[zaloguj się]

POWAŻNOŚĆ (88) sb f

Oba o jasne, a pochylone.

Fleksja
sg
N powåżność
G powåżności
D powåżności
A powåżność
I powåżnością
L powåżności

sg N powåżność (36).G powåżności (16).D powåżności (6).A powåżność (20).I powåżnością (6).L powåżności (4).

stp brak, Cn s.v. powaga, Linde XVIXVIII w.

1. Poważanie, uznanie; autorytet, prestiż; znaczenie; auctoritas Mącz, Calag, Calep, Cn; dignitas Mącz, Cn; gravitas Calag, Cn; existimatio, honorificentia Mącz; amplitudo, granditas, pondus Cn (72): Mącz 12b; BiałKat 36; Iákoſz ſie tego Kośćiołá trzymáć niemamy/ ktory áż do wyznánia rodzáiu ludzkiego od Apoſtolſkiey Stolice/ przez náſtępowánie porządne iednego Biſkupá zá drugim [...] záwſze gorę y przodek poważnośći otrzymał? WujJud 116v; Trzymá mię w kośćiele Bożym wyznánie wſzytkich narodow/ y powazność cudy zácżęta/ nádzieią vchowánaSkarJedn 33; CzechEp 200; Calep 118b; WujNT 17.

poważność czego (22): KuczbKat 75, 150; Heretycy ći ſą/ ktorzy ſłowem Bożym przećiw ſłowu Bożemu walczą: [...] áby niepráwośći myśli ſwoiey poważnośćią ſłowá Bożego zálećili. WujJud 21, 28v, 119; RejPosWstaw [1432] marg; Tym bowiem ſpoſobem y drogą [tj. mając zgodny senat, który zatwierdza prawa i dekrety] Máyeſtat pánowánia tym więcey będzie vtwirdzony y poważność práwá v wſzytkich będzie ſławnieyſza y pewnieyſza. Phil 3; WujNT 193 marg, Zzzzz4; Tu Heretyk ták przypárty co rozumieſz gdźie ſtrzeli? inácżey nie ieno záprzeć kśiąg obiáwienia Ianá ś. poważnośći. WysKaz 36; SarnStat 27, 1309; [iżbyśmy się strzegli takich przezwisk, przez które bywa lżona poważność prawdy Bożey AktaSynod I 68]. Cf »poważność Kościoła«, »poważność sądu«, dla poważności czego.

poważność około czego (1): WujNT 9 cf »władza i poważność«.

poważność czyja [w tym: G sb i pron (14), sw(oj)a (2), ai poss (1) ] (17): RejPs 150; Existimationi suae consulere, Mieć wzgląd na ſwą poważność. Mącz 111b; Mihi ante oculos versatur Reipub. dignitas, quae me ad se rapit, Leży mi ná oczu wiye mi ſie przed oczymá poważność Rzeczypoſpolitey ktora mie do ſiebie prziciąga. Mącz 488b; KuczbKat 235; WujJud 65v, 116v; WujJudConf 27v, 92; StryjKron 562; Kryſtus [...] modlił ſię/ áby oná zaſługá cżłowiecżeńſtwá iego [...] przynioſzlá [!] mu nie ták dálece z zaſługi á prośby/ iáko więcey [...] z poważnośći iego przyrodzoney ſkutek iemu powinney chwały przedwiecżney Boſkiey CzechEp 200, 200; WujNT 467; co ſię tknie poważnośći tey ſtárodawney Fámiliey/ tedy po Krolewſkiey doſtoynośći w tym Kroleſtwie [...] záwſze mieyſce niemal pierwſze miáłá. WysKaz 40; SarnStat 38; PowodPr 20; SkarKazSej 659b; [Nád [to] przyſtępuie poważność wſzyſtkich Theologow/ y Canoniſtow/ ktorzy ten Kontrákt ſłuſzny być powiádáią. ŚmiglLichwa 33; GilPos 41v]. Cf dla poważnośći czyjej.

W połączeniach szeregowych (4): Anſehen. Poważność/ Zacność et záwołánie. Gravitas, autoritas. Pondus autoritatis. Calag 27b; CzechEp 200; RybGęśli A3; poważność y moc y władza krolewſkiego máieſtatu oſłábiáłá/ fáłſzywym y nieroſtropnym wolnośći ſzkodliwey rozſzerzánim/ śćiśniona y ſkrocona. SkarKazSej 659b; [WerReguła 19].

Zwroty: »[jakiej], w [jakiej] poważności być« [w tym: u kogo (1)] [szyk zmienny] (3): Hiſzpan też był Quintilianus/ Orator y Philozoph przednie náucżony/ wielkiey poważnośći v Ceſárzá Gálby BielKron 280; KwiatKsiąż G3v; Primario loco esse, W pierwſzey poważności być. Mącz 322a; [KOſćioł záwżdy ieſt iedney poważnoſći. HerbOdpow H5 marg].

»mieć poważność« [w tym: przed kim (1), [u kogo], w sobie (1)] = dignitate excellere Mącz [szyk zmienny] (3): Eo est nostra pluris autoritas, Tym więcey waży powagá náſzá/ álbo tym mamy więtſzą poważność. Mącz 307a, 46b; WujJudConf 27v; [Apoſtoł iákoby przymuſzony/ vdał ſie ná opiſowánie ſpraw ſwoich/ [...] dáleko nád inſze wſzytki Apoſtoły zacnieyſzych/ co dla tego okazał/ áby on v nich [...] miał ſwoię poważność/ á oni áby byli wzgárdzeni GilPos 41v].

[»w poważności mieć«: Piſmá Swięte káżdy w wielkiey poważnoſci mieć ma HerbOdpow F, D3v.]

»utracić poważność [czego = spowodowaną czym]« (1): Existimationem pudoris sui amittere, Vtraćić chwałę á poważność wſtidliwośći. Mącz 111b.

»uwłoczyć (a. uwłaczać) poważności« = minuere authoritatem Mącz [szyk zmienny] (3): Detrahere de authoritate Senatus cui opponitur onerare senatum summis laudibus, Vwłóczyć yem poważnośći/ mniey o nich trzimáć. Mącz 461d, 223a; Kto chce/ o nim [o królu] ſzemrze/ káżdy go ćwiczy/ y pedágogiem iego być chce/ y poważnośći iego vwłoczy. SkarKazSej 659b.

»poważność (sobie) (z)jednać« [szyk zmienny] (2): SkarŻyw 511; Chriſtus cudámi ſobie ziednał poważność WujNT 17.

Wyrażenia: »poważność Kościoła (Bożego)« (4): Widźiſz iáko ten Kośćioł Auguſtyn ś. opiſuie: z iednoſtáynego zezwolenia y zgodney wiáry ták wiele narodow po wſzyſtkiem świećie/ y káżdego wieku/ z poważnośći tego świętego Kośćiołá rozmáitemi cudámi/ nádźieią y miłośćią y ſtárożytnośćią vgruntowánego WujJud 136v, 200v; Iabych Ewángeliey nie wierzył/ by mię poważność kośćiołá nie poruſzáłá. WujNT 655, 9.

»poważność sądu, sądowa« (4:1): Wtore/ iż gdy by winá niebyłá braná/ poważnoſć y vtćiwoſć Sądu niſzczáłáby. GroicPorz c4; POważnoſć tego Sądu táka ieſth/ iże ná nim ſtronie poważney/ żadna odwłoká/ [...] niebywa daná GroicPorz i4v, i3, i4v, nn3.

»wielka poważność« [szyk 10:1] (11): BielKron 280; KwiatKsiąż G3v; Dignitate excellere, Dignitate ceteris excellere, Mieć poważność więtſzą przed inſzemi. Mącz 46b, 307a; Ale ácż wielka záwżdy poważność ich [kapłanów starego zakonu] byłá/ wſzákże nowego Zákonu Kápłani/ wſzyſtki inſze Kápłany pocżćiwośćią przechodzą KuczbKat 235; ták wielka byłá poważność y záwołánie Witołdowo w Polſzcze/ z ktorego porády długi czás Iágieło wſzytko ſpráwował/ iż Polacy Witołtá więcey niż Krolá czćili y ważyli StryjKron 562; PowodPr 51; [HerbOdpow D3v, F]. Cf »dla więtszej poważności«, »ku więtszej poważności«.

Szeregi: »chwała a poważność« (1): abychmy teſz naſladuiąc woley ſwiętey iego znali go [Chrystusa] łaskawego miłoſiernego krola gdy ſtanie w ſrogoſci maieſtatu ſwego: wielkiey chwały a nieskonczoney powaznoſci. RejPs 97.

»poważność i mądrość« (1): Ktore tráktaty kiedy/ pacta, foedera, z poſtronnymi temu Kroleſtwu potrzebne ſtánowione bywáły/ gdźieby oſoby Duchowne poważnośćią y mądrośćią ſwą w nich nie przodkowáły? PowodPr 20.

»poważność i ochędożności« (1): Eripere ex dvitate ornamenta, Poważność y ochędożnośći mieſckie odyąć. Mącz 346c.

»poważność i pewność« (1): Piſmá święte Prorockie y Apoſtolſkie [...] poważność y pewność ſwoię nie od ludźi biorą/ ále ſámę w ſobie doſtątecżnie [!] máią. WujJudConf 27v.

»świadectwo i poważność« (3): áby w Kośćiele było záchowáne vżywánie odpuſtow/ ludu Chrześćiáńſkiemu bárzo pożytecżne y świętych Conciliy świádectwem y poważnośćią pochwalone WujJud 92, 28, 240.

»poważność, (i) uczciwość« [szyk 2:2] (4): Acz káżdemu Sądowi/ y káżdey zwirzchnoſći/ [...] vtćiwoſć przyſtoi czynić/ wſzákże thy ſrzodki ku poważnoſći y vtćiwoſći Sądowey dźiwnie káżdego pobudzáią. GroicPorz i3, c4, i4; honorificentia, Poważność vczciwość Mącz 157d. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»władza i poważność« (1): Obácz iáká ieſt władza y poważność kośćiołá Bożego/ około chwały Bożey WujNT 9. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»poważność i zachowanie« (1): Com dla tego przypomniał/ áby ſie lud krześćiáńſki obacżył/ iáko nierownie więtſzą poważność y záchowánie świąt w krześćiánách/ niż kiedyś w żydach náydowáć ſie ma. PowodPr 51.

»poważność a zacność« (1): ktorych [pożytków z czytania książek] zaiſte wiele ich ieſt/ y wielkich/ á wſzakoſz wielkiey by by [!] to poważnośći á zacznośći rzecż byla KwiatKsiąż G3v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »dla poważności« (3): [i dołożono, że dla poważności, których nie wiemy, czemu Kondycyja ma być ważniejsza, ponieważ swe osiadłości mają, niż drugich, którzy z nimi w tym się zrównali. AktaSejmikPozn 1587/48.]

~ dla poważnośći czego (2): (Day Pánie Boże/ áby przy zwierzchnośći Duchowney ktorey to właśnie należy/ był też [...] y Krol I.M. zwierzchni Pan náſz/ dla więtſzey tey ſpráwy poważnośći. PowodPr 47, 53.

dla poważnośći czyjej (1): Owa ieſliby mieyſce piſmá ſámo przez ſię nie było iáſnie dowodne/ tedy przynamniey dla poważnośći tákich wykłádácżow/ ſłuſznie miáłoby być v káżdego bácżnego przyiemne. WysKaz 34.

Wyrażenie: »dla więtszej poważności« (2): Ieſli kiedy pobożni przodkowie náſzy/ podobne Akty w kośćiołách miewáli/ tedy to cżynieli dla więtſzey poważnośći mieyſc onych/ áby też do nich roſpráwy ſwe ſtoſowáli PowodPr 53, 47. ~

»ku poważności« (2):

~ Wyrażenie: »ku więtszej poważności« (2): BOĆ go [sakrament małżeństwa] ſam [Bóg] raczył vſtáwić zálećić vmocnic/ A ku więtſſey poważnoſci ſwą mocą poſwięćić MrowPieś 22; ArtKanc N12. ~

Przen [czego] (1): Pátrzay ná okrąg murow/ y w rum obrocone Theatrá/ [...] To ſą Rzym. Widziſz iáko miáſtá ták możnego/ Y trup ſzczęśćia poważnośc [!] wypuſzcza pierwſzego. SzarzRyt D2v.
2. Zrównoważony sposób bycia, stateczność, godność; gravitas HistAl, Mącz, Modrz, Cn; dignitas Mącz, Cn; magnanimitas, maiestas, ornamentum Mącz (16): Mącz 204c; A wſzakoſz z obudwu ſię ſtron trzeba obawiać/ iżeby poważność w ſproſtną ſrogość/ á ſkłonność w błazeńską lekkość nieprzemięniáłá ſię. KwiatKsiąż D4; WujJud 136v; [żeby nie byłá ſłába poważność iákoby w Komedyi CiceroBBud 2].

poważność w czym (2): Maiestas orationis, Spániłość y Poważność w rzeczy. Mącz 205a; Phil G4.

poważność czyja [w tym: G sb i pron (4), swa (2), ai poss (2)] (8): HistAl B5; GroicPorz b2; BielKron [3322]; Retinere in rebus asperis dignitatem, Nic od poważnośći ſwey nieodſtępić w przećiwny fortunie. Mącz 89a; Maiestatem populi Romani imminuere, Poważność ludu Rzimskiego lżić. Mącz 223b; SkarŻyw 317; wezmi WKM przed się Zygmunta dziada swego powaznosc, aStefana męstwo ActReg 31; SkarKazSej 672b; [Mogł to [Bóg] ſpráwić drugie cudo/ że iey [Maryi] do máćierzyńſkiey poważnośći/ nie zbywáło ślicznośći pánieńſkiey BzowRóż 51].

W połączeniu szeregowym (1): roſtropność [...] ieſt nailepſzą wſzytkiego żywotá ludzkiego rzędzićielką/ przywodząc wſzytko ku ſtátecżnośći/ ku prawdzie y poważnośći ModrzBaz 8.

W przeciwstawieniach: »poważność ... bałamuctwo, dowcip, pirzchliwość« (3): Odpowiedział Alexander ſtarym rycerzom/ daleko wolę mieć ſtarſzych poważnoſć opatrzną/ nizli młodych pirzchliwoſć nie opatrzną HistAl B5; WujJud 186; [ludzie mówiący pochlebstwa] vżywáią do tego rzemięſłá nie tylko wichrowáthego y rozmáitego dowćipu/ ále też nieiákiey w mowie poważnośći/ ná kſtałt [!] iákoweyśi zmyſloney dobroći y wſtydu Phil G4.

Szeregi: »dostojność i poważność« (1): Krol (mowi piſmo) śiedząc ná ſtolicy ſądow ſwoich/ roſpraſza wſzytko złe/ ſámym weyrzenim ſwoim. Gdy Páńſka doſtoyność y poważność mocna ieſt: wſzytki niezgody wáſze vćiekáć y pſowáć ſię muſzą. SkarKazSej 672b.

[»poważność i srogość«: Przetho mężowi w domu pod czás/ wedle ſtanu iego/ należy też okázowáć poważność y też mierną ſrogość MrowStadło E3.]

»stateczność, poważność« (1): Trzebá też áby Sędźia [...] w ſobie miał/ [...] wymownoſć/ ſtátecznoſć/ oſoby poważnoſć GroicPorz b2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (2): rzecż iego [mowa ś. Leona] poważna y wſpániáła/ iáką trudno v innych doktorow tráfić/ nigdy z ſwey miáry z ſłodkośći y poważnośći niewychodziłá SkarŻyw 317.

W połączeniu szeregowym (1): Skromność/ hoyność/ vkłádność/ wſpániáłość/ pokorá/ Poważność/ cnoty rożne/ nie czyniły ſporá W tym cnym duchu SzarzRyt D.

Synonimy: 1. baczność, cześć, szacunek, uznanie; 2. dostojność, godność, stateczność, statek.

Cf WAGA, WAŻNOŚĆ

JR