[zaloguj się]
[pdf]

PRAWOŚĆ (29) sb f

a oraz o jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
N prawość
G prawości
D prawości
A prawość
I prawością
L prawości

sg N prawość (6). ◊ G prawości (8). ◊ D prawości (1). ◊ A prawość (6). ◊ I prawością (1). ◊ L prawości (8).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Zgodność z przyjętymi normami, zasadami, prawami, realiami; aequitas Vulg, PolAnt; rectitudo, rectum PolAnt, Cn; iustitia Vulg; veritas, verum Mącz; conscia mens recti eunomia Cn (29):
a. Uczciwość, cnotliwość, moralność (13): Drugi przywiley miáło ćiáło/ iſz zá tą powolnośćią/ ktorą duſzy y rozumowi cżyniło/ vmieráć nigdy niemogło: ále duſzá/ oną práwośćią pierworodną obdárzona/ ożywiáć ćiáło ná wieki mogłá SkarŻyw 260.

prawość naprzeciwko komu (1): áby pánowie ſlugi ſwoie miłowáli/ y práwość náprzećiwko im záchowáli/ pámiętáiąc náto/ iż máią teſz páná nád ſobą. KrowObr 62.

prawość czyja [zawsze: pron poss] (3): i okazał mu doſtatecznié prawośc [!] ſwoię wtem wſzyſtkiem co Spiérze vczynił MurzHist V2v; KrowObr 163v; Kto chodzi wprawośći ſwey boiſię Iehowy/ á kto wywraca drogi iego/ gárdzi nim. BudBib Prov 14/2.

W połączeniu szeregowym (1): Dla przyięćia ćwicżenia roſtropnośći/ ſprawiedliwośći/ y ſądu/ y práwosći. BudBib Prov 1/1.

Szeregi: »prostota i prawość« (1): Y ták w oney proſtoćie y práwośći/ cżynili wolą Bożą/ ták łácno/ iáko gdy kto po wodzie płynie. SkarŻyw 260.

»sprawiedliwość i (ani) prawość« = iustitia et rectitudo PolAnt (2): BibRadz Deut 9/5; Dárowna teſz byłá oná pierworodna ſpráwiedliwość y práwość/ á porządek duſzny z ćiáłem y żądza [!] ćieleſną/ y zwolą rozumną SkarŻyw 261. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»prawość a szczerość« (1): co ieſliżem tym komu g woli vczynił/ o dźiękę mi ſye ſtárác nietrzebá: ále ieſli komu będźie przećiwno/ o vrągánié y pośmiéch nie wątpię: ábowiem to poſpolita dźiśieyſzych wieków/ iż práwość á ſzczerość ſproſnośćią zową SienLek Vuu2v.

W przen (4): proſimy pokornie ſwietego miłoſierdzia thwoiego aby nas nędzne a vpadłe ſtworzenie ſwoie przywieſc raczył na drogi takiey prawoſci: iako by ſcieſſki naſſe niebyły od wrocone: od takich ſpraw ktoremi bychmy ciebie pana ſwego naſladuiąc wradoſci nalezli RejPs 188v; A przetoż ſąd ná zad vſtąpił ſię/ á ſpráwiedliwość z dáleká ſtánęłá/ bo ſię prawdá powáliłá ná vlicách/ á práwość wnidź nie mogłá. BibRadz Is 59/14; BudBib Ps 26/11.
Wyrażenie: »prawość serca« (1): Nie dla wáſzeyći ſpráwiedliwoſći/ áni práwoſći ſercá [non propter ... rectitudinem cordis] wáſzego wnidźiećie w oſiádłość źiemie ich BibRadz Deut 9/5.
b. Prawdziwość (3): Verum et falsum contraria, [...] Prawdźiwość/ práwosć/ ſzczyrość/ niefałſziwość. Mącz 489b, 489b; Bo niemaſz w vśćiech iego práwośći/ śrzodek ich zgniłośći/ grob otwarty gárdło ich/ ięzykiem ſwym przymiláią ſię. BudBib Ps 5/9[10].
c. Sprawiedliwość (13): Vwierzył Abram Bogu/ á pocżytáno mu tho ku práwośći. Leop Gen 15/6.

prawość czego (1): Ieſli ktho ſſuka w nim mocy/ namocnieyſzy ieſt: Ieſli práwośći Sądu/ żadny nie ſmie zá mną ſwiádectwá dáć. Leop Iob 9/19.

Zwroty: »czynić prawość« = facere quod est rectum PolAnt (4) : ktory [Dawid] vſtrzegł przykazań moich/ ktory też chodźił zá mną wſzem ſercem tylko (to) cżyniąc co ſłuſze prze-demną (marg) wła. cżyniąc tylko práwość w ocżach moich. (—) BudBib 3.Reg 14/8, I [212]a marg, 4.Reg 15/34, 16/2.

»(roz)sądzić w prawości« = iudicare in aequitate Vulg; aequitates a. in rectitudine iudicare PolAnt [szyk zmienny] (5): Niech ſie weſelą y raduią pogani/ ábociem ſądziſz ludzi w prawoſci TarDuch D8; Bo then okrąg ſwyátá tego w ſwey ſpráwiedliwośći/ Rozſądzi Pan ſpołu z ludźmi w tákowey práwośći/ Ktorey rozum nye ogárnye y zyemikye niſkośći. LubPs X; Leop Ps 97/9; BudBib I 304a marg, Ps 96[95]/10.

Wyrażenie przyimkowe: »w prawości« = sprawiedliwie; in aequitate Vulg; in rectitudine PolAnt (6): Ale będzie ſądźił w ſprawiedliwoſći vbogie/ á będzie karał w práwoſći/ áby bronił na źiemi vtrápionych BibRadz Is 11/4. Cf Zwrot.
W przen (1): Stolicá twoiá Boże ná wiek wiekow/ laſká práwośći laſká kroleſtwá twego. Vmiłowałeś ſpráwiedliwość/ á nienawidźiałeś niepráwośći WujNT Hebr 1/8.

Synonimy: a. cnotliwość, prawda, prawdziwość, uczciwość; b. prawda, prawdziwość; c. słuszność; d. sprawiedliwość.

Cf NIEPRAWOŚĆ, PRAWOTA

MP