[zaloguj się]
[pdf]

PRZEZWISKO (414) sb n

przezwisko (412), przeźwisko (2); przezwisko : przeźwisko RejZwierc (25:2).

e oraz o jasne (w tym w e 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N przezwisko przezwiska
G przezwiska przezwisk
D przezwiskåm
A przezwisko przezwiska
I przezwiskiem przezwiski, przezwiskami
L przezwisku przezwiskåch

sg N przezwisko (78). ◊ G przezwiska (41). ◊ A przezwisko (55). ◊ I przezwiskiem (96); -em (13), -ęm (3), -(e)m (80); -em : -ęm MurzNT (2:3). ◊ L przezwisku (5). ◊ pl N przezwiska (35). ◊ G przezwisk (19). ◊ D przezwiskåm (3). ◊ A przezwiska (45). ◊ I przezwiski (27), przezwiskami (5); -ami StryjKron (2), ReszList; -i : -ami KrowObr (3:2). ◊ L przezwiskåch (5); -åch (4), -ach (1) Leop.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Nazwa; nomen Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; vocabulum Vulg, JanStat, Cn; appellatio Modrz, Cn; vocamen Cn (356): [kacerze] chcąc wrzeczy być doſkonałęm i więcyi czynić niſz pan roſkázáł/ wynaleźli iedną rzecz/ na imię rozmaité Reguły/ rożné ſtroięm/ ſprawą/ ſpoſóbęm/ przézwiſkięm/ i zácnością MurzNT 108v; KromRozm III O6v; GroicPorz C4v; KrowObr A4; Boć y kámień y drewno gdy ie pozłoćimy/ Poſpolicie ſláchetnym káżde názowiemy. Ale rozne przezwiſko á rozna iſtotá RejWiz 101; BibRadz I 313d marg, 481; BielKron 266; (ábowiem ták ſię ten Bog obrotny odmienia/ iż niekiedy bywa w Perſonách/ poniekąd záſię Perſony w nim) A tym nic inſzego Kálwin nie cżyni/ iedno co Sofiſtowie z Antykryſtem cżynią/ odmieniwſzy thylko ſámy przezwiſká. GrzegRóżn I2, G3; v człowieká też inákſzy żołądek niż v świnie/ ále przedſyę iednakiego przezwiſká. SienLek 95v, 142 [2 r.], S[ss], T[tt]; RejAp 37v; Y wierzę że áni Plato/ áni Ariſtoteles/ brzydziliby ſie byli tym zacznym przezwiſkiem [dworzanin]/ bo tho znáć iáſnie/ iż cżynili te rzecży/ ktore doſkonáłemu dworzáninowi należą GórnDworz Kk5, Kk4v; W Polſzce záśię miárá inſza/ y przezwiſká ſą inſzé. W Polſzce ieſt Lan/ á w Mázowſzu Włóká. W Polſzce Pręt/ á w Mázowſzu Mórg. GrzepGeom K4; RejPos 201v; RejPosWiecz3 [97]; Ale iáko náſtáłá rozność wymyſlnych pokármow y z dziwnemi przezwiſki/ tákże też náſtáły y dziwne wrzody/ y z dziwnemi przezwiſki/ czo ich pirwey ſłycháć nie bywáło. RejZwierc 60, 57v, 60 [2 r.], 131, Aaa3v; BudNT Hhv; Bo y ſáme przezwiſká podawáią mi do tego drogę/ ábych Kánonikámi zwał tych/ ktorziby ſię w kanoniech/ to ieſt/ w náukách Bibliey naywięcey ćwicżyli ModrzBaz 131, 4 [2 r.], 4v, 132, 133 [2 r.], 133v [3 r.]; KlonŻal A4v marg; SarnStat 101.

przezwisko czego (20): A ſtąd ſię tu okázuie/ iż tho pzrezwiſko [!] Biſkup/ nieieſt przezwiſko doſtoieńſtwá/ ále przezwiſko pracey KrowObr 4v; BibRadz I 306b marg; Ale iż przezwiſká Członkow/ Niemieckim ięzykiem ſą opiſáne [...] maſz tego wyłożenie niżey wypiſáne [...] podług Obiecádłá. SienLek 34v, 194; RejAp 181; Ręcżniki ſzerokie iż do nas ze Włoch przynieſiono/ záraz też y przezwiſko ich s nimi przyſzło/ bo ie Thowágliámi zowiemy GórnDworz F6v; RejPosWiecz3 96v, [97]; (marg) Małżeńſtwá przezwiſká. (–) Małżeńſtwo dla tego po Láćinie zową Matrimonium, iż Niewiáſtá nawięcey przeto zá Mąż iść ma/ áby mátką byłá KuczbKat 250; Lecż iż ſie mienią cżáſy y przezwiſká rzecży/ Tákże to ſłowo Kora iuż ná máłey piecży. RejZwierc [282]; WujJud 136v; BudBib Esth 9/26; Vrzędy y ſáme przezwiſká tákich beneficiy/ ktorych nikt dobrze okrom ludźi vcżonych ſpráwowáć niemoże/ ſtoią zá wſzytki przywileie. ModrzBaz 133, 131v; Ale náſz Pan [tj. król Stefan Batory] [...] Ziół/ kámienia/ drzéw/ kruſzców/ y rzeczy do lékarſtw [...] przezwiſká/ j właſnośći ták vmié/ iż między námi/ coſmy tego profesſią czynić powinni/ o tákiego trudno Oczko A3v; OrzJan 115; Przezwiſká powinowátośći ſtopniów. SWIEKIER, ſocer: żóny méy Oyćiec. SarnStat 599; [KuczbKat 106, 250]. Cf W połączeniu z etymologią nazwy, »przezwać od przezwiska«.

przezwisko czemu (1): [opisałem zioła] miánuiąc ié po Polſku/ po Láćinie y po Niemiecku: á wſzelkiéy mowy imię álbo przezwiſko źiołowi/ ieſt podług porządku obiecádłowégo. SienLek a4v.

przezwisko czyje [w tym: G sb i pron (13), pron poss (5), ai (3)] (21): O nieboze kotku lichi Trzebali tobie tey pichi [...] Czudzim [tj. należącym do lwa] ſie przezwiſkiem chlubiſs Tim ſwe niedoſtatki gubiſs Anocz to nicz niepomoze Przedſies ti kotkiem nieboze RejRozm 394; MurzNT 8v; [papież] wſzyſtki przezwiſká Duchá ſwiętego pokorne podeptał y zárzućił/ á PAPA nowe y pyſzne ſobie przezwiſko wymyſlił. KrowObr 7v; RejWiz 148; RejPos 210, 346 marg; RejZwierc Bbbv; WujJud 116; wiele źiem/ zbywſzy obywátelow ſwych/ przez głod/ przez mor/ y woynę/ ſtráćiły pirwſze przezwiſko ſwe y pánowánia ſpoſob ModrzBaz 105v, 3 [2 r.], 34, 132, 133; StryjKron 46; LatHar 509; WujNT 444, 845; Káżde rzemięſło ma ſwoie zwycżáie Y ſwe przezwiſká/ náwet y hułtáie Swe ſzpruchy máią KlonFlis F, Fv; [Szalyonecz tho ſą ſlowa, gdzie my o przeſwiſkach boſkich mowimÿ: yzebiſmÿ tcze tham wlaſnoſcz boſky naturÿ mÿelÿ przipuſczacz ArgWykład 38/32; BazHist 59v]. Cf »pod przezwiskiem«.

Z nazwą w N [w tym: sb (20), sb + ai (1)] (21): záſz niewidźiſz iakié to haniebné przezwiſko heretik? MurzHist M4v; MurzNT Matth 27/33; Powiedz mi? Dla ktorey przytzyny ſobie/ to przezwiſko nowe/ PAPA/ wymyſlił? ieſli dla pychy/ tzyli dla pokory? KrowObr 7v; ná potzątku gdy ſie kośćioł krześćijáńſki zátzął mnożyć/ nieſlychać było nic othym przezwiſku Mſza. KrowObr 195, 4v, 6, 6v, 7 [3 r.], 7v, 195; Leop Deut 25/10; BibRadz I 98d marg, 218v; RejAp 106; GórnDworz Kkv, Kk4v; GrzepGeom D2v; Boć to ſámo przezwiſko ſláchćic záwżdy ten dekret ná cię feruie/ ábyś ſie záchował iáko ſláchćic/ áby cie nikt ni w cżym winowáć áni cie nietrefnie z iákich przypadkow ſtrophowáć nie mogł. RejZwierc 51v; ZapKościer 1581/47v.

Z nazwą w G [w tym: sb (2), sb + ai (2)] (4): z ktorego theż Krzyzmá/ iż wźięte ieſt Imię Chriſtuſowe/ w tym wątpić żaden niemoże. Abowiem [...] niepochodźić z tąd przezwiſko Bierzmowánia álbo potwierdzenia KuczbKat 155; A przedśię ſą ktorzi tákie ſzaleńſtwo zdobią przezwiſkiem męſtwá: zowąc ony mężnymi/ y wielkiego ſercá ludźmi/ ktorzi ſię ſwey ábo przyiaćioł ſwoich krzywdy nátychmiaſt mſzcżą. ModrzBaz 80v; Nie dáwnych czáſow byłá Kokoſza woyná/ ále iż diſciplina ieſcze byłá nie zginęłá/ nie brano gwałtem ludźiom tylko kokoſzy/ y ſtąd prżezwiſko Kokoſzey woyny vroſło. GórnRozm M, M marg.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy (6): To przezwiſko pańſkié/ wedle naſzyi mowy/ Nazarańſki/ Ewangeliſtowie święći/ czaſęm nazereus, czaſęm nazarenus/ czaſęm nazareus wiſłáwiaią MurzNT 8v; KromRozm III N7v; RejAp 22; KuczbKat 160; w któréy [przymówce] ſą ći/ którzy bronią ſwoią/ y zwyćięztwy ſwémi/ nie ſtáráią ſie o pożytek poſpólnégo dobrá krześćiáńſkiégo/ [...] y którzy to przezwiſko Chriſtianiſsimi/ ná vpadek krześćiáńſtwá/ y ná zgubę imięnia Kryſtuſowégo obrácáią OrzJan 95; SkarKaz Ooooa.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy etnicznej (3): SienLek 35; TRoiáki Rzecżypoſpolitey ſpoſob opiſuią Filozophowie [...] á te wſzytkie przezwiſká ſą Greckie/ to ieſt/ Monarchia, Oligarchia, Politia. ModrzBaz 3; SarnStat 348.

W połączeniu z etymologią nazwy [w tym: od kogo, od czego (9), wedle czego (3), skąd (3), czego (2), z czego (1)] (18): bowiem kto go [kamień bezaar] wypije iednę dragmę/ thedy gaſi kożdy iad/ [...] Wſzelka rzecż taka ktora wybawia od iakieykolwie niemoczy, bywa rzecżona Bezaar tego kamienia przezwiſkiem. FalZioł IV 49b, IV 56c; RejZwierc Aaa; [Grekowie miewali] młodź ſwego ćwiczenia bárzo prędką ku pomocy wielkiey ſobie/ ktore zwáli rozmáitemi przezwiſki/ káżde z oſobná od ſwey dziełnośći. BielSpr 11. Cf »przezwisko brać«, »dać przezwisko«, »mie(wa)ć przezwisko«.

Z użyciem wyrazów o sensie przeciwstawnym (1): káżdy rzecż chwali y gáni wedle ſwego zdánia pokrywáiącz záwdy przywárę/ płaſzcżem cnothy: á cnothę/ płaſzcżem iákiey nietrefney ſztuki: y krzcżąc zło dobrem/ á dobre złem [...] przezwiſkiem GórnDworz D.

W połączeniu z określeniem języka (2): Wſzakże prawdziwy marmor y nalepſzy ktori ieſt zielony. Abowiem ztąd wziął przezwiſko Marmo po greczku/ czo ſie wykłada po łacinie zielony FalZioł IV 56c; GrzepGeom D2v.

W przeciwstawieniu: »przezwisko ... skutek« (1): Coż rozumieſz ieſli ſie tá ſrogość ſciągnie nád tymi ktorzy go byli ieſzcże práwie nie poználi. Coż my rzecżemy niedoſzli Krześćiáni/ ktorzy ſie tylko przezwiſkiem á máłó ſkutkiem możemy zwáć Krześćiány RejPos 29.

W charakterystycznych połączeniach: przezwisko cudze, dziwne (9), fałszywe, harde, krześcijańskie, nadobne (2), namniej nieprzystojne, (nie)cudne (3), nowe (3), pirwsze, pogańskie, pospolite (2), pyszne (4), rozkoszne, stare, (staro)dawne (2), zacne (2).

Zwroty: »przezwisko brać (a. wziąć); przezwisko wzięte« = nomen assumere Modrz [w tym: skąd (1)] [szyk zmienny] (5;1): FalZioł IV 56c; KrowObr 9v; pierwſze zákáżenié z zápalenia wilgośći przychodźi/ s kąd kreẃ názbyt rumienieie/ zową ią Látinowie Cholera, od Grékow biorąc przezwiſko. SienLek Vuu2v; ModrzBaz 105v; JanNKar B4v; A te przezwiſká [związane z flisactwem] od Niemcow ſą wźięte/ A w Polſkich fliſow porządek przyięte. KlonFlis Fv.

»dać (a. przyda(wa)ć) przezwisko« [w tym: wedle czego (2), od czego (1), z czego (1), skąd (1)] = imponere vocabulum, vocari nomen Vulg; nomine appellari, nomen imponere Modrz [szyk zmienny] (20): A ſą ludzie tego ſwiátá [kardynałowie, ardziakoni, prowincjałowie, kapelani] [...] Kthorych Pan Kryſthus nigdy do kośćiołá nie wezwał/ áleśćie ie wzięli y przezwiſká im dáli pogáńſkie KrowObr 36v, 7 [3 r.], 18v [2 r.], 254; Ták Celum Empireum/ tám tę ſwiátłość zową. Co ſie to nam wykłáda/ iż niebo ogniſte/ [...] Gdyż pirrá łáćinnicy ogień iáſny zwáli/ Y ſtąd też to przezwiſko temu niebu dáli. RejWiz 154, 148 [2 r.]; Leop Num 32/38, Deut 25/10; Grekowie záſię z ktoremi ſię y Láćinnicy zgadzáią rozdźieláią ie [księgi] ná dwoię/ ábowiem ſię im zdáły dłużſze niżli ine kſięgi Bibliey/ y dáli im przezwiſko Párálipomenon/ to ieſt rzeczy pozoſtáłe BibRadz I 218v; SienLek 130v; ModrzBaz 120, 133v; [Bóg] wyſzedwſzy z Ráiu oddał im [Adamowi i Ewie] ie [zwierzęta] ku poſłudze/ y niewoley: dáiąc táki rozum y mądrość Iádámowi/ iſz wiedział náturę wſzytkich/ y dał im przezwiſká wedle przyrodzenia káżdego. SkarŻyw 260; Sigiſmundus Herberſtein wyzſzey w opiſániu Miáſtá Moſkwy ták mowi: A iżby Miáſto Moſkwá inſzym kráinom przezwiſko od ſiebie dáć miáłá/ to nie pewna/ ále prawdzie rzecz podobna/ iſz od rzeki Miáſto imię wzięło. StryjKron 91; KochProp 12; WujNT 845.

»krzcić przezwiskiem« (1): GórnDworz D cf Z użyciem wyrazów o sensie przeciwstawnym.

»mie(wa)ć przezwisko« [w tym: od kogo, od czego (7), wedle czego (1)] = nazywać się; nomen habere, nomen indictum est Modrz [szyk zmienny] (14): A PLinius powiada: iż marmorowy rodzaie y barwy: barzo trudno wylicżić albo wypowiedzieć gdy gich ieſth barzo wiele: á maią rozmagite przezwiſka: od kroleſtw, albo od ziem w ktorich bywaią najdowany FalZioł IV 56b; BielKron 461; libanem Kádźidło zwał/ tych Kſyąg Wydawcá: á przeto mieſcá ktoré popráwy pilnéy niepotrzebowáły/ ieſzcze niégdźie to przezwiſko máią SienLek Yyy; Inſzy Quadranguli, okróm tych którem tu wyliczył/ máią przezwiſko po Grécku TRAPEZIA. GrzepGeom D2v; RejPos 99; ModrzBaz 3, 31v; Koronká záſię tey Pánny/ przezwiſko ſwoie zdawná ma/ od korony/ drogimi kámieńmi oſádzoney LatHar 509; WujNT 444 [2 r.], 845 [2 r.].

»[jakim] przezwiskiem (na-, prze)zwać (a. nazywać, a. przezywać) (się), mianować, (na-, prze-, we)zwan(y), mianowany; przezwisko mianuje« = vocatus PolAnt; nomine dignitus est Modrz [szyk zmienny] (27:3:12:2;1): RejPs 162, 216; MurzNT Luc 19/29; Toć ſą tylko ſludzy kośćiołá Swiętego krześćiáńſkiego/ od Páná Bogá poſtánowieni/ y właſnymi przezwiſki nazwáni KrowObr 5v, 3v, 7, 57v [2 r.], 110, 136, 249; RejWiz 61; BibRadz I 333c marg, 358d marg; Ludzie vcżeni w gwiazdárſkich náukách/ źiemię doſthatecżnie wypiſali y rozmierzyli [...] ták puſte kráiny iáko y oſiádłe/ przez znáki Cirkułow/ Párállelow/ Klimatow/ Kolurow/ y przez inne rozmaitemi przezwiſki miánowáne BielKron 263, 8, 433v; RejAp 166, 198v; GórnDworz O3, Q2, R2v, Kk, Kk3; RejPos 29, 33v, 85v, 101, 343v; A przetoż iż thu rozmáite rzecży ſą y zámykáią ſie/ rozmáitemi też przezwiſki tę wiecżerzą piſmo ſwięte názywa. RejPosWiecz3 96; KuczbKat 130; RejZwierc 36, 82v, 130v, 207v, 267; BielSpr 11; WujJud 116; ModrzBaz 3; StryjKron 11; [obiecujemy] ſtáwy/ ieźiorá/ y wſzyſtkié inné dobrá/ którémikolwiek imiony/ álbo przezwiſki oſobliwie były názwáné [quibuscunque specialibus vocitentur nominibus seu vocabulis JanStat 85]/ któré teraz y do tego czáſu do Wielkich Rządów Krákowſkich należáły [chować] SarnStat 950, 279, 1038, 1058, 1187; [wolnÿm czÿniemi tho miaſto naſze Vlodzimierzſkie ÿ wſzithkich mieſczan ÿ Zidow [...] ninieÿſzem przÿwilieÿem od wſſzelÿakiego placzenia mith, Czel, grobelnego, moſthowego ÿ ÿakim kolwiek przezwÿſkiem nazwanÿch MetrKor 1582 129/129].

»przezwać od przezwiska [czego]« (1): A z teyże przycżyny przezwáli Iehudcżycy one dni Purym od przezwiſká loſu [vocaverunt dies istos Purim, super nomen Pur]. BudBib Esth 9/26.

»[jakiego] przezwiska użyć« (1): Dworzánin od co naylepſzych miſtrzow/ przyſtałość tę/ (iż do tey rzecży iuż tego przezwiſká vżywę) wybor/ á co naychwálebnieyſze ſztuki/ niechay krádnie. GórnDworz E6v.

Wyrażenia: »niegodzien [jakiego] przezwiska« = indignus est [quali] appellatione Modrz (3): GórnDworz C7; [nauka o bierzmowaniu] Sákrámentem Pokoiu y Miłośći ieſt názwaná: ábyſmy rozumieli/ iáko ſą niegodni Chrześćijáńſkiego przezwiſká ći/ ktorzy nieprzyiáźni wiodą KuczbKat 160; ModrzBaz 21v.

»własne przezwisko« (8): Cżemu tych kijow ſtrugánych/ klocow rytych/ deſk málowánych/ y ſlupow ćioſánych/ włáſnemi przewiſkámi nie zowiećie/ iako ie duch S. w piſmie Swiętym zowie. KrowObr 110, 3v, 5v; Signare appellationes, Właſnym przezwyskiem náznáczić. Mącz 392a; SienLek 194; odſzcżepieńſtwá [...] káżde zoſobná ſwemi właſnemi przezwyſki/ ktorych ſie záprzeć niemogą/ ſą názwáne. (iáko Luterani/ Kálwiniſtowie/ Fláccyani/ Trydeyte. etć.) WujJud 116; ModrzBaz 3; SkarKaz Ooooa.

Szeregi: »imię albo (a, i) przezwisko« = nomen seu vocabulum JanStat (4): MVſzęć ſam [...] iákoby práwie pierwſzy z Polakow/ podáć w poſpólſtwo/ ták rzecz w lékárſtwiech potrzebną/ dáiąc náukę o właſnych imionach/ álbo przezwiſkach źiół rozmáitych. SienLek 194, a4v; A vważywſzy thu wſzyſtki ine ſtany/ y wſzytki ine imioná y przezwiſká opuśćiwſzy/ themu iedno ſámemu zbáwicielowi ſwoiemu winnichmy vpadáć ná koláná ſwoie/ gdyż on ieſt Bog iedney władzey RejPos 34v; SarnStat 950.

»tytuł albo przezwisko« [szyk 12:1] (13): obatzmy ieſli tho tzynićie/ co Kryſtus Syn Boży roſkazał/ ieſli pokorą Páná Kryſtuſá náſláduiećie/ ieſli ſobie inſzych Tythułow álbo przezwiſk nie zmyſláćie. KrowObr 6; Lekki ſie Papieżowi to Tytuł zda/ álbo przezwiſko Biſkup/ przeto ſobie inſzy Tytuł wymyſlił KrowObr 7; [papież gdyby nie kierował się pychą] tedyby tego Tytułu álbo przezwiſká Panu Kryſthuſowi nie wydzieral/ á ſobie nie przywłaſztzał? KrowObr 13v, 5v, 6 [2 r.], 6v, 7 [3 r.], 13 (13).

Wyrażenie przyimkowe: »pod przezwiskiem [jakim (2), czyim (1)]« (3): Tu pod tym przezwiſkiem żydowſkim [tj. pod nazwą Żyd] figuruie Pan ty ktorzy ſie ſtárożytnych ſpraw á vſtaw iego ſwięthych y Prorockich y Apoſtolſkich dzierżeli/ á od nich nie odſtępowáli. RejAp 22, 51v; álem do ludźi mowił. A pod tym przezwiſkiem [Qua appellatione] nierozumiałem obrzymow/ áni żadnych dźiwow ludźiam podobnych: ále źwierzętá [...] rozumem/ władáiące ModrzBaz 142v.
a. Imię własne; o osobach: nazwisko, rzadziej imię; cognomen Mącz, Modrz, Calep, Cn; nomen PolAnt, Mącz, Modrz; appellatio Mącz, Modrz; agnomen Calep, Cn; vocabulum Vulg; cognomentum Cn [w tym: n-pers (67), n-pr (28), n-loc (12), n-ethn (1), inne (50)] (158): RejWiz 148 [2 r.], Dd2; SWięty Ian Ewángeliſtá/ był od ſtárych Grekow Ianem Theologiem przezwan/ [...] bo on o Pánie Bodze nawyſzſſey y nagłębiey piſał/ niſz ktory inſzy Ewángeliſtá álbo Apoſtoł: Stąd niektorzy niewiedząc y ktorym to przezwiſko nie wiádome było oſſukáni ſą. Leop VV v; RejZwierz 65v, 72v; Ale mam trochę przećiwko tobie/ iż niewieśćie Iezábeli (marg) Tym przezwiſkiem rozumie káżdego zwodźićielá y fáłſzywego Proroká. (–) [...] dopuſzcżaſz vcżyć y zwodźić ſługi moie BibRadz Apoc 2/20; Mącz 30d, 249c; Ariſtoteles [...] Alexándrá wiodł ku ták ſławnemu kończu/ to ieſt/ iżby ſwiát wſzytek był iáko iedná Patria/ ludzie tákież iednego zboru/ iednego przezwiſká/ iedney ſpolney miłośći/ pod iednym pánem/ y w iednym práwie GórnDworz Kk5v; RejPos 297; PaprPan Kv, O4v; StryjKron 41; Calep 44b, 212a; KlonFlis F4, G; Są też y drudzy ludźie/ ktorzy dla gnuſnośći Więźniámi ſię więc cżynią/ chroniąc ſię dźielnośći. [...] A on więźień doſtawſzy liſtow wymatánych [...] Przekrzći ſię tym imieniem/ iákie w liśćie ſtoi: Poſtáwę y przezwiſko wnet ſobie vſtroi. KlonWor 53, 6.

przezwisko czego (4): LubPs ff2v marg; Przezwiſko też rzeki trzeciey ieſt Hidekel/ tá płynie ná wſchod ſłońcá ku Aſsyryey. BibRadz Gen 2/14, Gen 2/13; KlonWor **2.

przezwisko czyje [w tym: G pron i sb (21), pron poss (7), ai poss (2)] (30): ZapWar 1532 nr 2414; Przechowanye then Lucasz szirpowsky [...] myewal wtich tho domiech V Starkowyeczkiego przi Kobilinye [...] V Jacuba dzyerzanowſkiego we wſzy za Kobilinem dwye myli ku kozmynv alye przezwyſka yey nyepamyentha. LibMal 1546/112, 1545/94v, 1548/146v, 1550/154v, 1554/183; GroicPorz p3v; Przywitawſzy/ pytał ſie o przezwiſku iego/ Bo s poſtáwy zrozumiał iż ieſt coś zacnego. RejWiz 20, 31v; Leop Gen 36/40; RejZwierz 82; Ten Ceſarz Nero kochał ſie w tym/ iż ty miaſtá iego imieniem zwano: Też y w Galileiey od ſwego przezwiſká Tyberią miał BielKron 287v, 287v; KwiatKsiąż A2; Piso, Przezwysko yednego Rzimiániná. Mącz 301b, 160c, 456d, 473d; RejPos 15 marg, 272v, 300; RejZwierc [283]v; właſnego przezwiſká ich [tych, którzy złamali prawo] żaden ſie pewnie dowiedźieć niemoże/ chybáby iy kto przed tym z twarzy znáiąc wyiáwił. ModrzBaz 117v; StryjKron 205; KlonŻal D4v; KochCz A4v; WujNT 3; trzebá z ſobą wźiąć ná ſtráwę [tj. poświęcić dużo czasu], kto by Chćiał doyść przezwiſká twego. CiekPotr 68; Ieſt tu Siłá bowiem Przegraczow, ieſli oycowſkiego Nie powieſz mi przezwiſká: nie mogęc tych ludźi Vkázáć ktorych ſzukaſz. CiekPotr 70; KlonFlis F4v; [UstKościel 173; Tákże Káſtor/ Polux/ [...] iedno że té gwiazdy náleźli/ tedy tákże przezwiſkámi ich té gwiazdy przezywáli JanWróż 12].

Z nazwą w N [zawsze sb] (20): RejPs 162; MurzNT Matth 2/23; Gdy mu Pan z łáſki ſyná Sámſoná obiecał/ Tedy k niemu Anyołá s tą nowiną poſłał/ A gdy go pilnie pytał/ co zá imię iego/ Powiedzyał mu/ iż dziwak przezwiſko v niego. RejWiz 155, 39v; BOná byłá przezwiſkiem/ ſkutkiem iáko komu/ Wielkiey byłá zacnośći/ y z wielkiego domu. RejZwierz 49; Hálicż Páńſtwo niemáłe/ Zamek y miáſto tegoż przezwiſka/ Moſkwie ná wſchod ſłońcá leży. BielKron 434, 273v; POſłan był Anyoł Gábryel od Bogá do miáſthá Gálileyſkiego/ kthoremu było przezwiſko Názáreth RejPos 269v, 271; RejZwierc Aaa; Phil F. Cf »[kto] przezwiskiem«.

Z nazwą w G (2): wyſzedł Iéſus i vczniowié iego do miaſteczek Ceſarjiéi przezwyſkiem Philippowyi/ i pytáł wdrodze vczniów ſwoich rzeknąc ięm/ kim mię być ludźie powiedaią? MurzNT Mar 8/27; TEn liſt Iudáſá Apoſtołá przezwiſkiem Tháddeuſzá [...] nie ieſt nic inſzego/ iedno ſzerſzy wykład wtorego Rozdziału liſtu wtorego Piotrá S. WujNT 832.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy (1): KlonŻal Dv cf »przezwisko nosić«.

W połączeniu z etymologią nazwy [w tym: od czego (4), skąd (3), według czego (1)] (8): Potym náſtáli Rycerze Rhodeńſcy/ Mniſzy od Rodeńſkiey Inſuły tym przezwiſkiem wezwáni KrowObr 136; BielKron 427. Cf Zwroty.

Przysłowie: Bo częſto zá przezwiſkiem idą obyczáie. Prot A2.
Fraza: »przezwisko znaczy« (1): S tychże zacnych narodow/ ſzli Dániłowicy/ Sámo przezwiſko znácży/ iż ſą nie Anglicy. RejZwierz 81v.
Zwroty: »przezwisko ([komu]) da(wa)ć (a. przyda(wa)ć)« = cognominare Mącz, Calep; cognomine honestare Modrz [szyk zmienny] (7): BielŻyw 168; Cognomen addere alicui, Przidáć komu przezwysko. Mącz 249c, 249d; Y naydzyeſz tám w tym gniaźdzye [tj. w rodzie Sępów] co potrzebá tobie/ Naydzyeſz tám niż Lámpridus dáleko mędrſzego/ Tákże niż on Pándarus dwá kroć mężnieyſzego/ Bo nie dármo przezwiſko tákowe im dano/ Mężne przodki tych Sępow iáko żywo znano. PaprPan E4, B; Zá dawnych cżáſow ták wielkie bacżenie miano ná ludźi mężne/ [...] iż zniewolnikow wolnemi/ á zchłopow śláchćicámi ie cżyniono/ y inſzemi dobrodźieyſtwy im nágradzano. á gdźie słuſzniey zapłáty nieſtawáło/ tedy im wżdy ábo przezwiſko iákie zacne/ ábo ozdoby iákie oſobliwe ku ich zacnośći przydawano. ModrzBaz 118v; Calep 212b.

»przezwisko sobie dać« [szyk zmienny] (2): On nieborak creditor zdumiał ſie począł powiedáć/ iż iáko żyw tego bannita nie zna: [...] á pozywáć nie wiedźiał kogo/ bo on co decret otrżymał/ dał ſobie to przezwiſko/ ktorego in rerum natura nie było GórnRozm F2v, F2v.

»przezwiskiem [jakim] mianować, naz(y)wać, (a. przezywać), nazwany (a. [przezywany]), być mianowan; z przezwiska nazwać; przezwisko przezwane« [w tym: od czego (1), według czego (1)] [szyk zmienny] (5:4:1:1;2;1): RejPs 162, 216; GroicPorz nv; KrowObr 7; RejZwierz 72 [2 r.]; Auguſtá álbo Augſpurg [...] Druzus Germánicus naprzod to miáſto miánowáł [!] ſwym przezwiſkiem/ pothym ná wiecżną pámięć wezwał Ceſárſkim imieniem Ceſár Auguſtá BielKron 287v; RejPos 300; Tákże Serbowie/ Karwaci/ Bielánie/ Pomorcycy y inſze Sławienſkiego ięzyká narody Ruſkie/ roznymi przezwiſkámi od roznych kráin y Xiążąt ſą názwáne StryjKron 115, 46, 205; KochPhaen 15; KochCz A4v; A gdy Wiſłá nurt opuśćiwſzy ſtáry/ Drze ſobie nowy/ gdy zbierze bez miáry/ Ten dawny ſtrumień/ dawnym też przezwiſkiem/ Zową Wiśliſkiem. KlonFlis F2; [przetóż té gwiazdy/ przezwiskiem ich od ludźi były przezywáné JanWróż 12].

»mieć przezwisko« [w tym: od czego (1), skąd (1)] = nazywać się [szyk zmienny] (4): Iberowie Aziaticcy/ ktorzy też w ſwych kráinach máią doſyć wſzelákiego Kruſzczu/ y tym ſie wſzyſcy báwią/ ſkąd máią y przezwiſká właſne/ bo Iberi wykłádáiá [!] ſie ná łácinſkie Poſſores, po náſzemu Kopacze álbo Hawerze StryjKron 16; KochPhaen 15; Wątpić w tym nie trzebá/ że ieſli nas z ſtárádawná Láchy nie zwano/ tedy my przedśię ná to mieyſce przezwiſko iákié inſzé mieć muśieli KochCz B2v; Wnet záś Wilkowſka kępá/ zá nią bliſko Druga co ma ſwe od miáſtá przezwiſko. Bo tu Cżerwieńſko cżerwieni ſie dawne Klaſztorem ſławne. KlonFlis F4v.

»przezwisko nosić« (1): Niech ſię Sármátom zacnym nád ćiemieniem/ Nowym gwiazdecżká zápali promieniem. Niechay przezwiſko wiecżne nośi cnego KOCHANOVVSKIEGO. KlonŻal D4v.

»odmienić (a. przemienić) sobie przezwisko; odmieniać przezwiskiem swoim« (2;1): KwiatKsiąż A2; Gdyż tho miáſto [Bizancjum] było poddáne Ceſárzom Rzymſkim/ á máło nie káżdy przezywał á odmieniał ie przezwiſkiem ſwoim. RejPos 300; Bo wiele ich [pozwanych o krzywdy i szkody] ieźdźi odmieniwſzy ſobie przezwiſko [mutatis nominibus] ModrzBaz 117v.

»[skąd] przezwisko odnieść« (1): Około Láchów w ſtárych hiſtoryách nic ſię nie náyduie. [...] podobno zkąd inąd rychléy to przezwiſko odnieśli/ niżli od tego iſtégo Lechá brátá Czechowégo. KochCz Bv.

»[skąd] przezwisko wziąć« (1): Ale y Phrixus miał ócz lámentowáć/ Iż niemógł śioſtry nieſczęſnéy rátowáć: Którą z nim ſpółem báran złotorunny/ Po morzu nośił: lecz w tym niefortunny/ Iż z niego Helle ſpadſzy vtónęłá/ Zkąd támtá morzá część przezwiſko wźięłá. GórnTroas 67.

Wyrażenia: »[kto] przezwiskiem« [w tym: z nazwą w N (9), w D (1)] = supervocatus PolAnt (10): BielŻyw 117; Ieſth wtey wſzy Zyemyanyn przeſzwyſkyem Rudſky, alye ymyenya yego nyewye LibMal 1546/111; Gdy tak niemogł być ſswy rozpacżi zwiedźion kśiądz ieden/ prezwiſkiem [!] Bernardin Skardoneuſz przynioſwſzy kſięgy Saklinaniá i wygánianiá Diabłow/ chćiáł nadniem zaklinániá iako nad opętanem vżywać MurzHist P3, Iv; BibRadz Matth 10/3; Ziedni stroni braczia rodzony przeswiskiem pietowie A zdrugi stroni sliachetny hanus pięta brath ych przirodny ZapKościer 1587/74, 1582/36v; Przez Sedycyą on zacny cżłek Rzymſki Numius był zábithy/ áby zá iego zámordowániem był przyſtęp do doſtoieńſwá cżłowiekowi nikcżemnemu/ przezwiſkiem Sáturninowi. Phil R, M4; WujNT 40 marg.

»przezwisko imienia« (1): Ale żem teraz przypadł ná ty nowe rzecży/ Ktorych nigdy moiá myſl nie miáłá ná piecży. Proſzę cie moiá páni wywiedźże mie s tego/ A day mi znáć przezwiſko imieniá ſwoiego. RejWiz 85.

»[od czego] rzeczony [jakim] przezwiskiem« (1): Moſkwá/ nie od rodzaiu ieſt rzecżona thym przezwiſkiem/ ále od rzeki y Miaſta/ ktore z dawná zową Moſkwą. BielKron 427.

»własne, właściwe przezwisko« = germanum nomen Modrz [szyk 8:3] (10:1): nietylko lud ſwoy/ ále y gwiazdy niebieſkie chowa wliczbie ſwoiey á káżdą właſnem przezwiſkiem miánuie. RejPs 216; LubPs ff2v; Sługá tedy z Vrzędu przydány [...] przywoła Mężoboyce głoſem wielkim/ miánuiąc go właſnym Imięniem y przezwiſkiem/ áby ſtánął do Práwá przećiw temu. N. GroicPorz nv, n2; PaprPan B; ModrzBaz 117v; StryjKron 16; wielé [gwiazd] porządkiem ſwoim rozſádzonych/ Bieży tymiż drógámi lat niepowśćiągnionych: Których ieſcze dotychmiaſt nikt nie rozráchował/ Ani wſzytkich przezwiſkiem właśćiwym miánował KochPhaen 15; KochCz A4v; wſzędy w nowym teſtámenćie/ ieſt właſne przezwiſko onego iedynego Chriſtuſá ábo Meſſiaſzá/ ktorego wſzyścy Zydowie czekáli. WujNT 3; KmitaSpit C6.

Szeregi: »(ani) imię, (a, i, a(l)bo, ani) przezwisko« (13): ZapWar 1532 nr 2414; OpecŻyw 45v; Rzymianie znamienitſze ſynom ſwym imiona y przezwiſka dawali, aby rodu ich pocżątek ſnadnie mogł rozęznan być BielŻyw 168; LibMal 1550/154v; [na pozwie ma być] Imię y przezwiſko onego kogo pozywáią/ przećiw komu/ o co/ gdźie/ ná ktory dźień. GroicPorz p3v, nv, n2; A ſynowie lepak Ruben zbudowáli Eſeben/ Eleále/ Káryátháim/ Nábo/ y Baálmeen odmieniwſzy im imioná: Sábámá theż: dawſſy imioná á przezwiſká miáſtom/ ktore byli zbudowáli [imponentes vocabula urbibus, quas extruxerant]. Leop Num 32/38; Bo przemienić ſobie imię álbo przezwiſko/ gdy by to yedno krom zdrady wſzelakiey było/ każdemu według praw wolno ieſt. KwiatKsiąż A2, A, A2; StryjKron 76; KlonWor 38; [A Xięża albo słudzy Kośćielni/ na każdem mieſcu/ maią pilnie w Regeſtr wpiſować/ imiona y przezwyſka oſob/ ktore oddawaią/ ktorego dnia y ktorego roku kogo oddadzą UstKościel 173].

»ani miano ani przezwisko« (1): Theſz zeznal yſz dwa Czamliethi zwoza Thurkovego wklodawye wyawſchi Goſpodinyey v kthorey stali one yeſth dall nyewye any myana any przezwiſka they tho nyewyaſthi LibMal 1548/146.

»tytuł, (albo, i) przezwisko« [szyk 2:1] (3): Toć ieſt oná mátká [tj. Babilon = Rzym] wſzelkiey nietzyſtośći/ y gniewu Bożego/ ktora pánowánie ſwoie vmocniłá y opátrzełá ćieleſną mądrością [...] ogniem/ zbroią bogáctwy/ zamki/ miáſty/ porty/ walkámi/ nowymi przezwiſki álbo Tytułámi/ ſlugámi/ vbiory niezwytzaynymi [...] KrowObr 242; RejZwierz 79; Nie obrażay ſię w.m. tym/ że przezwiſko y tytuł xiążek zda ſię nie poważny/ y worek łatány: bo kiedy mu ſię lepiey przypátrzyſz/ dopiero w.m. poznaſz/ że ieſt co vważyć KlonWor **2.

Przen (1):
Szereg: »imię a przezwisko«: Przetoż Pácianus ſtárodawny Doktor w perſonie Kátholiká mowi: Imię mi ieſt Chrześćijánin/ á Kátholik przezwiſko. Owo mię miánuie/ á to mię pokázuie. WujNT 444.
α. Przydomek (43): A iżeśćie mię Kámſerem przezwáli/ tho ieſt pokoy ſthanowiący/ radem iśćie thego docżekał przezwiſká BielKron [3323]; Mącz 201b.

przezwisko czyje [w tym: G sb (12), ai (8), pron poss (1)] (21): Caesar, Przezwysko niektórych Rzimianów. Yáko Iuliuſzá pirwego Ceſárzá od ktorego wſziſcy yni tym ymieniem bywayą nazywáni. Mącz 30b; Glaucopis [...] Przezwysko boginiey Minerwy. Mącz 146c; Serapis, Przezwisko Oſiridis Bogá Aegipskiego. Mącz 386b; Torquatus, Przezwisko yednego Rzimiániná Titus Manlius zwánego. Mącz 459b; Tricongius, Przezwisko yednego Mediolánczika Novellus zwánego który zá ras k woley Tyberiuſowi Ceſárzowi tres congios wypił. Mącz 464c, 4b, 17a, 23d, 27b, 37b (21).

Z nazwą w G (1): [Manilius] poráźiwſzy nieprzyiaćielá/ á łáńcuch złoty krwáwy zniego zdiąwſzy/ zá rázem iy y zprzezwiſkiem Torquata ná ſię wźiął [...] (marg) Torquatus/ rozumie ſie łancużny (–) ModrzBaz 119.

Fraza: »przezwisko było dane« (1): Skąd vkázuie ſie/ że zayrzał Pompeiuſowi tego przezwiſká/ ktore dla ſpraw iego zacnych było mu od drugich dáne. Phil K4.
Zwrot: »przywłaszczyć sobie przezwisko« (1): Asserere sibi cognomen, Prziwłaſzczić ſobie nieyákie przezwisko. Mącz 387c.
Wyrażenie: »[kto] przezwiskiem [z nazwą w N]« (16): Vſlyſſala to ona bogatá/ ſwietſká/ a rozpuſtná panij/ Mariá ijmieniem/ przezwiſkiem Magdaléna/ ijż tam pán Iezus obiaduie OpecŻyw 45v, 60; Boleſlaw przezwiſkiem cżyſty [Boleslaus pudicus]/ kźiążę Krakowſkie j Sendomierzſkie [...] na pierwey do węgier na zamek Xieniny nie daleko Sąncżą [...] wſtąpił. MiechGlab 8; RejZwierz 1; [zeznaję] Iſz vczywy Criſtk przeſzwyſzkyem Spyewak kupyel dom ot vczywego Stanka Kuliga ZapKościer 1580/30v; Trzeczy Swadek Grzegorſz Borſki przeſwyſkem Męndroch lat mu bendącz 40: [...] ſzeſznali przet prawyem naſzym ZapKościer 1581/44v; Ia Malgorzata wąsorſka swąſzor przeſwyſzkem wokowa wyſznawam tym nyneyſzym liſtem moym [...] ZapKościer 1582/66v, 1580/31 [2 r.], 36v, 1581/44v [2 r.], 47, 49v (11); po ſmierći Kaźimirzowey Syn Boleſław wtory przezwiſkiem ſmiáły y hoyny/ ná Kroleſtwo Polſkie był wybrány StryjKron 180; [Alexánder/ przezwiſkiem wielki/ [...] kazał ie [panny] w pocżćiwośći mieć y chowáć WerReguła 65].
Szereg: »tytuł i przezwisko« (1): Coż tedy inſzego te Herby ſpráwuią/ iedno iż nas obowięzuią/ ábyſmy śláchetnośći przodkow náſzych náśládowáli/ báwiąc ſię tákiemi cnotámi/ iákiemi oni zacnych titułow/ y sławnych domowi ſwemu przezwiſk [insignes titulos claraque familiae cognomina] nábyli? ModrzBaz 42.
2. Określenie nie będące rzeczywistą nazwą danego desygnatu lub imieniem własnym danej osoby; epitet; nomen Modrz (58): Słyſz ty licemyerniku/ Ancykryſtow ſlugo/ nyeprzyyaćyelu prawdy y krzyżá Kryſtuſowego. (–) Kogo ten woła ták pyęknymi przezwiſki? KrowObr A3, C3, 5v, 154v, 192; Miłoć kogo prawdziwym á cnotliwym zową/ Myſlże więc też ty o tym y ſercem y głową. Abyś też tákich przezwiſk ſkutkiem popráwował/ Bo ieſli tylko ſłowy/ wſzytkobyś popſował. RejWiz 99; wierni á niewierni ſą záwżdy po ſwiátu roſproſzeni/ á chociay ſpołu bywáią/ ále rozno ſą y przezwiſki/ y opátrznoſciámi Páńſkimi rozdzieleni. RejAp 92v, 15v, 17, 35, 162 [2 r.]; ktorym ieſt zwierzona tá niewinna owcżárnia Páńſka/ [...] iżby ſie oſtrzegáli onego márnego przezwiſká/ gdzie tákie Pan zowie pſy niewſtydliwemi/ ktorzy tylko leżą obżárſzy ſie/ á nie przeſtrzegáią trzody ſwoiey/ vdawſzy ſie zá złośćiwemi drogámi dla łákomſtwá ſwego. RejPos 84v, 33v, 175v, 179, 300v, 346; co ieſt lepſzego [...] cżyli być tym głogiem drapieżnym álbo tym drzewem nikcżemnym [...] Albo tym kozłem ſmierdzącym/ álbo tym wieprzem dzikim. Aczby iuż o przeźwiſko nic/ ále iákich żywotow ći pánowie wſzyſcy vżywáć muſzą/ to iuż oczy náſze częſto widáią. RejZwierc 131v, 239; Przeto Brácie chceſzli vyść ty przezwiſká tego [Zoilus]/ Nie ſzácuy mie rácżey ſam nápiſz co lepſzego. PaprPan B2v; [Tegoż przezwiſká [nazywania Boga Ojcem] vżywáło też Piſmo S. KuczbKat 14].

przezwisko czego [= jaką cechę określające] (2): GórnDworz Ll8; O nędzna á ſzalona dzyewico/ [...] izaſzli lepiey tobie to przezwiſko nośić ná ſobie thego marnego ſzaleńſtwá twego/ á niżli ſie obacżyć á vciec ſie do miłoſierdzia Páná ſwoiego RejPos 342.

przezwisko czego [= czym będące] (1): Y vyrzałem niewiáſtę ſiedzącą ná beſtiey żołtey/ nápełnioney przezwiſk bluźnirſthwá RejAp 140.

przezwisko od kogo [= kto nazywa] (2): nędzni páſterze/ ktorym wam thu Pan porucżyć racżył to niewinne ſtadko ſwoie [...] ſtrzeżcie ſie onych ſrogich dekrethow á onych márnych przezwiſk od niego/ gdzie was przez Proroká zowie niememi pſy RejPos 168v, 213.

przezwisko czyje [= kogo dotyczy] [w tym: pron poss (6), G sb (4), ai (2)] (12): RejPs 97v; Ian ſwięty powieda/ iż miał nápiſáne przezwiſko ſwoie ná ſzácie ſwoiey: Krol nád krolmi á pan nád Pány. RejAp 164v, 15v, 101v, 161v [2 r.], Ee3v; O nędzniku nędzny byś ſłyſzał v Sálomoná ábo Ezáiaſzá przezwiſká ſwoie/ iż cie Pan zowie ſynem cżárownym/ ſynem cudzołożnym/ omylnikiem á łgarzem RejPos [323]; (marg) Przezwiſká dobrey á złey żony (–) Cżytayże záſię iáko piſmo ſwięthe wſzędy á wſzędy názywa żonę pocżćiwą á pobożnie wedle woley Páńſkiey żywiącą. A iáko też záſię niepoczćiwą/ plugáwą/ á ſwowolnie żywiącą. RejZwierc 33v, 130v [2 r.], Bbbv.

przezwisko czyje [= kto nazywa] (1): o márna iáſzcżorko/ izaſzby tobie nie lepiey ſłucháć á odnośić ná ſobie ty ſwięte ſłowá á obietnice Páná ſwoiego [...] niżli maſz odnieść ná ſobye thy márne przezwiſká iego/ y ty ſrogie przeklęctwá od niego. RejPos 175v.

W połączeniach szeregowych (2): RejPos 125; Inſze tákie y owákie przymowki/ ſzácunki/ vſzcżypki/ drapánia/ przezwiká/ káptury/ ktorych pełne ieſt Wędźidło [...] puſzcżam imo ſię CzechEp 71.

W przeciwstawieniu: »osoba ... przezwisko« (1): Tu maſz roznicę miedzy Eliaſzem w oſobie/ ktory ieſzcze ma przyść przed dniem ſądnym: á miedzy Eliaſzem w przezwiſku/ ktory ieſt Ian Krzćićiel: ktory iuż przyſzedł w Duchu y w mocy Eliaſzowey. WujNT 72.

W charakterystycznych połączeniach: przezwisko cudne, haniebne, marne (3), miłe, piękne (2), przystojne (2), słuszne, sprosne (2), srogie, szpetne, święte, wdzięczne (3), złe.

Przysłowie: Piękne przeźwiſko/ Dobre chłopiſko. RejZwierc 238v.
Zwroty: »przezwisko dać (a. przydać)« (3): Powiedaſz/ iż ſam Kryſtus będąc opoką/ tho przezwiſko dał też Piotrowi/ ná then tzás kiedy mowił: Tyś ieſt Piotr álbo Opotzyſty KrowObr 13v, 5v; bo ktho krolá dobrze pochwalić chce/ y dáć oſobie iego przyſthoyne przezwiſko/ niewiem áby nád to [dobry sprawca tj. ‘rządca’] lepſze náleść mogł. GórnDworz Ii6v.

»przezwiskiem krzcić« (1): [bluźniercy] ſtolicę Apoſtolſką/ y namieſtniká Páná Chryſtuſowego zmyſlonymi powieśćiámi do wſzech ludźi hydzą [...] nierządney oney máłpie [...] przyrownywáiąc go/ y inſzymi hániebnymi przezwiſkámi krzcżąc ReszList 143.

»przezwiskiem nazywać (a. zwać, a. przezywać), mianować (się)« (3:2): Gdyż też i Pan Chrystus nie cudnym przezwiskiem nazywa takowe, ktorzy fugiunt lucem z z prawami swojemi. Diar 47; A thuby ſie mogł rozmyſlić/ w iákiey łáſce táki ieſt v Páná thego/ kogo ſobie on tak wdzyęcżnemi przezwiſki miánowáć á przezywáć racży. RejPos [323], 283v; (nagł) O ſwiętey prawdzie y o nieprawdzie. (–) ZAcna ieſt prawdá przy poććiwey głowie/ Gdyż ſie Pan z niebá tym przezwiſkiem zowie. RejZwierc 215v.

»przezwisko na sobie nosić« (2): RejPos 342; káżdemu ma być wolno o wyſtępki Rzecżpoſpolitą obrażáiące práwem cżynić/ [...] ále iż to przezwiſko [instygator = oskarżyciel publiczny] ná ſobie nośić ieſt rzecż ćięſzka [nomen accusatoris sustinere grave sit]/ á vrząd dáleko ćiężey: przeto nie ták w nienawiśći będą ći ná ktore to wſzytká Rzecżpoſpolita włoży. ModrzBaz 95.

»przezwisko odnieść (a. odnosić) [= otrzym(yw)ać]« (2): RejPos 175v; Iż kto ty miłe á wdzięcżne przezwiſká [np. pszeniczka, owieczka] odnośić będzie/ iákich wdzięcżnych cżáſow y ſpraw wſzytkich tu zá żywotá ſwego ieſzcże vżiwáć będzie RejZwierc 131.

»przezwisko [komu] przyczytywać« (1): [młodzieńcy] máyą yey [cnoty] ták wiele yáko ná wroblowey goleni myęſá Kthore ſnadź przezwiſká [chłopiątka złodzieje z początka]/ właſnye im ye przycżytáyą/ bo wtákye dzis podeyrzenya chłopyętá przyſzły/ że zá ledwe im kto dobre ſlowo rzecże. GliczKsiąż H6v.

»tytułować przezwiskiem [sb N]« (1): Ale chłopyętá co zá chwałę á ſlawę dobrą odnoſſą od ludzi s tego ſwego dworáckyego ſzkołowánya/ ty boże wyedz. [...] Dla ich záchowánya tytułuyą ye tem przezwiſkyem/ chłopyątká złodzyeye s pocżątká GliczKsiąż H6v.

»[czemu] przezwisko znaleźć« = nazwać (1): A ieſli mierność (ná co mi káżdy pozwoli) cnotą názwáć muśim/ ná ćię ſámégo ſię puſczę/ ábyś pijánſtwu ſłuſzné á przyſtoyné przezwiſko ſamże ználazł. KochPij C3v.

Wyrażenia: »niegodny [jakiego] przezwiska« (1): druga białagłowá będzie miáłá nieſpokoine oko/ obycżáie pieſzcżone/ á thwarz w ktorey iáko w źwierciedle widzieć będzie puſtotę wiele tákich ludzi naidzie/ ktorzy vpodobawſzy ono ſobie [...] názową tho wnet pięknoſczią/ áno będzie przezwſtyd iákiś obárwiony/ nigdy niegodny tego ſwiętego przezwiſká pięknośći. GórnDworz Ll8.

»własne przezwisko« (2): A ták wyſpiewáwayćie rozlicznie poczćiwoſć imienia iego ktorego poyazd ieſt bárzo ſnádny ná powietrzu á właſne ieſt przezwiſko iego [Boga] zbáwićiel záchowáwáiący káżdego. RejPs 97v; Epitheton, Latine, Adpositum vel Adiectivum, Właſny tytuł/ Właſne przezwisko komu oſobliwe. Mącz 107a.

Szeregi: »przezwisko i przeklęctwo« (1): RejPos 175v cf przezwisko czyje [= kto nazywa]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przezwisko i przymowka« (1): A rozne tho było wyznánie ich od onych náucżonych w zakonie/ ktorzy go tylko zwáli miſtrzem/ á nie przywłaſzcżáli mu Boſkiey możnośći iego: á też ledá iáko bywáli odpráwowáni v niego/ y náſłuchywáli ſie też cudnych przezwiſk y przymowek od niego. RejPos 213. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (1):
Zwrot: »malować [jakim] przezwiskiem«: A coż tu rzecże mędrek álbo on wymyſlácż co go [Boga] máluie dziwnemi przezwiſki/ zowąc go niedoſkonáłym Bogiem/ iedno Bogiem z Bogá pochodzącym RejZwierc 11v.

Synonimy: imię, miano, mianowanie, nazwisko.

Cf [PRZEZWISZCZE]

JR