[zaloguj się]
[pdf]

POBOR (215) sb m

pobor (213), pobur (1); pobur BudBib.

Pierwsze o jasne; -ór (28), -or (2); -ór SarnStat (14); -ór : -or Mącz (14:2).

Fleksja
sg pl
N pobór pobory
G poboru poborów
D pobor(o)m
A pobór pobory
I poborem pobory, poborami
L poborze poborzéch, poborach

sg N pobór (28). ◊ G poboru (27). ◊ A pobór (50). ◊ I poborem (5); -em (1), -(e)m (4). ◊ L poborze (4). ◊ pl N pobory (14). ◊ G poborów (44); -ów (22), -(o)w (22). ◊ D pobor(o)m (1). ◊ A pobory (32). ◊ I pobory (3) Diar, BielRozm, ActReg, poborami (1) ModrzBaz. ◊ L poborzéch (4), poborach (2); -éch BielSpr, BielRozm, VotSzl; -ach SkarKazSej; -éch : -ach SarnStat (1:1); ~ -éch (1), -(e)ch (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Opłata na rzecz państwa lub władcy, podatek, czynsz, danina; tributum Mącz, Modrz, Vulg, JanStat, Cn; exactio BartBydg, Modrz, JanStat, Cn; stipendium, vectigal Mącz, Modrz, Cn; publicum Mącz, Cn; portitorium, stips Mącz; pecunia Modrz; contributio (publica) JanStat; canon, census, collatio, indictio, necessitas, oblatio, pensitatio, praestatio (fiscalis), tributus Cn [w tym: w pl (94)] (204): BierEz F2v; RejRozpr C4v, D4v [2 r.]; Diar 41, 78, 81 [3 r.], 82; Zoſtawſzy [Klaudiusz] Ceſárzem/ [...] Troianom iáko oycżycom pobor odpuśćił. BielKron 141v; do kthorego [cesarza] Kſiążęthá Luterſkie poſłáli poſły ſwoie ſthymi Artykuły/ [...] ieſli pobory nielitośćiwe będą vmnieyſzone/ tedy niebędziem ſie wymáwiáć spoſług/ y potrzeb rzecży poſpolitey BielKron 221; Poborow niemoże być moderowánie/ áż zá dozwoleniem wſzytkich rad BielKron 221v, 73, 107, 218, 233, 233v; Vectigalia temperare, Poborów vmnieyſzyć. Mącz 443a; Prot C3; BielSat Hv, L3, L4; Nuż záſię ápellácie ná Seymiech álbo ná wiecoch wypráwowáć/ álbo ſie s poborow wylicżáć RejZwierc 38v, 234; BiałKaz K4v; Co ná oſtátek mam mowić o Poddánych twoich/ ná ktoreś cżęſto pobor wkłádał ModrzBaz 108, 126; StryjKron 637 marg; BielSen 19; BielRozm 6, 25, 27 marg; Wżdy w poborże lepſze ieſt obwárowánie/ bo gdy nie ſłuſznie poborca in retentis poda/ ieſt nań paena GórnRozm G3v, Mv; bo [...] więcey Celnicy pokrádną/ niż ći co cło przeieżdzáią: okázuie ſie záwżdy z poborow. GostGosp 140; Gdyż z tego poboru wcále liczbá przed témiſz Deputaty w Wilnie czyniona bydź ma. SarnStat 415, 131, 343, 344, 346 [2 r.], 348 (12); PowodPr 24 [2 r.]; żebyſmy mieli pewny záwſze depozyt od prędkiey y gwałtowney przygody/ [...] nie ćiemiężąc vbogich poddánych/ Poborem VotSzl E2; Więc też y ná Seymiech iużbychmy liberius et ſyncerius o czym inſzym tráktowáć mogli/ gdyby o Poborzech hándel przemierzły ná czás vſtał VotSzl E2v, B4, C3v, D3v, D4, E2v; CiekPotr 79; Ná pobory nárzekaćie/ á tu więtſze vtráty ná tym tákim zámieſzániu podeymuiećie. SkarKazSej 659b, 669b, 693b [2 r.].

pobor z kogo, z czego (13): Diar 41, 78, 79, 80 [2 r.]; á ták pobor z zyſku/ iáko z pożytku [...] ná nie ma być wkłádan. ModrzBaz 122v; StryjKron 637; SarnStat 57, 343, 345, 417, 1214; Z Xiężey á z kmiećiow pobory ták dawne co w Polſzce ſpráwiły? PowodPr 24 marg.

pobor od kogo, od czego (5): Dáią Krześćiáni cżwarte cżęśći ták z roley iáko z rzemioſł/ y drugi pobor káżdy od głowy cżerwony złoty BielKron 261v, 123, 378v; Calep 163b; SarnStat 67.

pobor ku czemu (3): Pobor zwykły ku Wypráwie złożyć. GrabPospR Kv, N [2 r.].

pobor na co (9): OrzRozm V2v; BielKron 90v; GórnDworz Mv; ModrzBaz 125; gdzie [w Wiślicy] ná woynę Węgierſką pobor z Włoki po 12. groſzy vchwalono StryjKron 652; Bo ná koniec y pobór ná to w Wiel. Kśięſtwie Litew. dźiáływáli SarnStat *4, 415, 516 [2 r.].

pobor na kim, na czym (2): SkarŻyw 591; OSobliwie to wáruiemy/ iż podatków/ áni Poborów żadnych/ ná imionách náſzych królewſkich/ y Rad Duchownych/ tákże Ceł nowych/ ná miáſtách náſzych w Polſcze y w Litwie [...] ſkłádáć y poſtánawiáć nie mamy SarnStat 348.

pobor czyj [= na kogo nałożony] [w tym: G sb (2), pron poss (1), ai poss (1)] (4): Anichmy też tego od Krola JM starego słychali, aby tymi pobory naszemi miał kiedy szafować nacz inego, jeno na obronę pospolitą Diar 37; [ze spisu rzeczy:] Pobór Miáſtá Krákowá 962. Pobór Srzedzki 976. SarnStat 1310, 415.

pobor czyj [= dla kogo przeznaczony] (2): á ſąd y ſpráwiedliwość czyńćie/ odłożćie pobory wáſze od ludu mego/ mowi Adonái Iehowá. BudBib Ez 45/9; Pobor ieſt Ceſárſki/ [...] lecz kościoł ieſt Boży WujNT 93.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy podatku (4): ZapWar 1520 nr 2248, 1528 nr 2421; á ná głowną obronę od Turkow máią pobor pogłowny ſkłádáć według ſzácunkow dobr ludu poſpolitego BielKron 222v; SarnStat 344.

W połączeniu z określeniem wielkości sumy pieniężnej (14): Gdyż jest to exosum nomen u ludzi wiardunkowy pobor Diar 28, 41, 78, 79 [2 r.]; BielKron 261v, 378, 405; Vicesima, Dwádźieſtność álbo dwádźieſtnoczęſty pobór/ był táki podátek v ſtárich gdźie dwádźieſtną cześć [!] od wſzech rzeczy zá podátek dawano. Mącz 493a, 493a; Pobor po dwánaście groſzy. StryjKron 627 marg, 652; SarnStat 57, 67.

W połączeniach szeregowych (28): mvſzą ſpoddanych ſwoich/ nieſnoſne czła/ pobory/ cżopowe/ rogowe/ Stołowe/ domowe/ Słodowe/ brogowe/ y ine podatki wyciągać/ chcząli wedłvg ſtanv ſwego poćciwie. a doſtatecżnie żyć. SeklWyzn Gv; SeklKat L2v; BielKron 124v; Mącz 6a, 313c, 329b, 416c, 442c (8); WujJudConf 215; iż ná wſzytki offiarniki/ y Lewity/ śpiewáki/ wrotne/ Netyny/ y (inne) sługi domu tego Bogá/ poburu/ cłá/ y dáni zákłádáć niemaćie. BudBib 1.Esdr 7/24; CzechRozm 248v [2 r.]; ModrzBaz 107v; GostGosp 150; WujNT Rom 13/7 [2 r.]; oné [wójta i ławników] z łáſki náſzéy oſobliwéy wyymuiemy od wſzyſtkich podatków/ Poborów/ y kontribuciy/ od robót/ od woiennych ſłużb ná wſzelkié ſtrony SarnStat 956, 343, 348, 417, 1039, 1059, 1189; KlonWor 77, 78; [Przetoż właſne ſą królów y Xiążąt żołdy: to yeſt/ dań/ cłá álbo pobur powinnowáty á słuſzny. MelanRad 240].

W charakterystycznych połączeniach: pobor cesarski, ciężki, częsty (3), czopowy, dwudziestnoczęst(n)y (2), krolewski, nielitościwy, niemały, nieznośny (5), pogłowny, przystojny, umniejszony, ustawiczny (3), wiardunkowy (3), zwykły (4); pobor od głowy (2), od wody, od ziemie, z kmieciow, z księżej, z łanu, z pożytku, z win, z włoki, z zysku; pobor na oprawę kościoła, na wojnę (2); pobor na imionach; pobory wystarczą (2); poboru doględanie, moderowanie, odpuszczenie, szafunk (2), umniejszyć, znoszenie; z poboru liczba czyniona, liczbę czynić (2), liczby czynienie, wyliczać; pobor marnie obracać (2), najmować, odpuścić (2), rozkazać, wkładać [na kogo], zakupować, zezwolić, znieść; na pobory narzekać; pobory ciemiężyć, obciążać, szafować, ściskać; w poborach folgować.

Zwroty: »pobor(y) da(wa)ć (a. odda(wa)ć, a. wyda(wa)ć); po(aby był, a. ma być) da(wa)n(y) (a. wydan); da(wa)nie (a. niewydanie, a. odda(wa)nie) poboru(-ow)« = stipem conferre Mącz; tributa solvere Modrz; tributum praestare Vulg; conferre vectigal, pendere tributum a. vectigal; tributi pensitatio Cn [szyk zmienny] (36;3;12): BierEz F [2 r.]; Diar 79, 80, 81, 83; DiarDop 114; Krol z Rycerſtwem ſwem Poboru nieda/ ále ná woynę wśiádáć winien ieſt/ iáko Hetman z Zołnierzmi ſwemi. OrzRozm V2v, V2v; BielKron 124v, 165v, 378v, 405; Tributum, Dány pobor/ podátek/ ſzos. Mącz 463d, 416c [2 r.], 477a; NAſzy kmiećie dawáli nieznośne pobory BielSat L4, L4v; RejZwierc 39 [2 r.], 234v, 245; BielSpr 39v; ModrzBaz 125; SkarJedn 64, 71 [2 r.], D3v; SkarŻyw 597 marg; BielSjem 27, 28; GórnRozm Bv; Kmieći dwu náznácżyć do oddawánia poborow. GostGosp 42, 32, 150, 156; WujNT Rom 13/6; Ná Stároſty kaźń którzyby exekuciiéy czynić o nie wydánié Poborów zániedbáli. SarnStat 347, 344 [3 r.], 345 [4 r.], 413, 1214; GrabPospR L3; VotSzl D2v; KlonFlis H2v.

»pobory namowić« (1): y ruszenie Pospolite y Pobory namowilismy ActReg 50.

»pobor(y) płacić; płacenie (a. płaca) poboru« = stipendium pendere, vectigal solvere Modrz; exactiones a. publicam contributionem solvere JanStat (11;8): ma to być zwierzono sumnieniu poborcow, aby rozeznawali, z wiela by łanow pobor ten płacić mieli Diar 80; WujJudConf 215; Nie ieſt wolen [kmieć] od dawánia dźieśięćin/ áni od płácenia cżyńſzow y poborow [vectigalibus et tributis pendendis] ModrzBaz 89, 120, 128; Pobor goſpodarze płácą zá ſyny y cżeladkę SkarŻyw 597; ZapKościer 1582/33; WujNT Matth 17 arg, s. 72, 73; SarnStat 343 [4 r.], 355, 1039, 1059, 1189, 1214.

»pobor(y) postępić« [szyk zmienny] (4): Diar 41; Ale oni [duchowni] woleli ná ſłużebne poſtępić pobory á domá zoſtáć. BielKron 403, 233; StryjKron 637.

»składać, złożyć [= da(wa)ć] pobor« [szyk zmienny] (2:1): Rozeſlał [Jozjasz] liſty po Zydoſtwie/ áby dobrowolnie z nabożeńſtwá ſkłádáli pobor ná opráwę kościołá BielKron 90v, 113, 222v.

»pobor uchwalić (a. uchwalać); pobor (będzie) uchwalon(y); uchwalenie poboru« = exactiones impositae, laudatae contributiones JanStat (5;5;2): Diar 32; NA drugi Rok 1514. Sigmunt będąc w Wilnie z Pány Rádnymi Litewſkimi pobor vchwalił StryjKron 737, 652; Seymy bywáły tylko dla popráwy práwá/ ieſli w czym było potrżebá/ dla vchwaleniá poboru/ ábo woyny GórnRozm M3; Vſtáwiamy/ áby role/ ogrody/ Szołtyſtwá puſté od płácenia Poborów vchwalonych/ były wolné SarnStat 343, 343, 415, 417, 963 [2 r.], 1214; VotSzl C4v.

»pobor uradzić« (1): a tak jeśli my też pobor uradziemy, że KJM teraz swemi chce założyć, jedno aby JKM było zasię wrocono z tych pieniędzy poborowych. DiarDop 112.

»pobor ustawi(a)ć (a. postanawiać); pobor ustanowiony« = describere a. irrogare vectigal; tributum a. vectigal imponere; vectigal stipendiarium Mącz; tributum a. vectigal imperatum Modrz [szyk zmienny] (10;3): SeklKat L2v; OrzRozm L3v; Látá 1514. Krol Zygmunth rádząc s Pany Litewſkimi o obronę poſpolitą od Moſkwy/ vſtáwili pobor w źiemi Litewſkiey BielKron 410v, 61v, 230; Mącz 311a, 358a, 375a, 416c, 476d; Pobor ná potrzebę Rzecżypoſpolitey vſtáwiony ma być dawan ModrzBaz 125, 125; SarnStat 348.

»wybierać pobor; pobory (mają być) wybierane (a. odebrane); wyb(ie)ranie poboru« = censere, censum agere a. habere, exigere tributum; censitio, tributi exactio Cn [szyk zmienny] (3;2;6): BielKron 123; wypráwił ſie ná Drewlany w máłym poczcie ludźi/ chcąc do [lege: od] nich znowu pobory wybieráć. StryjKron 122; POborcowie wſzyſcy do wybiéránia Poboru y Czopowégo [...] táką przyśięgą obowiązáni bydź máią SarnStat 344, 343, 344 [3 r.] 346 [4 r.].

»pobor(y) wycięgać; pobory niech będą wyciągane; wyciąganiw poborow« = exigere a. expetere contributiones JanStat; censere, censum agere a. habere, exigere tributum Cn [szyk zmienny] (4;1;3): SeklWyzn Gv; Bo gdy pobor ná Pánie [Chrystusie] wyćiągano/ poſlał Piotrá do morzá po pieniądze w rybie iedney ktorą vłowić miał. SkarŻyw 597; PaprUp I2v; SarnStat 67, 343 [4 r.].

»pobor (ze)zwolić (a. (ze)zwalać); pobor pozwolony; zezwolenie poboru« [szyk zmienny] (7;1;1): żeby oni [posłowie] radniej dla opatrzenia osob swych aniż dla pokoju pospolitego mieli być przywiedzeni ku zezwoleniu poboru. Diar 32; Słali posłowie do panow, zezwalając pobor po 6 groszy z łanu wedle kwitacyj starych Diar 78, 37, 79, 81, 82 [2 r.]; OrzQuin C2v; Tákże y quity náſzé [...] in robore záchowáné bydź máią/ oprócz quitów z poboru Wielkiégo X. Litewſkiégo/ w Roku 1589. pozwolonégo. SarnStat 415.

»pobor żłożyć (a. ułożyć), składać; pobor złożony« = uchwalić; imputare, irrogare Mącz [szyk zmienny] (9:2;1): Abowiem gdy mu pieniędzy nie sſtáło/ vłożył pobor táki iż muſiał ták wiele dáć vbogi iáko y bogáty. BielKron 104, 259, 327v, 403v; Mącz 333c, 358a; GórnRozm Mv, M2; WIEPRZ rzékę wypráwić: pobór ná to złożony. SarnStat 516, 348; GrabPospR Kv, N.

Wyrażenia: »pobor(y) pospolity(-e), pospolitej rzeczy« = publicum Mącz; publica contributio JanStat [szyk 3:1] (3:1): Mącz 329b; dla tego zdáło ſie nam przez Dekret ninieyſzy vſtáwić/ áby w wyćiągániu y znoſzeniu poſpolitych Poborów/ tákowy wſzędy obyczay y porządek był chowan SarnStat 343, 1214; SkarKazSej 705a.

»poboru resty« (1): Wſzákże tegóż poboru reſty/ któréby przy Poborcách ábo Sáfárzách [!] zoſtáły/ támże liquidowáné y do ſkárbu náſzégo wyćiągáné bydź máią. SarnStat 416.

»od poborow (a. od płacej, a. płacenia poborow) wolny (wolen), wyzwolony« = a solvendis exactionibus immunis JanStat [szyk 11:2] (11:2): ZapWar 1520 nr 2248, 1528 nr 2421; Máią żony ich [Turków] kápłani/ á ieſli wiele dzieći ma/ muſi ná nie robić iáko inny chłop/ wſzákże od poborow y wypráwy woienney wolni BielKron 260; ModrzBaz 89; WujNT 72 marg, Yyyyy2v; SarnStat 67, 343 [2 r.], 976, 1039, 1059, 1189.

Szeregi: »pobor i czopowe« (4): Pobor ten i czopowe na ten tylko rok 1557 ma być a nie dalej. Diar 80; SarnStat 344 [2 r.], 543. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»czyńsz i ([alias]) pobor(y)« = vectigal et tributum Modrz [szyk zmienny] (2): ModrzBaz 89; Ceſárzowi czyńſz y pobor; á Bogu dzieśięćiny y ofiáry. WujNT 93; [z których [dworzyszcz] przychodzi czynszu doroczniego alias poboru po gr 20 LustrRus 64, 68, 70]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»dań (a. danie), (albo) pobor(y)« (6): Pytay też ich ieſli dánie álbo pobory one wielkie y vſtáwiczne/ zá zwolenim Korony Czeſkiey ſye dźieią w Czechach/ czyli tylko zá roſkazániem/ á zá zniewoleniem Krolewſkim OrzRozm L3; Mącz 311a, 416c, 461c, 476d; Calag 489a; Calep 178b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»pobory i dochody« (2): SarnStat 417; Gdy ieſt co wźiąć z poborow/ y dochodow poſpolitych: to naſmácznieyſza kradźież/ o ktorą ſię y karánia żadnego bać nie potrzebá. SkarKazSej 705a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»pobor(y) (i) kontrybycyje (a. contributio)« [szyk 1:1] (2): Item, od poborów y od contribuciy wolni, chybáby ná to ná Séymie ſámi dobrowolnie zwolili. SarnStat 67, 243. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pobory abo płaca« (1): na ktorem pravye [chełmińskim] tha vyesz Gansino iesth vysvolonya [!] oth wsisthkich roboth [...] hy oth wsisthkych poborow a bo placzey vyyawsy poborow swadziebnegno [!] ZapWar 1528 nr 2421. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pobor a(l)bo podatek« [szyk 1:1] (2): POdatek ábo Pobor [Tributum et vectiga] dla Rzecżypoſpolitey vſtáwiony káżdy ma płáćić ModrzBaz 125; SarnStat 548. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»popłatki ani pobory« (1): OBiecuiemy/ że od tych miaſt nie będźiem niiákich popłátków wyćięgáć/ áni poborów wiárdunkowych [solutiones aut contributiones fertorum JanStat 321]/ áni po ſześći groſzowych/ od źiemian/ áni od ich ludźi. SarnStat 67. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobor i retenta« (1): Iż Deputaći dla czynienia ſpráwiedliwośći z żołnierzów/ y dla zapłáty im náznáczonéy z poboru y z retent/ [...] do Lublina ziecháć ſie máią ná dźień S. Micháłá SarnStat 418.

»składanie albo pobor« (1): Y téż ilekroć ſkłádánié álbo pobór poſpolity ná Séymie Wálnym Koronnym z máiętnośći kożdégo będźie vchwalon [...] będą powinni tákowyż pobór kmiećie [...] płáćić/ y wydáwáć. SarnStat 1214.

»szos, (i) pobor; szos z poborem« [szyk 2:1] (2;1): BartBydg 53; Odpuſczenié ſzoſu y poboru miáſtu Krákowu. SarnStat 962, 963. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobory i wyderki« (1): Tedy Drewlánie [...] poczęli myſlić/ coby około tych częſtych poborow y wyderkow/ á iákoby ſie s ták cięſzkiey niewoley wybić StryjKron 122.

W przen (1): Poſłowie ziáchawſzy ſie/ cżynią z Kśiężą ſpory/ náoſtátek Syem zátkną cżopem y pobory. BielRozm 6.
Przen [w tym: z kogo, z czego (4), od kogo (1)] (5): Stáynia ieſt ſkarb poććiwego [...]. Tu záwżdy idą pobory/ Ták z gumná iáko s komory. RejZwierc 237v.
Zwroty: »brać pobor« (2): A iż ieſth ſtárt on okrutny poborczá cżárt ſprzećiwnik náſz/ ktory brał okrutny pobor vſtáwicżnie z narodu náſzego RejPos 17, 15v.

»pobory brać (a. odbierać)« = kraść, łupić [szyk zmienny] (2): Gdy iuż ták z gumná śmiele bierze te pobory: Waży ſię iuż y więcey. KlonWor 35, 49.

Szereg: »pobor a podatek« (1): ktory [czart] pánował á roſciągał to ſceptrum ſwoie od pocżątku ſwiátá nád narodem ludzkim/ [...] biorąc okrutny pobor á ſrogi podatek ze wſzytkiey ſzyrokośći ſwiáthá/ niewinnego narodu ludzkiego/ do ciemnego kroleſtwá ſwego. RejPos 15v.
2. Pobieranie podatków, urząd poborcy [w tym: pl (7)] (8): RejZwierc 39; Przełożeni kthorzy przy dworze Ceſárſkim záwżdy bywáią ſtrzegąc poſpolitey rzecży/ zowią drugie Eminler, ći ná poborzech ſiedzą BielSpr 50v; Y posłał Rechoweham Adorámá ktory był nád pobory [tributum] BudBib 2.Par 10/18; BielRozm 8.

W połączeniach szeregowych (2): iż byś ná iáki vrząd ziemſki álbo ná iákikolwiek inſzy/ álbo ná pobory/ álbo ná iákie inſze Rzecżypoſpolithey ſpráwy był powołan á potrzebowan RejZwierc 38v, 97v.

Wyrażenia: »cła pobor« (1): MAttheuſz Apoſtoł y Ewányeliſtá/ żyd z narodu Iudá/ y z iáwnogrzeſznikow/ to ieſt ze cłá poboru/ wſtąpił ná ſtolec ſwięty BielKron 144.

»pobory pieniężne« (1): Abowiem iſz on miał w mocy pobory pieniężne [vectigalium exactio]/ dla tegoſz Krol obudwu ich ku ſobie wezwał. BudBib 2.Mach 4/28.

3. Porywanie, branie do niewoli (2):
Zwrot: »brać w poborze« (2): BielSat G; Niech [nieprzyjaciele] náſzych dzieći więcey niebiorą w poborze. BielSen 13.
4. Wzięcie (o pannie na wydaniu) (1): Wżdy Pánná w látá zaydzie gdzie niemáſz poboru. BielSjem 20.

Synonimy: 1. czynsz, dań, dochod, kontrybucyja, płaca, płat, podatek, podawek, popłatek, szos, trybut; 2. poborstwo; 3. porywanie, rapt.

Cf POBOREK

AKtt, RS