłego wieku/ [...] nas cżeka iako właſnych ſynacżkow ſwoich/ nád ktoremi ſie roſciągnęło tho ſwięte imię iego IEZVS/ á kthorzy w nim mocną nádzieię máią. RejPos 33v; áby tho ſwięte imię iego ták nie leżáło ná potym iáko w popiele zágrzebione RejPos 300v, 285v, 299; imię iego [Chrystusa] zniepokáláney mátki/ ćiáło wzieło/ y z ſtáło ſię poyśrzednikiem náſzym. SkarJedn 308; KochPs 181; ábych to imię I[ezus] nośił w ſpráwách moich wſzytkich/ ná chwałę twoię obracáiąc. SkarŻyw 4; W tym imieniu IEZVS [...] będzieſz miał ochłodę w vpaleniu/ vćiecżkę w pogonieniu/ zamek w obronieniu [...] y wrotá do niebá w twym oſtátnim ſkonániu. SkarŻyw 4; á ia go vcżynię ſobie nacżyniem przebránym/ w ktore wleię ſłodką wonność imienia mego/ áby ią roznośił po wſzytkim świećie SkarŻyw 82, 4; NIech mi twoie imię/ zá ochłodę będźie/ Ciebie w ſercu máiąc/ niech ſię ćieſzę wſzędźie GrabowSet Cv; LatHar 24, 270.

W porównaniu (2): BiałKat 346; Onych imię [męczenników kościoła] po wſzyſtkim świećie/ iáko to ſłońce/ y owſzem nád to ſłońce/ bárźiey świeći/ bo nocy żadney nie ćierpi ReszPrz 5.

Zwroty: »trzymać imię [czyje]« = być komu wiernym (2): BibRadz Apoc 2/13; trzymaſz imię moie/ y nie záprzałeś ſię wiáry moiey [et tenes nomen meum et non negasti fidem meam] WujNT Apoc 2/13.

»uderzyć o ziemię imieniem [czyim]« = gardzić kim (2): Vdérz o źiemię imieniem Królewſkim/ y Vrzędmi Króleſtwá iego [...] ták iákoś téż vderzył o źiemię imieniem Papieſkim (marg) Kto gárdźi Papieżem/ gárdźi Królem OrzQuin K2.

»imię swe [na co] wpisać« = oddać, ofiarować siebie (1): Pan Bog ie w niebie nápiſał/ gdy ták iáko do reieſtru ſzli/ imiona ſwe ná żołnierſtwo Chryſtuſowe w piſuiąc SkarŻyw 206.

»nie moc wymowić imienia [czyjego]; imię jest niewymowione« = nie móc kogo ogarnąć umysłem, nie móc wyrozumieć; ktoś jest trudny do określenia i wyrozumienia [szyk zmienny] (4; 1): tho imię ieſt nieywmówióné BiałKat 206; ſłyſzyſz iż tego imienia ſwiętego nikt wymowić nie może/ oprocż Duchá s. RejPos 285v, 142 [2 r.]; LatHar 246.

Wyrażenie: »imię [czyje] (jest) słodkie; słodkość [czyjego] imienia« [szyk 5 : 3] (7; 1): PatKaz III 127; Imię Iezus ták iey w myſli/ y wſpominániu/ y w vśćiech ſłodkie było: iſz nic innego z więtſzjm kochánim mowić y myſlić nie mogła SkarŻyw 160; ták ono/ cżemu ſię był w miłośći Boſkiey y ſłodkośći imienia iego przez cáły żywot przyucżył/ tym ku śmierći idąc wſzyćiek woniał SkarŻyw 293, 4, 462 [2 r.]; LatHar 24, 466.
Wyrażenia przyimkowe: »prze imię« (1): Pan [...] ná dobrey mię paſzey poſadził: nád wodą ochłody wychował mię/ y náwroćił duſzę moię: przeprowádził mię drogámi prawdy prze imię ſwoie. SkarJedn 401.
α. W kontekstach odnoszących się do duchowej, psychicznej strony człowieka (41): aby ijmię tweé ſwięté Iezus/ w mym ſertzu przebywalo/ a tak mię ku towarziſtwu ſwiętemu na wieki wiecżné przywiodlo. OpecŻyw 23v; LubPs X6v; RejPos 34v, 50v, 252, 265; áby śie w nich święćiłá świątobliwość Imieniá Boſkiego. KuczbKat 385; BudNT 2.Thess 1/12; ſwego wielkiego á ſtráſzliwego imienia znáiomość w ſercu iego wznowił. SkarŻyw [282], 70; LatHar 577.
Frazy: »imię [czyje] jest [w kim]« [szyk zmienny] (2): gdy ty nas vblogoſlawic będzieſz raczyl tedy ymię twe ſwięte będzie w nas iako w ſlugach twoich RejPs 170; WujNT 2.Thess 1/12.

»aby było [w kim] pochwalono, poświęcono imię [czyje]« (3 : 3): Oświećże tedy wſzechmogąci Boże ty nędzne ocży náſze/ áby było w nas pochwalono ſwięte imię twoie RejPos 173, 173, [254], [279]v, 281; prośiſz/ áby było poświęcóné w tobie imię Bożé BiałKat 206.

»imię [czyje w kim] się święci (a. poświąca się); imię [czyje w kim] święcić« [szyk zmienny] (14; 1): SeklKat Sv [2 r.]; RejAp 72v; A nigdy zá cżáſu wolnego o to ſie nie ſthárámy/ áby ſie w nas ſwięćiło ſwięte imię iego/ á iżby ſie ku cżći á ku chwale iemu okázowáłá ſwięta á krześćiáńſka powinność náſzá. RejPos 252; Pan Bog wiernych ſwych/ dla doſwiádcżenia ſtałośći ich/ á też iżby ſie okázowáło á poſwiącáło imię ſwięte iego w nich/ nigdy bez pokusy á bez przeſládowánia mieć nie racży. RejPos 281v, 39v, 44v, 133v, 273, 273v, [279], 284v; Swięć ſię w nas imię twe święte/ niech zwyćięſtwá nie máią/ potłuḿ Diabły przeklęte. ArtKanc M14v, M18v, P8.

Zwrot: »nosić, miewać imię [czyje] w sercu, w sobie itp.« [szyk zmienny] (6 : 1): Y będźie noſił Aaron imioná ſynow Izráelſkich ná ſercu ſwem [et portabit Aharon nomina filiorum Israel in pectorałi iudicii, super cor suum] BibRadz Ex 28/29; A iákoż nośić á okázowáć maſz to ſwięte imię w ſobie tego Páná ſwego? (marg) Iáko ſie ma ktho okázáć być wiernym Páńſkim. RejPos 285v, 285v, [290]; Dayże mi/ ábych to twoie imię IEZVS nośił w ſercu/ ná ćię mile záwżdy wſpomináiąc SkarŻyw 4, 4; LatHar 581.
a. W połączeniu z odpowiednią przydawką oznacza określone pokolenie, plemię, naród (18): był ná wſzyſtkie przypadł wielki ſtrách imieniá żydowſkiego [grandis enim cunctos iudaici nominis terror invaserat] Leop Esth 8/17; BibRadz 4.Reg 14/27, Is 48/1, Esth 10/8; Gdy iuż było imię Zydowſkie po wſzytkich zyemiach ſąſiednich rozſławione/ bali ſie ich okolicżni krolowie. BielKron 31 v; BudBib Is 14/22; Rzecżpoſpolita ſą Zbory á zgromádzenia ludzkie [...] Bo imieniem Rzecżypoſpolitey iedná familia, álbo dom ieden nie bywa názwan ModrzBaz 2v; Boże day/ áby to Rzymſkie imię/ ktore teraz niemáłą cżęść Chrześćijáńſtwá pod ſwą mocą ma/ śiłę ſwoię rácżey obroćiło przećiw nieprzyiaćiołom páńſtwá ſwego ModrzBaz 106, 81; Formidabile erat Turcis nomen Polonorum, iák Cromerus piſze/ Stráſzne było imię Polſkie Turkom. StryjKron 662; NiemObr 158; PaprUp C2 [2 r.]; ActReg 22; OrzJan 105.
Szereg: »imię i narod« [szyk 2 : 1] (3): SkarJedn 93; imię polſkié y naród wſzyſtek Polſki wyśćináli OrzJan 97, 101.
2. W funkcji przysłówka: »imieniem« (215):
»imieniem [czyim]« = w czyim imieniu, od kogo, z upoważnienia, z polecenia czyjego [w tym: imieniem naszym (33)] (129): MetrKor 40/824, 59/76; MiechGlab 59 [2 r.]; Naprod [!] poſzel naſſ [...] poſzdrovy y nawyedzi ymyenyem naſzym pana Iana Markrabya LibLeg 7/68v; A thak przerzeczony poſzel naſch bandzie zandal ymyenyem naſzym pana Markrabye aby thego themv Miſtrzowy czynycz vyanczey zakazal LibLeg 7/69; ymyenyem naſzim Czeſarzowy bandzyeſſ dzyankowal LibLeg 7/103; Ieo Krolyewſka mcz naſch myloſczywi pan na poſelſthwo kthoreſz przed yego K. mczam ymyenyem pana Voyewodi Voloſkyego novego powyedzyal. [...] thak czy odpowyecz raczil roſkazacz. LibLeg 11/163, 7/8, 9v, 10v, 31, 34 (40); Tu prorok y ſwem y inych wiernych ymieniem oznáymuie prágnienie przyſćia álbo ſpołecznego złączeniá z ſynem bożem RejPs 91v; ZapWar 1545 nr 2646, nr 2646 [2 r.]; KromRozm III N2; Diar 21, 84, 87; GroicPorz cv; przydziećie do Nábálá y pozdrowićie go imieniem moim ſpokojnie [et venietis ad Nabal et salutabitis eum ex nomine meo pacifice] Leop 1.Reg 25/5, Esth 16/17; máią álbo mogą być ſłownie pozwáni przes Woźnego/ imieniem náſzym/ álbo Stároſćinym/ álbo Sędzyego. UstPraw C4; Rzecż ktorą vcżynił [...] Ráphał Leſzcżyńſki [...] imieniem wſzytkiey Sláchthy/ w Piotrkowie ná wálnym Seymie LeszczRzecz kt; BibRadz Ier 29/25; OrzRozm I3v; Poſłał thedy Ioáb imieniem krolewſkim zá Abnerem/ áby ſie do krolá wroćił BielKron 69; moy námiłośćiwſzy pán/ odeſłał mię z thákowym poſelſtwem/ ábym iáſnośći wáſzey/ imieniem iáſnośći iego/ winſzował wſzego dobrego BielKron 331 v; Ceſarz záſię ſwoie poſły poſłał do Krolow/ ktorzy tákież imieniem Ceſárſkim Krole z radośćią przyimowáli BielKron 413v, 59, 197, 200, 216, 235v (12); Veneri dicito multam meis verbis salutem, Kłániay ſie odemnie/ Pozdrów/ czołem vderz moyim ymieniem Mącz 236b; Rogavit ut tibi salutem adscriberem, Prośił mie ábych ći ymieniem yego pozdrowienie przypiſał/ álbo ábych ćy ſie kłaniał od niego przes ten liſt. Mącz 366a; Voca illum meo nomine, Proś/ wzoẃ go moyem ymieniem. Mącz 504a, 418a, 484c, 505a; OrzQuin C4v; gdy poſłowie Kſiążąt Pomorſkich/ Krolowi imieniem pánow ſwych w puł rynku hołd podług zwycżáiu cżynili GórnDworz P4, M8v, S5; RejPosWiecz2 91v; BiałKat 158v; BudBib Esth 3/12, Ier 29/25; HistHel Dv; BiałKaz M4v; Od wſzytkiey Sláchty w obec Krolá pozdrawiáiąc/ By wolnośći/ praw ich ſtrzegł/ nic nie odmieniáiąc. Ná to záś wziął odpowiedź Krolewſkim imieniem/ Iż chce być páńſtwá tego ſławnym rozmnożeniem. StryjWjaz Cv; SkarJedn 184, 319; bel Plenipotentem od teyze Malgorzathy Koncyny, ktory doplaćil tego Imienia tamze na Stawiſkach imieniem Koncyny Broſzkowi Buinikowi ZapKościer 1581/25v, 1580/13v; StryjKron 458, 637; CzechEpPOrz **3v; Piotr imienim wſzytkich/ wyznał go być Chriſtuſem ſynem Bogá żywego NiemObr 32, 108, 169 [2 r.]; Starostę Koninskiego wtych rzeczach ktore nam imieniem Vprz. W. powiadał, wysłuchalismy ActReg 172, 69, 81, 168, 170, 181; Piotr bez wątpienia to mowił imieniem wſzytkich Apoſtołow. WujNT 417; [obiecujemy] iż wſzyſtkim proſzącym od nas gránic [...] damy dwu przełożonych/ álbo Vrzędników/ [...] którzy imięniem náſzym będą mieć moc gránice vczynić. SarnStat 839; tedy my weſpółek wſzyſcy y oſobliwie kożdy z oſobná/ náſzémi imiony y zá wſzyſtkę Szláchtę/ Boiáry/ Pány/ y obywátele źiem Litewſkich [obiecujemy] SarnStat 999, 56, 257, 300, 570, 662 [2 r.] (21); Toż vczynił Heliaſz przednieyſzy Prorok imieniem wſzytkich Prorokow SkarKaz 117b; Zeby zmyślił ſobie iſz od oycá Przyiechał ze Fráncyey do ſyná Pángraczá, Y żeby go imieniem oycowſkim pozdrowił. CiekPotr 59.
»imieniem [czyim]« = jako kto, czyimi słowami, w zastępstwie kogo, powołując się na kogo (42): PatKaz II 57v; LibLeg 7/100v; RejPs 54, 204; Ezáiaſz dawno o tym prorokował/ imyenim boſkim ku koſcyołowi ták mowyąc. KromRozm III G4v; Leop 1.Reg 25/9; A ieſliż ſie przyda żeby kto nie był poſłuſzen ſłowom moiem kthore on imieniem moiem [in nomine meo] opowiedáć będźie/ nád tákowem ſie ia pomſzczę. BibRadz Deut 18/19, Ex 5/23, Deut 18/20; BielKron 35v; Aliquem admonere verbis alterius, Nápomionąć kogo cziyem ymieniem. Mącz 231a; RejAp 16v; Przyſzedł do niego Sámuel Prorok/ powiedáiąc mu to imieniem Páńſkim RejPos 39v, 12v, 16v, 101v, 237v; KuczbKat 235; RejPosWstaw 22v [2 r.]; BudBib Ier 20/9, 29/9, 21, 23; CzechRozm 43v, 81, 105v, 155v, 187v, 239v; SkarŻyw 120; imienim Bożym/ iákoby Bog ſam mowić miał/ co cżynić/ mowić/ y roſkázowáć. Iáko cżynili cżęſto Aniołowie: cżynili pod cżás y Prorocy CzechEp 212, 155 [2 r.], 279, 284, 302, 316; NiemObr 113, 115; bierzćie ſobie ná przykład vtrapienia y ćierpliwośći/ Proroki: ktorzy mowili imieniem Páńſkim [qui locuti sunt in nomine Domini] WujNT Iac 5/10; SkarKaz )(2.
»imieniem [czyim]« = z czyjego rozklazu, polecenia, czyją wolą (11): ná Wołoſką hołdowną źiemię twoię/ Imieniem twoim/ hołdownego Woiewodę Alexándrá byłem wſádźił OrzRozm R3v; Cżáſow tych roſkázował imieniem krolewſkim vdolney Węgierſkiey ziemi Arcybiſkup Koloſeńſki BielKron 305v, 211v; Tarneſt. [...] Pan Mikołay Rádźiwil [...] imieniem Krolá iego M. Polſkiego/ zburzył. KwiatOpis B2v; Then bywał głowny Zamek Lyflandckich Miſtrzów. Theras go trzyma imieniem Iego K. M. Xiążę Kurlandckie. KwiatOpis B4v; A tego Páńſtwá imienim Krolá Iego M. Iaſno wielmożny Pan á Pan Ian Chotkiewicz [...] Adminiſtrátorem ieſt. KwiatOpis C2v, B3, B4; ActReg 119; [ten zamek do rąk] Włádyſłáwá Biſkupá Włodzcłáwſkiégo imieniém náſzym máią oddáć/ wroćić SarnStat 1080, 20.
»imieniem [czyim]« = jako kto, podszywając się pod kogo (2): Iacub syn Gabrielow sdolſka o Napiſſanye liſthu falſchiuego pogimani dobrowolnye przed vrządem wiznall Iſch tymy czaſzy Napiſchal lyſth ymyenyem panyey Brodniczkiey do Lucaſſa Brzeczky LibMal 1551/159v; HistRzym 73v.
»imieniem [czyim]« = za pośrednictwem kogo (1): A oczokołwie [!] będziećie proſſić pana boga ymięniem ſyna iego będzie wan dąno. SeklKat F4v.
»imieniem [kogo]« = zachowując się, poczynając sobie jako kto (1): Powiedźiał ktoś ábym ia imieniem Hátáły/ Miał záieżdzáć wytrzęſáć pułkoſzki ná ſkáły. CzahTr K2.
»imieniem [czyim]« = w imieniu, z upoważnienia określonej zbiorowości, reprezentując, zastępując określoną zbiorowość (20): mowi ymieniem wſſego zboru krzeſćyáńſkiego ku pánu bogu, RejPs 93v, 103; potym rádzie ſrogie poſelſtwo imieniem woyſká wſzytkiego powiedzieli BielKron 307; Publice bona possidere Rzeci poſpolitey ymieniem cziye dobrá trzimáć. Mącz 329b; Publice dare causam vel negocium, Imieniem rzeczy poſpolitey komu co poliećić. Mącz 329c; POſłowie ná Seymie imienim korony Polſkiéy/ ſpráwuią rzeczy koronie przećiwné. OrzQuin C4v marg, C3v, C4v, D, Dv [2 r.]; ModrzBaz 101; nie ſam tylo / ále imienim wſzytkiego wielu kroleſtw duchowieńſtwá/ ty przywileie Piotrá S. kośćiołowi przyznawa. SkarJedn 107, 118, 268; Krol Iágeło [...] poſtánowienie vmowy/ y przymierze pierwſze imieniem Rad Koronnych odnowił StryjKron 511; SKárżyli ſie przed námi Poſłowie [...] imięniém Rycérztwá onych Woiewództw/ ná Zupniká náſzégo Ruſkiégo SarnStat 392, 1078, 1210; áby oná ofiará od wſzytkich chwalcow Bożych/ iáwnie y imieniem ludu wſzego oddawána Bogu byłá SkarKaz 157a.
»imieniem [czego]« = tytułem czego, z racji czego (6): Ktorech nie dla tego poſlał y poſtánowił: Aby iako Krolowie/ albo Kxiążętá tego ſwiátá/ pánowáli imieniem wiáry nád ludem/ w pychę ſie podnoſili KrowObr 5v; my/ którzy namieſtnictwo pieczołowánia ludzkiégo poruczoné nieśiemy/ imięniem ſpráwiedliwośći/ prawdy w prawdźie ſzukamy SarnStat 155; Ich wſzyſtki dobrá ruchomé y nieruchomé imięniem puśćizny pánowie ich zwykli bráć. SarnStat 653; ktore [dziewki] zwykli ſtryiowie álbo przyiáćiele blizſzy imięniem opieki chowáć SarnStat 590, 584; KlonWor 63.
»tym imieniem« = tym sposobem (1): ktore oſoby/ y rzecży ten Kośćioł Rzymſki gáni y potępia/ oni teſz y zá zgánione y potępione máią: wyznawáiąc iáko prawdziwi ſynowie posłuſzeńſtwá/ tym imieniem iáko ſię rzekło/ iſz tey Stolice Apoſtolſkiey/ cokolwiek poſtánowi y roſkaże wiernie posłuſzni będą. SkarJedn 319.
»imieniem [czyim]« [w formule rozpoczynającej list] (1): poczynamy ymyeniem wielkiego boga ktori ſzczescze roſdaye. LibLeg 10/95.
III. W funkcji spójnika: mianowicie, to jest (33):
Wyrażenie przyimkowe: »na imię« (32): drugiego ziemianyna na ymye yvankowego oycza y bratha yemv zabytho LibLeg 10/58v, 11/84v; pokradl skomori. Naymye plaſcz trzi ſuknye LibMal 1547/ 136; za pyącz zlothich y wſzeſzczi groſchi przedal. Naymyą dwye ſtucze barchanu byallego LibMal 1551/159v; powyedzial yſz nyekthori Mychalek krawczik wyelye rzeczi pokradl v xiendza Boruſzha [...] A naymye vkradl lyſzke kthora zaſtawyl v Zida LibMal 1551/161v, 1546/122, 1552/169, 1553/173, 176; co mogli to cżynili/ Najmię do pana boga śię zanim modlili. MurzHist T2v; Naleźli inſzy obyczái [...] ktoremby prawdę zatłumili/ Na imię ten Poczęli iachac na Wergeriuſa biſkupa ſwiętego MurzHist V2, B3, 03, Q2; MurzNT 108v; Lecż iuż bacżę z ktoregośćie wy cechu/ ná imię z onego o ktorym ták Lindanus piſze. WujJud 172v, 27; WujJudConf 80v; CzechEp 362, 372, 376; CzechEpPOrz *3; iedni go Piotrowym namieſtnikiem licżą/ iáko ná imię wſzyſzcży Papieżnicy NiemObr 55; RybGęśli A3; WujNT przedm 26; SarnStat 879.~ Połączenie:

»a na imię« (6): ſtárſzy Doktorowie/ á ná imię Cyprian ś. Origenes/ Euſebius Emiſſenus/ [...] o czyścu to mieśce wykłádáią. WujNT 22, 7, 297, 365, 804; SarnStat 1015. ~

»imieniem« (1): Wſzytkim w obec [...] imieniém/ wſzelkim poddánym náſzym/ pod którychkolwiek mieyſcách w Koronie y w páńſtwách náſzych mieſzkáiącym SarnStat 971.
*** Dubia (2): roſbywſzi Camyenycze yednemv myeſczanynv. Sochawſkyemv. Poymkolczv [= po imieniu Kolcu?] y pobraly bily ſkarbow syla LibLeg 11/184v; BielSen 9.
[[Uwaga: Wyraz hasłowy w swej przeważającej części pochodzący z tłumaczeń Pisma św. oraz tekstów traktujących o Bogu i istotach boskich wykazuje w pewnych wypadkach płynność semantyczną, co stwarza więcej niż jedną możliwość interpretacji znaczenia.]

Synonimy: I. 1. miano, nazwisko, przezwisko; 2. nazwisko, przezwisko, tytuł; 3. cześć, sława; 4. dostojeństwo, dostojność, godność, moc, władza, zwierzchność.

Cf IMIONOTWORCA

IM