[zaloguj się]
[pdf]

OBCHOD (129) sb m

Pierwsze o jasne; -ód (23), -od (2); -od OpecŻyw; -ód : -od Mącz (22:1); -od- (14), -ód- (1); -od- : -ód- Mącz (10:1).

Fleksja
sg pl
N obchód obchody
G obchodu obchodów
D obchodu, obchodowi obchod(o)m
A obchód obchody
I obchod(e)m obchody, obchodami
L obchodzie obchodzi(e)ch, obchod(a)ch

sg N obchód (41). ◊ G obchodu (7). ◊ D obchodu (3), obchodowi (1); -u Mącz; -u : -owi RejPos (2:1). ◊ A obchód (21). ◊ I obchod(e)m (1). ◊ L obchodzie (5). ◊ pl N obchody (12). ◊ G obchodów (15); -ów (7), -(o)w (8). ◊ D obchod(o)m (1). ◊ A obchody (13). ◊ I obchody (3) RejAp, SkarŻyw, Calep; obchodami (1) ReszList. ◊ L obchodzi(e)ch (4), obchod(a)ch (1) ReszList.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Uroczyste obchodzenie, święcenie jakiegoś wydarzenia; obrzęd, obyczaj; ritus Mącz, Calag, Calep; solemnitas Mącz, Calep; solemne Mącz, Cn; caerimonia Mącz; mysterium PolAnt; celebratio Cn (106): A ten obchod ná potym wiecznie będźie [Statutum perpetuum erit] miedzy wámi y pothomſtwem wáſzem trwáć/ thám gdźie iedno mieſzkáć będźiećie. BibRadz Lev 23/14, I 43c marg, Lev 8 arg; Ná to też ſwięto mieſięcne ofiárowáli (krom inych obchodow) ná obiáthę Cielcá/ Skopu/ Barankow rocżnych ſiedḿ/ Kozłá s ſwemi ofiárámi zá grzech. BielKron 38v; RejAp 136v; A záwżdy inſze á inſze cżárthowſkie wymyſły káżdemu ſwiętu z oſobná wynáyduiąc/ zániechawſzy prawdziwych obchodow ktore były przez Duchá ſwiętego poſtánowione RejPos 276v; SkarŻyw 114; ReszList 186; Ritus ‒ Obchod zwicząi przi ofierzech. Calep 925b.

obchod kogo, czego (35): KromRozm I F2v; Day Boże/ áby Błogoſláwionego Sylweſtrá twego obchod nam przydał nabożeńſtwá/ y zbáwienia. KrowObr 163, 163 [2 r.]; BibRadz Ex 31 arg, 35 arg, 2.Par 35/18, Luc 22 arg, Ioann 10/22; BielKron 153; Eleutheria, Latine Libertatis solennia, Obchód wypuſzczenia z niewóli. Mącz 101d; RejPos 36v, 87v, 89v marg, 100, 144, 306v marg; BudBib 2.Esdr 13/14; Strofuie Korynthiany/ iż ná obchodzie Wieczerzey Páńſkiey/ iedni drugich nie czekáli WujNT 604. Cf »obchod narodzenia«, »obchod pamiątki«, »obchod święta«.

obchod za kogo (1): [Tertullijanus] Anniwerſarze álbo rocżne obchody zá żonę wſpomina. WujJud 229.

obchod czyj (1): przed oknem komorki oney/ dwá chory śpiewáiących ſtánęły: [...] y wtym niebieſkich duchow obchodzie/ gdy tákie przed komorką śpiewánie było: Romule świętey duſzá/ z ćiáłá wyſzłá SkarŻyw 589.

W połączeniach szeregowych (11): KromRozm II k4; KromRozm III E3v; Dla tzego ſie kożdego roku pieniędzy vpominaćie/ zá Mſze/ zá Kondukty/ zá Trycezymy/ zá Wilie/ y zá inſze obchody? KrowObr 76, 76, 78; BielKron 419v; Mysteria, Táyemne ofiáry/ cerimonie/ álbo obchody/ też obrzędy koſcielne. Mącz 240b, 118d, 366d; RejAp 111; Pan/ którégo wiárę/ caeremoniae/ y obchody bróniſz/ ſtáwi ſie zá ćię OrzJan 106.

W charakterystycznych połączeniach: obchod chwalebny, do wiary należący, pogański, prawdziwy, wierny, wymyslny; obchod męki (pańskiej, pana Krystusowej) (5), niebieskich duchow, odkupienia (naszego), poświącania, szabatu (2), świętych męczenników, (ostatecznej) wieczerzy (pańskiej) (2), Wielkiej nocy (święta wielkanocnego) (2).

Zwroty: »obchod (u)czynić« [szyk zmienny] (5): wſzytkim iednáko rzecży przychodzą/ cżyniącemu obchod kościelny y pośmiewáiącemu ſie s tego/ ſwiętemu y grzeſznikowi/ przyſiężnikowi y chroniącemu ſie przyſięgi. BielKron 81v; ilekroć sſzedſzy ſie ſpołu/ [.,.] vcżyniemy tym kſtałtem/ iáko ſám vſtáwił/ obchod á pámiątkę oney oſtátecżney wiecżerzey iego RejPos 87v, 100, 226; Concelebro ‒ Swięczę, obchod czinię. Calep 230b.

»obchod ustawić (a. postanowić)« = tradere mysteria et sacrificia PolAnt [szyk zmienny] (4): BielKron 153; Ceremonias sancire, Nieyákie cerimonie á obrzędy álbo obchodi vſtáwić. Mącz 366d, 398d; BudBib Sap 14/15.

Wyrażenia: »bałwański obchod« (1): beſtia náſtáwiał dziwnych ſwiąt.[...] z rozmáitemi báłwáńſkiemi obchody y proceſyámi RejAp 1l0v.

»obchod cielesny« = obrzędy dotyczące ciała (1): [ustawy pierwszego przymierza] W pokármiech tylko/ y w pićiu/ y w rozmáitym omyćiu/ y w obchodźiech ćieleſnych [Solummodo in cibis et potibus, et variis baptismatibus, et iustitiis carnis] áż/ do cżáſu nápráwienia záłożone. BibRadz Hebr 9/10.

»obchody kościelne« = obsequia Ecclesiarum JanStat [szyk 7:1] (8): KromRozm II k4; [Jakub, brat Pana Krystusa] Vſtáwił też ſiedḿ Dyakonow/ áby tym vſtáwicżniey obchody kościelne były BielKron 139v, 81v, 155; Caerimonia vel Caerimoniae, Kościelne obchody/ álbo obrzędy. Mącz 30c, 118d; ReszPrz 29; SarnStat 298.

»obchod narodzenia« (1): Genethlia – Obchod narodzenią. Calep 450a.

»obchod pamiątki« (2): toć ieſt wdzyęcżny obchod pámiątki tey ſwiętey pánny RejPos 306v, 339v.

»pobożny (a. nabożny a. boży) obchod« (3): Sacrum est ritu, Pobożny/ chwalebny obchód álbo obyczay. Mącz 363a; RejPos 227; Gottesdienſt. Boża służbá. Boży obchod. Ritus, cultus, religio. Calag 253a.

»roczny. doroczny obchod« = anniversaria sacra, anniversarius dies, annua sacra, annua solennia Cn [szyk 4:1] (4:1): Solennitas, Vrocziſtość/ roczny obchód. Mącz 398d, 118d, 120d; WujJud 229; Stolicá Rzymſka/ [...] świąt doróczny obchód/ w Kálendarzu licząc/ y tégo nie zániedbáłá/ áby Wielkiéynocy/ świętá ták zacnégo/ [...] záwżdy pámiątká bywáłá Oczko 30.

»obchod święta, dnia świętego« [szyk 11:2] (8:5): KromRozm III F5v; KrowObr 175v; BibRadz Deut 31/10; Kápłani ludu Izráelskiego/ [...] Ná obchod świąt vrocżyſtych ná trąbách trąbili BibRadzBaz ktv; chce Pan pátrzyć chwały ſwoiey/ y obchodow dni ſwoich ſwiętych. RejPos 228v, 224, 226, 227 [2 r.], 273v, 304v; Oczko 30; prośi wſzytkich Bogow [...] áby raczyli od nich miłośćiwie przyiąć obchod y ofiárę onego Swiętá StryjKron 161.

»uroczysty obchod« = solenne et statum sacrificium Mącz [szyk 4:1] (5): Niechay nas obroni Swiętego Iędrzeiá vrotzyſty obchod. KrowObr 163, 175v; Solemne instituere, Yáki vroczyſty obchód álbo yákie obrzędy vrocziſte vſtáwić. Mącz 398d, 398d, 417c.

»wdzięczny (a. nawdzięczniejszy) obchod« (3): tho ieſt nawdzyęcżnieyſzy obchod v niego ſwiętá iego/ gdy ieden drugiemu okázuie Krześćiáńſką powinność ſwoię RejPos 227, 306v marg, 306v.

»wielki obchod« (1): Solennitas – Dzen zwielkimi obchodi. Calep 988b; [Stamtąd szliśmy z procesją do wielkiego kościoła Św. Tyta, gdzie głowę jego całą z wielkim obchodem nam ukazowano. RadzPodróż 22].

»zaduszny obchod« = funebria sacra, parentatio, solenne funeris Cn (1): Feralia, sacrificia parentalia quaedam a ferendo dicta, [...] Ofiáry á obchodzenie Swiąt álbo rocznych obchódów y Zaduſznych Mącz 120d.

»obchody zwierzchowne (a. zwierzchnie)« (2): BibRadz Is 1 arg; miedzy inſzymi obchodámi zwierzchnimi/ ktore Pan Bog żydom/ [...] chowáć roſkazał/ byłá też tá/ iż káżdego pięćdźieſtnego roku/ Twoim ſługom álbo niewolnikom wolność dawáli ReszList 146.

»żałobliwe obchody« (1): [Luter się zgadza] iż żáłobliwe obchody męki páná Kryſtuſowey przed wyelką nocą/ y ine vſtáwy koſćyelne błazeńſtwá ſą KromRozm I F2v.

Szeregi:»anniwersarze albo obchody« (1): WujJud 229 cf obchod za kogo.

»cerymonije i (a) obchody« [szyk 2:1] (3): BibRadz Is 1 arg; Fastorum libri. Xięgi wſzelákich vſtaw y Cerymoniey á obchodów rocznych. Mącz 118d; BudBib Sap 14/15.

»obchod albo (i) obrzęd« (3): Mącz 30c, 398d; Prowádzili potym do Wilná ćiáło iego Synowie y wſzytko Rycerſtwo/ á tám obyczáiem Xiążęcym według obchodow y obrzędow pogáńskich/ złożywſzy wielki ſtos ſmolney ſoſniny [...] grob mu nágotowáli StryjKron 411.

»[nie] ofiara i (ani, albo) obchod« [szyk 2:1] (3): A niepotrzebuieſz zá to żadnych ofiar/ áni żadnych obchodow RejPs 60v; Mącz 251b; StryjKron 161.

»pamiątka a obchod« [szyk 2:1] (3): Swieći nam pámiątká á obchod męki iego w ſwiętym ciele á we krwi iego RejPos 36v, 87v, 144.

»rządy i obchody« (1): CEchy/ [...] wedle piérwſzych Státuów podnośimy/ y w niwecz obrácamy: oprócz rządów y obchodów kośćielnych [praeter ordinem et obsequia Ecclesiarum JanStat 280]. SarnStat 298.

»służba boża i obchody« (1): Cżechowie od ś. Woyćiechá náukę zbáwienną poználi/ [...] w teyże to wierze potwierdzeni y vmocnieni/ y w porządną ſpráwę ſłużby BOżey y obchodow kośćielnych/ wſtáwieni byli. ReszPrz 29.

»świątobliwość albo obchod« (1): Soteria, Swiątobliwość álbo obchód v ſtárych był/ dla oſięgnienia zdrowia. Mącz 403d.

»święta a obchody« (1): A toć ſą práwe ſwiętá á wierne obchody pámiątki ich/ gdy ich ſwiętą wiárę/ ſtałość/ y doſkonáłość żywothow ich [świętych męczenników] wſpominamy RejPos 339v.

a. Obrzędy związane z grzebaniem zmarłych; pogrzeb; obsequium HistAl; exequiae, funebrium iustum Mącz (24): to bárzo trefno ieſt/ Krzeſćiáńfldm pogrzebem zwáć ten obchod OrzList b3v; Mącz 120d, 140d; BiałKat 356; [pijanice] ſobie nie bieſiády ále iáwne obchody á groby ieſzcże zá żywotá gotuią RejZwierc 62.
Zwroty: »nieść z wielkim obchodem« (1): złożył Alexander ciáło iego/ á z wielkim obchodem nieſli ná pogrzeb [cum magno illud portabat obsequio] HistAl G2v.

»przyjść na obchod« (1): Niechay przyydą ná obchod moy Perſowie Medi y Grekowie [Veniant in obsequium meum Perse, Macedonii et Greci]/ [...] á mowiąc to w ręku Alexandrowych vmárł. HistAl G2.

»sprawować obchod« (1): Tego cżáſu byłá Kometá Máiá/ y vmárłá Ceſárzowa Rzymſká Izábellá/ ktorey Krol Fráncuſki ſpráwował żáłobny obchod w Lutecyey. BielKron 217v.

»obchod śpiewać« (1): w przeſciéradlo Iezuſa vwinęli/ głowkę ij ocży iemu zakryli/ [...] Anieli iemu obchod ſpiéwali. OpecŻyw 157v.

»obchod (u)czynić [w tym: komu (4)]« (6): kazáłá [Dydo] náłożyć ſtos drew ná gorze przed Kártago/ puśćiwſzy głos iż to mężowi pirwſzemu Sycheuſowi obchod cżyni BielKron 75v, 425v [2 r.]; Parento, Obchód czinię/ pogrzeb ſpráwuyę rodźicóm ſwoyim. Mącz 278c, 140d, 400c.

Wyrażenia: »obchod nabożny« (1): mieſzcżánie Krákowſcy [...] ſwoie obchody cżynili doſyć żałobliwe y nabożne BielKron 425v.

»obchod pogrzebny, pogrzebowy, pogrzebu, przy pogrzebie« = iusta, ludi funebries, parentatio, pompa funebris Mącz [szyk 7:3] (7:1:1:1): Iusta, Pogrzeb á obchód pogrzebny. Mącz 179b, 140d, 278c, 309a, 385c, 392c, 481c; StryjKron 411; Iusta – Obchod przi pogrżebie vmarłego. Calep 572a; WujNT Act 8/2.

[»obchod umarłych«: Iusta mortuorum sacrificia. obchod vmarlich Cervus Inst H6v.]

»wielki obchod« (1): HistAl G2v cf »nieść z wielkim obchodem«.

»żałobny (a. żałobliwy) obchod« (2): BielKron 217v cf »sprawować obchod«, BielKron 425v cf »obchod nabożny«.

2. Długi, rozbudowany wywód, okres w sensie retorycznym (2): Periodica oratione uti, Circuitio et Anfractus, Obchód/ Krążenie, y Lomiſtość. Mącz 104d; Periodus. Latine circuitus ambitus, vel clausula, Gála zupełna ſentencia álbo mowá w rzeczy/ też obchód. Mącz 291b.
3. Krużganek, korytarz; ambitus, peribolum Mącz; circuitus Calep (4): Peribolus latine ambitus, Obchód/ okrąg. Mącz 291b.
Szereg: »obchod, (i, albo) ganek« (3): Peristilium et peristylum, Latine circumcolumnium, Około słupie/ to yeſt budowánie gdźie wkoło słupy ſtoyą yáko i w klaſtorzech bywáyą obchody álbo ganki. Mącz 291c, 181a; Circuitus – Obchod, gąnek. Calep 197b.
4. Sposób życia, zachowywanie się (6): Rusticatio, Wieśny żywot/ kmieći obchód. Mącz 362b.
Zwroty: »sprawować się w obchodzie swoim« (1): gdziekolwiek vyrzyſz tákiego cżłowieká/ ktory rádą á ſpráwą thego tho ciemnego kſiążęciá ſpráwuie ſie w obchodzie ſwoim/ [...] á záwżdy lekkość/ ſromotá/ á zła ſława około domu iego. RejPos 115v.

»swe [przed kim] obchody sprawić« = złożyć sprawę ze swego sposobu życia (1): Ze wczáſu ná wczás póydą áż ſye wſzyſcy ſtáwią/ Y ſwé przed pánem obchody ſpráwią. KochPs 126.

Wyrażenia: »szczęśliwy obchod« (1): Moiżeſz pożegnał wſzytki dwánaſcie narodow z oſobná/ dáiąc im błogoſłáwieńſtwo/ winſzuiąc im ſzcżęsliwy obchod ná ſwiecie wiecżnie y potomkom ich. BielKron 45v.
а. Ubieganie się o coś (2): Ambitio, Obchód/ Też Pycha. Pożądánie czći y Sławy. [...] Ambitus, Obchod/ Trwanie álbo ſtánie o co. Mącz 104d.
5. Zajęcie, zatrudnienie, praca (7): ia gdybych opuśćił then obchod ſwoy/ s kthorego y żywność ſwą y potrzeby ſwoie mam/ wierę niewiem kthoby mi táki drugi ſtoł nágotował RejPos 325v, 74v, 325v; nie miał woley áni żoną/ áni tymi świeckimi obchody zábáwiáć żywotá ſwego. SkarŻyw 234; SarnStat 240; [A ták gdy was pozwie Fáráon y rzecże: co zá obchod wáſz? [Quod est opus vestrum?] Tedy rzeczećie: páſtyrzmi dobytkow byli niewolnicy twoi BudBib Gen 46/33 (Linde)].

obchod z czym (1): Scrutaria. Przekupowánie/ y obchód s tákowemi ſtáremi gratámi. Mącz 376b.

W charakterystycznych połączeniach: obchod miejski, świecki, wszytek.

Szereg: »staranie a obchod« (1): (marg) Pan pocżćiwey pracey nie zákázuie. (–) Nie mnimayże ábyć thu Pan twoy zákázował pocżćiwego ſtáránia á obchodu twego RejPos 219.
6. Źródło dochodu lub zysku (4): kaſzdi spoddanich Czeſſarza yego M. y naſzich tesz mogl bicz beſpyeczen a ſwego obchodv y poziwienia pewien LibLeg 11/23; Dáią Krześćiáni ktorzy máią ſwe obchody cżwarte cżęśći ták z roley iáko z rzemioſł BielKron 261v; Drugi godźi iákoby był wſtępniem do báby [tj. ubogim mężem majętnej żony]/ Ale y ſtąd twoy obchod/ będźie záwżdy ſłáby. [...] Vtráćiwſzy iey dobre/ ſam potym vćiecżeſz. BielSat D4; BielRozm 31.

Synonimy: 1. obrząd, obyczaj, święcenie, święto, uroczystość; a. pochowanie, pogrzeb; 2. obwod; 3. ambit, ganek, krużganek, podsienie, przechodziniec, przysionek; 4. byt, istność, egzystencyja, życie, żywot; 5. praca, robota, zatrudnienie; 6. dzierżawa, imienie, intrata, majętność, pobor, pożytek.

Cf OBCHODZENIE, [OBYCHOD]

MC