[zaloguj się]
[pdf]

PŁACA (118) sb f

-å- (76), -a- (7); -a MurzNT, GrabowSet; -å-: -a- GroicPorz (3:1), SarnStat (60:4); końcowe a pochylone (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N płåcå płåcé
G płåcej, płåce, płåcy płåc
D płåcej, płåcy
A płåcą płåce
I płåcą płåcami
L płåcéj, płåcy, płåcyj

sg N płåcå (20). ◊ G płåcej (39), płåce (6), płåcy (4); -éj : -e : -y ActReg (2:1:3), SarnStat (22:5:–), PaxLiz (1:–:1); ~ -éj (23), -(e)j (16); -e (3), -é (2) SarnStat (3:2), -(e) (1). ◊ D płåcej SarnStat (4), płåcy (1) LibLeg. ◊ A płåcą (11). ◊ I płåcą (5). ◊ L płåcéj (12), płåcy (4), płåcyj (1) MurzNT; -y GroicPorz; -éj : -y SarnStat (9:3); -éj : -ej SarnStat (8:1), -(e)j (3). ◊ pl N płåcé (4); -é (2), -e (2) SarnStat (2:2). ◊ G płåc (3). ◊ A płåce (2). ◊ I płåcami (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Należność, zapłata; merces Vulg, JanStat, Cn; praetium, solutio JanStat, Cn; salarium JanStat; exsolutio, praemium, remuneratio Cn (93): LibLeg 6/117, 6/117v, 11/81v; Wſſák wieſz że rzemieſlnik káżdy Potrzebuie płacey záwżdy RejRozpr A3v; nakłády przed Práwem/ od zapiſow/ [...] y od innych ſpraw Sądowych/ rowną á pobożną zámierzoną płácą odpráwi. GroicPorz e4v, dd3; táſz płáca wymyślonym ſpoſobem pod iną bárwą y imieniém któré pámiętnym zową/ ieſt odnowioná SarnStat 817, 520, 820; Praktykarz [...] ieſt godźien oſobliwey płacy. PaxLiz C3v, E2v.

płaca czego [= za co] (2): Których extráctów płáca niedrożſza tylko po groſzy trzy/ y z pieczęćią autentice bydź ma. SarnStat 418, 818.

płaca od czego (8): Od dánia wwiązánia płaca. SarnStat 936 marg. Cf Zwroty.

płaca komu (6): STátut [...] o płácéy/ Sędźióm/ Podſędkóm/ y Piſárzóm Ziemſkim SarnStat 820, 297 [2 r.], 437, 816, 1075 marg.

płaca za co (1): NA któréy płacéy/ zá liſty álbo piſánia/ Piſárze Ziemſcy y Grodzcy máią przeſtáwáć SarnStat 818.

płaca czyja [w tym: G sb (5), pron poss (1)] (6): płacá naiemniká twego/ żadnym ſpoſobem niechay v ćiebie nie zoſtáie. Leop Tob 4/15; SarnStat 547, 816, 818, 928 marg, 937.

W charakterystycznych połączeniach: płaca droższa, lepsza, niezwykła, osobliwa, rowna (2), pobożna, ustawiczna, wielka (2), wyższa, zamierzona, złożona; płaca ekstraktow; płacy potrzebować, płacą odprawić (3); na płacy przestawać.

Przysłowie: Ale więc nieſzkodá pracey Kiedy iuż kto pewien płacey RejRozpr C2.
Zwroty: »płacą [w tym: od czego (1), z czego = za co (1)] brać; branie płace« (2;1): [ten, kto bije monety] płacą z tego pułzłotégo/ któré przyraſta w bićiu/ niech bierze [salańum ... percipiat JanStat 308] SarnStat 340, 546, 818.

»płacą wyciągać; wyciąganie płacey« [w tym: od czego (6)] = solutiones extorquere, solutionem exigere; exigendo salario JanStat [szyk zmienny] (5;3): vrzędnicy náſzy [...] zwykli od káżdégo w wiązánia wićiągáć niezwykłé płáce SarnStat 547, 537, 547, 818 [2 r.], 937 [3 r.].

»zatrzymawać płacą« (1): Nie zátrzymaway płacéy robotnikowi twemu do zaránia. BiałKat 63v.

Wyrażenia: »płacą opatrzony« (2): Stároſtowie náſzy płacámi y dochody oſobnémi [...] ſą wſzędźie opátrzeni [salariis et introitibus specialibus ... fuerint ... dotati JanStat 654] SarnStat 547 [idem] 937.

»płaca sądowa, u sądu« (2:1): Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Płacey v Sądu. SarnStat 819 żp, 815 żp, 816.

Szeregi: »(nie) płaca albo (ani) dary« (3): Stároſtowie y Burgrábiowie od dánia w wiązánia nie máią zadnéy płacé, áni dárów bráć SarnStat 546, 547, 937.

»płaca i dochod« = salarium et introitus JanStat (2): SarnStat 547, 937. Cf »płacą opatrzony«.

Przen: Nagroda lub kara (7): MurzNT 96; Wſzytkę prawdę powiádaſz corko moiá miła/ Ześ po ten cżás w domu ſwym pilnie mi ſłużyłá.[...] Zoſtáwáiąc ná rowney iák y ſioſtrá płacey. HistLan A4.

płaca czego (2): Więc/ żeſmy kreſu dobiegli onego/ Ná ktorym zakład zawodu dawnego/ Płaca puſtoty/ á nagrodá złośći/ Ciężar przykrośći. GrabowSet N. Cf Wyrażenie.

płaca komu (1): KochPieś 44 cf Szereg.

płaca czyja (1): ſławę dobrą, Záchowánie, y miłość ludzką, áby mieli. A táć ieſt płaca dobrych. CiekPotr 18.

Wyrażenie: »płaca grzechowa, grzechow« (1:1): Płaca grzechowa ieſt śmierć. WysKaz 15, 16.
Szereg: »płaca a (i) nagroda« [szyk 1:1] (2): Sámá oná [cnota] nagrodą/ y płacą ieſt ſobie KochPieś 44; GrabowSet N.
a. Podatek (17):

W połączeniach szeregowych (4): wſzyſtkie [...] żaki [...] od wſzelákich płac/ podatków/ moſtowych/ woien/ ſtraży/ cłá/ mytá [...] wolné czynimy SarnStat 202, 350, 892, 1097.

Zwroty: »czynić wolnym, wyjmować, wyzwolony, wolny od płacey« = a solutione absolvere JanStat [szyk zmienny] (4:2:3:1): ZapWar 1528 nr 2421; wyymuiemy od téy płacéy [podymnego] Sołtyſy y ſługi ich SarnStat 350; Od których płac té poddáné náſzé [...] wolné czynimy ná wieki. SarnStat 547, 202, 350, 892 [2 r.], 937, 1074, 1111.

»wycięgać płacą« (2): OBiecuiemy/ iż od tych czáſów nie będźiemy wyćięgáć iákiéy płacéy/ álbo dawánia Wierdunków álbo ſześci groſzy od obywátelów SarnStat 351 [idem] 910.

Wyrażenie: »płaca nie zapłacona« (1): ći/ którzy ſą oſzácowáni/ niémáią [!] bydź powinni ku iákiéy płacéy ieſcze niezápłáconéy SarnStat 1098.
Szeregi: »pobor abo płaca« (1): tha vyesz Gansino iesth vysvolonya oth wsisthkich roboth [...] hy oth wsisthkych poborow abo placzey ZapWar 1528 nr 2421.

»ucisk i płaca« = gravamen et solutio JanStat (2): kupcy Koronni [...] (chybá iżby iné vćiſki y płace ná potym były pod którémikolwiek imiony vłożoné) máią odpowiádáć Zakonowi z téy dáni SarnStat 1074 [idem] 1110.

b. Żołd (17): Żołnierze Inflantckie aby płacą ieszcze naElectiey obiecaną mieli ActReg 26, 15 [3 r.], 26, 124; Tákże y Pánowie Zołnierze/ áby porządnie/ y według płacey y powinnośći oyczyznie ſłużyli VotSzl E4v, Cv, E3v.

płaca komu (6): ActReg 11 [2 r,], 26 [2 r.]; poſtąpiwſzy ná to Rotmiftrzom pewne ſolaria [!] y wybráńcom nieomylną płacą/ ſkoroby pod chorągieẃ ná mieyſce popiſowi náznáczone przyſzli VotSzl Cv. Cf Zwrot.

płaca czyja (1): Była Deputatia rachowana woyska y płacy iego ActReg 3.

W charakterystycznych połączeniach: płaca nieomylna, obiecana, pewna, skarbowa, więtsza; aby się płaca nie odwłoczeła; płacy nie odwłoczyć; płacą mieć (2), obmyślać; płaca żołnierzowi (4).

Fraza: »płaca wychodzi« (1): płaca zołnierzom obmyslona iakoby in medio cursu gdyz iednym za tydzień drugim za cztery niedzele płaca [= termin otrzymania żołdu] wychodzi ActReg 26.
Zwrot: »[komu] płace ująć« (1): ieslizeby pieniedzy niestało radził [...] od drugiego Kwartału zołnierzowi płace viąc ActReg 5v.
c. Kara pieniężna (9): Item kiedy kogo pozową a on nyesthanye sand ma skazacz placzą LibLeg 6/117v.

płaca czego (1), kogo (1): tákowy práwem pokonány od ſtrony obráżonéy/ ma bydź w płacéy ſowitych ran przykazan SarnStat 1174, 623, 1173. Cf »płaca głowy, zabitego«.

Zwrot: »od płacej wyzwolić, wolen« (2:1): Iakom ya nyeslyvbyl andrzeya szmączyrzysza [...] oth placzey they tho glowy vyszvolycz ZapWar 1505 nr 1999; SarnStat 623 [idem] 1173.
Wyrażenie: »płaca głowy, zabitego« = kara pieniężna za zabójstwo (4:1): ZapWar 1505 nr 1999, 1545 nr 2646; ComCrac 16; O płacey zábitego. [...] Kto ſláchćicá zábije/ táki zábijak ma dáć zań 120 grzywień UstPraw D4; o zábićié w ſowitey płacéy głowy y śiedzeniu w wieży ná dnie [...] ma bydź ſkazan. SarnStat 1174.
Szereg: »wina i płaca« (2): A gdy to [dowód] vczyni ón kmiotek/ od wſzyſtkich win y płacéy onégo bićia/ będzie wolen SarnStat 623 [idem] 1173.
2. Środki pieniężne, wydatki; pretium Vulg (3): Gdzieby więtſza potrzebá/ więc tám więcey pracey. Nie litowáć y mocy/ nie litowáć płacey. RejZwierc 247; WujNT Apoc 18/19.
Szereg: »płaca i nakład« (1): [towary wywożone za granicę] częſtokroć ſie náyduią bydź właſné poddánych naſzych: zá których płacą y nakłádem z króleſtwá bywáią wywożoné SarnStat 1241.
3. Wartość, cena; pretium JanStat (7): áby Woiewodowie z Vrzędniki płacą rzeczóm ſpráwiedliwą vkłádáli. SarnStat 297.

płaca czego (4): vſtáwiamy y ſkázuiemy: áby w Króleftwie náſzym płaca Złotégo Czerwonégo była pewna SarnStat 926, 286, 926 [2 r.].

Szeregi: »płaca i (albo) cena« = pretium et (vel) valor JanStat (3): o płacéy y cénie rzeczy przedáynych ieſt doſyć nápiſano SarnStat 286, 926, 1071.

»miara i płaca« (1): áby przy tákowych miárách y płácéy [mensuras et praetia JanStat 277] zdrády nie były czynioné. SarnStat 296.

4. Wnoszenie opłaty, uiszczanie należności; solutio JanStat, Cn; exsolutio, repraesentatio Cn (15): LibLeg 6/118; Táki pozew [...] w ten czás bywa/ kiedy ktho [...] wzbieżeniu podeźrzány/ á w płacy niepewny. GroicPorz p3; A kiedyby kogo pozwano/ á w zyemi by go niebyło/ tákiemu ná roku záwitym ma być czás płacey złożon UstPraw I2v, I2v; rodźice iego [syna] nie będą powinni zá ón dług/ áni żadnym obyczáiem máią bydź álbo mogą przypędzeni ku płacéy. SarnStat 586 [idem] 706, 707; [ludzie niewdzięczni] gdy przyidźie cżás naznacżony płacey/ Nie oddáią pieniędzy KlonWor 73.

płaca czego (1): płaca winy od pomocy/ w zapłátę głowy/ którą principał mężobóycá czynić winien/ niema bydź poczytána y liczona. SarnStat 1173. Cf Zwrot, Wyrażenia.

Zwrot: »od płacej [czego] wolne czynić, dać wolność« (2:1): od płacéy dźieśięćiny [a solutione decimae ... concedimus libertatem JanStat 228] [...] dáiemy wolność. SarnStat 186, 1039, 1059.
Wyrażenia: »płaca długu« (2): [żona dłużnika] abi kv placzi thego dlvgv przicziſnyona bila LibLeg 11/138v, 6/117v.

»płaca pieniędzy« (1): Pecuniam aliquem fraudare, nie dáć odwłoki komu czinić s płacą yego pieniędzy. Mącz 136b.

Synonimy: 1. płat, zaplata; a. pobor, podatek; b. kara; 2. ekspensa, nakład, wydatek, 3. cena, opłata.

DDJ