[zaloguj się]
[pdf]

PROWENT (65) sb m

prowent (65), [prowant].

-en- (64), -ęn- (1).

o oraz e jasne, a pochylone.

Fleksja
sg pl
N prowent prowenta, prowenty
G prowentu prowentów
A prowenta, prowenty
I prowenty, prowentami
L prowentach, prowenciéch

sg N prowent (3). ◊ G prowentu (1). ◊ pl N prowenta (5), prowenty (5); -a GrabPospR, VotSzl; -a : -y SarnStat (3:5). ◊ G prowentów (34); -ów (25), -ow (5) SarnStat (25:5), -(o)w (4). ◊ A prowenta (7), prowenty (5); -a PaprUp, VotSzl:; -y SkarŻyw; -a : -y SarnStat (5:4). ◊ I prowenty (2), prowentami (1); -y VotSzl; -y : -ami SarnStat (1:1). ◊ L prowentach (1), prowenciéch (1) SarnStat (1:1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Dochód uzyskiwany z dóbr lub z tytułu zajmowanego stanowiska; przychód, zysk, intrata; proventus Calag, JanStat, Cn; annona, census, merces, redactus, reditus, vectigal Cn [proventus – roczny urodzaj, roczne żyto, pożytek, dochód Mącz 483b; – dochody Calep; dochód, intrata, prowent – proventus Cn] (64): Prowęnt. Dochod. Proventus. Calag 209b; KV reformowániu Akádemiiéy Krákowſkiéy mátki náſzéy/ y dla przymnożenia prowentów Lektoróm/ y przyzwánia z inąd/ Lektorum y dwiemá Profeſsoróm in humanitate czytáiącym/ Iego M. Kśiądź Arcybiſkup Gnieźnieńſki [...] obiecał ná tym świętym Synodźie/ ſto Dukatów we złoćie z ſtrony kośćiołá Gnieźnieńſkiégo SarnStat 197; Ieſliby też był dług oycowſki ſuper bonis minorennium [...]/ którégoby długu pieniądzmi gotowémi álbo z prowentów zápłáćić niemogli/ tedy opiekun [...] ma wczás puśćić w ſummách głownych dobrá minorennium. SarnStat 582, 1148.

prowenty z czego (2): dobrá Iéy Kró. M. dźierżáwy y włośći Biélſkiéy [...]. Item, Tykoćińſkié tákże z leśnictwem Ráygrodu y Auguſtowá [...]/ do żywotá Iéy Kró. M. wolné czyniémy/ áby Iéy K. M. z tych dóbr zupełné prowenty do żywotá ſwégo miáłá. SarnStat 105; GrabPospR M.

prowenta czyje [w tymi G pron (1), pron poss (1)] (2): PRzełożony nam ieſt niedoſtátek miáſtá Krákowá/ y wyniſczenié prowentów iego SarnStat 964; GrabPospR L3v; [Respons przedm A3].

W połączeniu z określeniem wielkości sumy pieniężnej (1): Ktemu Królowéy Iéy M. máią bydź dobrá w Wielkim Kśięſtwie Litewſkim/ od nas náznáczone/ y opiſáné/ któréby ná káżdy rok prowentu/ iedenaśćie tyśięcy/ dwieśćie/ y pięćdźieśiąt złotych czyniły. SarnStat 1148.

W charakterystycznych połączeniach: przymnożenie prowentów, wyniszczenie; prowenta z dobr, z majętności; prowentu [ile] czynić, prowenty mieć (2).

Szeregi: »prowenty i majętności« (1): Bo lepiey żeby Ich M. tych odrobin ktore z ſtołow ich ſpadáią/ ná obronę Rzeczypoſp⟨olitej⟩ chętnie vſtąpili/ á niżeli ie od bráćiey vbożſzey wyćiągáli. Gdyż inſzemi prowenty y máiętnośćiámi hoynie ſą od Rzeczypoſpolitey opátrzeni. VotSzl D2.

[»pożytki a prowenty«: á iáko maſz duſáć tym [księżom] ktorzy ták ſiebie z ſwoimi pożytkámi á prowentámi/ vmiłowáli/ że dla nich y twoiey Oycżyzny y drugich Kroleſtw wywrocenia á mizernego zginienia/ zá nic ſobie nie máią Respons przedm A3.]

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu dwuczłonowym: »i inne prowenty« (1): A gdźieby máłé álbo żadné długi oycowſkié nie były/ tám będźie powinien brát ſtárſzy/ wyiąwſzy ná ſłuſzné potrzeby ſwé nakłády y wydatki/ czynſzé y inné prowenty/ któré przychodzą z onych dóbr/ wiernie ku zápłáceniu tákowych máłych długów obróćić SarnStat 593.

Wyrażenie przyimkowe: »dla prowentów« (1):
~ Szereg: »dla prowentów i dobrego mienia« (1): Ale kto dla prowentow y dobrego mienia/ ſzáffowánie duſz ludzkich bierze [...]/ nie tylo Bożey miłośći znáku wſobie nie ma/ ale ſproſnym naymitem y świętokraycą ſię ſtáie. SkarŻyw 238. ~
Przen (1): Ten święty [Abramiusz] ná tę Plebánią iákie prowenty miáł? dochodziły go cżęſte kámienie y kije SkarŻyw 238.
a. Dochód państwowy (publiczny, skarbowy) i królewski (51): PaprUp I3v; Na tei ze vniey [...] odorowali od WXLgo woiewodztwa Kiiowskie, Wołynskie, Podłaskie, Bracławskie zkąd wielką potęznosć y pomoć przeciwko nieprzyiadelowi WXL. miało, [...] zktoremi Prouincyami y skarbowi Litewskiemu niemało Prouentow ubeło. ActReg 40; OKoło opatrzenia Stároſtów y Dźierżáwiec [...] náyduiemy zá rádą Senatu Koronnégo/ y pozwoleniem Poſłów źiemikich: iż ze wſzytkich prowentów przez Rewizory [...] rewidowánych y ſzácowánych/ ma bydź naprzód odłączona piąta część/ która żeby do trzech częśći náſzych przyłączoná byłá. SarnStat 104; PO káżdégo Stároſty/ Dźierżawce/ Celnika/ Mytniká/ Zupniká śmierći/ pan Podſkárbi Koronny/ zá roſkazániem náſzym poſłáć ma dla vczyniénia Inwentarzá/ y dla opátrzenia prowentów SarnStat 342; NA mieyſce y czás opiſny pan Podſkárbi Koronny y Deputaći ziácháć ſie máią/ [...] y mieſzkáć tám trzy niedźiele ſpełná dla odbiéránia tych prowentów. SarnStat 362; LIczbę czynić z tych prowentów máią ná Séymie Wálnym [...] przed námi y Rádámi Koronnémi/ y Poſły Ziemſkimi/ Pan Podikárbi Koronny y Deputaći SarnStat 364, 7, 354, 361, 362 marg [3 r.], 363 [2 r.] (16); K temu ná káżdy kwártał y ná pewne czáſy/ áby ſię wſzyſcy z powinności et sub certa poena de ſalario detradenta zieżdzáli y potrzeby ſkárbowe odpráwowáli. Zordinowawſzy ták dobrze te prowentá/ żeby ná káżdy czás odbieráć co mieli. VotSzl Ev.

prowenta czego [= z czego] (2): SarnStat 965; a ich [dóbr Rzeczypospolitej wſzytki prowentá żeby ná trzy częśći przykładem Stároſtw Inſlanckich rozdzielono y poráchowano. VotSzl D.

prowenta z czego (6): A my ná w wiązánié dźierżaw onych/ z których prowent nie ieſt wydan/ tákże ná odięćié Zup/ Céł/ Myt/ y innych wſzytkich [...] dochodów/ z którychby czwartéy częśći nie oddano/ poſzlemy: y przedśię o niewydánié czwartéy częśći/ [...] pozwiemy SarnStat 364, 413, 1202, 1205. Cf »prowenta z dóbr«.

prowenty(-a) czyje, czego [w tym: G sb (14), ai (2)] (16): Przetosz za odeściem tych Prowincyi y zavmnieyszeniem Prouentow Skarbu W.X.Litewskiego nagrody potrzebuięmy. ActReg 41; Mytá ſtáré máią bydź wolné/ áby z nich prowenty ſkárbu Wielkiégo X. Litewſkiégo dochodźiły SarnStat 107; Száfowáć témi prowenty tego ſkárbu poſpolitégo/ Pan Podſkárbi Koronny ma z Deputaty SarnStat 362; Formá pozwów o ſkárbowé prowenty od Inſtigatorá. SarnStat 412, 1029, 1203. Cf Wyrażenia.

W połączeniach szeregowych (2): Lecz iż ten ſkarb/ dobrá y prowentá onerámi y iurgelty ſą śćiśnioné: przetóż onych ná przyſzłym piérwſzym Séymie cognicyą mamy vczynić SarnStat 97; DOchody/ pożytki/ prowentá wſzyſtkié y wſzelákié/ ták z Stáróſtw/ Dźierżaw/ Ceł/ y inych wſzelákich/ wſzyſcy Stároſtowie/ Dźierżáwcy/ y Mytnicy/ ſkárbowi náſzému należące: iednégo roku do ſkárbu Koronnégo [...]: á drugiégo roku záraz do ſkárbu Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ [...] dáwáć będą powinni SarnStat 1202.

W charakterystycznych połączeniach: prowenta(-y) naznaczone (2), (o)szacowane (2), rewidowane, skarbu (skarbowe) (5); prowenta z ceł, z dzierżaw (5), z starostw (3); chowanie prowentów, odbieranie (odebranie) (5), opatrzenie (2), rejestra, szafowanie (szafunek) (2), umniejszenie; liczba z prowentów (2); odbierać prowenta(-y), zordynować; szafować prowentami.

Zwrot: »prowenta (od)dawać (a. wydać); prowent(a) odda(wa)ne (a. wydan); odda(wa)nie prowentów« [szyk zmienny] (3;5;2): MIeyſce ku oddawániu y chowániu tych prowentów/ poſtánawiamy zamek Ráwſki. SarnStat 362; KSięgi máią mieć iedné/ w któré kwity wſzyſtki wpiſowáné máią bydź/ y tám oſtáwáć przy prowenćiéch oddanych SarnStat 362; y ták záwżdy czáſy wiecznémi alternatim [dochody] oddawáné bydź máią/ pod vtráceniém Stároſtwá/ Dźierżáwy/ ieſliby których Stároſtá/ álbo Dźierżawcá zá który rok prowentów do którego ſkárbu nie wydał. SarnStat 1202; Których prowentów tak do ſkárbu náſzégo/ iáko y ná obronę ná tám téy prowinciiéy náznáczonych/ to ieſt dwu częśći/ My/ y ſucceſſorowie náſzy iam ex nunc oddáwáć nie będźiem mogli/ iedno trzećią część SarnStat 1203, 360, 362 marg, 364, 413, 1202; A iżby tym rychley y ſpráwiedliwiey/ te prowentá ktoreby były náznáczone do tego ſkárbu Rzeczypoſp⟨olitej⟩ oddawáne były: tedyby tego potrzebá/ żeby ći wſzyſcy ktorzyby ábo nierychło/ ábo niedbále/ to co powinność ich nieśie/ czynili/ ná Trybunał/ [...] pozywáni y przed inſzymi ſpráwámi ſądzeni bywáli VotSzl E2.
Wyrażenia: »prowenta z dóbr« (2): IŻ przez té przeſzłé czáſy/ [...] dla wielkiégo zátrudnienia/ któré w Koronie bywáło/ przyśdź nigdy niemogło do ſtátecznégo wyſłuchánia liczby y záwárćia ich/ z ſzáfunków Poborowych y Quárćiánych/ y iákichkolwiek poſpolitych Kontribuciy vchwalonych. tákże prowentów z dóbr Rzeczypoſpolitéy tempore Interregni wolnych SarnStat 413, 1206.

»prowenta krolestwa, krolewskie, stolice krolewskiej« = proventus Regni JanStat (4:1:1): Tákże ſzláchćicowi/ któryby bądź w Quárćie/ bądź w iákich innych prowentách królewſkich/ máiętność ſwą źiemſką puśćił/ wolno będźie do wykupná inter cauſas officii ná Tribunał pozwáć. SarnStat 7, 333 [idem (3)], 337, 368, 382, 1129.

»prowenta(-y) stołu (krolewskiego)« = dochody z dóbr ziemskich należących do króla, przeznaczone wyłącznie na potrzeby dworu i skarbu nadwornego (4): Tenże proces ma bydź záchowány w W. X. Litewſkim/ tylko o prowentá ſtołu náſzégo. SarnStat 7; áby wſzyſtkié prowenty Stołu náſzégo Królewſkiégo/ ná wſzelákim mieyſcu będącé pańſtw Korony Polſkiéy/ z których tá czwarta część ieſt oddzieloná/ do ſkárbu náſzégo/ á do rąk iego [Podskarbiego Koronnego] były oddawáné SarnStat 360, 6, 437.

Szeregi: »dobra i prowenta« (1): Rewizory do wſzech dóbr náſzych [...] wyſyłamy [...]/ rewidowáć y inwentowáć dochody [...]: wſzelákich dóbr y prowentów Stolice náſzéy Królewſkiéy SarnStat 1129. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»prowenty, dochody« (1): któré prowenty/ dochody/ wſzyſtkich zamków przez Rewizory álbo Luſtrátory będą oſzácowáné/ y ná trzy częśći podźieloné SarnStat 1203. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»skarby i prowenta« = thesauri et proventus JanStat (4): IŻ ácz z powinnośći Krolewſkiey ſczodrobliwośći/ ku wſzyſtkich poddánych pożytku y rozmnożeniu/ oko opátrznośći mielibyſmy mieć: wſzákże więtſzą pilność około rozmnożenia ſkárbów/ y prowenów Króleſtwá náſzégo/ mieć przyſtoi SarnStat 333 [idem (3)] 337, 368, 382. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Jako ostatni człon we współrzędnych połączeniach dwuczłonowych: »(i) inne (a. insze) prowenta« (3): CZás ku znoſzeniu téy Czwartéy częśći/ y innych prowentów/ Swiątki. SarnStat 362; Zá co my łáſkę náſzę páńſką onym pokázuiąc/ ſzos cáły/ y inſzé prouentá Conribuciiéy náſzéy/ któréby z Vniwerſału Séymu ninieyſzégo do ſkárbu náſzégo/ álbo więc Száfárzóm źiemie onéy przyśdź miáły. Miáſtu temu [...] dáruiemy y odpuſczamy. SarnStat 965, 7.

2. Zaopatrzenie; żywność (1):
Szeregi: [»prowanty, szpiże«: żebyſcie ſobie prowanty/ ſzpiże/ w gumnach/ w ſzpichlirzach/ cżáſów tych obfitośći záchowáli WajsProgn B.]

»prowenty i żywność« (1): [urząd wojewody] Rząd Powiátowy w Powiećie ſwym záwodźić/ y onégo z pilnośćią przeſtrzégáć/ iáko Prowentów/ y żywnośći SarnStat 230.

Synonimy: prowizyja; 1. dochod, intrata, krescencyja, pożytek, urodzaj, zysk; 2. opatrzenie, spiża, żywność.

MPi