[zaloguj się]
[pdf]

1. PŁAT (126) sb m

-a- (91), -å- (8); -å- RejZwierc, -a- : -å- RejRozpr (4:1), KrowObr (4:1), BielKron (13:1), Mącz (9:1), Oczko (1:1), SarnStat (1:2).

Fleksja
sg pl
N płat płaty
G płatu, płata płatów
D płatowi, płatu
A płat płaty
I płatem płaty, płatami
L płacie

sg N płat (19). ◊ G płatu (12) ZapWar, RejRozpr, ConPiotr, UstPraw, RejFig, BielKron (2), RejPos, BielSpr (2), StryjKron, KochPieś, płata (8) MurzNT, Mącz, BielSat, BudNT, BielRozm (2), WujNT (2). ◊ [D płatowi, płatu.] ◊ A płat (35). ◊ I płatem (10); -em (1), -(e)m (9). ◊ L płacie (4). ◊ pl N płaty (12). ◊ G płatów (13); -ów (2), -(o)w (11). ◊ A płaty (10). ◊ I płaty (3), [płatami].

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Pieniądze; census Mymer1, BartBydg, Mymer2, Vulg, Cn; fructus, lucrum, merces, praestatio, redditus BartBydg (85): Mymer1 42; Redditus, plath, lucrum, merces, fructus, vectigal, praestatio, census, reditus anni dicuntur, quia singulis annis redeunt, plathy. BartBydg 130, 26; Mymer2 15v; RejJóz L3; Placze kxącz ſrodze ſtękaiaċ. Narzekaiaċ iż nedzni ſwiat Ieft [!] drozzy/ a niz zadny plat. RejKup c6; Syny twoie więźniámi powiodą/ á płát twoy zá łup będą mieć y ſlawę oblicża twoiego wykorzenią. Leop 4.Esdr 15/63; [Summa tych płatów mc. 1/9 LustrSand 272].
a. Świadczenie, opłata na rzecz kogoś; merces, pensio, pensiuncula Cn (36):

płat czyj (1): Ieſli też rzetzeſz/ iż nie dla pieniędzy Pan Bog duſz s Cżysciá [!] wypuſztza/ áni dla tych Fundáciy/ álbo płátow náſzych? Powiedz że mi tedy? dla tzegoſz ty płáty bierzecie? KrowObr 76.

Zwroty: »płat brać« (1): KrowObr 76; [x. Szczęsny przyznał, [...], że my to [krzczenie papieskich dzieci], [...] i z obrażeniem sumnienia naszego czynić musiemy, tym zwłaszcza, od których płaty bierzemy. AktaSynod I 85].

»płat dawać« [w tym: od kogo (1)] (2): yeſlizbi ktori chczial sdozwolenym krola polſkiego przyacziela mego owcze tam myecz to yeſt na woly krolewſkiey takowi plath mayą dawacz krolowy yako panſtwv sye yego godzy LibLeg 11/22v; ieſt wiele miedzy wámi kápłanow nietzyſtych y niepowśćięgliwych/ ktorzy iáwnie s kuchárkámi mieſſkáią/ y płáty wam od dzieći dawáią. KrowObr 228.

»płacić płat« (1): Iakom ya sthem szynem szwem Stanyslavem nyeposthapovala placzycz plathu yanovy y katharzynye dzyeczyam Climenthove [!] ZapWar 1523 nr 2295; [BiałPos 68 (Linde)].

»postąpić [ile] płatu« (1): Włodimirz też Czerniehowſkie Xiążę/ Dawid y Olech Siewierſkie Xiążętá/ poſtąpili mu [Dawidowi] po ſtu grzywien płátu rocznego StryjKron 200.

Wyrażenie: »płat roczny« (1): StryjKron 200 cf »postąpić płatu«.
Szereg: »fundacyja i płat« (1): KrowObr 76 cf płat czyj.
Wyrażenie przyimkowe: »za płatem« = za opłatą (2):
~ Szereg: »za najmem i (a, [abo]) płatem« (2): owcze passacz dopusczym na tich naſzich poliach za naymem y platem ſlvſznim y podobnim LibLeg 11/27, 10/71; [Jest niemało bartników [...], którzy trzymają barci za słusznem najmem abo płatem. LustrMaz I 67]. ~
α. Danina, podatek; tributum BartBydg, Cn; censitio, pensitatis Cn (28): Pensio, czynsz; tributum, plath. BartBydg 110b, 48; RejRozpr H4; powſtáli chłopi przećiw pánom ſwoim dla obciążenia płátow BielKron 201v; Są też płáty rozne w miáſtecżkách/ iáko piwá koleyne/ y inne dochody GostGosp 142.

płat od czego (1): Płát od iázow GostGosp 167; [Płat od rzemiosł. – Rzemieślnicy, przekupnie i kramarze płacą pro anno per gr 1 od rzemiosła, handlu i towaru, osobno od każdego. LustrKrak I 51].

W połączeniu szeregowym (1): izali Papieſz niewymamił rozmáite Kxięſtwá/ Powiáty/ Miáſtá/ Porty/ Zamki/ Wśi/ Cżyńſze/ Mytá/ Folwárki/ y inſze rozmáite płáty. KrowObr 75; [Tak wieku tego panie lichwiarki cżinią/ przikrywaią przezwiski rozmaitemi/ to swoie łakomstwo/ iuż cżyńszem/ iuż pobożnym płatęm/ [...] iuż dochodem/ iuż pensią Senatulus 1006].

W charakterystycznych połączeniach: płat pobożny, poniewolny, powinny, ustawiony; płat od jazów, od garncow gorzałczanych, od rzemiosł; płat z domu, z łaźni, z wagi; płat na ratusz; płat [od czego] cierpieć, dostać; płatu [na kogo] przyczyniać, przypisować.

Zwroty: [»płat brać« [szyk zmienny]: Z łaźni miejskiej i z postrzygalniej i z wagi mieszczanie na ratusz płat biorą, na poprawę miasta wedle prawa swego. LustrMaz I 106; LustrPłoc 7.]

»da(wa)ć płat (a. [[ile] płatu])« [w tym: [od czego], z czego (1)] [szyk zmienny] (6): LibLeg 7/69v; Drudzy mowili/ ijże zakazowál Ceſarzowi plat dawatz/ chtzątz ſám Ceſarſtwa doſtatz. OpecŻyw 112; Gdźie ktoremu z łáſki Stároſtwo chce dáć [Kniaź Wasyl]/ tho ná iego woli/ á s tego muśi káżdy rok płát dáwáć BielKron 429; RejPos 251v [2 r.]; Są też drudzy ktore zową Moſelliny/ [...] ci nie dáią płáthu iedno ku potrzebie iádą gdy roſkażą BielSpr 51; [LustrKrak II 55; LustrPłoc 7; Iest tam karczma 1 [...], z której dawają do roku płatu mc. 12 LustrRaw 41, 91].

[»płat (a. [ile] płatu) płacić« [szyk zmienny]: LustrMaz II 175; Jest wójt w tej wsi, który na półłanku siedzi; nie płaci żadnych płatów z kmiećmi dlatego, iż dworowi służy i polnych robót dozira. LustrSand 272; MetrKor 1582 129/124].

»[czym [= o ile]] płatu podwyszszyć« (1): Burgrábiom też tego zamku/ ktore był Kaźimirz poſtánowił/ dzyeſiąćiam grzywien płátu káżdemu z oſobná podwyſzſzył ná káżdy rok BielKron 387v.

[»postępować [z czego] płat«: (nagł) Dom bracki. (–) [...] tam kmiecie z tej wsi i z inszych brastwo pijają, nic nie dają [...] z tego domu. Wójt kupiski postępuje z tego domu płat doroczny fl. 1 LustrMaz II 97.]

»płat [z kogo ile] wybierać« (1): Izali niewiáſty nierządne pod ſwoią mocą y obroną w Rzymie chował? I płáth ſnich kilkádzieśiąt tyśięcy złothych kożdego roku wybierał? KrowObr 26.

Wyrażenia: [»płat doroczny«: LustrMaz II 97 cf »postępować płat«.]

[»płat duchowny«: rada i mieszczanie ilkuscy kupiwszy grunt szlachecki za niemałe pieniądze, od których do tego czasu annuatim 50 grzywien płatu duchownego dawają, nie sprzeciwili się, że lasów ich, [...] do stoli KJM ku oprawieniu używano. LustrKrak II 55; SolikZiem D2.]

[»płat kościelny«: A o co tho ſzło: O Dźieśięćiny y iné płáty Duchowné álbo Kośćielné. SolikZiem D2.]

[»płat miejski, na miasto«: ProtokWoźnik 1521 nr 53; ÿ theraſz ÿm [mieszczanom] z Namieſtnikiem Vlodzimierzſkiem nÿetrzeba na woÿne chodzicz, thelko maÿą oni plathÿ mieÿſczkie placzicz MetrKor 1582 129/124; Roku przeszłego i latoś nie beło więcej rzeźników miejskich, jedno 12. Z których wedle przywileju miejskiego przychodzi trzecia jatka albo płat na miasto LustrPłoc 7.]

»płat pieniężny« (1): Przithim theſſ powye yſſ yefth vyelye poddanych pana Markrabinych kthorzi povynny szą, stharadawna dawacz plath pyenyązny kſzyandzv poſnanfkiemu Biſkupowy LibLeg 7/69v.

»ustawiony płat« (1): [Król Kazimierz] podwody/ zboża/ ſiáná/ takież inne gwałtowne bránia poſpolitemu cżłowieku pod winámi zákazał [ziemianom] iedno áby káżdy ná vſtháwionym płáćie álbo ſwoiey máiętnośći przeſthał BielKron 356.

Zestawienia: »dziechciowy [= od dziegciu] płat« (1): (nagł) Licżbá dorocżna. (–) Dźiechćiowy płát GostGosp 167.

[»płat jateczny [= od jatek]«: Za tymże przywilejem od KJMci danym ku temu płatowi jatecznemu, który rzeźnicy płacą z jatek, mieszczanie wybierają targowe łopatki tak od wiejskich, jako i od miejskich rzeźników LustrRaw 28.]

[»płat kłodny [= od miary piwa]«: Piwowarowie okrom czynszu świętomarskiego winni wszytcy płacić płatu, który zową kłodny, per gr. 3 LustrMaz II 175.]

[»komiężny [= od spławiania zboża] płat«: Skarżyły się te 3 wsi wyżej napisane zadybskie, iż na nie teraz dopiro chcą przy komiężnym płacie podbić, aby każdy po gęsi jedney dawał z półłanku. LustrSand 274.]

Szeregi: »płaty i (a) dziesięciny« [szyk 2:1] (3): Diar 133; Wierz mi by nie ty płáty á nie dzyeſięćiny/ Nie byłoby odpuſtow od męki od winy. RejWiz 60; Co wſzyſtko ieſt fáłſz/ a iáwne ſzyderſtwo zmyſlenia Antykryſtowego [tj. papieskiego]/ kthore vtwirdźił ná ſwe łákomſtwo y Kupiectwo/ áby ták doſtał Miaſt/ Zamkow/ Wśi/ Płátow y dźieśięćin GrzegŚm A4v; [SolikZiem D2].

»robota i (takież) płat« (2): [Kazimierz] oracżom áby krzywdy wielkiey áni przezliżnych [!] robot/ takież płátow/ od źiemian nie ćierpieli/ vſtháwił BielKron 356; RejPos 252.

αα. Trybut (5):
Zwroty: »płat da(wa)ć [w tym: ile z czego (1)]; [z czego] dan płat« (3; 1): A z mey źiemie zá dzieśięć lat/ Będzie dań tobie iſty płát. BierEz F3v; ſkazano ná nie [na pruskiego Mistrza i Komendantory] wroćić Pomorſką źiemię y płát ſniey dáć trzydzieśći tyſiąc grzywien thákichże groſzy pod klątwámi. BielKron 370v, 324, 433.

»płat płacić« (1): od tego cżáſu płát płáćili Polacy Cżechom/ według ich kroniki. BielKron 324.

b. Wynagrodzenie, pensja (13): Dobrze ſą Opatrzeni naucziciele ſzkoły Argentińskiey/ id est, Magnifica honorifica, máyą wielkie y poczciwe płáty. Mącz 8b.

płat czyj (1): Płát Podkomorzego. UstPraw I2.

W charakterystycznych połączeniach: płat nędzny, poczciwy, wielki; płat mieć.

Zwroty: »w płat język dawać« = mieć sprzedajny język (1): Naydźieſz kto w płát ięzyk dawa/ A rádę ná funt przedawa KochSob 69.

»wziąć płat [za kogo]« (1): A z was nie wiem czo ſobie też ktory pomoże Zeſcie wzięli nędzny płat/ ża mię niewinnego RejJóz B2v.

Szereg: »jurgielt a płat« (1): Authoro, Obowięzać ſobie kogo/ albo [!]/ zachowaniem álbo/ yurgieltem á płátem yákim ſobie kogo powynnym vczinić. Mącz 20c.
Przen [czyj] (1): prawda [...]/ ma ſwych płatow niemało Iednym złotem drugim pańſtwy drugim też guży płaći RejJóz C7.
α. Żołd (7): Naſz naiaſnieyſzy Krol Sigmunt: ma 4000. riczerztwa. ktorim vſtawił płat 45. riczerzom za 7. Mieſięczy 2835. złothych. KłosAlg G2; BielKron 205; Trzeći pocżet pieſzych ieſt/ ktore zowią Azappi, ći ſą práwi Turcy/ tym nie idzie żadny płáth kiedy nie bywa woyny BielSpr 51v, 51v; Calag 452b.

płat czyj (1): Chodzi v nich [u Turków] kiedy trzebá poſpolity cżłowiek ku potrzebie woienney/ [...] máiąc káżdy płát náznácżony ſwoy ná mieſiąc. BielKron 260.

Zwrot: »płat dawać« (1): drugim też [obrońcom] powiedziano ktorzy chcą zoſtáć/ będą im dobry płat dáwáć BielKron 316.
c. Dochód zysk (17): Miaſtha ktore mayą gole plathy na rathuſſ czy od thyſiącza zlothych plathu dzieſſiencz yeznich [...] niechay wyprawiayą ConPiotr 31v; [śmierć] Wſytky ſpolu razem garnie. Tak vbogi iak bogaty Za niċ vniey gole platy. RejKup Fv; KrowObr 76; Ale gdy niepotrzebné chćiwośći odpráwię/ Lepiéy dáleko płátu ſobie tym popráwię KochPieś 37; Kośćioł w niey [we wsi] murowány: pewnym płátem nádány GostGospPon 169.

płat z czego (1): Więc y owi [kupcy] z niſſych ſtanow Choć niemáią płatow z łánow Vprzeymie ſie ná to ſádzą Nikomu naprzod niedádzą RejRozpr I3v; [A płatu żadnego nie masz z tego stawku, bo ku barci należy JęzykGórnŚląsk 1558 121].

płat czyj [w tym: pron poss (1), G pron (1)] (2): Przetoć mierny je⟨st⟩ bo⟨ga⟩ty, Iż mu ſtatczą jego płaty BierRozm 20; RejRozpr B4.

W połączeniu z określeniem kwoty (5): owo proboſtwo Choćia piekielne vboſtwo A co to ieſt ſto kop płátu Czym pomoc chudemu brátu Abo oney ſieſtrzenicy Co tám mieszka na vlicy RejRozpr C; ConPiotr 31v; UstPraw B4; ziemiánin ktory ma/ Trzy folwárki: á w káżdym tyſiąc kop vżyna/ Ryb ma doſyć/ źwierzyny/ á płátu ſto grzywien/ [...] Lepiey ſie ma niżli krol RejFig Aa; BielKron 405.

W połączeniu szeregowym (1): [u miejsckich żon] Boćiki ſznurowáne/ Tábinowa ſzátá/ Folwárkow żadnych nie ma/ dobytká/ ni płátá. BielRozm 28.

W charakterystycznych połączeniach: płat z łanu; płat na ratusz; płat goły (2), hojny, słuszny; płat rozmnaża się; płat fundować, mieć (3), oddać; płatu poprawić; płatem nadany.

Zwroty: »kupić płat« = zabezpieczyć dochód (1): [królowa] podáłá ſie mu [cesarzowi] ná opiekę/ ſkárby y korony takież w moc mu dáłá. Ceſarz kupił iey płát ſłuſzny/ cżym ſie mogłá wychowáć dobrze w Seweldzie BielKron 346v.

»[ile] płatu płacić« (1): ieſliby woyny było potrzebá/ miał dáwáć kmieć z łanu xij. [= XII] groſzy według ſthárey vffały/ mieſzcżánie zwykły pobor puł ſzoſu dáwáć/ á ći co ná obligácyach/ tho ieſt ná widerkaff pieniądze máią/ cżwartą cżęść płátu płáćić. BielKron 405.

Wyrażenia: [»wieczny płat«: Eodum est concessio rei/ immobilis facta pro homagio. (ffeodum wyecznij plath / wolne dobro/ Omagium old) Glosy I nr 11/1.]

»złoty płat« = zdobycz, zysk w złocie (1): Daymyż iuż ten dánk Hiſzpánom y Niemcom/ Fráncuzom/ Włochom/ inſzym cudzoźiemcom/ Niech támte świeże wynáyduią świáty [Amerykę]/ Z złotemi płáty. KlonFlis D2v.

Szereg: »czynsz a (abo) płat« (2): wdowá w onem imieniu do ktorego ią w nioſł [mąż] ma mieſzkáć ták długo áliſz potomkowie mężá iey [...] zápiſzą ná imieniu tam gdzie by miałá czyńſzu ábo płátu trzy grzywny UstPraw B4; RejZwierc 189v.
Przen [czyj] (1):

W połączeniu szeregowym (1): [św. Paweł pisze] A gdy ſie wam zyawi Kſiążę wſzytkich paſterzow/ pewnie tego bądźcie iśći/ iż zá to weźmiecie koronę [...] nigdy nie zwiędłą. Otoż maſz klątwy iego/ otoż ánnaty iego/ otoż maſz cżyńſze/ płáty/ y wſzytki dochody iego RejPos 301v.

d. Procent od pożyczonej sumy; usura Mącz, Cn; versura Mącz; fenus, fenusculum, impendium, merces, pensiuncula fenoris, quaestus, usuaria pecunia Cn (11): Lichwę bráć od drugyego/ płátem to názwáli RejZwierz 123v; Usura, Vżywánié/ trzimánié/ pożytek też lichwá/ płát/ zysk. Mącz 510d; ActReg 163.

płat od czego (5): Usura triens, Lichwá cztery mieſiące trwáyącá/ ná káżdy xiężyc z tych czterech yeden czynſz od głowney ſummy/ [...] to yeſt ná kożdy rok cztery płaty od yedney głowney ſummy. Mącz 464d. Cf »płat brać«, »płat dawać«, Wyrażenie.

W połączeniu z określeniem kwoty (2): Unciaria lex, Byłá yedná vſtáwá która zákázowáła áby nie więcey yeno yeden płát álbo lichwá od głowney ſummy w rok był płácón. Mącz 502b, 464d; [ZapWpolKob 1549 1/32v].

W charakterystycznych połączeniach: płat od pieniędzy, od summy (2), od tego co przyrasta; płat nieznośny.

Zwroty: »płat [od czego] brać« (1): ieſli kto względem pożytku pieniędzy pożycza, iáko Zydowie czynią płát nieznośny od pieniędzy biorąc: To zową lichwą SarnStat 1273.

»płat [od czego] dawać« (2): Vſura vſurae záś zowią Ryczártową lichwą, gdy y od tego co przyraſta płat muśi dáwáć SarnStat 1273, 1271.

»pieniądze w płat dawać; [dać w płat [ile] grzywien]« = da(wa)ć na procent (1): A ták nie trzebáć pieniędzy w płat dáwáć/ śiłnać tu lichwá á pobożna domá vroſcie/ ieſli będzieſz miał piecżą o ſobie. RejZwierc 108v; [dalyſſmy wlplath 2 grzywyen teſſzarzewy nazayvtrz po ſ. valentem ZapWpolKob 1549 1/32v, 1548 1/3)].

»wziąć [ile] pieniędzy, [grzywien] w płat; [pieniądze wziąć w płat]« = pożyczyć na procent (1): Versura solvere et versura dissolvere, Długi popłáćić/ wziąwſzy v kogo pieniędzi w płát Mącz 486c; [Item iacob dropak wſzyal dwye grzywnye pyenyedzy v pana barmyſtra [...] wpłat [...] ſtego mą platawacz oſzm groſſzy nakaſdy rok ZapWpolKob 1541 1/6, 1541 1/6 [2 r.], 1549 1/32 [2 r.]].

Wyrażenie: »płat [od czego] płacon« (1): Mącz 502b cf W połączeniu z określeniem kwoty.
Szereg: »lichwa albo płat« (1): Mącz 502b cf W połączeniu z określeniem kwoty.
Przen (1):
Zwrot: »dawać płat [od czego]« (1): Iemu [Panu] dawáć chceſz/ á on tobie wſzytko dał. Cżyniſz go lichwiarzem/ wzyąwſzy od niego tyſiącmi/ y dáieſz mu lekki płát od tego. RejPos 144.
Wyrażenie: »lekki płat« = niski procent (1): RejPos 144 cf Zwrot.
2. Kawałek tkaniny; panniculus Mącz, Cn; pannus Vulg; pannulus Cn (41): A z ſſywa drugi ony płáty Co ledá nacz podárł ſſáty RejRozpr I3; Goły po pás/ á ná doł by Niedźwiedź koſmáty/ Kiedy go pśi oſkubą/ wiſzą po nim płáty. RejWiz 166, 6, 19; Y rzekł Abdemelech Murzyn do Ieremiaſſá/ podłoż te ſtáre płáty y podrápáne á zgniłe pod pachy rąk twoich/ y pod powrozy. Leop Ier 38/12; A ten płát pochwyćiwſzy/ iął koniá wycieráć. RejZwierz 18; przyłóż ſtárégo ſadłá á przyłóż ná modrym płáćie ná nogę. SienLek 178, 174, 175v, 178; RejZwierc 164; Oczko 11, 16v; Stroyże ſię ty żałobnie/ á czarnymi płáty Sćiánę/ woz/ tákże y grzbiet odźieway gárbáty. ZbylPrzyg B2v; PaxLiz D2; [ſtárzy oni medicy opiſowáli rozmáite ćiał zágrzanié/ przez śćieránia/ co ie frikáciámi zowiem/ któré y ná łożu miáſto pracéy ſłużyły/ wodząc rece po iego ćiele z płátámi wzdłuż/ poprzécz/ wſkłoś OczkoPrzymiot 43 (Linde); SprChęd 139/25, 26; BudArt S8; Za płaty, grzebło, gąbkę, grzebień, szczotki do stajnie dla konia chędożenia zł 1 gr 15 GębMemor 164].

W połączeniu szeregowym (1): Cento, Strychów płaſzcz/ to yeſt/ ſuknia/ álbo deká z rozmáyitych płátów á ze ſtuczek y kąsków ſukiennych y ynſzey rzeczi y z rozmáyitich farb weſpołek vſzita. Mącz 47b.

[W porównaniu: Oddal od Vcżynkow dobrych Páná Chriſtá; wſzytkie Spráwiedliwoſći náſze, płátu plugáwemu będą podobne HerbOdpow S3v.]

W charakterystycznych połączeniach: płat chuściany, czarny, kliniasty, modry [= mokry] (6), mokry, podrapany, stary, szarłatny, wiotchy, zgniły; płat wisi; z płatu uszyty; płatem obity; płat maczać (rozmoczyć) (2), podłożyć (przyłożyć) (2), zszywać; na płat przyłożyć, rozmuskać, włożyć; przez płat przecedzić, płatem odziewać, nogę uwijać, wycierać.

Wyrażenia: »dwojaki płat« = habit duchowny z dwiema połami (1): dźiś miedzy dworzány [...] iutro záśie ćichy Xiądz w kápitule: [...] W ſzáréy kápicy/ á z dwoiákim płátem KochFr 91.

»płat sukienny, sukna« [szyk 3:3] (4:2): Thedy ktho ma bolenie w lewym boku w ſlezionie/ albo krę/ albo natwardzenie/ Rozmocżywſzy modri ſukienny płath w onym oczcie/ przyłoż na on bok lewy na ſlabiznę FalZioł III 14b, I 116a, II 18c; Panniculus, Płát ſukná/ też chuſteczká. Mącz 276a; Gdy koń ma zołzy miedzy czeluśćiámi/ [...] Weźmiſz ſádłá ſtárégo/ y tylé roſchodniku/ vtłucz to weſpoł/ przyłoż to gorąco ná płát ſukienny/ przyłoż mu im naćiepléy śćiérpieć może SienLek 183v, 78v.

Zestawienie: »koleński płat« = płótno z Kolonii (1): Iakom ya onego nyebyl [...] anym oth nyego wschyal lupu tho yesth [...] kopy pyenyady [!] w kolenskyem pluczye [!] thako my bog pomoschy y yego swyatha maka. ZapWar 1540 nr 2580.
Szeregi: »płat i szata« (1): Abdemelech [...]/ wſſedł do domu Krolewſkiego/ ktory był pod pokłádem: á wziąwſſy z tamtąd wiotche płáty y wiotche ſſáty [veteres pannos et antiqua]: ktore iuż były pogniły: ſpuśćił ie do Ieremiaſſá do dołu po powroſkach. Leop Ier 38/11.

»płat albo sztuczka« (1): Ne in rutis quidem et caesis receptis, id est, exceptis, Nie záchowáyąc ſobie naymnieyſzego płátá/ álbo ſztuczki. Mącz 362b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Przen (2): Niemaſzli forytarzá/ nie zyſzcżeſz ni płátá. Bo ćie wnet zdádzą w zyſku/ Sądowni panowie BielSat E [idem] BielRozm 33.
a. Łata; commisura PolAnt, Vulg; centuncula Mymer1; adiectio, additamentum PolAnt; scissura Vulg (14): Mymer1 31v; Nie zaźrzy ſtroyny żebrakowi płátow RejZwierc 224; Aczći ia ieſcze wątpię/ ábyś złotem władał/ [...] Do ſtátku [lege: dostatku] té nie znáczą twé ná grzbiećie płáty PudłFr 59.

płat czego (4): MurzNT Mar 2/21; żaden płátá odzienia nowego nie wſtáwia w odzienie wiotche BudNT Luc 5/36; WujNT Matth 9/16, Luc 5/36.

płat od czego (2): BudNT Luc 5/36; nie przyſtoi ſtáremu [suknu] płát od nowego. WujNT Luc 5/36.

W porównaniach (2): ále y to coby ſie nam zdáło/ żeby w nas iedną ſpráwiedliwośćią było/ tedy y to ieſt przed BOgiem iáko płát iáki plugáwy y obmierzły. CzechRozm 217v, 25.

W charakterystycznych połączeniach: płat odzienia, sukna (3); płat od nowego [sukna] (2); płat na grzbiecie; płat przyszywać, wprawować, wstawiać, wszywać; płatem pokryć; płat obmierzły, plugawy, smrodliwy; pełny płatow.

Szereg: »łata albo płat« (1): Pannosus, Pełny łat/ álbo płátów vłácony. Mącz 276a.
Przen (1): Tedy y to [wypowiedź papieskiego teologa o Chrystusie]/ procż oſtátecżnego tego (to ieſt z przyrodzoney iſtnośći etc.) przydatku/ ktory ieſt ſmrodliwym płátem/ do pierwſzych ſłow przyſzytym/ [...] nie byłoby nic/ áni ieſt przećiw nam z dobrym wyrozumieniem. CzechEp 340; [á płátow niemáło/ ku złatániu Wiáry y Confeſsiey ſwey/ od Luteranow, y od inych [...] nábráli. HerbOdpow E8].

Synonimy: 1. bogactwo, czynsz, dobro, dostatek, dzierżawa, imienie, intrata, majętność, możność, pieniądze, płaca, pobor, pożytek, prowent, zysk; a. dań, podatek; b. jurgielt, myto, nagroda, zapłata; α. żołd; c. czynsz, dochod, interesse, intrata; d. lichwa, interesse, lotunek; 2.a. łata.

Cf PŁACIE

MN