[zaloguj się]
[pdf]

CEREMONIJA (373) sb f

ceremonija (310), cerymonija (63); ceremonija SekłWyzn (3), KromRozm I (3), GroicPorz (10), OrzRozm (2), GórnDworz, RejPosWiecz2, KuczbKat (3), WujJud (10), BudBib (3), StryjWjaz, KarnNap, ModrzBaz (5), SkarŻyw (7), StryjKron (15), CzechEp (9), CzechEpPOrz (2), NiemObr (6), ReszPrz (3), ReszHoz, ActReg (3), KochAp (2), OrzJan (2), LatHar (9), WujNT (51), SarnStat (5), PowodPr, KlonWor; cerymonija PatKaz II, SeklKat, LubPs (2), KrowObr (5), OrzList, BielKron (5), GrzegRóżn, HistLan (2), RejZwierc (2); ceremonija : cerymonija MurzNT (7: 2), Leop (1 : 6), BibRadz (7 : 10), Mącz (6 : 6), RejPos (4 : 4), BiałKat (3 : 2), CzechRozm (15 : 1), SkarJedn (11 : 8), SkarKaz (3 : 3), SkarKazSej (1 : 1).

ce- (368), cae- (3), cȩ- (2).

Oba e oraz o jasne, a pochylone.

Fleksja
sg pl
N ceremonijå ceremonije
G ceremonij, ceremonijej
D ceremonij(e)j ceremonijåm, ceremonijóm
A ceremoniją ceremonije
I ceremoniją ceremonijami
L ceremonij(e)j ceremonijach
inne sg a. pl G - ceremonij, ceremonij(e)j, ceremoni

sg N ceremonijå (9). ◊ D ceremonij(e)j (3). ◊ A ceremoniją (3) ◊ I ceremoniją (6). ◊ L ceremonij(e)j(3). ◊ pl N ceremonije (88); -e (7), -(e) (81). ◊ G ceremonij (73), ceremonijej (8); -éj MurzNT (3), Mącz (4); -ij : -éj Leop (2:1); ~ -éj (3), -(e)j (5). ◊ D ceremonijåm (8) Leop, BibRadz (2), RejPos, WujJud, SkarJedn (2), WujNT, ceremonijóm (1) BiałKat. ◊ A ceremonije (75); -e (4), -é (3), -(e) (64); -e OrzJan (2), KochFr; -é : -e Murz NT (3 : 1). ◊ I ceremonijami (39); -ami (36), -åmi (2), -(a)mi (1); -åmi BibRadz; -ami : -åmi ModrzBaz (1 : 1). ◊ L ceremonijach (41); -ach (22), -åch (19); -ach KromRozm I, SeklWyzn, BibRadz (3), BiałKat, StryjKron (3), CzechEp, LatHar (2), WujNT (4); -åch BielKron, StryjWjaz; -ach : -åch WujJud (5 : 16), SkarJedn (1 : 1). ◊ sg a. pl G ceremonij (13), ceremonij(e)j (3) CzechEp, ActReg, PowodPr; skrót: ceremoni (1).

Sł stp brak, Cn notuje, XVI – XVII(XVIII) – XVIII w.

1. Uroczysty akt, obrzęd przebiegający według ustalonego tradycyjnie rytuału; cerimonia Cn (373):
a. W życiu religijnym (342):
α. Obrzędy wyznań chrześcijańskich (235): wnyektorem kroleſthwye albo kſyąſthwye oboye ſzwyączą począczye tey myley pany O ſzwyelkyemy cerymonyamy PatKaz II 84; KromRozm I G4; Fałſzywi prorocy przécz Ceremonie wkościele mnożą choc prawą chfáłę pańską wyrzucili MurzNT 111 marg, 56 marg, 73v; Cerymonie wáſze wypiſzę/ ktore tám ná ten tzás ſpráwuiećie/ kiedy Kośćioły [...] poświącaćie. KrowObr 100v, 242; OrzList d2v; BibRadz I *2v, II 141b marg; kapłani ſpiewáli exekwie/ y inne Cerymonie cżynili/ iáko w Rzymſkich kośćielech bywa. BielKron 222, 214, 228v; Mącz 118d; nie tylko proſtemi ſłowy/ ále niemáłemi ceremoniámi vżywáć racżył napráwy cżłonkow onych. RejPos 206, 348v; Przypátrzże ſye y Cerymonióm/ y modlitwóm [...]: które czynióno przy vmárłych. BiałKat 358v, 246, 266 [2 r.], 361; Ták iż ciáło z wielkiemi cerimonijámi/ Prowádzono do grobu y s proceſſyiámi. HistLan E4v, E4v; KuczbKat 294; Iedno ſie trzebá ſtrzedz/ ábyśćie Ceremoniámi nie zwáli rzecży gruntownych. WujJud 14v; iedni Mſzą záchowuią y niemal wſzyſtkie Ceremonie przy niey WujJud 140v; kiedy ludźie tyśiącámi [k]rzcżono/ trudno tám Ceremoniy vżywáć było. WujJud 167v; Nie tylko Krzyżmo/ ále y inſze Ceremonie/ Soli/ śliny vbiorow/ [...] záwſze w Kośćiele vcżćiwie były záchowáne WujJud 168; trzebá nam Ceremoniy/ trzebá pozwirzchnich znákow/ ku wzbudzániu nabożeńſtwá náſzego. WujJud 205v, 14v [2 r.], 26, 42, 132v, 140 (53); WujJudConf 14v, 140v, 147, 206, 207 [2 r.], 207v [2 r.], 244; KarnNap F2; Iż Pápiez ſámym Słowiánom dopuścił Ceremonie ſpráwowáć ięzykiem iych właſnym BudBib b4v marg; Iż dzieli ná rzecży ku nabożeńſtwu należące/ ktore Ceremoniámi zową/ ktore w ſobie máią opiſánia/ ſłużby Bożey oney zwierzchowney CzechRozm 97v, 96v, 210v; ModrzBaz 11v, 80v, 96; nie licżą ſię rzecży te/ ktore ku Cerymoniam/ to ieſt/ ku temu ná cżym Wiárá nie należy/ ſłużą SkarJedn 348, 39, 227, 234, 239, 250 (10); A iáko zá wáłem/ zamek mocnie ſtoi: ták zá temi Ceremoniámi/ ktore ſą iáko wáły/ krzepcży ſię y vmocniá wiárá náſzá. SkarŻyw 114, 538; ná Concilium w Florenciey [...] sſtáłá ſię iedność vżywánia Ceremoniy w Kościele Rzymſkim y Greckim StryjKron 587, 135, 707; wſzytki wymyſły/ kuglárſtwá/ zabobony/ ceremonie/ ſzáłáwiły/ [...] máią być licowáne y z gromády wiernych wywoływáne CzechEp 108, 13, 131, 192, 333, 410; CzechEpPOrz **4v; NiemObr 179; PO co wy Haereticy w kosćiele bywáćie? Kiedy ceremoniie zá śmiéch ſobie maćie. KochFr 103; Ceremonije w tym tylko ſámym kośćiele Bożym ſą/ nam ku pozyſkániu łáſki Bożey vżytecżne. ReszPrz 24, 24, 73; ReszHoz 116; Ze VKrolewny Iey Mi Luterskie kazanie y Saskie Ceremonie bywaią ActReg 169, 149; KochAp 12; ále ten Pan/ którégo wiárę/ caeremoniae/ y obchody bróniſz/ ſtáwi ſie zá ćię OrzJan 106, 99; LatHar 77 [2 r.], 78, 81 [2 r.]; Nie tylko przez ſłowá [...]/ ále też przez ceremoniȩ [...] Pan Bog cudá cżyni. WujNT 152; Nigdy otworzyśćiey Pan nie mowił/ [...] iáko tu o tey ceremoniey nog vmywánia. WujNT 361; iż to vmywánie nog nie ieſt áni żadnym Sákrámentem/ áni ceremonią iáką potrzebną. WujNT 362, przedm 22, s. 39, 89, 135, 152 (17); SkarKaz 311a; Co Apoſtoł rzekł około rzeczy wolnych y wiáry nie dźielących/ iáko ſą cerymonie. SkarKazSej 684a.
Wyrażenia: »chrześcijańskie ceremonije« (1): Ceremoniy Zydowſkich vżywáć niechćieli/ ále ná to mieśce Chrześćiáńſkie Ceremonie ſtánowili. WujJud 205v.

»ceremonije greckie« [szyk 3 : 3] (6): A iſz ſię o Cerymonie y obrządki Greckie bać nie trzebá/ wtey Vniey. SkarJedn 368; Greckich Ceremoniy kośćioł Rzymſki nie gáni SkarJedn D5, [A*2], 239, 385; StryjKron 215.

»ceremonije kościelne« (23): SeklWyzn e3 [2 r.]; KromRozm I Ov, K2; KrowObr 108; Mącz 105b; A ták nie rownayćie Ceremoniy świętych kośćiełnych [!] z żydowſkiemi, WujJud 147v; Ceremonie Koſćielne nie ſą zabobony. WujJud 200v marg, B7, 140, 195v, 200v, 205v (11); WujJudConf 14v; iedz á nic niecżyſtym nie zow/ co Bog ſtworzył/ [...] Wtey mierze zgadzáią ſię z Heretykámi/ ktorzy ſię z świętjch Ceremonij kośćielnych nátrząſaią. SkarJedn 239; NiemObr 148; WujNT 30, 63; SkarKaz 0oooa.

»ceremonije krztu, przy krzcie, przy wodzie krztu« (6 : 2 :1): Ceremonie przy wodzie Krztu. KuczbKat 145 marg; Skąd Ceremonie przy krzćie poſzły WujJud 168 marg, L12v; Był też ſpor około ceremoniy chrztu NiemObr 149; WujNT 152 marg, 431 [2 r.], Zzzzz3v, Xxxxx4.

»ceremonije łacińskie« [szyk 1 : 1] (2): Grekowie náſzemi ſię Láćińſkimi Cerymoniámi y obrządkámi brzydzili SkarJedn 370; StryjKron 135.

»ceremonije mszej, do mszej« (2 : 1): Nákoniec co ſię dotycże Ceremoniy Mſzey ś. ták rozumiey LatHar 77, 78; SkarKaz Ooooa.

»ceremonije Nowego Zakonu« (2): MurzNT 58v marg; nie odrzucáć Pan [...] Sákrámentow/ iáwnych modlitw y ceremoniy nowego zakonu: ále tylko ofiáry y ceremonie ſtárego zakonu. WujNT 319;

»ceremonije pogrzebne, pogrzebu« (1 : 1): Iustis exequiarum carere, Procz ceremoniey pogrzebnych być pochowan/ pogrzebióń. Mącz 179b; StryjKron 762.

»ceremonija (po)zwirzchn(i)a (a. zwierzchowna)« [szyk 11 : 8] (19): GroicPorz dv; BibRadz II 125d marg; Yeſli kto nie będzie odnowión z wody/ to yeſt okrczon zwierſchnią tą ceremonią á ſwiątośćią Mącz 144a; WujJud 140, 194, 194v; Zależy tedy tá iedność Powſzechna y zgodá Krześćiáńſkiego ludu rozmáitego/ nie ná pozwierzchnych Ceremoniach álbo obrzędźiech kośćielnych WujJudConf 140; ModrzBaz 132; SkarJedn 348; SkarŻyw 114 [3 r.]; prawdźiwi chwalcy/ nie ſą zwierzchownymi ceremoniámi [...] zniewoleni. CzechEp 367, 5, [399]; CzechEpPOrz **4; NiemObr 8; wſzytkie żegnánia y poświącánia bywáły/ zá czáſow Apoſtolſkich/ przez zwierzchnią ceremonią rąk wkłádániaWujNT 453, 345.

Szeregi: »ceremonije albo dekretały« (1): Y my tego niemowimy/ áby iedność kośćiołá powſzechnego ná Ceremoniach álbo ná Dekretalech należeć miáłá WujJud 140.

»obrzędy (a. obrządki) a (a(l)bo, i) ceremonije« [szyk 11 : 7] (18): Nic ná tym yeſli kto w pyątek álbo w nyedźyelę poſći [...] álbo iż inych ceremoniy á obrzędow koſćyelnych nye dźyerży. KromRozm I Ov, K2; RejPosWiecz2 94v; KuczbKat 295; WujJudConf 140, 140v, 162v, 206v; ModrzBaz 132; Zwierzchnym Cerymoniam y obrządkom więcey dufaią niżli trzebá. SkarJedn 348, 368, 370, [A*2]; SkarŻyw 114; LatHar 57, 78; WujNT 63, 471.

»ceremonije i porządek« (4): WujJud B7, 205v; Wſzákże roznice w Ceremoniach y w porządku/ iáko záwſze wedle mieścá y cżáſu ácż rozne bywáły WujJudConf 14v; SkarKaz 157a.

»ceremonije i sakramenty« [szyk 1 : 1] (2): w kośćiele ſwym świętym vżywa rozmáitych ceremoniy y Sákrámentow pozwierzchnych WujNT 345, 835.

»cerymonije i (albo) ustawy« (3): O Ceremoniách albo vſtawach koſcielnych SeklWyzn e3, e3, g4v.

»cerymonije, (i) znaki« [szyk 2 : 1] (3): kośćioł wáſz Rzymſki [...] rozlitzne znáki y Cerymonie ludziom ná otzy vſtáwitznie kłádzie KrowObr 108, 108, 109.

»zwyczaje albo (i) ceremonije« [szyk 2 : 1] (3): Też zwykłe á przyięte Kośćiołá Powſzechnego zwycżáie álbo Ceremonie [...] prziymuię i przypuſzcżam. WujJud 26; WujJudConf 168, 177v.

β. Obrzędy, przepisy, ustawy religijne wyznania mojżeszowego (98): MurzNT 56 [2 r.], 58v; LubPs N2v; Leop Num 1/50, Ez 48/11; Cerymonie około krowy płowey. BibRadz Num 19 arg, I 3a marg, 44a żp, 63d marg, 241a marg, 383d marg; BielKron 39; Iudaismus, Zidowski zakón y záchowánie ceremoniey. Mącz 176b; Tákże też potym zginęły y ony máźidłá/ y ony kádzidłá/ y ony dymy/ y ony wſzytki cerymonie vſtaw onych zakonnych RejPos 348, 47, 169v, 214v; WujJud 128v, 198v; BudBib b2v; A iż Szábát y ceremonie inſze/ były zwierzchownym tylko podobieńſtwem rzecży przyſzłych CzechRozm 71v; iżby on zakon Moyżeſzow/ ze wſzytkimi ſwoimi ceremoniámi/ káźniámi/ zwycżáymi y vſtáwámi/ záwżdy/ [...] ſtáć miáł CzechRozm 91, 72, 78, 79v [2 r.], 101; SkarŻyw 3; iáko też y Moyżeſz/ on lud gruby/ [...] ceremoniámi po więtſzey cżęśći ćieleſnymi/ w zwiąſku zgody záchowywał NiemObr 8; WujNT 517; Zakonu ſtárego y iego cerymoniy nietrwáłość SkarKaz Oooo3b; SkarKazSej 678b.
Wyrażenia: »ceremonije zakonne, Starego Zakonu, Zakonu Mojżeszowego« [szyk 25 : 4] (20 : 6 : 3): tedy ſię oni ſzcżyćili kośćiołem y Cerymoniámi zakonnemi BibRadz I 386a marg, 303d marg, 323d marg, II 105c marg, Hebr 9 arg; RejPos 44v; A ták nie z vcżynkow y Ceremoniy ſtárego Zakonu [...] Abráhám był vſpráwiedliwion WujJud 97v, 80, 129, 205v; WujJudConf 205v; Izali kiedy Chriſtus Pan zákázował vcżniom ſwym/ onych ceremoniy zakonnych/ á miánowićie/ Obrzezánia y Sábbátow CzechRozm 234v, 77v, 98v; NiemObr 10; nie máią ſię áni obrzezowáć/ áni inſzych ceremoniy zakonu Moyzeſzowego záchowáć. WujNT 462, 319, 486 [2 r.], 487, 517, 534 (13); SkarKaz 311a.

»ceremonije zwierzchowne« (2): Gáni prożne vfánie w Zydziech ktore pokłádali w kośćiele y w Ceremoniách zwierzchownych. BibRadz Is 66 arg, Is 1 arg.

»ceremonije żydowskie« [szyk 13 : 2] (15): SeklKat G; MurzNT 56; GrzegRóżn F4v; WujJud 205v, 206, 207; Bonifacius oſmy Papież według zwyczáiu y Ceremoniy Zydowskich iubileus álbo miłośćiwe Láto naprzod vſtawił obchodzić. StryjKron 375; LatHar 129; odrzuca náuki y trádicie/ y vſtáwy y ceremonie ony Zydowſkie y Phárizáyſkie WujNT 64; nie mniemiał żeby to záchowánie ceremoniy Zydowſkich w brákowániu potraw/ y w świąt obchodzeniu/ miáło być ku zbáwieniu potrzebne. WujNT 570, 570 [2 r.], 649, 697, Xxxxx4.

Szeregi: »cerymonije i obchody« (1): Bog odrzuca Cerimonie y obchody zwierzchowne BibRadz Is 1 arg.

»ceremonije a (i) obrzędy (a. obrządki)« (4): Odwroććie ſie od wáſſych drog bárzo złych/ á ſtrzeſzćie Przykazánia y Cerymoniy á obrzędow świętych moich/ według wſſego zakonu Leop 4.Reg 17/13; WujJudConf 206; SkarŻyw 3; LatHar 129.

»ofiary, (i) ceremonije« [szyk 4 : 2] (6): BibRadz I 31, 303 marg, Hebr 9 arg; RejPos 10; vczynki zakonu Moyzeſzowego/ to ieſt ceremonie/ ofiáry/ obrzezánie WujNT 656, 319.

»cerymonije albo posługi kościelne« (1): Po tych cerymoniach álbo poſługach kościelnych/ roſpuśćił ludzi do domu BielKron 77v.

»(ni) ceremonije, (i, ni) sądy (a. prawa sądowe)« (7): Bochmy roſkazánia twego iuż nie ſtrzegli/ Ni twych cerymoniy/ ni ſądow twych pánie LubPs hh3; WujJud 78; Ale ty zoſtań tu ſemną/ á powim ći wſſyſtkie przykazánia moię/ y Cerimonie/ y práwá ſądowe Leop Deut 5/31, 11/32, 2.Esdr 1/7; CzechRozm 96v [2 r.].

»ceremonija abo zwierzchowna służba« (1): żydowſki ſzábát [...] z tey ſtrony ile był ceremonią/ ábo zwierzchowną ſłużbą Bożą/ nie w ſámym proznowániu należał. CzechRozm 72.

»zwierzchne uczynki i ceremonije« (1): iż nie vfáli w Chriſtuśie/ [...] ále w zwierzchnych vczynkách y ceremoniách zakonnych. WujNT 557.

»ustawy a ceremonije« (2): Ewányelia [...]/ ktorą nápiſał Máttheuſz [...] Przećiwko vſtáwam á ceremoniam zakonnym RejPos 44v; WujNT 64.

»zakon i ceremonije« (4): MurzNT 56; Leop 2.Par 31/21; Nie przetoć Ceremonie w Kośćiele/ áby nimi Kośćioł miał być zátrzyman [...] (co właſnie Zakonowi y Ceremoniam iego przyſtało) WujJud 206v; PowodPr 3.

γ. Obrzędy i uroczystości religijne ludów pogańskich; fornacalia, mysteria Mącz(9): Cerimonie pogáńskie przi ſuſzeniu żytá. Mącz 134c, 120d; mátká wedle onego ſthárego zwycżáiu pogáńſkiego byłá kápłanem/ [...] gdy ná iákiś feſt miáłá iść przed miáſto do koſciołá ſpráwowáć ony cerimonie ſwoie/ ſynowie iey prośili RejZwierc 169.
Szeregi: »cerymonije albo (a, i) obchody« [szyk 3 : 1] (4): Mysteria, Táyemne ofiáry/ cerimonie/ álbo obchody/ też obrzędy koſcielne. Mącz 240b, 118d, 366d; Bo niektory oćiec ćieſzko żáłniąc ſyná prętko z świátá zeſzłego/ ſpráwiwſzy obras/ [...] iáko Bogá vcżćił: [...] obchody y ceremonie mu poſtánowił. BudBib Sap 14/15.

»ceremonije a (też, i) obrzędy« (4): Luty/ też tego Mieſiącá tákowe Ceremonie á obrzędy s ogniem bywáły. Mącz 120c, 240b, 366d; Ceremonie y obrzędy rozmáite około chwalenia rozmáitych Bogow wymyſlili. StryjKron 145.

»ustawy i cerymonije« (1): Fastorum libri. Xięgi wſzelákich vſtaw y Cerymoniey á obchodów rocznych, Mącz 118d.

b. W życiu świeckim; ceremonia Modrz (27): iáko Sądy gáią/ co ná ktorych ſądzą/ z iákimi Ceremoniámi/ y ktorych czáſow Sądy ſpráwowáne być máią. GroicPorz C; Tá Ceremonia około zdawánia Imienia wźiętá ieſth s ſtárádawnego zwyczáiu GroicPorz 13v, g3, 12v, 14, z3, z3v; Mancipatio, Záprzedánie/ Wzdánie pod témi ceremoniámi/ yáko wyſzſzey rzeczono. Mącz 206b; StryjWjaz C4; Rycerſka doſtoyność bywa nábywána/ cżęśćią zasługámi przećiw Rzecżypoſpolitey/ cżęśćią też pewnemi ceremonijámi ModrzBaz 76; podnoſili go z ſtárodawno zwykłymi Ceremoniámi ná Zamku Wilenſkim S. Stániſłáwá/ w Czapkę Xiążęcą Perłámi y Kámieńmi drogimi oſſádzoną StryjKron 667; Iwan Wáſilewic [...] Wnuká ſwego Dimitrá/ [...] náznáczył/ y zwykłymi Ceremoniámi podnioſł/ po ſmierći ſwoiey być wielkim Xiędzem Moſkiewſkim StryjKron 692; Był potym pogrzeb odpráwowan z wielką á Krolewſką Pompą/ z Chorągwiámi zbroynych Chorążow/ [...] z inſzymi Ceremoniámi/ iáko ieſt obyczay w Polſzce Krolow chowáć. StryjKron 762, 136, 662, 727 [2 r.]; że Woźnowie obyczayni pozwu źiemſkiégo nie oddáią w ręce ſzláchćicowi ſámému, zwłaſczá ośiádłému: gdyż to ieſt ceremonia kiedy pozywáią nieośiádłégo SarnStat 1283, 9, 890, 1226; V Rzymian [...] Byli tám Foeciales [...], Co im niegdy zlecano przymierza y boie/ Krwáwe Ceremonie/ woyny y pokoie. KlonWor 30.
Wyrażenia: »dworskie ceremonije« (1): iż vrząd Márſzałká Koronnégo [...] ma bydź ſprawcą y Miſtrzem wſzyſtkich Dworſkich cȩremoniy: to ieſt/ zwyczáiów y Dworzan. SarnStat 310.

»ceremonija koronacyjej« (2): Ceremonia Koronácyey/ Náuczy KRolá czym on ieſt/ y co theż powinien. OrzRozm F2v marg, F2v.

»ceremonije sądowne, sądu« (1 : 1): łácwie pozna y náuczy ſye/ iákim Poſtępkiem y z iákimi Ceremoniámi Sądownymi [...] ſnádnie poſłużyć y doydź ſwego może GroicPorz A4, i4.

2. Konwencjonalne okazywanie uszanowania, grzeczności (4): ma drugi w ſobie beſpiecżeńſthwo iákieś ſzcżyre/ á otworzyſte/ nie pátrzącz bárzo ná ceremonie/ y powiedáią [...]/ iżeſmy my Polaczy Fráncuzom w tym/ ábo oni nam/ bárzo podobni GórnDworz Lv; Przyiedzie gość/ iuż go w więtſzey cerimoniey chowáć muśi bo iuż muśi być wino [...] y káſzá ryżowa [...]/ bo ſie iuż ięcżmień dla pániey nie godzi. RejZwierc 31; tylko wzdy Cursum communem aby wzdy dla Ceremoniey sobiesmy powinni. ActReg 167; KochAp 8.

Synonimy: 1.a. chwała, obchod, obrząd; b. obrząd, prawo, ustawa; 2. uprzejmość.

DM