« Poprzednie hasło: NAZWANY | Następne hasło: [NAZYR] » |
NAZWISKO (115) sb n
-zw- (114), -źw- (1); -zw-:-źw- CzechRozm (36:1).
na- (64), nå- (49); na- RejAp, GrzegŚm, RejPosWstaw, PowodPr, CiekPotrSzym; nå- GrzegRóżn (18), BudNT, ModrzBaz, SkarŻyw, GrabPospR, GosłCast; na- : nå- GroicPorz (1:1), RejPosRozpr (8:1), CzechRozm (26:11), StryjKron (2:1), CzechEp (16:4), NiemObr (4:1), WujNT (2:7); o jasne.
sg | pl | |
---|---|---|
N | nazwisko | nazwiska |
G | nazwiska | nazwisk, nazwisk(o)w |
D | nazwisku | |
A | nazwisko | nazwiska |
I | nazwiski(e)m | nazwiskami, nazwiski |
L | nazwisku | nazwiskach |
sg N nazwisko (23). ◊ G nazwiska (16). ◊ D nazwisku (1). ◊ A nazwisko (13). ◊ I nazwiski(e)m (20). ◊ L nazwisku (3). ◊ pl N nazwiska (10). ◊ G nazwisk (6), nazwisk(o)w (1) GroicPorz. ◊ A nazwiska (8). ◊ I nazwiskami (4) GrzegRóżn (3), CzechEp, nazwiski (4) RejAp, RejPosRozpr, CzechRozm (2). ◊ L nazwiskach (6); -ach (4), -åch (2); -ach NiemObr; -ach : -åch GrzegRóżn (3:2).
Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.
nazwisko czego [= w czym używane] (1): Lecż iesli gadká o ſłowo/ á (o) nazwiſká [de verbo et nominibus] zakonu wáſzego pátrzćie ſię ſami. BudNT Act 18/15.
nazwisko czyje [G sb i pron] (4): Náyduią ſie y inſze w piſmie ſwiętym názwiſká rzędzicielow ábo ſprawc koſcielnych. RejPosRozpr c2v; CzechEp 145, 425; WujNT 444.
Z nazwą w N (15): GroicPorz y2v; CzechRozm 14v, 51v, 129v [2 r.], 130, 202v [2 r.]; y niewiem cżemu ſię ták Papieżem názywa? iákoby on miał być wſzytkich oycem: iáko ſobie niektórzy to názwiſko iego Papá wykládáią. CzechEp 425, 236, 239, 339, 340. Cf Fraza, »nazwiskiem nazywać«.
Z nazwą w G (5): GrzegRóżn B3v; Te rzecży y drugie im podobne/ o ktorych ná inſzych mieyſcách mowić będźiemy/ ieſli godne ſą nazwiſká praw [an legum nomine digna sint]/ niech ſądzą mądrzi. ModrzBaz 72v; CzechEp 222; WujNT 530. Cf Wyrażenie przyimkowe,
Z nazwą w składni zgody (4): potym y drugie názwiſko/ to ieſt Bethulę przydáie CzechRozm 130, 130; bo oni choćiaż niechcą być Antropomorphitámi heretykámi názwiſkiem/ iednák ták ſobie cżęſto Bogá z głowy ſwey/ iáko iednego cżłowieká máluią CzechEp 255. Cf »nazwiskiem nazywać«.
W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy (3): (marg) Prorocy. (–) Prorockie názwiſko iáſne ieſth. RejPosRozpr c2, c2v; GrabPospR Nv.
W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy etnicznej [w tym: wedle nazwiska jakiego (1), z jakiego nazwiska (1)] (2): ROZMOWY CHRISTIANSKIE. Ktore z greckiego názwiská/ Diálogámi zowią CzechRozm kt, 58.
W połączeniu z etymologią nazwy (1): Nazwiſká od miſtrzow ſwoich nowych: od ktorych ie/ miáſto Chrześćijánow/ Lutrámi/ Káluiniſtámi/ Serwetany zową. WujNT 31.
W połączeniu szeregowym (1): ważyli ſie náwymyśláć wiele ſłowek/ imion/ názwyſk y tákich y owákich terminow/ piſmu ś. nigdy nieznáiomych. CzechEp 232.
W charakterystycznych połączeniach: nazwisko greckie (2), jasne, lepsze, ludzkie, łacińskie, nieznajome, nowe (2), obce, polskie, proste, przyczytane [komu] (2), rozumiane, sprosne, ućciwsze, zacne, zmyślone, zwyczajne; nazwisko [komu] służy (3); nieznajomość nazwiska, własność; nawymyślać nazwisk(a), używać (używanie) (2); nazwiskiem rozeznany [od kogo], rozumie się; (z) nazwiskiem [komu] służyć (2); powod brać od nazwiska; nazwisku znaczenie odejmować; nazwisko przydawać, wykładać; pod nazwiskiem [czego] wydano.
»[jakim, którym] nazwiskiem nazywać (a. zwać), (na)zwan(y)« [w tym: z nazwą w N (1), z nazwą w składni zgody (1)] [szyk zmienny] (5:3): Takowe lity Láćinnicy zową czworakim názwiſkiem GroicPorz y2v; Bo Iſtność nie ieſt ći Duch/ áni rzecz żywiąca [...] Lecż ieſt proſte názwiſko/ kthorem zwáć możemy Wiele rzecży GrzegRóżn N3, M4v; CzechRozm 114, 130 [2 r.], 254; bo on názywáiąc tym nazwiſkiem trzech/ oycá/ ſyná/ y duchá ś. nigdy ich przedśię w iednego Bogá nie ſkłádał NiemObr 126.
»nazwisko przyjąć (a. przyjmować)« (2): ktore Márcyonitámi ábo Ariany (Lutrámi ábo Kálwiniſtámi) zową/ ći iuż przeſtáli być Chrześćijány: że ſtráćiwſzy imię Chriſtuſowe/ ludzkie y obce nazwiſká przyięli. WujNT 444, 445.
»malowany nazwiskiem [czego]« = udający (1): Gdyż tego/ co I.M. cżyni/ żaden nigdy z wiernych prawdźiwie/ á nie z málowánych názwiſkiem wiary krześćiánſtwá [tj, wiernych i chrześcijan]/ nie cżynił CzechEp 88.
»[ktorego] nazwiska (nie)godzien« = nomine dignus Modrz [szyk 1:1] (2): ModrzBaz 72v; Co mię też Tokrzem názywa/ y ná tym mi krzywdę cżyni: bom tego názwiſká niegodźien: żem ſię rzemięſłá tego oſobliwego y miſternego [...] nie náucżył. CzechEp 64.
»(ani) nazwisko i (ani) rzecz« [szyk 1:1] (2): Troycę tę y oſoby porzućiwſzy/ iáko rzecż y názwiſká zmyſlone/ tylko ſie nabárziey o bytność ſyná Bożego záſtáwiáią CzechRozm 19, 142.
»nazwisko i skutek [= istota rzeczy]« (1): iż to imię Bog/ y z názwiſkiem y z ſkutkiem y właſnie y oſobliwie ſámemu Bogu oycu wſzech rzecży ſtworzyćielowi ſłuży CzechEp 240.
»słow(k)o abo (a, i) nazwisko« = verbum et nomen PolAnt (6): Oto widźiſz iákić to ieſt Bábilon w nowośći y záćmieniu ták mnogich słow ábo nazwiſk. GrzegRóżn H3; BudNT Act 18/15; CzechRozm 18v, 197, 202v; wźiął ſię zá to ſłowko ábo názwiſko Bog: [...] o ktorym długą cżyni roſpráwę CzechEp 236. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.],
nazwisko czyje [w tym: G sb i pron (6), ai (poss) (2), pron poss (1)] (9): GrzegRóżn I4; Dwoiákie naźwisko iednego nie może pogodźić Mátheuſá z Lukaſżem. CzechRozm 153 marg, 42, *3; Bo Radogoſt y Dobrogoſt poſpolite ſą ſtárych Sławakow názwiſká. StryjKron 36. Cf Zwroty.
Z nazwą w N (1): iż Anioł dla názwiſká Bożego Iehowáh/ ieſt ſynem Bożym CzechRozm 42.
Z nazwą w G (1): dwu Bogow ſtánowią/ Iednego który imieniem iednego Bogá ieſt názwan/ tho ieſt/ Bog Oćiec/ A drugiego/ ktorego nazwiſkiem cżłowieká Iezuſá Kryſtuſá/ (to ieſt/ Słowá wćielonego) zową ábo wykłádaią GrzegRóżn B4.
W charakterystycznych połączeniach: pospolite nazwisko; nazwiska używać; nazwisko rozumieć; nazwiskami rozeznawać [co].
»[czyim, którym] nazwiskiem nazywać (a. zwać), mienić; nazwiskiem nazywany« [szyk zmienny] (2:1;1): GrzegRóżn B4; A co ſie tknie Zorobabelá y Sálátyelá/ co mniemáſz áby też tymi nazwiſki w pokoleniu inſzym/ drudzy tákże názywáni nie byli/ w ktorym ſie iedni názywali? CzechRozm 152v, 103v; Ieſli tu kogo kártá która zárumieni, Wſzák ſię nikogo właſnym názwiſkiem nie mieni CiekPotrSzym )?(3v.
Z wyrazem określającym w G (1): GrzegRóżn 14 cf Wyrażenie przyimkowe,
Z wyrazem określającym w składni zgody (1): RejPosWstaw [1433] cf »niegodzien [jakiego] nazwiska«.
W charakterystycznych połączeniach: nadobne nazwisko, potworne; [którego] nazwiska używać; [od kogo] nazwisko wziąć; [jakim] nazwiskiem wspominać.
»mieć [jakie] nazwiska« = być jakoś określanym (1): Ma nád tho żywot on wiecżny mimo then tytuł/ ine theż názwiſká ſwe/ iáko Kryſtus názwał go łonem Abráámowym GrzegŚm 41.
»nazwisko nosić« (1): Iam nic dobrégo/ to nazwiſko noſzę. GosłCast 44.
»zwać się (a. być zwan) nazwiskiem [kim]« [szyk zmienny] (2): GrzegRóżn K4; Abowiem zwáć ſię názwiſkiem ſługą ſług Bożych: á przedśię nigdy żadnemu nie ſłużyć [jest szydzić z nich] CzechEp 334.
»niegodzien [jakiego] nazwiska« (1): ktory nie ma Apoſtolſkiey náuki/ álbo on [kościół] ktory ią ma przenáſláduie/ á kthory w náuce Apoſtolſkyey nie trwa/ niegodzyen ieſt Páná Kryſtuſowego y Apoſtolſkiego názwiſká [tj. nazwy: apostolski]. RejPosWstaw [1433].
»własne nazwisko« (1): Abowiem ktory drzewiey chćiał ſię zwáć Bogiem Abráhámowym y oycowſkim/ pokazał ſię potym w Perſonie Syná ſwego/ áby iuz teraz właſnym nazwiſkiem był zwan Oycem Kryſtuſowym. GrzegRóżn K4.
Synonimy: 1. imię, miano, mianowanie, przezwisko; 2. imię, miano, tytuł.
Cf NAZWANIE
MP