[zaloguj się]
[pdf]

NABOŻEŃSTWO (860) sb n

nå- (797), na- (28); na- MurzHist (2), BielSpr; nå- : na- OpecŻyw (20:4), KrowObr (21:2), BibRadz (4:1), Mącz (4:3), RejPos (16:2), WujJud (13:1), KarnNap (23:1), SkarJedn (23:1), SkarŻyw (96:6), NiemObr (54:3), LatHar (134:1); oba o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N nåbożeństwo nåbożeństwa
G nåbożeństwa nåbożeństw
D nåbożeństwu
A nåbożeństwo nåbożeństwa
I nåbożeństwem nåbożeństwy
L nåbożeństwie nåbożeństwach

sg N nåbożeństwo (111). ◊ G nåbożeństwa (296). ◊ D nåbożeństwu (58). ◊ A nåbożeństwo (125). ◊ I nåbożeństwem (128); -em (23), -(e)m (105). ◊ L nåbożeństwie (103). ◊ pl N nåbożeństwa (6). ◊ G nåbożeństw (1). ◊ A nåbożeństwa (26). ◊ I nåbożeństwy (4). ◊ L nåbożeństwach (2); -åch (1) SkarŻyw, -ach (1) RejPos.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

1. Postępowanie według nakazów prawa bożego; zgodność z zasadami wiary; uczucie czci i miłości do Boga; pobożność; pietas Mącz, Calag, Cn; religio Mącz, Cn; sanctitas Calag; religiositas Cn (515): [kto] chce duchowny żywot wieſtz/ niemá ſie dziwowatz/ ijż niegdy na cżas od niego nábożeńſtwo odijdzie/ a będzie ſie mu widzietz iakoby go iuz bog opuſcil. OpecŻyw [34]; PatKaz II 71; ymyą maryąy [!] przeſz nabozenſtwo yeſt duſſy roſkoſzne myle ſlodkye przyyemne y duſſą thuczy PatKaz III 127; RejKup y2v; Strzedz ſie ma oſtrożńye ocyec/ áby ná byałą głowę ktoraby w nabożeńſtwye ſie nye kocháłá/ nye wpadł. GliczKsiąż P6, D8v, E6v, P6v; I coſz tho zá nabożeńſthwo/ drwá álbo kije pofárbowáne do kośćiołá ſtáwiáć/ y ołtarze kámienne przykrywáć? KrowObr 117, C4, 94 [2 r.], 115v, 148v [2 r.], 232; Krol Káźimierz [...] roſkazał proſić oycá Papieżá o iákie kośći święthych dla nabożeńſtwá więtſzego nowych Krześćian. BielKron 356v, 103, 167v, 212, 260, 368v; Mącz 130b; nic po nabożeńſtwie tu pánu wielkiemu/ Gdyż ma doſyć vczynić przedſięwzięćiu ſwemu. Prot B2v; RejAp E3 [2 r.]; GórnDworz Ii4; HistRzym 66, 73; RejPos 116; BiałKat 386; KuczbKat 130, 145, 370; Nie bierzmy nabożeńſtwá [prawdziwego] tákowego przed śię/ ábychmy ludźie zmárłe chwálić mieli. WujJudConf 59v, 59v; RejPosRozpr cv; RejPosWstaw [413]; CzechRozm 143, I72v; ModrzBaz 128v; Calag 252a; SkarŻyw 14, 133, 141, 200, 293 (15); CzechEp 84, 127; gwałtem wyćiśnionego nabożeńſtwá Bog nie lubi NiemObr 15, 14, 17, 22; ReszHoz 124, 125; PaprUp D3; Superſtitio ‒ Fałſziwa boiazn boza, nieſwięte nabozenſtwo. Calep 1033a, 908a; GostGosp 140; GrabowSet A2v; OrzJan 103; iáko Chryſtuſá Páná/ ták y świętych Bożych náśládowáć/ w piſmie Bożym nas náucżono: y to ieſt naprzednieyſze nabożeńſtwo LatHar 323, +7, +10, 134, 189, 190 (17); Nabożeństwo świátu ſię zda ſzaleństwo. WujNT 136 marg, 154 marg, 525, 787 marg, Aaaaaa2; SarnStat 986; ſtáraymy ſie ábyſmy iednákim dawnym nábożeńſtwem Bogá vbłagáli PowodPr 56, 13, 14, 31; PaxLiz E4v; SkarKazSej 699b marg.

nabożeństwo czyje [w tym: pron poss (32), ai poss (5), G sb i pron (22)] (59): WróbŻołtGlab A3v; OrzRozm M4 marg; gdy przyiáchał Krol do Luteciey/ áby nabożeńſtwu ſwemu doſyć vcżynił/ kazał Luteryanow przed ſobą ſześći ſpalić. BielKron 212v; ći wſzyſcy co ſie w nim [w kłamstwie] kocháią ſą ſynowie dyabelſcy/ nie thylko w fáłeſznych ſłowiech ále y w zmyſlonych poſtáwach á w nabożeńſtwach ſwych. RejPos 189v, 29v, 129v, 144; KuczbKat 370; WujJud 205v, 148, 202, 229v [2 r.], L15v, Mm8; WujJudConf 229v; CzechRozm 84, 198; ktory ſię w pokuśie/ [...] záchwiał/ [...] Tenże ſię na pokrzepienie nabożeńſtwá kośćiołow opoką zowie. SkarJedn 70, 382; SkarŻyw A4v, 309, 333, 357, 362 (9); StryjKron 522; CzechEp 166; NiemObr 152; ReszList 153; vgadzáiąc wſzyſtkich nabożeńſtwu/ á rozlicżnych do tego nabożeńſtwá pobudek ſzukáiąc/ mamy kroćiuchny ten Zołtarz [...] ná kſztałt Pſáłterzá Dawidowego vcżyniony. LatHar 507, +4, +5, 79, 199 [2 r.], 205, 230 (11); WujNT 274, 293, 428, Col 2/18, s. 699 (9); SkarKaz 38b, 519b [2 r.], 580b; SkarKazSej 679a; SapEpit A4.

nabożeństwo w czym (1): Nábożeńſtwo ludzkie w dotykániu ſię ſukniey iego. SkarŻyw 545 marg.

W połączeniach szeregowych (37): KlerPow [7]; KromRozm II x3; KromRozm III I8v; RejZwierz 104v; Był Ian dobry cżłowiek/ ktory vcżył Zydy ſpráwiedliwośći/ nabożeńſtwá/ y miłośći przećiw bliźniemu przez krzeſt wodny BielKron 137v, 330v, 334v, 394v; Aliquem armare, pietate atque religione, Náuczić kogo wiáry nabożeńſtwá y bogoboynośći. Mącz 16b, 301c, 351b, 496a; RejPos 200v; KuczbKat 305, 310; CzechRozm 197v; KarnNap A2; ModrzBaz 129; MAſz rozmáitych cnot w [...] Eufrázyey świetne przykłády/ powśćiągliwość w małżeńſtwie/ nábożeńſtwo/ iáłmużny/ wzgárdę tego świátá w wdowſtwie/ pokorę/ prácą vſtáwicżną/ posłuſzeńſtwo/ y ſtraż wielką cżyſtośći wpánieńſtwie. SkarŻyw 221, 26, [236], 238, 460, 502, 507; CzechEp 108; ReszHoz 120; OrzJan 119; LatHar 19, 234, 247; KołakCath B3; WysKaz X3; Pátrz obyczáiu świeckich powinnych; ktorzy wielkie nábożeńſtwo/ chęć do zakonu y ſłużby Bożey/ żárzliwość o religią y o chwałę Bożą/ máią zá ſzaleńſtwo. WujNT 136; SkarKaz 42a; SkarKazSej 699b, 700a.

W przeciwstawieniach: »nabożeństwo ... chytrość, łakomstwo (2), majętności rozmnożenie, moc, obłuda, obrazy Boga, okrutność, proznowanie, pycha, rozkosz, zabobony (2), złe używanie« (10): GliczKsiąż E8v; zá Fránćiſkiem/ nie ták wiele [ludzi] dla nabożeńſtwá/ ále dla proznowániá bieżeli KrowObr 135, 94; RejPos 200v; KuczbKat 310; CzechRozm A3v; SkarJedn 348; [obaczysz] okrutność y łákomſtwo w káćiech: nábożeńſtwo w pewnych białych głowách LatHar 263; PowodPr 74; SkarKazSej 688b.

I sg w funkcji okolicznika sposobu: »nabożeństwem« (4): Ieruzálem zá trzećim ſzturmem [Krzyżowcy] wzyęli [...] tám wielką rádoſcią á nábożeńſtwem pocżćiwie grob Páná Kryſtuſá ozdobili á ochędożyli BielKron 178; słowá iego o ſądzie Bożym [...] ſą bárzo ku zbudowániu służące/ y wielkim nábożeńſtwem [!] piſane. SkarŻyw 120. Cf »modlić się nabożeństwem«.

W charakterystycznych połączeniach: nabożeństwa (na)-uczyć (się) (8), pilnować, poznanie ([po kim] poznawać) (3), [komu] przyczynić, przydać (2), przykład, spustoszenie, szkoła, tajemnica (2), ugruntowanie, używać, zaniechać; na pokrzepienie nabożeństwa; do nabożeństwa napominać, skłonny, wieść; dosyć uczynić nabożenstwu, przynależeć, przypisować [co] (3), służyć, szkodzić; obrocić się ku nabożeństwu, sposobniejszy, udać się, nie upominać; nabożeństwo obaczyć [w kim] odkładać, opuścić, przyjmować, przyłączyć, uczcić, umocnicć, wznawiać, zachowywać, w sobie zamykać, zjednać [komu]; na nabożeństwo sposobić się, zdobyć się; o nabożeństwo prosić; w nabożeństwo udać się, wprawować się; nabożeństwem jaśnieć, nabywać [co], nagrodzić, [co] otrzymać, popisować się, ruszon, słynąć, sprawować się, stać, ubłagać, ucieszyć, uweselić, wspomagany, zmyślać [co]; być w nabożeństwie, czynić [co], ćwiczyć, dogodzić, [co] fundować, kochać się (3), [co] opuścić, oziębły, przełożony, strzedz się czego, ugruntować, utwierdzić, wprawiony, wychowany, [co] zatrzymawać, zostać (2); [gdzie, w kim] bywa (jest) nabożeństwo (3), [na czym] funduje się (2), ginie (zginęło) (2), [kogo] napadło, nastąpiło, [od kogo] odejdzie (odyjdzie) (2), prozne jest, [do czego] przyszło, zniszczało; Aaronowe nabożeństwo, aniołow (2), chrześcijanow, czerstwe, człowieka, Jagiełowe, konfessyjonistow, kościołow [= wiernych], krolow, ludzkie (ludu, ludzi) (5), miłe, naprzedniejsze, Niemcow, Polakow, przystojne, rowne (3), Rzymianow, słabe, tajemne, wielkie (więtsze) (18), wszelkie, wszystko (wszystkich) (3), Zacheuszowe.

Zwroty: »nabożeństwo w sobie czuć« (1): A inſzym też Duchownym/ ktore Pan Bog ku cżęści ſwey powołał będźie to pożytecżno/ cżęśćią dla tego/ áby też pobożność y nabożeńſtwo w ſobie cżuli KuczbKat 235.

»[co] wedle nabożeństwa, z nabożeństwa, nabożeństwo czynić (a. uczynić)« (1:1:1): SkarJedn 239; inni tego wnim niechwalą/ ieſliby to z omylnego ſwego nábożeńſtwá y bez woley Bożey vczynił. SkarŻyw 162; Ták Pan Bog y z oney wielkiey przygody wybáwił Iákobá y dom iego/ gdy ony takie śłuby [!] y nabożeńſtwá cżynił. SkarŻyw 348.

»mieć (w sobie) (więcej, kształt) nabożeństwo (-a)« [szyk zmienny] (6): OpecŻyw 53v; Niemieymy tákowego nabożeńſtwá w ſobie/ ábyſmy ludzką robotę chwálić mieli WujJudConf 51 v; CzechRozm 83v; będąc z niewolnice/ z ćiáłá y ze krwie tylko zrodzeni/ máiąc kſztałt nabożeńſtwá á mocy ſię iego záprzawſzy/ [przeciwni chwalce boży] muſzą doſyć cżynić przyrodzeniu ſwemu NiemObr 12; Haeretycy/ [...] niemáią práwego nabożeńſtwá/ áni ſmáku w modlitwie WujNT 63, 63.

»w nabożeństwie [kogo] mieć« (1): ileby mogło nawyęcey być/ áby záwſſe w nabożeńſtwie ony [dzieci rodzicow] mieli GliczKsiąż E3.

»modlić się, prosić nabożeństwem« (1:1): Panna Mariá [...] ſilnym nábożeńſtwem bogu oyttzu. modlila ſie OpecŻyw 163v, 9v.

»nabożeństwo swoje odprawować« (1): SkarŻyw 357 cf »nabożeństwo i śluby«.

»okazować, pokazać nabożeństwo; nabożeństwo pokazało się; nabożeństwa pokazanie« [szyk zmienny] (3:1; 1;1): BielKron 90v; [licemiernicy] iedno áby byli widziani á dla pychy okázowáli nabożeńſtwá ſwoie. RejPos 144, 29v; Modlitwá ieſt nieiákie nabożeńſtwá pokazánie KuczbKat 355; WysKaz X3; WujNT 428.

»ku nabożeństwu, do nabożeństwa pobudzić się (a. wzbudzać itp.); wzbudzać(a. wzniecać) nabożeństwo; ku nabożeństwu, do nabożeństwa, nabożeństwa pobudzenie (a. pobudka itp.); ku nabożeństwu pobudzony« [szyk zmienny] (9:2;2;2;3:5;2): PatKaz I 13; PatKaz III 133v; Tym pienim kazda iutrznia pocżyna ſie, a pobudza prorok ludzie ku nabożeńſtwu. WróbŻołt ff8v; WróbŻołt Glab A4; KrowObr 94 [3 r.]; KuczbKat 370; Obrázy ku nabożeńſtwu nas wzbudzáią. WujJud 47v marg, 47v, 54v, 186, 205v, Mm7v; SkarŻyw A2, 581; ReszList 175; KochWr 38; vgadzáiąc wſzyſtkich nabożeńſtwu/ á rozlicżnych do tego nabożeńſtwá pobudek ſzukáiąc/ mamy kroćiuchny ten Zołtarz [...] vcżyniony. LatHar 507, +4, 77, 136, 263, 512; SkarKaz 456b.

»bez nabożeństwa [co] przyjmować« (1): iedni o nie [świątości] máło dbáią/ á drudzy ie bez nabożeńſtwá y bez dobrego rozmysłu prziymuią/ á nie ktorzy też niemi gárdzą. KarnNap A2v.

»nabożeństwem [co] sprawić« (1): cżego ręką niemogli/ to ſłuſzbą Boſką y nábożeńſtwem/ á cżcżenim oney Arki ábo Skrzynie Páńſkiey ſpráwili. SkarŻyw 502.

»nabożeństwo stroić« = udawać, że się jest pobożnym (1): Otożby podobniey X. K. [wyznaje] y wſzytkim nam/ ty prawdźiwe wyroki ſyná Bożego/ y dekretá vpátrowáć/ y onych ſię lękáć: [..,] á zmyſlonego nabożeńſtwá nie ſtroić/ áni ſię prożną nádźieią ćieſzyć. NiemObr 115.

»w nabożeństwie śpiewać chwałę« (I): W nabożeńſtwie/ w rádośći/ Spiewaymy chwałę/ Pánu wſzech możnośći. GrabowSet T3v.

»nabożeństwem zabawiać« (1): Bog przez Moyżeſzá y Proroki obietnicámi/ figurámi/ podobieńſtwy/ y zwierzchnym nábożeńſtwem zábáwiał y przy ſobie zátrzymawał lud on Izráelſki CzechRozm 92.

»nabożeństwo, ku nabożeństwu zapalać; nabożeństwem rozpalony (a. zapalony)« (1:1;2): OpecŻyw 160v; PatKaz II 60; ſłowna Modlitwá [...] chuć y vmyſł náſz rozżarza/ á nabożeńſtwo modlącego śie cżłowieká zápala. KuczbKat 370, 70.

»żywot wieść, żywota wiedzienie w nabożeństwie« (1:1): dwá krolikowie [...] do klaſztorá wſtąpili dla oſobliwego żywotá wiedzyenia w nabożeńſtwie BielKron 167v, 166v.

Wyrażenia: »cielesne nabożeństwo« (2): iáſnie ſie świátu [Chrystus] oznáymuie y łáſkę mu ſwoię záleca y ofiáruie/ ćieleſne nabożeńſtwo odkłáda: á chce áby go wierni chwalcy iego w duchu/ y w prawdzie chwalili. CzechRozm 92, 83v.

»nabożeństwo chrześcijańskie« (5): poczćiwy żywot: y przykłádny miedzy ludźmi w tobie mnożyć/ y nabożeńſtwo chrześćiáńſkie vmocniáć będą BiałKat 386; LatHar 34, 81; Nabożeńſtwo Krześćiáńſkie iákie teraz poſpolićie. PowodPr 51 marg. Cf »z nabożeństwem chrześcijańskim«.

»nabożeństwo czyste« (4): KrowObr 62v; KuczbKat 300; Nabożeńſtwo czyſte [Religio munda] y niepokaláne v Bogá y Oycá to ieſt/ Náwiedzáć śieroty y wdowy w vćiſku ich WujNT Iac 1/27 [Przekład tego samego tekstu KrowObr, KuczbKat], s. 787.

»duch, w duchu nabożeństwa« (1:1): PatKaz II 35; w zápálcżywośći ducha nabożeńſtwá/ vmyślił cżterdzieśći dni poſtu w iednym dole/ ná dzieſiąći żemłach/ á ośihi cybulách odpráwić. SkarŻyw 472.

»duchowne nabożeństwo« (1): Láćińſkie obrządki kośćielne/ także dobre/ y podomno więtſzey powagi y więtſzego ſerdecżnego á Duchownego nabożeńſtwá pełne ſą SkarJedn 385.

»dziwne nabożeństwo« (4): Cżwartego roku pánowánia ſwego iuż dziwne nabożeńſtwo w ſobie okázował/ tákież ſpráwiedliwość BielKron 90v; SkarŻyw 13, 462. Cf »z dziwnym nabożeństwem«.

»pod figurą, pod postawą, pod postacią, pod zmyślaniem albo kształtem nabożeństwa; postawa nabożeństwa« (3: 2:1:1;3): KrowObr 229v, 230; [król] niechce ćierpieć tych kthorzy ku ſkáźie kroleſtwá ludzi zwodzą/ pod poſtháćią nabożeńſtwá. BielKron 212v; Pietatis praetextu suis rebus consulit, Pod zmyslániem álbo xtałtem nábożeńſtwá mieſzká ſobie nábiya. Mącz 453d; to cżynią w dobry obycżay á pod figurą nabożeńſtwá. RejAp E3, D6, 122v; [grzesznicy] pokrywáią ony márne żywoty ſwoie/ vkázuiąc po ſobie poſtáwę nabożeńſtwá y pobożnośći/ á w ſercu przedſię dyabeł. RejPos 166v, 200v; WujNT 31.

»głupie nabożeństwo« (2): Pátrz do iákiego ſzátáńſtwá głupie ich nabożeńſtwo przyſzło SkarŻyw 572. Cf »z głupiego nabożeństwa«.

»gorące nabożeńſtwo; gorący w nabożeństwie« [szyk 9:2] (9;2): OpecŻyw 53v; W nabożeńſtwie barzo gorący był: á oſobliwą chęć miał ku naprzechwalebnieyſzemu Sákrámentu SkarŻyw 201, 356, 362; GrabowSet A2v; Modlitwy wznawiáiąc gorące nabożeńſtwo iego/ od dźiećinnych lat/ áż do chrztu iego S. LatHar 79, 34, 247. Cf »z gorącego nabożeństwa«, »z gorącym nabożeństwem«.

»grube [= powierzchowne] nabożeństwo« (1): nie dźiw to był/ zgadzáć ſię przodkom náſzym/ w onym pozwierzchnim grubym nabożeńſtwie/ gdyż rozum y zmyſły cżłowiecże/ ſnádnie ná tákie nabożeńſtwo przyzwolą ktore/ [...] nie duchownemi niebieſkiemi rzecżámi/ ále ćieleſnymi y źiemſkiemi zábawia. NiemObr 16.

»niebieskie nabożeństwo« (1): my ktorziſmy ſię niebieſkiego nabożeńſtwá [coelesti religione] náucżyli/ więcey mamy ſobie ważyć on rozſądek nayſpráwiedliwſzego ſędźiego Bogá ModrzBaz 68.

»nabożeństwo niepokalane, niepomazane« = religio immaculata Vulg [szyk 3:1] (2:2): Aby pámiętáli [panowie]/ iż to ieſt nabożeńſtwo tzyſte y niepomazáne przed Bogiem y oycem/ náwiedzáć śiroty y wdowy w vdrętzeniu ich [bibl. Iac 1/27] KrowObr 62v; Nabożeńſtwo cżyſte y niepokaláne v Bogá y Oyca to ieſt/ śieroty y wdowy w ich vćiſkach náwiedzáć. KuczbKat 300; RejPosWstaw [1434]; WujNT Iac 1/27.

»obłudne nabożeństwo« (2): Ocży żołtawe, zmyſloną pokorę y obłudne nabożeńſtwo vkazuią GlabGad N7; Prot D4.

»opaczne nabożeństwo« (3): Confeſsioniſtow opácżne nabożeńſtwo. WujJud L15v; WujJudConf 107; Opácżne nabożeńſtwo/ ábo zabobony iákiekol(wiek). LatHar 113.

»nabożeństwa pełen« (1): SkarJedn 385 cf »duchowne nabożeństwo«.

»pod pokrywką, pod płaszczykiem, pod przykryciem, pod zasłoną nabożeństwa« (12:2:1:1): SeklKat X3v; OrzList e4; CzechRozm 241; Niektorzi to cżynią wilcżem práwem: [...] drudzy/ [...] pod zasłoną nabożeńſtwá [religionis praetextu]/ ná wzor onych ktorzi w Niemcech/ tárgnęli ſię ná kośćielne máiętnośći. ModrzBaz 142; CzechEp 48, 65, 166, 229, 373, 420, 426; [papieże] pod pokrywką nabożeńſtwá zmyſlonego/ prawdźiwe nabożniki/ y święte páńſkie przeſládowáli y mordowáli. NiemObr 170, 150, 152; WujNT 64; KlonWor 46.

»prawdziwe, prawe nabożeństwo« (szyk 11:3] (10:4): KrowObr 94; tám nabożeńſtwá prawdźiwego niemáſz/ gdźie ſą obrázy álbo báłwány. WujJudConf 50v, 31, 59v; RejPosRozpr b3v [2 r.], c2v; RejPosWstaw [212], [1434]; LatHar 234; práwe nabożeńſtwo nie ná ſámey wierze/ áni ná czytániu piſmá/ ábo ná ſłuchánia [!] kazánia zależy/ ále ná pełnieniu dobrych vczynkow. WujNT 787, 63, 64, Cccccc3v.

»nabożeństwa, w nabożeństwie rozmnożenie (a. pomnożenie, a. przymnożenie); nabożeństwo pomnażało się« [szyk 3:2] (3:1;1): OpecŻyw 28; ná niektorych inſtrumenćiech/ ku rozmnożeniu nabożeńſtwá/ y wdzięcżnieyſzemu rozmyślániu rzecży niebieſkich/ grawał. SkarŻyw 507, 309; LatHar +2, 234.

»starozakonne nabożeństwo« (1): Może też tu wſpomnieć/ [...] ná ono vprzeyme wiernych Bożych ſtározakonne nabożeńſtwo LatHar +4.

»starożytne nabożeństwo« (1): pod figurą tego ſtárożytnego nabożeńſtwá y poſtánowienia twego ſrodze á rozlicżnie przeſláduią wierne owiecżki twoie. RejAp D6.

»szczyre nabożeństwo« (1): Prawdźiwe/ ſzcżyre/ á nie pomázáne nabożeńſtwo v Bogá y Oycá to ieſt/ náwiedzáć śiroty y wdowy w vćiſku ich [bibl. Iac 1/27] RejPosWstaw [1434].

»nabożeństwo święte« [szyk 2:1] (3): Chwałá tobie Pánie IEzu Chryſte/ ktoryś obchodzeniem poświącánia koſcielnego/ piękny przykład nabożeńſtwá świętego ludźiom zoſtáwić racżył. LatHar 538, 190, 467.

»uprzejme nabożeństwo« (2): Schodźi mi ná pokorze/ ſchodźi na ćichośći/ ſchodźi na ćierpliwośći/ vprzeymym nabożeńſtwie/ wzgárdźie mizernego świátá tego/ y gorącey twoiey miłośći. LatHar 234, +4.

»(we)wnętrzne nabożeństwo« [szyk 2:1] (3): Słudzy Boży ku bliźnim máią ſie ſprawowáć zewnętrznym przykłádnym opcowánim/ ku Bogu wnętrznym nábożeńſtwem/ Sámi w ſobie złego wyſtrzegánim. Leop 2. Cor 6 arg; BibRadz I 7a; SkarJedn 371.

»wydworne nabożeństwo« (1): Wydworne nabożeńſtwo ábo zabobony. WujNT 470 marg.

»nabożeństwem (wz)ruszony« [szyk 1:1] (2): BibRadz I 111a marg; Obacżywſzy cud on mátká/ nabożeńſtwem wzruſzona/ do Syná rzekłá SkarŻyw 496.

»zachowanie nabożeństwa« (1): dlá zachowaniá nábożeńſtwa/ mężcżyzny w ſwé rócie/ a panie też w ſwé chodzily OpecŻyw 32.

»zakonne nabożeństwo« (2): zakonne nabożeńſtwo ná poſłuſzeńſtwie ſię funduie SkarŻyw 202, 202.

»zmyślone (a. wymyślone) nabożeństwo; zmyślanie nabożeństwa« [szyk 11:5] (15;1): WujJudConf 213v; Bo Antychriſt cżyſty będźie dla zmyślánia nabożeńſtwá nota wſzákże nie tuſzę/ áby to pewna byłá. CzechEp 415, 48, 57, 65, 164, 166, 325, 426; Tákowi vcżniámi iego być nie mogą. [...] ktorzy zmyślonym nábożeńſtwem/ przed ludźmi ſię popiſuią NiemObr 115, 10, 79, 115, 150, 170; Iedni rzecży doſtáią ſpoſobem táiemnym: [...] Drudzy prośbą, pochlebſtwem, ábo też zmyślonym Nabożeńſtwem biorą chleb ludziom omamionym. KlonWor **.

»nabożeństwa znaki« (1): myśli wiernych bożych/ przez te widome nabożeńſtwá Chrześćiáńſkiego znáki/ [,,.] były pobudzone. LatHar 81.

»zwierzch(ow)n(i)e (a. pozwierzchowne) nabożeństwo« [szyk 13 : 2] (15): on ſzábát był zwierzchownym tylko nábożeńſtwem/ á nie ſámą właſną chwałą Bożą CzechRozm 71v, 83v [2 r.], 84, 92; CzechEp 38, 48, 325, 333, 373; w ćiemnośćiách zrodzeni/ [...] od Bogá nie ſą oświeceni/ [...] lubuią y ſmákuią ſobie/ w zwierzchownym pełnym błędow/ y zabobonow nabożeńſtwie NiemObr 16, 11, 16; Zwierzchnie nabożeńſtwo Zácheuſzowym przykłádem zálecone. WujNT Aaaaaa2, 274 marg.

Szeregi: »nabożeństwo a bojaźń boża« (1): Rácż mi dáć [...] nabożeńſtwo Chrześćijáńſkie gorętſze/ á boiaźń Bożą obfitſzą y gruntownieyſzą, LatHar 34. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»nabożeństwo i ceremonije« (2): CzechRozm 79v; przez mnichy ſwoie ſubtylnie ſię w ludźi wkrádał/ y one ſobie [...] zniewalał: á to zwierzchnim nábożeńſtwem: y wymyślnemi ceremoniámi CzechEp 333.

»nabożeństwo i chęć (pobożna)« [szyk 1:1] (2): SkarJedn 382; Pan Bog nabożeńſtwo y chęć pobożną Boleſłáwowę/ cudem wielkim vcżćił SkarŻyw 356. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»nabożeństwo i chwała boża« [szyk 3:2] (5): WujJud 47v; RejPosWstaw 42; CzechRozm 241; Oycowie náſzy [...] ofiáry Bogu czynili ná tey gorze. Bo inſze chwały Boże y nabożeńſtwá procz ofiáry/ mogły bywáć ná inſzych mieyſcách. WujNT 318; SkarKaz 580b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r. (w tym: chwała boska 2 r.)].

»cnota i nabożeństwo« (2:1): SkarŻyw 463; tym znácżnieyſze poſtępki w cnotách y nabożeńſtwie vcżyniſz/ im lepſze grunty ná nie káżdego dniá záłożyſz LatHar 1, 118.

»nabożeństwo i gorącość serca« (1): Wolno tedy będźie/ o tákie nabożeńſtwo y gorącość ſercá/ P. Bogá prośić. LatHar [249].

»nabożeństwo i kochanie« (1): Od tego cżáſu dał iey Pan Bog wielkie nabożeńſtwo y kochánie/ w rozmyſlániu męki Páńſkiey. SkarŻyw 159.

»miłość (boża a. Pana Boga) i (a) nabożeństvo« [szyk 3:2]: (5): OpecŻyw 160v [2 r.]; gdzieby ku ſtátecżney mądrośći/ miłość ſerdecżną páná Bogá/ á nabożeńſthwo przyłącżył/ muſiał by mieć/ y ſzcżęſcie/ y Bogá obrońcą ſiebie GórnDworz Hh6v; LatHar 616, Aaa4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»nabożeństwo i modlitwa« (3): KrowObr 117; Tedy ſię Iákob w więtſze nabożeńſtwo w onym ſtráchu y w modlitwy vdał SkarŻyw 348; CzechEp 65. [Ponadto w Połączeszeregowym 1 r.].

»nabożeństwo i obyczaj« (1): Kto ſię Papieżom Rzymſkim nabożeńſtwu/ y obycżáiom ich przypátrowáć vmie/ ſnádnie obacży/ iáko ſię Bogu ſprzećiwiáią/ y nádeń ſię wynoſzą. NiemObr 152. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nabożeństwo, (i, albo, lub) pobożność (a. zbożność); pobożność z nabożeństwem« [szyk 4:4] (7:1): RejPos 166v; KuczbKat 235; Wielką ieſt táiemnicá nabożeńſtwá (álbo zbożnośći) która ſię obiáwiłá wćiele. BudNT Kk3, Kk3; niewinność z wiárą ſercá dodawáią/ Pobożność z nabożeńſtwem z góry go wołáią. KochMRot C; PowodPr 82; SkorWinsz A2v; SapEpit A4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»poczciwość i (a) nabożeństwo« (2): RejPos 90; dla tego niewidomym obyczáiem ieſt Boſka iſtność w Sákrámenćie: áby poczćiwość y nabożeńſtwo przy ónym Sákrámenćie byłá BiałKat 330.

»pokora, (i (też), a) nabożeństwo« [szyk 4:2] (6): Vſzytkym pannam wkoſzczele [Maryja] bila wnabozenſtwe [!] wpokorze przelozona PatKaz III 122v, 153; WróbŻołtGlab A2v; Niechay was nikt nie podchodźi/ (marg) vmyſlnie. (‒) chcąc przez pokorę y nabożeńſtwo ániołow [in humilitate et religione Angelorum] WujNT Col 2/18, s. 699; A oſobliwie mam wielką poćiechę pracey tey moiey/ gdy pátrzę [...] ná pokorę ku P. Bogu y táiemne miedzy ludem poſpolitym nabożeńſtwá. SkarKaz )( 3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»nabożeństwo a posłuszeństwo« (1): do lat trzydźieśći nic nie wiemy/ iedno te rzeczy/ zátáienie y milczenie/ nabożeńſtwo á poſłuſzeńſtwo Páná náſzego. SkarKaz 38b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»post i nabożeństwo« (1): ktorego święty Biſkup poſtem y innym nabożeńſtwem przypráwiwſzy: [...]ochrzćił go y inne znim ludzie przednieyſze SkarŻyw 230.

»nabożeństwo i rozmyślanie rzeczy niebieskich (a. męki niewinnej)« (2): KuczbKat 250; Vmyśliłám té málé kśiążeczki W. K. M. przypiſáć ná znák naniżſzych ſłużb moich/ wiedząc że W. K. M. w nabożenſtwie/ y w rozmyślániu męki niewinnéy Páná zbáwićielá náſzégo kocháć ſie raczyſz. SiebRozmyśl Av.

»nabożeństwo i skrucha« (1): Twarz iey weſołym weyrzeniem y ſtátecżną poſtáwą ták byłá vmiárkowána/ iſz pátrzące do nabożeńſtwá y ſkruchy nieiákiey wiodłá. SkarŻyw 581.

»nabożeństwo i (abo) służba (boża)« [szyk 8:1] (9): CzechRozm 83v; náucżył ſię naprzod táiemnie wſzytkiego nabożeńſtwá od oycow podánego/ y ſłuſzby Bożey/ y nádzieie po śmierći/ á wzgárdy márnego y docżeśnego dobrá. SkarŻyw 418, 482; CzechEp 361, 367, 416; WujNT 64; SkarKaz 455a; [Rzymianie] nie z mocy ſię ſwey y śiły vmocniáią: ále nabożeńſtwem y ſłużbą Bożą stoią. SkarKazSej 688b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r. (w tym: boska 1 r.)].

»sprawa, nabożeństwo« (1): gdyby nie było miłoſierdzia Páńſkiego á wiáry náſzey/ tedy żadną ſpráwą náſzą/ żadnym nabożeńſthwem náſzym/ bychmy też y kreẃ ſwą wylewáli/ [...] tego nigdi nágrodzić nie możemy RejPos 129v.

»nabożeństwo i śluby« [szyk 1:1] (2): Ceſarz z pokorą krzyżem leżąc przed grobem/ nabożeńſtwo ſwoie y śluby odpráwował. SkarŻyw 357, 348.

»nabożeństwo i uczciwość« (1): Wnáuce brał prętki pochob [!] [...] wnabożeńſtwie y wſzelákiey vcżćiwośći/ obycżáiow ieſzcże więtſzy/ y Bogu y ludziom bárzo miły zoſtáiąc. SkarŻyw 459.

»nabożeństwo i uczynki« (3): przez męcżeńſtwo álbo wylánie krwie dla P. Chriſtuſá y przez nabożeńſtwo/ y przez inſze dobre vcżynki zwiáry pochodzące [...] przywłaſzcżamy ſobie zaſługi ofiáry Páná Chriſtuſowey WujJud 232; WujJudConf 106v, 107.

»nabożeństwo albo uczynność« (1): Nie mamy tego przeć/ że duſze zmárłych ludźi/ nabożeńſtwem álbo vcżynnośćią ſwych przijaćioł żywych wſpomagáne bywáią WujJud 202. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nabożeństwo i (abo) ciała (u)martwienie« (2): SkarŻyw 462; IAko ſię do ſpowiedzi ś. [...] zwykł gotować. [...] Ieſli zdrowie znácżnie ſobie pſuie/ bezmiernym nabożeńſtwem/ ábo nieoſtrożnym ćiáłá ſwoiego martwieniem. LatHar 135.

»wiara, a (abo, i) nabożeństwo« [szyk 3:2] (5): PatKaz I 13; Máchomet [...] ktory narodowi ſwemu wſzytkę piękność y Rzecżypoſpolitey y wiáry ábo nabożeńſtwá [et religionis osiendes]/ w orężu vkázował/ wiecżnie im winá zábronił ModrzBaz 113v, 11v; O Sławni náuką y rozumem/ ále ſławnieyſzy wiárą y nabożenſtwem/ trzey mędrcy y krolowie/ [...] przycżyńćie ſię zá námi wſzyſtkimi do Páná tego LatHar 348, 462. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

»nabożeństwo i zbawienie« (2): Day Boże/ áby Błogoſláwionego Sylweſtrá twego obchod nam przydał nabożeńſtwá/ y zbáwienia. KrowObr 163, 168v.

»nabożeństwo a cnotliwe życie« (1): yeſliby im był yákową inſſą koſztowną bárwę ſpráwił złotogłowową álbo ſzárłatową/ podałby im był wyęcey ſnadź drogi ná roſkoſz/ niż ná nabożeńſtwo á cnotliwe życye. GliczKsiąż E8v.

Wyrażenia przyimkowe: »w nabożeństwie« (9): Wtym pán Iezus zniknąl od nich nágle/ á onij zoſtali w wielkim nábożenſtwie OpecŻyw 169v; w uyelkym nabozenſthwye roſzmyſzlayącz O yey nachwalebnyeyſzem y nayczyſthſzem począczyu [św. Augustyn] [...] pyttal panny maryey PatKaz II 35; WujJud 140.

~ W charakterystycznym połączeniu: w wielkim nabożeństwie (2).

Szeregi: »w nabożeństwie i w posłuszeństwie« (1): Bom ya záwzdy wnabozenſtwie Mieſkał ba y wpoſłunſtwie [!] RejKup t8v.

»w wierze i w nabożeństwie« (1): to poprzyśiąc [ma]/ pokóy poſpolity między rożerwánémi y różnémi ludźmi w wierze y w nabożeńſtwie záchowywáć SarnStat 117. Cf »w nabożeństwie [kogo] mieć«, »w nabożeństwie śpiewać chwałę«, »żywot wieść w nabożeństwie«. ~

»według, wedle (a. wedla) [czyjego] nabożeństwa« (4:3): ReszList 151, 157; Modlitwę ná końcu/ álbo według świętá iey/ albo według nabożeńſtwá twego kłáść y odmieniáć możeſz/ wyiętą z przeſzłego rozdźielenia. LatHar 506, 49, 174 marg, 514. Cf »wedle nabożeństwa czynić«.

»z nabożeństwa« (22): OpecŻyw [170v]; KromRozm I B; [Jozyjasz] Rozeſłał liſty po Zydoſtwie/ áby dobrowolnie z nabożeńſtwá ſkłádáli pobor ná opráwę kościołá BielKron 90v, 161; WujJud 191v; SkarŻyw 353, 362, 388; LatHar 413; Te święte niewiáſty z wielkiego nabożeńſtwá przypátrowáły ſię grobowi WujNT 293, 8; SarnStat 1287.

~ z nabożeństwa czyjego (2): tego tu y duſznego y ćieleſnego lekárſtwá ludźie bárzo cżęſto vżywáią/ bo nád vſtáwione od kośćiołá dni káżdy z nabożeńſtwá ſwego legem ſobie vſtáwia abſtinendi ReszList 164; SkarŻyw 162.

z nabożenstwa ku komu (1): ony z nabożeńſtwá ku Bogu [dziewictwo] záchowáły WujNT 486.

W połączeniu szeregowym (1): iáłmużny dáwáć z tego co nam zbywa/ nie ták wdzięczno ieſt Pánu Bogu/ [...] iáko kiedy dáiemy z tego co nam ieſt potrzebno/ [...] Abowiem to pochodzi z więtſzey miłośći/ y z więtſzey chęći y nabożeńſtwá WujNT 281.

W przeciwstawieniu: »z przymuszenia ... z nabożeństwa« (1): wiele ſię ich iuſz wdziewictwie z ſtárzáło: cáłość cżyſtego ćiáłá niezprzymuſzenia/ ále znabożeńſtwá záchowuiąc/ y mądrośći oney vżywáiąc SkarŻyw 362.

W charakterystycznych połączeniach: z nabożenstwa całować [co], nagotować [czego], nawiedzać, postanowion, pożywać [czego], przyjmować [co], przypatrować się [czemu], przywodzić, składać [co], udać się [na co], ustawiać [co], widzieć [kogo], wyznawać winę, zachować [co] (2); z nabożenstwa [co] pochodzi; z nieroztropnego nabożeństwa, z wielkiego.

Wyrażenia: »z głupiego nabożeństwa« (1): Zgłupiego nabożeńſtwá wieśniacy zábić Romuáldá chcieli. SkarŻyw 572 marg.

»z gorącego nabożeństwa« (1): W kazániu ſwym [...] piſmá doktorow S. máło przywodził/ [...] z piſmá świętego á zgorącego nabożeńſtwá ſerdecżnego/ wielkie ſkárby [...] wybierał. SkarŻyw 312.

»z omylnego nabożeństwa« (1): SkarŻyw 162 cf »[co] z nabożeństwa uczynić«.

»z przystojnego nabożeństwa« (1): á iż ſie rzecży Boſkie/ nienabożnie/ niepowáżnie/ ále więcey z nałogu/ álbo ſnać z iákiego zwycżáiu/ niżli z przyſtoynego nabożeńſtwá ſpráwuią. KarnNap A2v.

»z nabożeństwa serdecznego« (1): SkarŻyw 312 cf »z gorącego nabożeństwa«.

Szeregi: »nie z nabożeństwa ale z dworności« (1): [Herod] żądál go [Jezusa] widzietz nie z nábożeńſtwa/ ale z dwornoſci dlá niéktorégo znamienia albo tzuda OpecŻyw 121.

»z pobożności i nabożeństwa« (1): ktorzy z pobożności y nabożeńſtwá tey Swiątośći pożywáią KuczbKat 180.

»z nabożeństwa i szczodrobliwości« (1): Onáć to ieſt święta grzeſznicá/ [...] która trzykroć wonne máśći/ z nabożeńſtwá y ſzczodrobliwośći/ Panu Iezuſowi nágotowáłá LatHar 462. Cf »[co] z nabożeństwa uczynić«. ~

»z nabożeństwem, z nabożeństwy« (71:1): zwolenicy iego [...] ocżekáwali z wielkim nabożeńſtwem podarzeniá obietzanego OpecŻyw 175, 4v, 157v, 160; Przydzye kſiądz z nabożeńſtwem vmizga ſie pyęknie RejWiz 94; BielKron 222; GórnDworz T3; HistRzym 100; RejPos 86v, 122, 170v; Niewiáſty/ gdzie ćicho mogły/ kápice iego nożycżkámi vrzynáły/ y kráyki one znabożeńſtwem chowáły. SkarŻyw 545, 140, 311, 318; ReszList 160; ArtKanc D10v; Szczepan S. z wielkim nabożeńſtwem był pogrzebiony WujNT 428, 186; SiebRozmyśl B2v, D.

~ z nabożeństwem czyim [w tym: pron poss (2), G sb (1)] (3): on boſemi nogámi ſzedł tą fortką krzyż ſwięty nioſąc ná ſwe mieyſce/ [...] z wielkim nabożeńſtwem ludu poſpolitego BielKron 164v; CzechEp 133, 235.

W połączeniach szeregowych (3): OpecŻyw 31; Sylueſter Papieſz/ [...] tę moc dał Biſkupom drugim/ áby zwielką powagą/ nábożeńſtwem/ klękánim/ pozdrawiánim/ thę wielebną/ y nieſlycháną Swiątość/ záklináli KrowObr 86; LatHar 208.

W charakterystycznych połączeniach: z nabożeństwem chować [co] (2), czekać (oczekawać) (2), iść (2), napełniać, opłakać, ostać się, pisać, pochować, pogrzebiony, poklęknąć, polewać łzami, pomazać, przyjmować (przyjąć) (4), przyść, rozebrać [=rozważyć], skłonić myśl [do czego], upadać, uważyć, uwijać [co w co], wrzucić, wyjść, wyrozumiewać, zacząć [co], zaklinać; z niemniejszym nabożenstwem, z wielkim ((na)więtszym) (30), z wszelakim.

Zwroty: »z (wielkim) nabożeństwem czcić, uczczony« [szyk zmienny] (2:1): ktore [Sakramenty św.] Kośćioł Swięty záwżdy wyſoce ſobie ważył/ y z wielkim nabożeńſtwem cżcił. KuczbKat 160, 110; GrabowSet O3.

»z nabożeństwem [co] czynić (a. uczynić)« [szyk zmienny] (4): w przeſciéradlo Iezuſa vwinęli/ glowkę ij ocży iemu zakryli/ z nábożenńſtwem [!] to cżynili OpecŻyw 157v; MurzHist T; SkarŻyw 184, 471.

»z nabożeństwem modlić się« (2): OpecŻyw 2; Co pomniąc y rozmyśláiąc/ obacżay przy tym/ z iáką záśię pilnośćią y z iakim nabożeńſtwem modlić śie maſz. KuczbKat 380.

»z nabożeństwęm mowić (a. powiadać)« [szyk zmienny] (7): BierRaj 22; gdyby ią [modlitwę ś. Augustyna] kto mowił przez trzidzieſci j trzi dni z nabożeńſtwem, ze wſzitkiego ſmutku j vciſnienia [...] będzie wyzwolon TarDuch D2v, Ev, E3; MurzHist 14; Ian Iáłmużnik/ [...] rad to [powieści świętych] pámiętał/ y ſtego ſię lepſzył/ y innym z wielkim y gorącym nabożeńſtwem powiádał. SkarŻyw 97, 130.

»z nabożeństwem msze miewać« (1): żem ſłowá Chryſtuſowe poważnie wymawiał/ y z wielkim nabożeńſtwem Mſze miewał. To wieſz dobrze. ReszPrz 46.

»z (wielkim) nabożeństwem co obchodzić« [szyk zmienny] (2): KuczbKat 35; prawdziwy koſcioł Apoſtolſki [...] Krzeſt y Wiecżerzą Páńſką/ [...] obchodzi z wielkim nabożeńſtwem w wierze á w miłośći. RejPosWstaw [1434]v.

»z (wielkim) nabożeństwem [co] odprawować« (2): to niewiem áby w ktorym inſzym Mieśćie z więtſzym nabożeńſtwem odpráwowanó było ReszHoz 115; LatHar 134.

»ofiarować [co] z nabożeństwem« (1): wziąſſy od Iozefa przerzecżoné ptáki/ téż ie [matuchna] offiarowala z nabożeńſtwem OpecŻyw 26v.

»z nabożeństwem [kogo] prosić« (2): ij przikazali poſt za trzy dnij/ aby z wielkim nabożeńſtwem lud poſpoliti proſil boga wſſechmogącego/ by ijm rácżyl wziawitz/ [,..] tzoby ſtą dziewitzą mieli cżynitz. OpecŻyw 4; ReszHoz 131.

»z nabożeństwem przyjąć (a. przyjmować), przyjmowany« [szyk zmienny] (8:2): OpecŻyw 31, 178v; tá Swiątość ieſt iedną z śiedmi Kośćiołá S. Powſzechnego Swiątości/ y z wielkim nabożeńſtwem prziymowána być ma. KuczbKat 230, 110; BiałKaz M4v; KarnNap A3; SkarJedn 296, 319; Przyiął go lud wſzyćiek w Flo- ręncyey z wielkim nabożeńſtwem: wſzędzie iáko Papieżowi przyklękáiąc/ á przeżegnánie od niego biorąc. SkarŻyw 412; LatHar 208.

»z nabożeństwem [ku czemu] przystępować« (1): ktorych [napominań] [...] Kápłani/ záwżdy vżywáć maią [...] y drugie też vcżyć mogli/ wiodąc do tego lud poſpolity/ áby ná potym z więthſzym nabożeńſtwem ku prziymowániu tákowych Swiątoſći Páńſkich/ [..,] przyſtępowáć/ [,,.] mógł. KarnNap A3.

»z nabożeństwem słuchać« (3): PAmiętamy [...] ziákiem nabożeńſtwem oycowie náſzy od kápłanow y inych pobożnych powiádániá żywotow świętych ſłucháli SkarŻyw A2, 545; LatHar 82.

»z nabożeństwem służyć« (4): Ciebie ij twégo námilſſégo ſyna Iezuſa/ pilniem żywil/ [...] ij tobiem z nábożenſtwem ſlużyl. OpecŻyw 185; PatKaz III 92v; zá roſkazániem okrutnikow/ ſtáło ſię iſz rytym obrázom z nabozeńſtwem służyć pocżęto [colebantur sculpta]. BudBib Sap 14/16; SkarŻyw 184.

»z nabożeństwem święto święcić, poświęcać [co]« [szyk zmienny] (1:1): A przeto yą z wyąthſzym nabozenſthwem dla tych pozythkow yey tho ſzwyąto ſzwyączycz mamy wczyſtoſcy PatKaz I 3; BielKron 97.

»z nabożeństwem zaśpiewać« (1): Mariá: [...] z wielkim nábożeńſwem weſele zaſpiéwala. OpecŻyw 186.

Wyrażenia: »z nabożeństwem chrześcijańskim« (1): ſkłoniłeś do tego wſzyſtkę myśl twoię z nabożeńſtwem Chrześćiáńſkim/ ábyś teraz przyiął Páná Chriſtuſowe Ciáło prawdziwe KarnNap D2.

»z dziwnym nabożeństwem« (1): pocżął mowić pácierz zwielkiem i dźiwnem v wſzyſtkich ńabożeńſtwem MurzHist 14.

»z gorącym nabożeństwem« (2): O to ſie z wielką żądzą/ z gorącym nabożeńſtwem/ ij z wielkim placżem modlila OpecŻyw 2; SkarŻyw 97.

»z prawym nabożeństwem« (2): Modlytwa [...] od ktorey ſą wyelkye odpuſti ij grzechow odpuſczenye ktoya [lege: kto ją] ſprawim nabożeńſtwem bądzye mowyl. BierRaj 22; BiałKat 148v.

»z wiernym nabożeństwem« (1): mieścá święté ku czći y chwale pánu Bogu zbudowáné pobożnym vmyſłem máią być náwiédzáné/ s práwym y wiernym nabożeńſtwem. BiałKat 148v.

Szeregi: »z bojaźnią i z nabożeństwem« [szyk 1:1] (2): A on ochotnie wſzytko cżynił/ y ſłużył zboiáznią y znabożeńſtwem. SkarŻyw 184, 471.

»z pilnością i z nabożeństwem« (2): A ták práwowierny Chrześćijáninie/ [...] przy tey przenaświętſzey ofierze cżęſto y naocżnie/ zwłaſzcżá w świętá/ byway/ á oney z pilnośćią y nabożeńſtwem ſłuchay. LatHar 82; KuczbKat 380.

»pobożnie i z nabożeństẃem« (1): Ty tedy ſą przycżyny/ z ktorych ma każdy áby iednę przed się wźiąć/ chceli pobożnie y z nabożeńſtwem iáko ſynom ludżi świętych przyſtoi zácżąc Małżeńſtwo. KuczbKat 255.

»z nabożeństwem i pokorą« (1): [patryjarcha wzywa Greki, aby] znabożeńſtmem [!] y pokorą w duchu pokoiu y iednośći [postanowienia kościoła] przyimowáli ták iáko winni ſą. SkarJedn 296. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»z nabożeństwem i posłuszeństwem« (1): [posłowie ormiańscy] ze wſzelákim nabożeńſtwem y posłuſzeństwem [synodalski dekret] przyięli SkarJedn 319.

»z nabożeństwem i uczciwością« [szyk 1:1] (2): iáko ſie ku niemu [o sakramencie św.] lud poſpolity przypráwowáć/ á z iákim ij nabożeńſthwem y vcżćiwoſćią ma prziymowáć. KarnNap A3; ReszHoz 131. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]. ~

Iron (1): Kortezyą do Polſki y Fráncę zánoſzą. Ieſli dla nabożeńſtwá tákowego chodźiſz Do Włoch/ do Hiſzpániey/ ſam ſię bráćie zwodźiſz KlonWor 52.

W przen (18): z winem kto ie [jajca lisie] piie, zapalaiągo ku nabożeńſtwu do młodey paniey. FalZioł IV 14c; Bog [...] ich tym dla ich złośći pokárał/ że im źiemię dárowáną y práwá oney źiemie/ y nabożeńſtwo ku niey też przywiązáne z garśći wydárł: á onych ták po wſzem świećie roſproſzył: chcąc áby ſie do zakonu iego [...] od onego zwirzchownego/ docżeśniego/ náwroćili CzechRozm 84v; rozum y zmyſły cżłowiecże/ ſnádnie ná tákie nabożeńſtwo przyzwolą ktore nie [...] duchownemi niebieſkiemi rzecżámi/ ále ćieleſnymi y źiemſkiemi zábawia. NiemObr 16; Wiemy co zá nabożeńſtwo w pierwſzych Chrześćijánách kwitnęło/ y do iákiey wzgárdy rzecży świátá tego/ [...] przychodźili LatHar 252; z niego [duchownego rozmyślania] dźiwne rozżarzenie ogniá gruntownego nabożeńſtwá LatHar 663; Kroleſtwá gwałty zięły/ y ſproſne niecnoty/[...] Boſkiey chwały niepytay/ nabożeńſtwu oczy Lupią: Słowna też wiárá w zdártey kiecce krocży. RybGęśli C3.

W połączeniu szeregowym (1): Tám oko ſwoie obrácayćie/ [...] gdzie nabożeńſtwo/ y náuká/ y Kroleſtwo Chryſtuſowe kwitnie SkarJedn 402.

W przeciwstawieniach: »nabożeństwo ... pycha (2), żądość zła, złość« (2): HistRzym 20v; Co nabożeńſtwo zebráło: to pychá roſproſzy SkarKaz 352a.

I sg w funkcji okolicznika sposobu: »nabożeństwem« (1): ſpiewałem wſzytkim nabożeńſtwem ſercá mego/ przed świętymi kośćiámi wáſzymi/ pieśni chwały y sławy wáſzey. SkarŻyw 120.

W charakterystycznych połączeniach: nabożeństwo kwitnie (2), zebrało [co]; gruntowne nabożeństwo, niedoskonałe, rozliczne (2), słabe.

Zwrot: »(mieć) nabożeństwo w sercu; nabożeństwo serca« [szyk zmienny] (2:1): HistRzym 20v; ći Bráćiſzkowie niepobożnie żyiąc w prożnowániu nikcżemnieią/ máiąc ná to dwoie Compátibilia/ Nábożeńſtwo w ſercu á Miecże w ręku/ to ieſt/ áby y śpiewał y nieprzyiaćiele bił Kośćiołá świętego BielSpr c; SkarŻyw 120.
Wyrażenia: »kadzidło nabożeństwa« (3): HistRzym 100, 100v; przynioſłemći iákiekolwiek vpominki/ iáko prawdźiwemu Bogu/ y práwemu cżłowiekowi/ [...] Złoto ſtátecżney wiáry o tym chwálebnym Sákrámenćie/ Mirrhę ocżyśćionego przez pokutę ſumnienia/ y Kádźidło ſłábego y niedoſkonáłego nabożeńſtwá mego. LatHar 239.

»opaczne nábożeństwo« (1): niektore [katolickie modlitwy] niepewnemi odpusty drugie opácznym nabożeńſtwem/ y inſzym drobnieyſzym proſzkiem nieco ſię przykurzyły LatHar +5.

»pieszczone nábożeństwo« (1): Pieſzcżone też to nabożeńſtwo/ y nie z ſynowſkiego/ ále z naiemnicżego ſercá pochodzące/ ná ten cżás Pánu Bogu tylko ſłużyć/ kiedyć ná obfitych poćiechách iego nie ſchodźi. LatHar 248.

Szeregi: »nabożeństwo a łaskawość« (1): Weźmi kádźidło nabożeńſtwá/ á łáſkáwośći/ przez ktore będzieſz wſpomagał nędzne HistRzym 100.

»cnoty (chrześcijańskie) i nábożeństwo« (2): ſtárayże ſię o ſzátę godom ſłużącą/ cnot rozmáitych y nabożeńſtwá rozlicżnego. LatHar 394, 348.

2. Zespół obrzędów religijnych ujęty w normy liturgiczne lub zwyczajowe; modlitwa; cultura Vulg; divina JanStat; caerimonia Cn (170): Ná obchod świąt vrocżyſtych ná trąbách [kapłani] trąbili/ By ſię k nabożeńſtwu wſzyſcy tym chutniey śpieſzyli. BibRadzBaz ktv, 1c marg; BielKron 5v, 30, 88, 234v; CzechRozm 97v, 127v; [moskiewscy duchowni] práwie wſzytko nabożeńſtwo w zabobony obroćili/ náukę Bożą zniſzcżyli/ twoich wymyſłow náſadzáli. SkarJedn 377; Oczko 27v; Calag 161b; SkarŻyw 57; CzechEp 13, 362; ActReg 18; OrzJan 99; ten ktory cżęſto miotełką ſpowiedźi świętey/ dom ſumnienia ſwego vmiátáć pocżnie/ niechay ſobie tego nabożeńſtwá lekce nie waży. LatHar 132; Po rozmyślaniu/ vważ napierwey/ iákoć ſię powiodło nabożeńſtwo. ieſli dobrze/ Pánu Bogu podziękuy LatHar 665, 134 [2 r.], 189, 190, 200 [2 r.], 242 (36); WujNT 201, 358, Hebr 9/1; ſpoſobćie zebránie do nabożeńſtwá: zgromadźćie ſtárce/ zbierzćie poſpołu młodź PowodPr 81, 52; SkarKaz 209b, 382a, Oooo2va; TRzebá ſię záwſze wárowáć nam kota/ Nie vpijáć ſię áni leść do błotá. Bo oſtrzeżony od ſkowronká tego/ Zániecha modlitw nabożeńſtwá wſzego. CzahTr Lv.

nabożeństwo czyje (27): ZapMaz II G 97/90; RejFig B; BielKron 145v; SkarJedn 173; SkarŻyw 36, 320, 569; Doſyć to wiedźieć proſtakowi/ iż niezbożnie kśięża Papieſcy w nabożeńſtwie ſwym/ y ſproſnie ſłowá Bożego vżywáią CzechEp 172, 127, 257; CzechEpPOrz *; ReszList 162; ArtKanc E5v; LatHar +11v, 122, 525; WujNT 103, 123; TO téż chcemy: áby dla záklętégo iednégo/ [...] ludźie nieprzeſtawáli nabożeńſtwá ſwégo SarnStat 225, 225; Pogáńſtwo vrągáło im [Izraelczykom] mowiąc: Záśpiewayćieſz nam ábo zágrayćie co z pioſnek nabożeńſtwá wáſzego. PowodPr 75, 9 [2 r.]; SkarKaz 159b, 580b; SkarKazSej 685a 688a.

nabożeństwo około czego (1): Przykład ſtáránia y nażeńſtwá Chrześćiáńſkiego/ około chowánia y czczenia ćiał y reliquiy świętych. WujNT 60.

nabożeństwo ku komu, (ku) czemu (6): ku temu nachwálebnieyſzemu Sakrámentowi/ y gorzkiey męce twoiey nabożeńſtwo LatHar 235; rozmáite tobie nabożeńſtwá ku tey niepokaláney Pánnie/ pobożni ludzie náydowáli. LatHar 506, +12v, 478 [2 r.], 506.

W połączeniach szeregowych (8): BibRadz Gen 1 arg; RejAp 185v; RejPos 116v; co ſię dotkło P. Bogá/ nabożeńſtwá/ kośćielnych ſpráw/ modlitew/ ná wſzytko iáko zdrowy dobre bacżenie miał. SkarŻyw 293, 335, 543; CzechEp 410; Nakłády ná nabożeńſtwo/ ná ſłużbę y chwałę Bożą vczynione/ ſą vczynki dobre/ y Pánu Bogu wdzięczne WujNT 114.

W charakterystycznych połączeniach: nabożeństwa chwycić się, doświadczać, gwałcenie, nie lekceważyć, nie opuścić, potwierdzenie, nie przestawać, szukać, usprawiedliwienie, użyć (używanie) (2), zalecenie, zamieszkać, nie zamilczeć, zamknienie (2); modlitwy nabożenstwa, opisanie, piosnki, przykład, starodawność; czas do nabożeństwa, pobudka; do nabożenstwa przydać się, serce gotować, sposobić [co], ubierać się [w co]; odrywać [kogo] od nabożeństwa, począć; [czego] ku nabożenstwu nie mieć, należący (2), potrzebny, śpieszyć się; pokusy przeciw nabożenstwu; nabożeństwo ganić, mieć, najdować, obrocić w pośmiech (w zabobony) (2), odjąć [komu], opuścić (opuszczać) (3), pohańbić, prowadzic, [nad co] przedkładać, przekładać, przyjąć, wprawować, wychwalać, wypisować, zachowywać, zalecać; przez nabożeństwo przywłaszczać zasługi; nakłady na nabożeństwo, narzekać, zbierać się, zgodzić się; nabożeństwem trudzić się, przy sobie zatrzymać; na nabożeństwie [co] (s)trawić (2), dobrze zachować się; myśleć o nabożeństwie, nauka, pisać; przy nabożeństwie mieć mieśce, używać języka; w nabożenstwie nie zgadzać się, odprawić ofiary, nie mieć przygany, używać [czego] nie zapominać; nabożeństwo [komu] jest (było) miłe, wdzięczne (2), [czego] pełne jest, (nie) (s)podobało się (podobać się miało itp.) (4), powiodło się, stanie [za co], wsławiło się (2); bezmierne nabożeństwo, dziwne, godne, in(sz)e (inne) (5), jakie (2), każde, krotkie, nieprzestajne, osobliwe, osobne, proste, przedniejsze, przerzeczone, rozmaite (5), wielkie (nawiętsze) (2), wszelakie, wszy(s)tko (3), zaczęte, zwykłe (2); nabożeństwo Matki Bożej; nabożeństwo ku gorzkiej męce, ku Pannie Maryjej (Niepokalanej Pannie itp,) (4), ku sakramentowi.

Zwroty: »bawić się (a. zabawiać (się)) nabożeństwem« [szyk zmienny] (3): báwiąc ſię kośćielnemi ſpráwámi/ ábo nabożeńſtwem/ ſrogą Márſową bronią [księża] báwić ſię niemogą. ModrzBaz 120v, 93; LatHar 130.

»nabożeństwem czcić« (1): ábyſmy nieprzeſtáynym nabożeńſtwem czćili zwyćięſtwá świętych pánienek (ábo y męczenniczek) twoich N. y N. LatHar 456.

»nabożeństwo czynić (a. uczynić)« (4): gdy [Turcy] nabożeńſtwo cżynią/ vmyią tobie poſlednie cżęści ciáłá/ rámię/ żywot/ ręce/ vſzy/ nozdrze/ ocży/ włoſy y nogi BielKron 260, 394v; WujJudConf 58; SkarŻyw 348.

»obrzędy (a. obrządki) nabożeństwa« (2): KromRozm I D4v; Ieden vczy być kośćiół ſpokoyny/ w iednéy Wierze/ w iednym krzćie/ w iednákim wyznawániu P. Bogá/ w iednákich obrządkách nabożeńſtwá BiałKat 126.

»nabożeństwo odprawować (a. odprawić (się może)); nabożeństwo sprawowane; nabożeństwa odprawienie (a. odprawowanie)« [szyk zmienny] (9;1;4): odprawiwszy nabożeństwo swoje [...] sędzia z p. podsędkiem w kościele zasiedli miejsca swe ZapMaz II G 97/90; SkarŻyw 569; CzechEp 257, 333; NiemObr 23, 160; ReszList 141, 162; ActReg 17; przy zácżęćiu rozmyślánia/ vcżyń kroćiuchną prośbę o fortunne y pożytecżne odpráwienie tego nabożeńſtwá LatHar 664, 122, 134, 514, 664.

»do nabożeństwa przystępować« (1): ále ſię y w tákich [Bóg] nie kocha/ ktorzy tylko z namowy ludzkiey á nie z vprzeymośći ſercá ſwego/ áni z dobrym rozſądkiem/ áni z żywą wiárą do nabożeńſtwá przyſtępuią. NiemObr 15.

»(s)chodzić (się) (a. przyjść) na nábożeństwo« (3): BielKron 66v; RejPos 18v; Drogi Sionu (ábo kośćiołow á mieyſc świętych) zoſtáły w żáłobie y płácżu/ iż niemáſz ktoby nimi chodźił ná nabożeńſtwo. PowodPr 9,

»nabożeństwu służyć« (1): to nam iáko iákie kácerſtwo zádáią/ iż w Sobotę pośćiem/ [...] iſz Alleluiey niezáwżdy śpiewamy: y inne rzecży lekkie ktore nabożeńſtwu ſłużą/ á zgody nic nie pſuią. SkarJedn 370.

»wymyślać nabożeństwa« [szyk zmienny] (2): rozumiał Pan iż ſobie miał ſwiát wymyſláć dziwne ofiáry/ dziwne nabożeńſtwá/ dziwne figle ku vbłagániu ſwięthego Boſtwá iego RejPos 116v; WujJudConf 9.

»nabożeństwo wypełnić« (1): Do Ieruzalem przyſſedwſſy/ nábożeńſtwo wypelnili OpecŻyw 32.

Wyrażenia: »adwentowe nábożeństwo« (1): Pobudká ſámego śiebie/ do Adwentowego nabożeńſtwá/ z modlitwą złącżona. LatHar 393.

»nabożeństwo chrześcijańskie« (4): WujJudConf 188; ActReg 17; WujNT 60; mieścá święte/ dárem iákim Bozkim nádáne/ náwiedzáć/ [...] rzecz ieſt chwálebna/ y z dawná bárzo w nabożeńſtwie Chrześćiáńſkim zwyczáyna. SkarKaz 41a.

»duchowne nabożeństwo« (1): [Anastazyjus] ſię bárzo dobrze záchował y w domowych poſługách/ około kuchniey/ y ogrodu/ y w duchownych nabożeńſtwách SkarŻyw 74.

»nabożeństwo za dusze« (1): v Rzymian ſtárych/ mieśiąc Luty wſzytek ná tym nabożeńſtwie zá duſze trawili. SkarKaz 381b.

»nabożeństwo dzienne« (3): W Pierwſzym [rozdzieleniu] naydzieſz náuki o nabożeńſtwie dziennym/ od poránku/ áż do wiecżorá/ y do záſnienia z modlitwámi. LatHar +12, +++2v, 51.

»heretyckie nabożeństwo« (1): Haeretyckie nabożeństwá. WujNT 135 marg.

»książki nabożeństwa« (1): nigdy bez Ewánieliey ábo iákich kśiążek nabożeńſtwá/ y duchownych do cnot S. pobudek/ nieśiedział/ áni ſtoiał. SkarŻyw 371.

»miejsce, kapliczka do nabożeństwa« (1:1): Wnet gdźie mogą/ [heretycy] odeymuią Kátholikom kośćioły/ [...] y żadnego im mieyſcá do ich nabożeńſtwá nie zoſtáwuią. SkarKazSej 685a, 688a.

»potrzebny ku nabożeństwu« (1): LEo wtory [...] ſpiſał wiele kſiąg potrzebnych kościołowi ku nabożeńſtwu. BielKron 166v.

»(prze)niezbożne nabożeństwo« = religio irreligiosa Modrz (2): ſrodze grzeſzą ktorzy to niezbożne nabożeńſtwo záchowuią y iego bronią. WujJudConf 240v; ModrzBaz 62 v.

»rzymskie nabożeństwo« [szyk 5:3] (8): SarnUzn D8; CzechEp 427; będąc nimi iáko iednymi pobudkámi wzruſzony/ tym pilnily wglądałem w tę rzecż/ doświadcżáiąc y ſwego nabożeńſtwá/ y Rzymſkiego/ z modlitwámi. CzechEpPOrz ***4v [2 r.]; ná kſztałt/ onego Pogáńſkiego/ Rzymſkiego nabożeńſtwá/ máło nie wſzytko Pápieſkie nabożeńſtwo vformowáne ieſt. NiemObr 159, 159; ReszPrz A.

»staradawne nabożeństwo« (1): Exemplar antique religionis, Przikład ſtárádawnego nábożeńſtwá/ y Boskiey służby. Mącz 351b.

»nabożeństwo starowieczne« (1): nie wierz temu/ áby ſię tym nabożenſtwem ſtárowiecżnym/ ktore ieſt znákiem Chrześćijáńſkiey pokory/ [...] cżći P. Bogu vwłacżáło. LatHar 329.

»nabożeństwo szabatne« (1): nie tylko bes ſzábátu/ ále też y bes inſzych wſzyſtkich rzecży ku nabożeńſtwu ſzábátnemu náleżących przez długi cżás śiedzieć mieli Izráelcżycy. CzechRozm 72.

»nabożeństwo święte« [szyk 4:3] (7): Day nam Boże/ áby poſtu náſzego nabożeńſtwo Swięte/ y otzyśćienie nam dáło/ y nas przed Máieſtatem thwoim zálećiło, KrowObr 168v; RejPos 71 [2 r.]; LatHar +11v, 250, 508, 514.

»nabożeństwo zakonne« (2): ia to widzę iż żydowie źiemię vtráćili: piecżęći im przymierza bożego odięto: nacżynia ku nabożeńſtwu zakonnemu nie máią CzechRozm 85; SkarKaz 382a.

Szeregi: »nabożeństwo i chodzenie do stołu bożego« (1): ná tę vcżćiwą zonę [!] to dopuśćił/ iſz nabożeńſtwo ſwoie zwykłe y chodzenie do ſtołu Bożego opuśćiłá. SkarŻyw 36.

»modlitwy i nabożeństwo« (2): tu maſz oſobne modlitwy y rozmáite nabożeńſtwá ku tey świętey Pánnie. LatHar 478, Aaa2v. [Ponadto w polączeniach szeregowych 4 r.].

»nabożeństwo i ofiary« [szyk 2:1] (3): MiechGlab 71; SkarŻyw 348; Tá brzydkość ſpuſtoſzenia ſpełniłá ſię [...] kiedy odięto Zydom ofiáry y nabożeńſtwá ich WujNT 103. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»nabożeństwo i pieśń« (1): Nabożeńſtwo y pieśń naświętſzey mátki Bożey. SkarKaz 580b.

»posługa i nabożeństwo« (2): Pośćiłá/ á żadney poſługi/ y nabożeńſtwá Prymy/ Tercyi/ Sexty y innych nieopuśćiłá SkarŻyw 225; WujNT 123.

»kościelna (a. boska) służba, nabożeństwo« (2): Mącz 351b; gdy kto pokoiu od Páná Bogá dánego/ ná kośćielną ſłuſzbę iego/ nabożeńſtwo/ karánie ćiáłá ſwego/ ná woynę známiętnośćiámi y ćieleſnoáéią náſzą [...] nie vżywa: náſtępuie ſwawola/ y ćiáło/ á roſkoſzy iego opánuią duſzę SkarŻyw 558. [Ponadto w połączeniu szeregowym: służba boża 1 r.].

»nabożeństwo i sposob modlitwy« (1): A ieſliż ſię onym to nabożeńſtwo/ y ten ſpoſob modlitwy ſpodobał: możeſz go y ty beſpiecżnie/ Kátholiku nabożny/ vżywáć. LatHar 513.

»sprawa i (abo, jako też) nabożeństwo« [szyk 3:2] (5): Filo Zyd vcżony [...] był Krześćiánom przychylny/ wychwaláiąc ich nabożeńſtwo y ſpráwę BielKron 145v; káżde pokolenie miáło ſwe miáſtecżko/ do ktorego ſie ſchodzili/ ták ná nabożeńſtwá/ iáko też y ná ine ſpráwy ſwoie. RejPos 18v; WujJudConf 9; ModrzBaz 120v; NiemObr 16. [Ponαdto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»święta i nabożeństwo« (2): Swiąt ynabożeńſtwá [!] gwałcenia oſtátnia pomſtá. PowodPr 53 marg, 54.

»zakon boży i nabożeństwo« (1): Iozue lud on przepráwiony/ do woyny przypráwuiąc: od zakonu Bożego y nabożeńſtwá pocżął. SkarŻyw 501.

W przen (1):
Szereg: »nabożeństwo i pożytki« (1): [na Mszale] wſzytko przednieyſze nabożeńſtwo y wſzytki pożytki záśiádły CzechEp 276.
3. Szczególna cześć, uwielbienie, kult; cultus Cn (32):
a. Wobec Boga i świętych [ku komu (19), komu [= ku komu] (1)] (20): Nabożeńſtwo ku przecżyſtey dziewicy. SkarŻyw 458 marg, 459; Skłońże do tego ſerce twoie/ Chrześćijáninie miły/ ábyś ſię ná vcżćiwość y nabożeńſtwo ku tey náświętſzey Pánniezdobywał [!]. LatHar 477.

nabożeństwo czyje (1): KrowObr 173v cf »nabożeństwo objawiać«.

W połączeniu szeregowym (1): Czeladko miła pomagay mi nie tylo rádośći/ ále y nabożeńſtwá y wiáry y cżći Pánu temu. SkarKaz 422a.

W charakterystycznych połączeniach: osobliwe nabożeństwo (3), wielkie (5); nabożeństwo ku przeczystej Dziewicy Matce Bożej (a. Najświętszej Pannie itp.) (8), Pawłowi św., świętym.

Zwroty: »(osobliwe, wielkie) nabożeństwo mieć« [szyk zmienny] (5): Oſobliwe oboie mieli wielkie nabożeńſtwo/ ku przecżyſtey Dziewicy mátce Bożej. SkarŻyw 458, 580 [2 r.]; LatHar 510; obywátele [Malty] oſobliwe nabożeńſtwo máią ku Páwłowi S. WujNT 508.

»nabożeństwo objawiać« (1): Thobie krolewno niebieſka ten lud nabożnie ſpiewa/ tobie ſwoie nabożeńſtwo obiawia. KrowObr 173v.

»[komu] nabożeństwo szczepić« (1): [Dyjana] ku Pánu Bogu y Mátce Pána náſzego/ wielkie w dziećięćiu nabożeńſtwo ſzcżepiłá przez pięć lat. SkarŻyw 458.

Wyrażenia: »nabożeństwo ku (Panu) Bogu« [szyk 6:2] (8): BibRadz I 466a marg; áni mieyſce ná ktorem ſie rodzimy/[... ] áni też żadne z ludzmi wzięte towárzyſtwo/ niemoże być właśniey názwáne oycżyżną [!] náſzą/ iáko nabożeńſtwo ku Pánu Bogu [religio in Deum immortalem]. ModrzBaz 4; SkarŻyw 291, 357, 458, 580; nie ládá komu piſáć ich [praw] zlecayćie. [...] nie proſtym y nieuczonym/ nie złym y podeyrzánym w cnoćie/ nie oźiębłym w nabożeńſtwie ku Bogu SkarKazSej 700a, 679a.

»gorące nabożeństwo« (1): Kśięgi obiáwienia/ [...] ſą y táiemnic/ y mądrośći/ y poćiechy/ y vprzeymego á gorącego nabożeńſtwá ku Pánu IEzuſowi vkrzyżowánemu/ pewnych znákow y potężnych pobudek pełne LatHar 288.

»nabożeństwo ku Panu Jezusowi (a. Chrystusowi)« [szyk 1:1] (2): LatHar 288; Nie tylko wewnętrzne wiáry y miłośći ku Pánu Chriſtuſowi nabożeńſtwo/ ále y z wierzchnie poſługi/ iáko widzenie/ náśladowánie/ dotykánie/ [...] ieſt nam zálecone. WujNT 274.

»z nieba dane nabożeństwo« (1): tá świętá z śrzedniego ſtánu rodzycow vrodzona/ zmłodośći wielkie y zniebá dáne nábożeńſtwo ku P. Bogu miałá SkarŻyw 580.

»pobudki do nabożeństwa« (1): Pobudki do nabożeńſtwá ku Pánnie Máryey. LatHar 478 marg.

»uprzejme nabożeństwo« (1): LatHar 288 cf »gorące nabożeństwo«.

»wewnętrzne nabożeństwo« (1): WujNT 274 cf »nabożeństwo ku Panu Jezusowi«.

Szeregi: »nabożeństwo i pokora« (1): zá nabożeńſtwem y pokorą ku Bogu y świętym iego/ [...] trwáłá y trwa tá korona. SkarŻyw 357.

»religija i nabożeństwo« (1): owoce religiey y nabożeńſtwá ſwego ku Bogu pokázował. SkarKazSej 679a.

b. Wobec przedmiotów kultu religijnego (12):

nabożeństwo czyje [w tym: pron poss (1), G sb (1)] (2): WujNT 39 cf nabożeństwo do czego, 274 cf »nabożeństwo ku Naświętszemu Sakramentowi«.

nabożeńtwo do czego (1): nabożeńſtwo tey niewiáſty do kráiu ſzáty P. Ieſuſowey nie było zabobonem/ ále znákiem wielkiey wiáry WujNT 39.

nabożeństwo ku czemu (10): SkarJedn 148; Nabozeńſtwo ku kośćiom świętym/ przycżyną do powſtánia z grzechow. SkarŻyw 440 marg; WujNT 274; Rzymiánie oni/ ſzczęśćie ſwoie ktorym opánowáli świát/ nabożeńſtwu ku bogom onym ſwoim przypiſáli SkarKazSej 688b, 383a. Cf Fraza; »nabożeństwo mieć«; »nabożeństwo ku ciału pańskiemu«.

nabożeństwo przeciw czemu (1): Nabożeńſtwo przećiw Sákrámentu. SkarŻyw 201 marg.

W charakterystycznych połączeniach: osobne nabożeństwo (2), rozmaite, więtsze; nabożeństwo niewiasty; nabożeństwo do kraju szaty; nabożeństwo ku bogom, kościom świętym, [jakim] mieścam, obrazowi, poczęciu Panny Maryjej (2), stolicy Rzymskiej, umarłym.

Fraza: »wzbudza się nabożeństwo« (1): przez tákie vkázowánie Bozkiey obecnośći/ mieyſcá one bywáią poświącáne: y wzbudza ſię nabożeńſtwo w ludziách wiernych ku tákowym mieścam. WujNT 72.
Zwroti »osobne (więtsze) nabożeństwo mieć [ku czemu]« [szyk zmienny] (3): ona zakonnycza [...] oſobne nabozenſtwo myala ku począczyu panny maryey PatKaz II 78, 81v; Miał y nápotym oſobne nabożeńſtwo ku temu obrázowi SkarŻyw 460.
Wyrażenia: »nabożeństwo ku ciału Pańskiemu« (1): Nabożeńſtwo ku ćiáłu Pánskiemu. WujNT 293 marg.

»dziwne nabożeństwo« (1): To takie dziwne á gorące nabożeńſtwo/ ku tey ſtolicy Rzymſkiey tych ſześćiſet trzydzieśći oycow S. pokornych onych y poſłuſznych SkarJedn 148.

»gorące nabożeństwo« (1): SkarJedn 148 cf »dziwne nabożeństwo«.

»nabożeństwo ku, przeciw (Naświętszemu) Sakramentowi« (1:1): SkarŻyw 201; rozmáite náſze zwierzchnie nabożeńſtwo ku naświętſzemu Sákrámentowi iego/ [...] ieſt mu bárzo wdzięczne WujNT 274.

»zwierzchnie nabożeństwo« (1): WujNT 274 cf »nabożeństwo ku Sakramentowi«.

Szereg: »nabożeństwo i miłość« (1): Nie day Boże oſłábieć w nabożeńſtwie/ y miłośći ku vmárłym/ ták dobrze po wſzytkim Chrześćijáńſtwie y po wſzytki wieki vfundowáney. SkarKaz 383a.
4. Wyznanie, religia; cultus Vulg; religio Modrz, Vulg (142): Ewányelia [...] ktorą nápiſał Lukaſz ſwięty w xix. kápitulum. Przećiwko wymyſłom ſwiecktm [!] około nabożeńſtwá. RejPos 347v; CzechRozm 71v, 81, 108v; ModrzBaz 4; CzechEp 16, 367; Zá łáſką Bożą do tego cżaſu choćiaż w roznośći nabożeńſtwá/ przedśię/ [...] Polſká náſzá w pokoiu záchowána byłá NiemObr 20, 4, 8, 12, 91, 159; WujNT 76; SarnStat 114; Ieroboám [...] wźiąwſzy Kroleſtwo po Sálomonie: obáwiáiąc ſię áby nabożeńſtwo w Ieruzálem páńſtwá iego nie rozrywáło/ [...] dopuśćił y forytował chwałę roznych Bogow. PowodPr 40, 47.

nabożeństwo czyje [w tym: pron poss (18), ai (1), ai poss (2), G sb (1)] (22): BielKron 332; CzechRozm 67v; Grekowie/ przez wiele lat ſwary przećiw Rzymiánom wſzcżynáąc/ niechćieli oycowſkiego nabożeńſtwá ſwego zámieſzáć. SkarJedn 328, 250, 372, 373; SkarŻyw 59, 473; CzechEp 13, 412; NiemObr 5 [2 r.], 11, 76, 150, 161, 165; WujNT Act 25/19, 26/5, Yyyyy4v; Kiedy Ezdrás Prorok od Krolá Perſkiego był z niewoli wrocony/ do Ieruzálem/ ku nápráwie kośćiołá/ y nabożeńſtwá iego/ záſtał tám wielkie niepoſzánowánie świąt PowodPr 52, 15.

nabożeństwo ku komu (1): Ten ſtáry dąb ták vroſł/ á wiátr go żaden nie obálił. bo korzeń iego ieſt Chryſtus y Kápłani iego/ y nabożeńſtwo ku Bogu kátholickie. SkarKazSej 682a.

W połączeniach szeregowych (12): á vyrzyſz cżłowieká ktory ſie vnioſł zá wymyſły ludzkiemi/ [...] wymyſláiąc ſobie nowe wiáry/ nowe vſtáwy/ nowe nábożeńſtwá/ niżli ieſt wola á roſkazánie Páná tego RejPos 29v; RejPosRozpr b3v; CzechRozm 87v, 92v; kto o nabożeńſtwo/ o dom/ o żywot y o máiętność ludźi ſwoich walcży [qui pro aris et focis proque vita et possessionibus populorum suorum pugnat]/ ten Rzecżypoſpolitey zacną posługę cżyni. ModrzBaz 104v; SkarŻyw 358; CzechEpPOrz *2v, *4, **2; y báczy to [cesarz turecki]/ co więc y między podleyſzégo ſtanu ludźmi przyiaźń y miłość łamie/ że ſie z nim áni w nabożeńſtwie/ áni w obyczáiach/ áni w wierze niezgadzamy. OrzJan 7, 89, 103.

W przeciwstawieniach: »bałwochwałstwo (3), bezbożność ... nabożeństwo« (4): CzechEp 86 marg; rázem wielkim hurmem [przodkowie nasi] przenieśli ſię z pogáńſkiego báłwochwálſtwá do Papieſkiego rzkomo nabożeńſtwá NiemObr 15, 13, 159.

W charakterystycznych połączeniach: nabożenstwa bronić, nie mieszkać, nie odmienić, pilnować (2), pochybić, nie przyjmować, trzymać się, używać (2), zakazować (2), nie zamieszać, zaniechać, nie zgwałcić; nabożenstwu [jakiemu] podobny, przypatrować się, służący, nie szkodzić; ku nabożeństwu należeć, przydawać wiele, wolno puścić; odłączyć się (odłączony) od nabożenstwa (2), uciekać, ustąpić; przenieść się do [jakiego] nabożeństwa, wnieść [co], zgromadzić; nabożeństwo sobie formować, kształtować, odrzucać, opisać, pokazać, prowadzić [= kierować], upstrzyć, wygładzić, wymyślać, wystawić, zachować, zalecić, zganić, na nabożeństwo przyzwolić (zezwolić) (2); o nabożenstwo bać się, kęsać się, walczyć; nabożeństwem brzydzić się (2), chełpić się, kierować, szafować, umocnić; w nabożeństwie lubować sobie (2), najdować się (2), nie zgadzać się (niezgoda) (3), niestateczność, smakować sobie, zgadzać się, zjednoczenie; gadka [= spór] o nabożeństwie, mowić; nabożeństwo jest (bylo) [jak] podane, postanowione, sprosne; nabożeństwo doskonalsze, insze, lepsze, obrzydłe, osobne, [komu] przeciwne, rozne (2), wszytko (5), złe, zwykłe, żadne; nabożeństwo konfessyjonistów, ludzi, ojcowskie (3); błędy nabożeństwa, fałsze, naprawa, obyczaje (zwyczaje) (2), pogodzenie, rozność, straż, wodz, wygładzenie; wymysly około nabożeństwa.

Zwroty: »(być) [jakiegoś] nabożeństwa« [szyk zmienny] (10): Káżdego ktory ſię do przyśięgi bierze/ [...] Piſarz przyśięgły [...] Pyta ktoregoby był nabożeńſtwá [qua in Deum sit religione]. ModrzBaz 85v; Dobrzeby y do przednieyſzych Ruſkiego nabożeńſtwá Pánow/ vcżone poſyłáć/ á onym ich błędy y niebeśpiecżeńſtwo vkázować. SkarJedn 381, 377, 381; SkarŻyw 452; StryjKron 205; CzechEp 97, 99; duch Boży zowie obcemi tych wſzytkich/ ktorzy roznego nabożeńſtwá będąc/ w iednym mieśćie/ y ſąáiedztwie z nimi mieſzkáli. NiemObr 13; PowodPr 39.

»nabożeństwa żadnego nie mieć« (1): Widząc tám [na Kanaryjach] nicżemny łud w rozmowie takież w ſpráwach/ nágo chodzą/ nabożeńſtwá żadnego niemáiąc/ [.,.] [Kolumbus] puśćił ſie od nich. BielKron 440v.

»nabożeństwa przestrzegać« (1): z kogo Bog więcey kontent/ ieśli nie z tego/ kto nie znáiąc go/ áni mu wiáry obowięzuiąc/ nabożeńſtwá ſwego choć złego we wſzem przeſtrzega PowodPr 15.

»przystawać kn nabożeństwu; przystanie do nabożeństwa« (1:2): A to ſwięte á zbáwienne wytrwánie/ nie dopuſzcża nam przyſtawáć ku żadnemu inſzemu nabożeńſtwu/ áni też ku Rzymſkiemu koſciołowi/ ktory nie wytrwał przy náuce Apoſtolſkiey. RejPosWstaw [1434]; CzechEpPOrz *2, **4v.

Wyrażenia: »nabożeństwo chrystyjańskie« [szyk 1:1] (2): gdy ſię przypátrzym piſmom Apoſtolſkim/ nic tákowego nie znaydźiemy/ kędyby nabożeńſtwo Chriſtiáńſkie do pewnych cżaſow przywięzowáć mieli? NiemObr 75; CzechEp 88.

»cudze, cudzoziemskie, obce nabożeństwo« (1:1:1): [Aza] po przewrácał ołtarze cudzoźiemſkiego nabożeńſtwá [peregrini cultus]/ y báłwány po gorách wyſokich Leop 2. Par 14/2; Sálomon nábrał w małżeńſtwo ábo w mieſzkánie/ cudzego nabożeńſtwá białychgłow PowodPr 39, 39.

»domowe nabożeństwo« (1): gdźieby było oſobne á domowe nabożeńſtwo/ łácnoby byli od iednego Bogá/ y od iedney wiáry/ y od iednego ołtarzá/ y od iednego kápłáńſtwá odſtąpili. SkarKaz 40a.

»nabożeństwo greckie« [szyk 2:2] (4): Nabożeńſtwo Greckie ná ten cżás było bárzo ſproſne BielKron 98; Nlemieſzkayże Chrześćiáninie Nabożeńſtwá Greckiego SkarJedn 386, 369, 381.

»izraelskie nabożeństwo« (1): żeby ſie ku żydom przyłącżyć/ [...] tego [poganom] y przedtym niebroniono/ byle ſie tylko byli obrzezáli/ y ná Izráelſkie nabożeńſtwo zezwolili CzechRozm 78v.

»jedno nabożeństwo; jedność nabożeństwa; być jednego nabożeństwa« [szyk zmienny] (5;2;1): CzechEp 59; Co X. P. vcżynić vśiłuie/ [...] áby ći ktorzy w Polſzcże ſą/ iednego nabożeńſtwá [...] ſtárożytnego vżywáli. NiemObr 13; X.P. [...] wſzytkich pod iedno nabożeńſtwo/ zámknąć vśiłuie NiemObr 14, 13, 174; Nabożeńſtwá iedność SarnStat 1310; Potrzebá tedy tego nąprzod/ áby ſie wſzyſcy do iednegoż nabożeńſtwá y zupełney dufności ſkłonili PowodPr 57; SkarKaz 39a.

»nabożeństwo katolickie« [szyk 2:1] (3): Y vcżyniłem nie przećiw ktoremu cżłowiekowi Kátoliki Rzymſkiey/ choćiaż ſię błędy kátolickiego tego tám nabożeńſtwá okázowáły y zbijáły CzechEp 6; SkarKazSej 682a, 688b.

»ludzie [jakiego] nabożeństwa« (1): iáki pień tobie do tey iednośći záſtępuie: iż ſię [...] ná ludzie tegoſz ięzyká y nabożeńſtwá/ oglądáſz. SkarJedn 377.

»nabożeństwo mahomeckie« (1): [Turczyn] ołtarze [...] wſzyſtkim plugáſtwem ſprofánuie? wam pod gárdłem nabożeńſtwo Máhometckié opiſze OrzJan 19.

»nabożeństwo mojżeszow(ski)e« (2): SkarŻyw 534; wſzytko nabożeńſtwo Moyżeſzowſkie/ pod zaſłoną/ y pod ćieniem/ y pod figurą podáne było NiemObr 83.

»nowe [= rzymskokatolickie] nabożeństwo« (1): tedy bráćia náſzy nowego nabożeńſtwá widzą/ iż tym piſmem S. ktore známi [!] przyznawáią/ ieſteſmy y oni ſámi [...] ták śćiśnieni y vwiązáni PowodPr 41.

»papieskie nabożeństwo« [szyk 6:3] (9): Láctáncyus [...] zgánił wſzytko Papieſkie nabożeństwo. CzechEp 86 marg, 87, 99, 230, 361, 394; ná kſztałt/ onego Pogáńſkiego/ Rzymſkiego nabożeńſtwá/ máło nie wſzytko Pápieſkie nabożeńſtwo vformowáne ieſt. NiemObr 159, 15, 174.

»nabożeństwo perskie« (1): bárzo tá rzecż Magi/ ktorzy z ſtárodawná zawżdy idąc po krwi/ ſtrożmi y wodzámi nabożeńſtwá Perſkiego byli/ obráziłá SkarŻyw 304.

»prawdziwe nabożeństwo« [szyk 3:1] (4): Drudzy záſię áby nie rzecżono że ſie odłącżyli od prawdziwego nabożeńſtwá/ według obycżáyu w dni Páńſkye ſchodzą ſie ku ſpráwam ſwiętym RejPosRozpr c4; StryjKron 146; NiemObr 71; SkarKazSej 688b.

»ruskie nabożeństwo« (3): Artykuły błędow tych/ ktore ſię w Rnſkim nabożeńſtwie náyduią. SkarJedn A*v [idem 341], 341, 381.

»nabożeństwo rzymskie« [szyk 5:3] (8): CzechEp 10, 14; ieſzcże nigdy przedtym/ Wielmożny á Miłośćiwy Pánie/ nie zdárzyło mi ſię ták ſnádnie dáć odpowiedzi/ ná W. M. [...] namowy/ ku przyſtániu moiemu do nabożeńſtwá Rzymſkiego CzechEpPOrz *2, *2v, **1, **4, **4v; NiemObr 84.

»sekta nabożeństwa« (1): według napewnieyſzey ſekty nabożeńſtwá [sectam religionis] náſzego żyłem Pháryzeuſzem. WujNT Act 26/5.

»starożytne nabożeństwo« (1): Wiele on [...] mowi y piſze o powſzechney zgodźie w ſtárożytnym nabożeńſtwie NiemObr 8.

»święte nabożeństwo« (1): [apostołowie] ku prawdziwemu á swiętemu nabożeńſtwu powſzechney wiáry [naród] przywiedli. StryjKron 146.

»nabożeństwo tureckie« (1): O nabożeńſtwie Tureckim. TVrcy iednego Bogá wyznawáią być/ ktory ſobie rownego niema BielKron 260.

»nabożeństwo u świata wzgardzone« (1): chćiałem to wſzełáką piłnośćią W. M. pokázáć: co ſię tknie wiáry/ wyznánia/ y nabożeńſtwá/ ták ſtárego Rzymſkiego/ iáko y tego v świátá wzgárdzonęgo [!]/ ktore ludzie [...] nowym nazywáią CzechEpPOrz *2v.

»zakonne nabożeństwo« [szyk 1:1] (2): ktorą [zapalczywą miłość] miał żywąc według zakonu/ ku zakonnemu nabożeńſtwu CzechRozm 208; CzechEp 365.

»w nabożeństwie zgodni, zgoda« (1:1): to ſłuſzna [się] rzecż widźi/ áby ći wſzyſcy/ ktorzy w iedney Rzecżypoſpolitey mieſzkáią/ ſpolnie dobrá w niey vżywáiąc: áby ći w przednieyſzey rzecży/ w nabożeńſtwie zgodni byli. NiemObr 14, 8.

»żydowskie nabożeństwo« [szyk 1:1] (2): [faryzeusze] krążyli po źiemi/ po morzu/ chcąc wiele pogánow do nabożeńſtwá żydowſkiego/ zgromádźić/ á tym ſię Bogu przyſłużyć. NiemObr 15; PowodPr 52.

Wyrażenia obelż. o wyznaniach przeciwników (7): »nabożeństwo antykrystowe« (1): máiąc iuż táiemnice one Bábilońſkie/ ktore ná cżele nierządnice nápiſáne były/ odkryte y wiádome/ nabożeńſtwem Antychryſtowym [królowie i książęta] ſię brzydzą NiemObr 164.

»fałeszne nabożeństwo« [szyk 2:1] (3): Niechay ſtąd Papieżnicy nie tryumfuią/ iż ich Páńſtwo/ y władza/ zárázem zá przepowiádániem Ewánieliey nie vſtáłá: á niechay tego nie bierzą zá obronę ſwemu fáłeſznemv nabożeńſtwu NiemObr 165, 11, 165.

»faryzajskie nabożeństwo« (1): WujJudConf 229v cf »nabożeństwo pogańskie«.

»nabożeństwo pogańskie« [szyk 1:1] (2): WujJudConf 229v; Iazwingowie/ iednego z Litwą ięzyká/ [...] y tychże obyczáiow/ y nabożeńſtwá Pogáńſkiego byli StryjKron 205.

»pomieszane nabożeństwo« (1): Roſkazano nam ábyſmy z Bábilonu vćiekáli/ to ieſt od pomieſzánego nabożeńſtwá/ ieſli chcemy gniewu Páńſkiego y karánia zbáwieni być. WujJudConf 137.

Szeregi: »ták nabożeństwo jako spolne ludzkie obcowanie« (1): z dobrego młodych ludzi ćwicżenia/ ieſli nie wewſzytkich rzecżách/ tedy w przednieyſzych/ ták nabożeńſtwu/ iáko też ſpolnemu łudzkiemu obcowániu wiele vżytku przychodźi. ModrzBaz 4.

»nabożeństwo i obrządek« (1): A ták ſię tobie/ Narodzie Ruſki/ o twoie nabożeńſtwá y obrządki Greckie bać nie nie trzebá SkarJedn 373.

»prawa i nabożeństwo« (1): ná puſzcży oney/ ná ktorey lud Izráelſki lat 40. mieſzkał: nowe práwá y nowe też nabożeńſtwo ieſt poſtánowione CzechRozm 172v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»religija abo nabożeństwo« (1): Religia ábo nabożeńſtwo [Żydow] [...] od zakonu y od Prorokow dálekie ieſt GrzegRóżn K4.

»ustawy i nabożeństwo« (1): Toć ieſt oná mátká wſzelkiey nietzyſtośći [y] gniewu Bożego/ ktora pánowánie ſwoie vmocniłá [...] vſtáwámi y nabożenſthwem z rozumu ſwego KrowObr 241v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»wiara i (a, a(l)bo) nabożeństwo« [szyk 13 :4] (17): BielKron 330v; kn doſtąpieniu obfitſzey łáſki tey Swiątośći/ bárzo to wiele pomaga/ ieſliby chory świętym Oleiem był pomázan/ [...] dokąd Wiárę y nabożeńſtwo może pokázać. KuczbKat 230; RejPosWstaw 21v; ModrzBaz 4, 43v; SkarŻyw 59 [2 r.]; CzechEp 5, 13 [2 r.], 369, 378; NiemObr 17, 82; OrzJan 97; Kátholicy trzymáią ſię wiáry y nabożeńſtwá ſtárych Chrześćijánow/ w chowániu y czczeniu ich. WujNT 60; SkarKaz 40a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.].

»wyznanie i nabożeństwo« [szyk 4:2] (6): CzechEp 97; X. K. [...] wyznánie/ y nabożeńſtwo náſze/ ták iáko mu ſię vpodobáło vpſtrzył/ y zálećił NiemObr 150, 5 [2 r.], 59; Ich [heretyków] nabożeńſtwá iáko y wyznánia czártowſkiego Chriſtus nie przyimuie. WujNT Yyyyy4v. [Ponαdto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»nabożeństwo i zwyczaj« (2): áni im oycowſkiego nabożeńſtwá y zwjcżáiu zákázuią/ y owſzem rádzą im/ áby przy nim ſtali. SkarJedn 250, 372.

W przen: O kościele (2): ktoremu Vrząd iáki dac [!] maią. Niech będą znácżne zasłngi iego/ ábo z ſtrony Rzecżypoſpolitey/ ábo z ſtrony nabożeńſtwá [vel in rem publicam, vel in religionem] ModrzBaz [41].
Wyrażenie: »w nabożeństwie przedniejszy« (1): Poſpolity ſkarb/ on sławny á mądry wielce cżłowiek IAN LASKI, będąc y w nabożeńſtwie y w Rzecżypoſpolitey náſzey przednieyſzy [religionis et reipublicae nostrae princeps]/ [...] záłożyć ták rádźił ModrzBaz 121v.
*** Dubium (1): iakom ⟨...⟩ nabożeńſtwie/ kuflá trunku przed ſobą máca/ bo widźieć dla wielkiego opilſtwá nie może. WerGośc 235.

Synonimy: 1. bogobojność, pobożność; 2. ceremonije, obrząd; 3. chwała, czczenie, cześć, posługa, służba; 4. reliija, wiara, »wyznanie wiary«.

Cf NABOŻNOŚĆ, NABOŻSTWO, NIENABOŻEŃSTWO

KCh