BIESIADA (364) sb f
-e- (61), -é- (19); -e- ForCnR (2), Mącz (40), Strum, Oczko, ZawJeft (2), KochJez, KochProp (2), KochPij, KochAp, SarnStat; -é- KochZg, BiałKat; -e- : -é- OrzQuin (1 : 1), KochPs (1 : 1), KochFr (5 : 4), KochPieś (2 : 2), PudłFr (8 : 1); oba a jasne (z wyj. G pl).
Fleksja
|
sg |
pl |
| N |
biesiada |
biesiady |
| G |
biesiady |
biesiåd |
| D |
biesiedzie, biesiadzie |
biesiadam, biesiadóm |
| A |
biesiadę |
biesiady |
| I |
biesiadą |
biesiadami |
| L |
biesiedzie |
biesiadach |
| V |
biesiado |
biesiady |
sg N biesiada (51). ◊ G biesiady (36). ◊ D biesiedzie (3) ForCnR, Oczko, BielSjem, biesiadzie (1) Mącz. ◊ A biesiadę (46). ◊ I biesiadą (4). ◊ L biesiedzie (76). ◊ V biesiado (1). ◊ pl N biesiady (34). ◊ G biesiåd (33); -å- (30), -a- (1) GrabPospR, -(a)- (2). ◊ D biesiadam (2) RejKup, RejZwierc, biesiadóm (1) Mącz; -am (1) -(a)m (1). ◊ A biesiady (33). ◊ I biesiadami (6). ◊ L biesiadach (37); -ach (22), -åch (11), -(a)ch (4); -ach RejPs, OrzList, Mącz, MycPrz, ModrzBaz (4), StryjKron, KochJez, KochFr, WerGośc (2), WujNT (4), SarnStat, GrabowSet, CiekPotr; -åch BielKom, RejWiz (2), RejZwierz, BibRadz, RejZwierc, RejPosWstaw, Phil, PowodPr; -ach : -åch BielKron (1 : 1), RejPos (1 : 1). ◊ V biesiady (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.
1.
Wystawna uczta, przyjęcie, zabawa, hulanka, zebranie towarzyskie, towarzystwo;
convivium Mymer1, Mącz, Calag; symposium BartBydg, Mącz, Calep, Cn; compotatio BartBydg, Mącz, Cn; phiditia (pl), convivium Mącz, Cn; epulatio, nephalia Calep, Cn; caena, collatio, comessatio, deliciae, epulum, symbolum, syssytia, voluptas Mącz; pocula Calag; epularia Calep; accubatio epularis, amicorum concoenatio, dominium, polluctus, polluctura, prandium Cn (347):
ForCnR Bv;
Mymer1 40v;
BartBydg 107,
144;
BielŻyw 10,
65,
100,
104,
144;
RejPs 100v;
RejRozpr Gv,
G4v,
H3,
I2;
dawala theſz tha zophia kurczątha yaycza na byeſzyady, kthore zdworzani myewala bo ſzyą ſnymy barzo ſwyaczi LibMal 1544/92v,
1544/88v,
1546/112,
123;
RejJóz O2v;
RejRozm 403;
RejKup c4v,
g3,
T,
ee6;
KromRozm I Nv;
BielKom A4v,
C4,
C4v,
E7,
F,
F8;
RejWiz 17v,
44v,
74v,
93,
94v (
31);
Leop Nah 1/10,
1.Mach 8 arg;
OrzList d2;
RejFig Cc8;
RejZwierz 36,
47v,
73,110,
134v (
8):
OrzRozm I4 [2 r.],
R,
R2v;
Lepſza ieſt bieſiáda ledá o źiołku ogrodnym kędy ieſt miłoſć/ á niżli o karmnym wole kędy ieſt nienawiſć. BibRadz Prov 15/17,
Esth 5/6,
Eccli 9/11[12],
20[13],
Ier 16/8;
BielKron 114,
130v,
323,
334,
410 (
6);
KochSat Bv;
KochZg A3;
Sellariolus, Sellariola popina, Kárczmá/ mieyſce bieſiády á poſiedzenia. Mącz 378d;
Symbolum, Latine collatio, Skład, złożenie/ to yeſt złożony obiad/ kołácia álbo Bieſiáda. Mącz 436c,
124b,
316a,
343a,
385d,
482a (
33);
Prot B4,
C,
E2;
RejAp 123;
BielSat C4,
D [2 r.],
D2v;
[obyczaj] iż ſláchtá zacna/ polerując rozumy ſwoie/ wynáyduie ná bieſiedzie gry rozumne/ y tych vżywa: w ktorych ſie nierowno więtſza pociechá/ y pożytek náyduie/ á niżli w kárciech GórnDworz B8v,
D6v,
H2;
K3, O2, Aa4v (17); RejPos 43,
43v,
200v;
BiałKat 13v;
Y Noego bieſiády ieſzcże y dziś dobrze przypłacamy. RejZwierc 62v,
59v,
74,
83v,
103v,
109 (
29);
BielSpr b2v,
25v;
WujJud 181v;
BudBib Esth 9/21,
Eccli 9/20 [22];
MycPrz II B3;
Strum L4v;
PaprPan F3,
Q;
Lecż zá náſzego wieku ledwie zá bieśiádę máią/ gdźieby opilſtwem á tańcem wſzytko nie ſzumiáło. ModrzBaz 55,
13,
26v,
50,
52v,
84v (
15);
żećiem nigdj tych burkowjch bieſiad Pátrzáć niechćiał KochOdpr B3v;
Oczko 24v;
Calag 60 a,
KochPs 15,
205;
pewnie ná nierządzie ieſt y bieśiady pilnuie. SkarŻyw 441,
130 [2 r.],
241,
552;
ZapKościer 34,
52v;
StryjKron 160;
KochJez A2v;
Przeto śiądź zá ſtół/ móy dobry ſąśiedźie/ Boś dawno bywał przy tákiéy bieśiedźie/ Gdźie śmiéchu więcéy niż potraw dawáią KochFr 8,
4,
22,
24,
60,
83 (
9);
GórnRozm Hv,
I;
WerGośc 215,
229,
257,
266,
270 (
13);
BielSen 16;
BielSjem 31;
KochPieś 9,
20,
21;
PRzeto nie rad do ćiebie ná biéśiádę godzę/ Bo téż nie rad ná cudzych nogách do dom chodzę, PudłFr 35,
11,
13,
16,
20,
57 (
8);
BielRozm 22,
24 [2 r.],
27;
KochProp 14 [2 r.];
Calep 257a,
560a,
695b,
l040a,
1040b (
7);
KochAp 13;
WujNT Gal 5/21,
2.Petr 2/13;
Iudae 12;
RUſznic áby żaden [...] ná bieśiádách wſzelákich/ targách/ iármárkách nie vżywał SarnStat 500;
GrabPospR N3,
N4v;
KmitaSpit C6v;
PowodPr 51,
72,
73,
74 [2 r.];
SkarKaz 44b;
CiekPotr 23,
49;
KlonFlis E;
Więcey ſię w domku ſwoim oná nie otwárłá: Niechćiáłá ſię przechadzáć y do ſwey rodźiny/ Nie prágnęłá bieśiády y żadney gośćiny. ZbylPrzyg B2v. :
W charakterystycznych połączeniach: biesiada dobra (13), poczciwa (8), towarzyska (3), uczciwa (4), wdzięczna (7), zbytnia (3).
Przysłowia:
A iáki bębennicá táka y byeſiádá. RejWiz 99.Łgarz ná bieſiedzie/ Kozieł ná ledzie. RejZwierc [238]v.
Bo wiecz bywa dobra radą Rownemu zrownem bieſyadą RejKup cc8.
Wyrażenia: iron. »lacedemońska biesiada«: Ale gdy ſie przypátrzyſz ná náſze Lácedemońſkie bieſiádj/ iákie opilſtwá/ iákie obżárſtwá/ iákie wſzetecżeńſtwá ſie miedzy ludźmi rozmnożyły RejZwierc 34v.
Zwroty: »czynić biesiady«:
Niechcąc ſłucháć ſtárſzey rády/ Cżynił z głupimi bieśiady. BierEz R.»pomagać biesiady« (2): GórnDworz E4; anim pomagáłá biesiady Krolowi wielkiemu BudBib Esth 14/16.
»składać się na biesiadę«: Ani ſię z nią ſkłáday ná bieſiádę/ áby ſię ſnać nie przychylił k niey vmysł twoy BudBib Eccli 9/11 [13].
»sprawować (sprawić) biesiadę, biesiada sprawowana«[szyk zmienny] (7): BibRadz Iob 40/25, I 336b marg; Celebrare convivium, Spráwowáć bieſiádę/ czćic goście. Mącz 45d, 279d, 280d; niema być ćierpiano/ żeby bieśiády ábo hoynieyſze ábo dłużſze niżli przyſtoi były ſpráwowáne. ModrzBaz 36, 55.
»biesiady stroić«: żony teſz ich bieſiády z nich [ofiar] ſtroią/ á nic ſtego vbogim áni chorym nie vdzieláią BudBib Bar 6/27.
»uży(wa)ć biesiad(y)« [szyk zmienny] (13): BielKom E6v, RejWiz 44v, 67, 73, 73v; RejZwierz 134v; RejZwierc 59v, 109, 110v, 144v; SkarŻyw 352; Dźiś bądź weſół/ dźiś vżyy biéśiády/ O przyſzłym dniu niechay próznéy rády KochPieś 24; PudłFr 20.
»biesiadę wyrządźić, narządzić, przyrządzić« [szyk zmienny] (4): Instruere et parare convivium et ornare et apparare convivium, Bieſiádę wyrządźić/ náprośić gośći. Mącz 501a, 13a, 269b, 436d.
Szeregi: »biesiada i (a, a też) krotochwila; krotochwila a biesiada« (
11:
2):
RejWiz 17,
43,
44v,
66v,67 (
6);
GórnDworz D6v;
RejZwierc 60,
109,
114v,
144v;
KochPij Cv;
W tym przykazániu obrażáią też ieſzcże Bogá biesiady y krotochwile/ ktorych náſzá Polſká ieſt pełna. PowodPr 74.»biesiada i (ani) pijaństwa; pijaństwo, biesiady (kołacyje, muzyka)« (5 : 1): BibRadz Rom 13/13; RejPosWstaw [212]v; CzechRozm 113; Ná nowym páńſtwie udał ſię do uſtawicznych bieſiad y pijańſtwá/ ſtátecznośći Xiążęcemu ſtanowi należącey namniey nieprzeſtrzegáiąc StryjKron 482; WujNT Rom 13/13, 1. Petr 4/3.
»uczta i biesiada«: przy vcżtach y bieſiádach wſzelákich Phil M.
W przen (1): A gdy go vźrzał ſámego/ Nád kśięgámi leżącego [jął mówić] Iákoż możeſz ſam tuta zbyć? On mu rzekł/ nigdy ia nie ſam/ Záwżdy cżęſtą bieśieádę mam BierEz P4.
Przen: Bójka, burda; bitwa, walka (6):
Gdy potym ná tę przydzieſz gdzie biyą bieſiádę. Nie vciekay/ á gdyć ſie vciekáć przygodzi/ Nie pátrz ná zad RejZwierz 24,
PaprPan Q2v;
Ruſſin [...] vderzył Piecinigá w tłuſty brzuch głową/ práwie nád łonem áſz vpadł/ woyſká zobudwu ſtron ſtały ſpokoynie pátrząc ná onę bieſiádę/ chłopká máłego z obrzymem StryjKron 134;
Ieden bił/ drugi bit był: áż krew pomiéſzáłá Potoki: bo cáły dźień tá bieśiádá trwáłá. ZawJeft 13.Wyrażenia: »biesiada krwawa«:
Pragnąc áby s pogány miał bieſiádę krwáwą. PaprPan Cc2v.»popiwna biesiada«: Co Filip obacżywſſy tárgnął ſie ná Alexándrá gołem myecżem/ ktoremu też Alexánder [...] chcyał ſie bronić/ ale wżdam wnet tę popiwną byeſiádę myedzy nimi vyęto. GliczKsiąż C.
a.
Uciecha, żart, rozrywka; pośmiewisko, urągowisko (3):
Zwroty: »mie(wa)ć biesiadę« [
szyk zmienny] (
2):
LubPs Q;
bo Kroł I. M. o wſzytkim wiedzieć muſiał/ y miał niemáłą bieſiádę/ dworuiąc s tych ktorzy ſie o ten żárt gniewáli. GórnDworz S6.»biesiady stroić«: Będą ſobie powiádáć/ z nas bieśiády ſtroić/ Y to w dworſtwo obrácáć BielSjem 9.
2.
Rozmowa, pogawędka; dysputa (17):
BierEz C3v,
D;
RejKup h4v;
BielKom F3v;
RejWiz 67;
Nie bywałem ná żadnéy w Wárſzáwie biéśiedźie/ gdźieby ony [Dyjalogi] wſpomináné nie były OrzQuin D4v,
B3;
podobno wſzytko będę kładł opák/ á táką rzecżą poprawdzie/ może bieſiádá być/ bo przećiwko mey powieśći/ łatwie káżdy naydzie czo mowić GórnDworz C8;
RejZwierc 91;
ZawJeft 27.Zwrot: »biesiadę miewać« (2): gdybych iá stobą częſto bieſiadę miewáł/ ſnádźbych takichże obycżaiow ſie vciebie naucżił Rzecży będące przemyſlaćz ForCnR C3v; RejZwierc 24.
Szereg: »rozmowy i (a(l)bo) biesiady; biesiady i (albo) rozmowy« (4:2): Ony wdzyęcżne rozmowy y ony byeſiády/ S ktorych ſie y rozumy zámnażáią rády. RejWiz 66; TRefiąli ſie też iákie bieſiády álbo rozmowy z miłym prziiacielem/ iuż od niego nic płonego/ nicz omylnego nie vſłiſzyſz. RejZwierc 90v, B, 24, 90v, 91.
Synonimy: 1. bankiet, czczenie, czestowanie, cześć, gościna, kołacyja, krotofila, schadzka, uczta, wesele, zeszcie; a. dworstwo; 2. rozmowa.
Cf BIESIADOWANIE
ZZie
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}