[zaloguj się]
[pdf]

BIESIADA (364) sb f

-e- (61), -é- (19); -e- ForCnR (2), Mącz (40), Strum, Oczko, ZawJeft (2), KochJez, KochProp (2), KochPij, KochAp, SarnStat; -é- KochZg, BiałKat; -e- : -é- OrzQuin (1 : 1), KochPs (1 : 1), KochFr (5 : 4), KochPieś (2 : 2), PudłFr (8 : 1); oba a jasne (z wyjątkiem G pl).

Fleksja
sg pl
N biesiada biesiady
G biesiady biesiåd
D biesiedzie, biesiadzie biesiadam, biesiadóm
A biesiadę biesiady
I biesiadą biesiadami
L biesiedzie biesiadach
V biesiado biesiady

sg N biesiada (51). ◊ G biesiady (36). ◊ D biesiedzie (3) ForCnR, Oczko, BielSjem, biesiadzie (1) Mącz. ◊ A biesiadę (46). ◊ I biesiadą (4). ◊ L biesiedzie (76). ◊ V biesiado (1). ◊ pl N biesiady (34). ◊ G biesiåd (33); -å- (30), -a- (1) GrabPospR, -(a)- (2). ◊ D biesiadam (2) RejKup, RejZwierc, biesiadóm (1) Mącz; -am (1) -(a)m (1). ◊ A biesiady (33). ◊ I biesiadami (6). ◊ L biesiadach (37); -ach (22), -åch (11), -(a)ch (4); -ach RejPs, OrzList, Mącz, MycPrz, ModrzBaz (4), StryjKron, KochJez, KochFr, WerGośc (2), WujNT (4), SarnStat, GrabowSet, CiekPotr; -åch BielKom, RejWiz (2), RejZwierz, BibRadz, RejZwierc, RejPosWstaw, Phil, PowodPr; -ach : -åch BielKron (1 : 1), RejPos (1 : 1). ◊ V biesiady (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Wystawna uczta, przyjęcie, zabawa, hulanka, zebranie towarzyskie, towarzystwo; convivium Mymer1, Mącz, Calag; symposium BartBydg, Mącz, Calep, Cn; compotatio BartBydg, Mącz, Cn; phiditia (pl), convivium Mącz, Cn; epulatio, nephalia Calep, Cn; caena, collatio, comessatio, deliciae, epulum, symbolum, syssytia, voluptas Mącz; pocula Calag; epularia Calep; accubatio epularis, amicorum concoenatio, dominium, polluctus, polluctura, prandium Cn (347): ForCnR Bv; Mymer1 40v; BartBydg 107, 144; BielŻyw 10, 65, 100, 104, 144; RejPs 100v; RejRozpr Gv, G4v, H3, I2; dawala theſz tha zophia kurczątha yaycza na byeſzyady, kthore zdworzani myewala bo ſzyą ſnymy barzo ſwyaczi LibMal 1544/92v, 1544/88v, 1546/112, 123; RejJóz O2v; RejRozm 403; RejKup c4v, g3, T, ee6; KromRozm I Nv; BielKom A4v, C4, C4v, E7, F, F8; RejWiz 17v, 44v, 74v, 93, 94v (31); Leop Nah 1/10, 1.Mach 8 arg; OrzList d2; RejFig Cc8; RejZwierz 36, 47v, 73,110, 134v (8): OrzRozm I4 [2 r.], R, R2v; Lepſza ieſt bieſiáda ledá o źiołku ogrodnym kędy ieſt miłoſć/ á niżli o karmnym wole kędy ieſt nienawiſć. BibRadz Prov 15/17, Esth 5/6, Eccli 9/11[12], 20[13], Ier 16/8; BielKron 114, 130v, 323, 334, 410 (6); KochSat Bv; KochZg A3; Sellariolus, Sellariola popina, Kárczmá/ mieyſce bieſiády á poſiedzenia. Mącz 378d; Symbolum, Latine collatio, Skład, złożenie/ to yeſt złożony obiad/ kołácia álbo Bieſiáda. Mącz 436c, 124b, 316a, 343a, 385d, 482a (33); Prot B4, C, E2; RejAp 123; BielSat C4, D [2 r.], D2v; [obyczaj] iż ſláchtá zacna/ polerując rozumy ſwoie/ wynáyduie ná bieſiedzie gry rozumne/ y tych vżywa: w ktorych ſie nierowno więtſza pociechá/ y pożytek náyduie/ á niżli w kárciech GórnDworz B8v, D6v, H2; K3, O2, Aa4v (17); RejPos 43, 43v, 200v; BiałKat 13v; Y Noego bieſiády ieſzcże y dziś dobrze przypłacamy. RejZwierc 62v, 59v, 74, 83v, 103v, 109 (29); BielSpr b2v, 25v; WujJud 181v; BudBib Esth 9/21, Eccli 9/20[22]; MycPrz II B3; Strum L4v; PaprPan F3, Q; Lecż zá náſzego wieku ledwie zá bieśiádę máią/ gdźieby opilſtwem á tańcem wſzytko nie ſzumiáło. ModrzBaz 55, 13, 26v, 50, 52v, 84v (15); żećiem nigdj tych burkowjch bieſiad Pátrzáć niechćiał KochOdpr B3v; Oczko 24v; Calag 60 a, KochPs 15, 205; pewnie ná nierządzie ieſt y bieśiady pilnuie. SkarŻyw 441, 130 [2 r.], 241, 552; ZapKościer 34, 52v; StryjKron 160; KochJez A2v; Przeto śiądź zá ſtół/ móy dobry ſąśiedźie/ Boś dawno bywał przy tákiéy bieśiedźie/ Gdźie śmiéchu więcéy niż potraw dawáią KochFr 8, 4, 22, 24, 60, 83 (9); GórnRozm Hv, I; WerGośc 215, 229, 257, 266, 270 (13); BielSen 16; BielSjem 31; KochPieś 9, 20, 21; PRzeto nie rad do ćiebie ná biéśiádę godzę/ Bo téż nie rad ná cudzych nogách do dom chodzę, PudłFr 35, 11, 13, 16, 20, 57 (8); BielRozm 22, 24 [2 r.], 27; KochProp 14 [2 r.]; Calep 257a, 560a, 695b, l040a, 1040b (7); KochAp 13; WujNT Gal 5/21, 2.Petr 2/13, Iudae 12; RUſznic áby żaden [...] ná bieśiádách wſzelákich/ targách/ iármárkách nie vżywał SarnStat 500; GrabPospR N3, N4v; KmitaSpit C6v; PowodPr 51, 72, 73, 74 [2 r.]; SkarKaz 44b; CiekPotr 23, 49; KlonFlis E; Więcey ſię w domku ſwoim oná nie otwárłá: Niechćiáłá ſię przechadzáć y do ſwey rodźiny/ Nie prágnęłá bieśiády y żadney gośćiny. ZbylPrzyg B2v. :

W charakterystycznych połączeniach: biesiada dobra (13), poczciwa (8), towarzyska (3), uczciwa (4), wdzięczna (7), zbytnia (3).

Przysłowia: A iáki bębennicá táka y byeſiádá. RejWiz 99.

Łgarz ná bieſiedzie/ Kozieł ná ledzie. RejZwierc [238]v.

Bo wiecz bywa dobra radą Rownemu zrownem bieſyadą RejKup cc8.

Wyrażenia: iron. »lacedemońska biesiada«: Ale gdy ſie przypátrzyſz ná náſze Lácedemońſkie bieſiádj/ iákie opilſtwá/ iákie obżárſtwá/ iákie wſzetecżeńſtwá ſie miedzy ludźmi rozmnożyły RejZwierc 34v.
Zwroty: »czynić biesiady«: Niechcąc ſłucháć ſtárſzey rády/ Cżynił z głupimi bieśiady. BierEz R.

»pomagać biesiady« (2): GórnDworz E4; anim pomagáłá biesiady Krolowi wielkiemu BudBib Esth 14/16.

»składać się na biesiadę«: Ani ſię z nią ſkłáday ná bieſiádę/ áby ſię ſnać nie przychylił k niey vmysł twoy BudBib Eccli 9/11[13].

»sprawować (sprawić) biesiadę, biesiada sprawowana«[szyk zmienny] (7): BibRadz Iob 40/25, I 336b marg; Celebrare convivium, Spráwowáć bieſiádę/ czćic goście. Mącz 45d, 279d, 280d; niema być ćierpiano/ żeby bieśiády ábo hoynieyſze ábo dłużſze niżli przyſtoi były ſpráwowáne. ModrzBaz 36, 55.

»biesiady stroić«: żony teſz ich bieſiády z nich [ofiar] ſtroią/ á nic ſtego vbogim áni chorym nie vdzieláią BudBib Bar 6/27.

»uży(wa)ć biesiad(y)« [szyk zmienny] (13): BielKom E6v, RejWiz 44v, 67, 73, 73v; RejZwierz 134v; RejZwierc 59v, 109, 110v, 144v; SkarŻyw 352; Dźiś bądź weſół/ dźiś vżyy biéśiády/ O przyſzłym dniu niechay próznéy rády KochPieś 24; PudłFr 20.

»biesiadę wyrządźić, narządzić, przyrządzić« [szyk zmienny] (4): Instruere et parare convivium et ornare et apparare convivium, Bieſiádę wyrządźić/ náprośić gośći. Mącz 501a, 13a, 269b, 436d.

Szeregi: »biesiada i (a, a też) krotochwila; krotochwila a biesiada« (11:2): RejWiz 17, 43, 44v, 66v,67 (6); GórnDworz D6v; RejZwierc 60, 109, 114v, 144v; KochPij Cv; W tym przykazániu obrażáią też ieſzcże Bogá biesiady y krotochwile/ ktorych náſzá Polſká ieſt pełna. PowodPr 74.

»biesiada i (ani) pijaństwa; pijaństwo, biesiady (kołacyje, muzyka)« (5 : 1): BibRadz Rom 13/13; RejPosWstaw [212]v; CzechRozm 113; Ná nowym páńſtwie udał ſię do uſtawicznych bieſiad y pijańſtwá/ ſtátecznośći Xiążęcemu ſtanowi należącey namniey nieprzeſtrzegáiąc StryjKron 482; WujNT Rom 13/13, 1. Petr 4/3.

»uczta i biesiada«: przy vcżtach y bieſiádach wſzelákich Phil M.

W przen (1): A gdy go vźrzał ſámego/ Nád kśięgámi leżącego [jął mówić] Iákoż możeſz ſam tuta zbyć? On mu rzekł/ nigdy ia nie ſam/ Záwżdy cżęſtą bieśieádę mam BierEz P4.
Przen: Bójka, burda; bitwa, walka (6): Gdy potym ná tę przydzieſz gdzie biyą bieſiádę. Nie vciekay/ á gdyć ſie vciekáć przygodzi/ Nie pátrz ná zad RejZwierz 24, PaprPan Q2v; Ruſſin [...] vderzył Piecinigá w tłuſty brzuch głową/ práwie nád łonem áſz vpadł/ woyſká zobudwu ſtron ſtały ſpokoynie pátrząc ná onę bieſiádę/ chłopká máłego z obrzymem StryjKron 134; Ieden bił/ drugi bit był: áż krew pomiéſzáłá Potoki: bo cáły dźień tá bieśiádá trwáłá. ZawJeft 13.
Wyrażenia: »biesiada krwawa«: Pragnąc áby s pogány miał bieſiádę krwáwą. PaprPan Cc2v.

»popiwna biesiada«: Co Filip obacżywſſy tárgnął ſie ná Alexándrá gołem myecżem/ ktoremu też Alexánder [...] chcyał ſie bronić/ ale wżdam wnet tę popiwną byeſiádę myedzy nimi vyęto. GliczKsiąż C.

a. Uciecha, żart, rozrywka; pośmiewisko, urągowisko (3):
Zwroty: »mie(wa)ć biesiadę« [szyk zmienny] (2): LubPs Q; bo Kroł I. M. o wſzytkim wiedzieć muſiał/ y miał niemáłą bieſiádę/ dworuiąc s tych ktorzy ſie o ten żárt gniewáli. GórnDworz S6.

»biesiady stroić«: Będą ſobie powiádáć/ z nas bieśiády ſtroić/ Y to w dworſtwo obrácáć BielSjem 9.

2. Rozmowa, pogawędka; dysputa (17): BierEz C3v, D; RejKup h4v; BielKom F3v; RejWiz 67; Nie bywałem ná żadnéy w Wárſzáwie biéśiedźie/ gdźieby ony [Dyjalogi] wſpomináné nie były OrzQuin D4v, B3; podobno wſzytko będę kładł opák/ á táką rzecżą poprawdzie/ może bieſiádá być/ bo przećiwko mey powieśći/ łatwie káżdy naydzie czo mowić GórnDworz C8; RejZwierc 91; ZawJeft 27.
Zwrot: »biesiadę miewać« (2): gdybych iá stobą częſto bieſiadę miewáł/ ſnádźbych takichże obycżaiow ſie vciebie naucżił Rzecży będące przemyſlaćz ForCnR C3v; RejZwierc 24.
Szereg: »rozmowy i (a(l)bo) biesiady; biesiady i (albo) rozmowy« (4:2): Ony wdzyęcżne rozmowy y ony byeſiády/ S ktorych ſie y rozumy zámnażáią rády. RejWiz 66; TRefiąli ſie też iákie bieſiády álbo rozmowy z miłym prziiacielem/ iuż od niego nic płonego/ nicz omylnego nie vſłiſzyſz. RejZwierc 90v, B, 24, 90v, 91.

Synonimy: 1. bankiet, czczenie, czestowanie, cześć, gościna, kołacyja, krotofila, schadzka, uczta, wesele, zeszcie; a. dworstwo; 2. rozmowa.

Cf BIESIADOWANIE

ZZie