[zaloguj się]
[pdf]

BOJAŹŃ (1126) sb f

bojaźń (1125), baźń (1) [w rymic]; bojaźń : baźń BierRozm (5 : 1; s. 6).

bojåźń (336), bojaźń (23); bojaźń KuczbKat (2), Calag, HistLan (2); bojåźń : bojaźń RejWiz (3 : 1), Leop (4 : 1), BibRadz (20 : 3), BielKron (7 : 1), Mącz (26 : 4), OrzQuin (1 : 1), GórnDworz (8 : 1), RejZwierc (8 : 1), WujJud (2 : 1), SkarŻyw (22 : 2), WysKaz (9 : 1), SkarKazSej (2 : 1); bojaźn- (651), bojåźn- (34); bojåźn- BudNT (3), bojaźn- : bojåźn- LubPs (7 : 1), KrowObr (6 : 1), BibRadz (15 : 7), BielKron (22 : 5), Mącz (23 : 6), SkarŻyw (49 : 8), CzechEp (9 : 1), GrabowSet (2 : 1), LatHar (8 : 1); baźń z tekstu nie oznaczającego å.

Fleksja
sg pl
N bojåźń bojaźni
G bojaźni, bojaźni(e)j, bojaźnij
D bojaźni bojaźni(o)m
A bojåźń bojaźni
I bojaźnią
L bojaźni, bojaźni(e)j
V bojaźni

sg N bojåźń (235). ◊ G bojaźni (320), bojaźni(e)j (16), bojaźnij (1); -i : -(e)j.Mącz (9 : 15), CzechEp (9 : 1); -i: -ij OpecŻyw (7 : 1). ◊ D bojaźni (15). ◊ A bojåźń (154). ◊ I bojaźnią (203). ◊ L bojaźni (172), bojaźni(e)j (1); -i; -(e)j CzechEp (1 : 1). ◊ V bojaźni (1). ◊ pl N bojaźni (3). ◊ D bojaźni(o)m (1). ◊ A bojaźni (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Uczucie strachu, lęku, trwogi, przerażenia; przewidywanie czegoś niepomyślnego, obawa, niepokój; niepewność, niechęć; lękliwość, brak odwagi, nieśmiałość; timor Mącz, Calag, Calep, Cn; formido, metus, timiditas Mącz, Calep, Cn; terror BartBydg, Mącz; trepidatio Mącz, Calep; desidia, horror, ignavia, pallor, pavor, tremor Mącz; formidatio Calep; reformidatio Cn (1087): Oni gdy to vſłyſzeli/ Od boiáźni áż wezdrzeli BierEz F, I2, M4 [3 r.], N, N2v [2 r.], Sv; OpecŻyw 28v, 90, 101v, 112v, 167 (12); braćią iego [Józefa] dla wyelkieý boyázni nyc niemogli odpowiedzyeć HistJóz D4, B; BartBydg 157; TarDuch A4v, Cy, C7v; Dźień boiazni pelęn, a ku rozprawie z kxiążęty y z ludzmi ryczerzkiemi: niegodny. FalZioł V 52h; cżaſem ſie przydawa ſiwizna ze złey complexiey [...] albo też z boiazni GlabGad Bv; Thich ptakow [krzeczotów] wſzýtci ptaci drapiezni [...] barzo ſie boią tak iż na iedno ich vzrzenie od boiazni niektorzy zdychaią. MiechGlab 63, 4, 15; Wszytko się im szczęsno wodzi ⟨A nikt i⟩m w tym nie przeszkodzi: Ani mądrzy ani błaźni, Jedni z darow, drudzy z baźni. BierRozm 6; Z bojaźnią idzie do łoża, By tam nie namacał noża. BierRozm 13, 6, 13, 18 [2 r.]; WróbŻołt 118/38; RejPs 58; RejRozm 396; RejKup I; HistAl C8; MurzHist G4v, Mv; MurzNT Matth 61, 76, 108v, Luc 1/75 [74]; KromRozm II n2; KromRozm III Mv; Diar 68; LubPs H2v, hh6; s cżego [uczenia] dzyecyę yáko nyetrwáłe/ y z boyáźni y z wątłego przyrodzenya [...] będzye blednyáło GliczKsiąż I6v; GroicPorz bv, d2v, c2v, tv, hh4v [2 r.] (9); KrowObr 153; Tępość/ boiaźń/ márna myſl/ wſzytko to záginie/ Vźrzyſz áż z nikcżemniká s cnoty Hektor ſłynie. RejWiz 3v; żębyśćie mieſzkáli bez wſſelákiey boiáźni/ ná mieſcu/ ktore obrał Pan Bog wáſz Leop Deut 12/10, 4.Esdr 8/28, 12/3, Eccli 5/5, Ioann 14 arg, Ac7 2/43 (8); BibRadz I 138v marg, 161 marg, Iudith 8/13, Rom 8/15, 1.Ioann 4/18 [3 r.] (9); Primus in orde deos fecit timor/ to ieſt/ boiaźń napirwey pocżyniłá bogi ná ſwiecie. BielKron 98; ieſliby táki ktory był miedzy wámi/ ktoremu by boiáźń ſerce trapiłá viedź precż z woyſká BielKron 247, 12, 47, 64v, 147, 306v (29); KochSat B4v; KwiatKsiąż M4; Virtutem animo capere et corde expellere desidiam, Pokrzepić ſie/ wzyąć ſmiałość/ á boyázń s leniſtwem z ſercá wypędźić. Mącz 35a; Madere metu, Poćić ſie od boyáźniey. Mącz 203b, 102d, 400c, 401d, 459a, 475c [2 r.] (44); OrzQuin Y3v; SienLek 2, 3v, 13v, 24v; boiaźń [...] ma s przyrodzenia káżda náturá cżłowiecża RejAp 179, 93v, 179; ábowiem oná boiaźń [...] (áby białagłowá [...] iego nie porzućiłá) wydáie cżłowieká/ iż ſie ſam zna być nie ták godnym miłośći GórnDworz Cc6v, I4v, X8v, Y5v, Bb3, L17v (11); HistRzym 80v; A otho wneth Anyoł Páńſki ſtánął podla nich/ á oſwyećiłá ie ſwiátłość Páńſka/ á przeſtráſzeni byli boiáźnią wielką. RejPos 18, 334; BielSat N; BiałKat 331 [2 r,]; KuczbKat 195 [2 r,], 380; RejZwierc 73v, 78v [2 r.], 191v, Aaa3a; BielSpr 38v; WujJud 79, 96, 195v; WujJudConf 195v; BudBib Ex 15/15, Eccli 40/2; HistHel C3; WierKróc B; BiałKaz A4v; CzechRozm 248v; PaprPan B4v, Y4; ModrzBaz 7, [41]v, 57v, 109, 127 (9); Jákobyś iuż ná oko/ [...] Nieprzyiaćielá widział/ ták ſię/ widzę/ boiſz. (‒) [...] bo zá táką Boiáźnią/ y opátrzność y gotowość rośćie. KochOdpr D; KochPs 68; ábo cżytać nie vmiem/ abo tego co cżtę/ [...] nie rozumiem [...] ieſli ſię do ludzi áby mi przecżli y wyłożyli vdám: w teyże boiáźni y niebeśpiecżeńſtwie zoſtánę. SkarJedn 44; Zmiátáiąc tedy niewieśćie ſzáty: znimi y niewieśćią nie potężność y wrodzoną boiazń zrzućiłá SkarŻyw 13; A choćiáże mam wſzytki práwie ludzie zá świátki powieśći moiey: wſzákże przedſię z boiáźnią żywot táki/ [...] wypiſuię SkarŻyw 28, 114, 283, 398, 490, 589 [2 r.] (29); MWilkHist C4, H4v; StryjKron 350; CzechEp 201, 325; KochFr 67; ReszPrz 55, 73, 90; KochSz A3v; KochWz 142; WisznTr 19; BielSjem 35; KochPam 81; KochPieś A3, 18; ArtKanc K, M5; GórnRozm A3 [2 r.],C [5 r.], Kv [3 r.]; KochWr 24; Calep 39b, 327b, 684a, 1069a [2 r.], 1082 a [2 r.] (10); boiaźń ieſt zły ſtroż długo wiecżnośći Phil P3, L [2 r.], L2, N3, P3 [2 r.]; GórnTroas 10, 32 [2 r.], 38 [3 r.], 46, 60 (13); GrabowSet F2, Hv, H3v, S3, T3v; pod boiáźnią/ y ſobie nie dufáiąc/ do téy oſtátniey częśći [rzeczy] przyſtępuię. OrzJan 57, 29, 32, 34, 73, 131; WyprPl C; LatHar 22, 273, 597, 601, 646 (13); WujNT Matth 14/26, Luc 1/42, 1.Cor 16/10, Philipp 1/14, 1.Ioann 4/18 [3 r.] (24); WysKaz 36; y to nie ma bydź/ ábyſmy mieli boiaźń iáką ſobie ná pomoc bráć: ktorą boiáźnią my Miſtrz/ Komendorowie/ Zakon mielibyſmy ſie zákłádáć SarnStat 1105, 158, 328, 700, 795, 1172 (9); KmitaSpit C3; SkarKaz przedm 3, s. 5b, 7b [2 r.], 546a, 548 marg (11); List mi ten cáłą rotę myśli y boiáźni Gromádźi CiekPotr 75; Boiaźń ieſt áffekt záięcży y płochy KlonFlis B, B, F2v; SapEpit A2; KlonWor 3, 21, 24; SzarzRyt C, C2.

bojaźń kogo, czego (82): GlabGad Bv; MiechGlab 13, 57; WróbŻołt 31/4; RejKupSekl a4; HistAl B5; MurzHist V; KromRozm II i4; LubPs K3 marg; GroicPorz sv, xv, ii4v; Leop l.Mach 3/6, Apoc 18/10; BibRadz Matth 28/4, I 54v marg, Iudith 3 arg; W ty cżáſy był w Egipćie Fáráo Wáfres miánem/ do kthorego Żydow wiele zućiekáło boiáźnią Bábilonow BielKron 266, 15v, 179; GrzegRóżn H3; Torquet timor impendentis doloris, Męczy mię boyáźń prziſzley boleśći Mącz 459a; GórnDworz Dv [2 r.], T8v, Z8v, Aa2v; RejPos 248; RejZwierc 188v; BudNT Ioann 7/43, 19/38; POdatek ábo Pobor dla Rzecżypoſpolitey vſtáwiony káżdy ma płáćić/ nietylko dla boiáźni karánia od vrzędu ModrzBaz 125, 31v, 99, 130; SkarŻyw A2v, 70, 368; KochTr 22; StryjKron A; OrzJan 73, 112; WujNT 248 [3 r.], Ioann 19/38, s. 496, Apoc 18/10, Xxxxx3v (13); SarnStat 238, 906, 1081, 1103, 1112 (11); SkarKaz 4; SkarKazSej 703b. Cf »bojaźń śmierci«.

bojaźń z czego [kalka łac.: metus ab (ex) aliqua re]: ma [grzeszny] boiaźń z tego czym P. Bog groźi SkarKaz Oooo2d.

bojaźń o kim, o czym (3): Timor meus de te, Moyá boyáźń o tobie. Mącz 456a, 220b; Boiaźń o przyſzłey śmierći/ vmyſł cżłowiecży koniecżnie zátrwożyć muśi WysKaz 46.

W połączeniu z przydawką dopełniającą wyrażoną przymiotnikiem lub zaimkiem (17): ode złégo [...] boiazń piekielná niecháy nás wſciągá OpecŻyw [192v], 169; MurzHist kt; Leop Deut 11/25; A ſtrách y boiaźń wáſzá niechay będźie nád wſzytkiemi źiemſkieńii źwierzęty [...] kthore wam ſą poddáne w ręce wáſze. BibRadz Gen 9/2, Ioann 7/13; Mącz 283d; HistRzym 66; RejPos 117v, 244; BiałKat 36; SkarŻyw 27; MWilkHist K3v; OrzJan 29; LatHar 675, 736; Ow cáły dźień w kośćiele/ ow cáły dźień w łáźni: Dla kłádźienia pozwow/ dla Woytowſkiey boiáźni. KlonWor 73.

W charakterystycznych połączeniach: bojaźń ciężka (3), wielka (14); bojaźn karania (6), kaźni (2), mąk (3), (nie-, o-)sławy (6), winy (4).

Frazy: »bać się, lękać się, gdzie nie ma bojaźni, bez bojaźni« [szyk zmienny\ (6): WróbŻołt 13/5 [2 r.], 52/6; A ieſli kto boi ſię áby z tego wyznánia wiáry ſtárey y Apoſtolſkiey nie vrosło wiele Bogow/ ten prożno ſię boi gdźie nie máſz boiáźni GrzegRóżn K; ArtKanc Q5v, R19.

»bojaźń z(d)ejmuje, zjęła; bojaźnią zjęty« [szyk zmienny] (10): HistAl Ev, I2v; LubPs hh4; Leop 1.Reg 11/7; Mącz 35a; á ták mię byłá boiaźń bárzo zięłá/ żem ſpáć nie mógł. HistRzym 53; BudBib 1.Mach 13/2; SkarŻyw 598; MWilkHist G4v; KochFr 85.

Wyrażenia: »bojaźnią przestraszony« (4): Widząc to [smoki] on zaſtęp boiáźnią przeſtráſzony był/ bo mniemáli wſzyſcy áby ie iuż mieli pożrzeć. HistAl H6, Mv; RejPos 18; SarnStat 594.

»bojaźń (o) śmierci« (15): bych był pirwéy vmarl niżlim ſie twego ſyna od boiazni ſmierci trzy krotz ſ przyſięgą zaprzál OpecŻyw 113; TarDuch A4v; WróbŻołt O7; SeklWyzn d2; LubPs G4v, N6v; GroicPorz y2; Leop Hebr 2/15; BibRadz Hebr 2/15; GórnDworz Bb2; BielSpr 52v; WujNT Hebr 2/15; WysKaz 12, 46; KlonKr A3v.

Szeregi: »bojaźń i (a) nadzieja; nadzieja a (abo) bojaźń« (3 : 2): BielSpr 60; ModrzBaz 6v; Prózenem y boiáźni/ y wſzelkiéy nádźieie KochTarn 78; GrabowSet M4; KochFr 51.

»strach i (a) bojaźń; bojaźń i (a, abo) (po-, prze-)strach, bojaźń ze strachem» (27 : 14): FalZioł V 31; GlabGad P4; Diar 68; LubPs K3 marg, T5v [2 r.], hh4; Leop Deut 11/25; KochZuz A5; BibRadz I *4, Gen 9/2, 4.Esdr 15/33, Iud 3 arg; przeto były wielkie ſtráchy á boiáźni w Rzymie. BielKron 107, 316; Mącz 134c, 284d; OrzQuin Y2v [2 r.]; RejAp 22v; RejPos 164v; GrzegŚm 29, 55; HistLan E3v; KuczbKat 10; BielSpr 46; WujJud 69v, 105; BudBib Ex 15/16, Is 8/13, 1.Mach 13/2; Calag 210b; SkarŻyw 28, 91; KochFr 85; KochPieś 13; Calep 430b; Phil R2; WujNT Hebr 5 arg, s. 837; Zá czym boiaźń ze ſtráchem vſtáwicznie kroczy GosłCast 59.

»bojaźń, trwoga, bojaźń z trwogą; trwoga i bojaźń« (2 : 1): GórnRozm A3v; GrabowSet M4v; iáko ie to Turczyn [...] do tákiéy trwogi y boiáźni przywiodł. OrzJan 110.

»wstyd i (ni) bojaźń; bojaźń a(l)bo wstyd« (4 : 2): RejWiz 83; máło nie wſzythkie [białe głowy]/ boiaźń/ ábo wſtyd ná wodzy trzyma GórnDworz Aav; BiałKat 266; SkarŻyw [237]; LatHar 134; WujNT 248.

W przen (3): iákobyſmy więcey nie pływáli miedzy boiáźnią á nádzyeią BielKron 59v; bo kto ták żyie iż ma zránione ſumnienie/ za ktorem boiaźń gryść ſerce iego muśi GórnRozm A3; Bo muśiałby nie zbiéráć/ iáko z koniá śiodłá/ Z okrętow dźiał/ coby go [Greczyna] od tąd boiaźń bodłá. GórnTroas 39.
a. Lękliwość, stany lękowe jako objaw chorobowy, patologiczny; lymphaticus pavor Mącz (9): Lekarzſtwa naprzeciw Melankolijey/ y boiazni FalZioł V 76v, I 106b, II 11b, IV 46c, 55b, V 37v, 76v; Lymphaticus pavor, Szalona boyaźń. Mącz 202a.
Szereg: »bojaźń a strach«: Troſká nie bes iáwney przyczyny á długo/ ktemu też boiaźń á ſtrách: Melánkolią á oſzálenie známienuie. SienLek 19v.
b. Bogobojność, czczenie Boga, wypełnianie przykazań Bożych, obawa przed gniewem i karą Bożą; metus pro religione, religio Mącz, superstitio Calep; timor Dei, Domini Vulg (522): OpecŻyw 15v, 25, 44v, 177; Day abych w boiazni pełnił przykazanie twoie WróbŻołt 118/38; RejPs 170, 178; SeklWyzn f2v; MrowPieś 123; LubPs F4, I, X6 marg, Z4v; RejZwierz 135; BibRadz I *4, 18v marg, Eccli 2 arg, Prov 2 arg; Mącz 351b [3 r.]; RejAp 192; Prot D4; RejPos 42v, 349; BiałKat 281; WujJud 79, 99 [3 r.], 105; BudBib Iob 15/4; CzechRozm 98v; SkarŻyw 271, 397, 574; NiemObr 17, 21; KochMRot C2; ReszPrz kt; ArtKanc O3v; WujNT 2.Cor 7/11, Hebr 12/28, 1.Petr 1/17, Iudae 12, Xxxxx3v [2 r.] (11); SiebRozmyśl 12; Yeſt boiaźń która w łáſce Bożey nie wątpi SkarKaz 7a, 3a, 7a, 349b, 35Ią, 515a, 610a; SkarKazSej 703a.

bojaźń kogo, czego (42): LubPs I2, X4v marg; KrowObr 152; 36v; Y kthoż kiedy w boiáźni iego [Boga] trwáiąc był opuſzczon? BibRadz Eccli 2/11, Tob 6/14; Rozgniewał ſie wnet Pan iż oni ſwowolnie á nie w boiáźni iego [...] bráli ſobie żony wedle woley twoiey. RejPos 42v, 39, 57, 67v, 82v, 162 (12); RejZwierc A5, 8, 139; BudBib Iob 6/14; CzechRozm 163; SkarKaz 387; KochPs 32; ołtarz ſtáwił P. Bogu: boiazń iego y ſłuſzbę w domu ſwoim y wziemi oney záſadzáiąc SkarŻyw 283; LatHar 292; SiebRozmyśl L3v; SkarKazSej 679a, 682b, 699a; KlonWor 41. Cf Wyrażenia.

bojaźń ku komu (3): bywa boiazń ich ku mnie z roſkazánia ktore od ludzi bywa vcżono. BudBib Is 29/13; ArtKanc N11v; SkarKaz 3v przedm.

bojaźń przeciwko komu: á bojaźń ich przećiwko mnie byłá ludzkim wyćwiczeniem CzechEp 106.

W połączeniu z przydawką dopełniającą wyrażoną przymiotnikiem lub zaimkiem (363): Stworzyciel nieba [...] boiazn ſwą vtwierdził wemnie BielŻyw 149; KlerPow 2; Racży vſtawić ſludze twemu przykazanie twoie w boiazni twoiey WróbŻołt 118/38, 120; LubPs aa6v; Leop Ps 118/38; BibRadz Ier 32/40; BudBib Iob 14/19, Is 63/17, Ier 32/40; KochPs 129; rácż teſz ſerce iey w boiazni twey pośilić. SkarŻyw 224; GrabowSet G4; LatHar 224 [2 r.] 232, 608 [2 r.], 642; WujNT Hebr 5 arg; PowodPr 13; SkarKaz 2v przedm, 3v przedm, 7; CzahTr [D2]a. Cf »bojaźń boska«, »bojaźń boża«, »bojaźń (Pana) Chrystusowa«, »bojaźń pańska«.

Frazy: »bojaźń (boża jest) początkiem mądrości« [szyk zmienny] (12): KlerPow 2; RejPs 177; LubPs Z4v [2 r.]; BibRadz Iob 28/28, Prov 9/10, Eccli 1/16; RejPos 208v; Gdźie ſkoro ſię rozlicżnym kráiom przypátrzyli/ Boiaźń Bożą pocżątkiem mądrośći bacżyli. KołakCath B; WysKaz 4; SkarKaz 348a; SkarKazSej 661a.

»bojaźń (pańska) jest źrodłem, źrodło żywota« (4): Leop Prov 14/27; Boiaźń Páńſka ieſt źrodło żywotá BibRadz Prov 14/27; SkarKaz 348a [2 r.].

»jest bojaźń (boża), mieć bojaźń przed oczyma, oblicznością« [szyk zmienny] (13): WróbŻołt 13/3; iáko ieſt rzecz ſláchetna mieć przed oblicznoſćią boiazń bożą RejPs 166v, 166v, 167, 216v; LubPs D2; GroicPorz e4; Leop Rom 3/18; BibRadz Rom 3/19 [18]; RejPos 219; CzechRozm 229; KochPs 6; WujNT Pom 3/18.

Zwroty: »bać się bojaźnią« (2): Proſſę nie mily panie [...] ijżebych ſie ciebie bál ſwiętą boiaznią vſtawicżnie. OpecŻyw 87v; SkarKazSej 679 b.

»w bojaźni (bożej, pańskiej, Pana) chodzić, żyć, obcować, obcowanie itp.« = ambulare in timore Domini Vulg [szyk zmienny] (43): RejPs 36; LubPs 14, aa6v, cc6; LeszczRzecz A2v; Then Enoch chodźił w boiáźni Bożey BibRadz Gen 5/24, I *4, Gen 6/9; BielKron 3v, 84, 118v; HistRzym 97v; RejPos 42v, 58 [2 r.], 296v, 305, 350 (10); KuczbKat 260; MycPrz I A2; tedy w boiáźni obcuyćie cżáſu tego tu mieſzkánia wáſzego CzechRozm 197v; SZczęśliwy człowiek prawdźiwie/ Kto w boiáźni páńſkiéy żywie KochPs 192 [idem 171], 35, 137, 171; SkarŻyw 114, 269, 349, 492, 558 [2 r.], 560; NiemObr 166; WerKaz 289; GrabowSet P3; WujNT Act 9/31, s. 563, 1.Petr 3/2; GosłCast 35.

»(w) bojaźni (bożej, pańskiej), z bojaźnią (na)uczyć się (nauczać), wychowywać, wychowany« [szyk zmienny] (25): MurzHist Q4; LubPs 12; Oycowie/ áby dziatki ſwoie w boiázni Bożey wychowywáli/ y tzeladkę ſwoię KrowObr 62; BibRadz Ps 33/12; A gdyż ie położono tedy Alekſzy pocżął náucżáć ſwą oblubienice boiáźni Bożey HistRzym 123v, 123; RejPos 345v; RejPosWstaw [413], 42; RejZwierc 8; CzechRozm 88, 241v; SkarŻyw 182, 184, 470, 481, 559 (7); ReszHoz 119, 131; WerKaz 301; KołakSzczęśl B3; SiebRozmyśl L3v; SkarKazSej 686b.

»przerazić, przerażenie, przerażony bojaźnią« [szyk zmienny] (5): boiáźnią świętą przeráżony/ y wſtydem odwiedźiony/ nieśmiem iść do Bozkiego ſtołu twego LatHar 213, +3, 232, 608; SkarKaz 7a.

»służyć (Panu Bogu), pochwalić w bojaźni, z bojaźnią« [szyk zmienny] (11): OpecŻyw 87v; SeklKat H4v; KromRozm III P2; LubPs B2, B4, V5; Słuśćie Pánu w boiáźni: á rozráduyćie ſie mu z wielkim ſtráchem. Leop Ps 2/11; KochPs 31; SkarŻyw 510; GrabowSet E4v; LatHar 360.

Wyrażenia: »bojaźń boska; boska bojaźń« (9 : 1): RejJóz F7; RejWiz 129v; Leop Eccli 21/13; Thobiaſz [...] mieſzkał w ſwiętym rządzye w boiáźni Boſkiey áż do śmierći. BielKron 98, 84, 97y; SkarŻyw 484, 558; SkarKaz 457a; SkarKazSej 692a.

»bojaźń boża; boża bojaźń« (259 : 5): OpecŻyw [192]v; gdy czy ſzwyączy bądącz wboyaſzny bozey a chouayącz przykazanye boze przeſz dwadzyeſzczya lath plodu nyemyely PatKaz III 104v; BielŻyw 170; WróbŻołt 13/3, E2, qq7; RejPs 166v, 167; KromRozm I O; MurzHist C3v, Q4; KromRozm II x3, KromRozm III B; GliczKsiąż Qv; LubPs A5, D2 marg [3 r.], D2v marg, R5v [2 r.], V5, Z5, cc5, cc6 marg; GroicPorz bv, ev, e4, pp2; KrowObr A2v, 2, 12, 130v, 228 (8); RejWiz A3v, 45v, 49v, 136v, 152 (13); Leop Prov 14 arg, Eccli 28/8, 49/6, Is 2/10, 2.Cor 7/1 (7); LeszczRzecz A2v; RejZwierz A2v; BibRadz I6 marg, Gen 20/11, Prov 8 arg, I 381 marg, Eccli 32 arg (9); OrzRozm E2v; Cżwartey nocy prziymieſz do ſiebie pánnę z boiáźnią Bożą obycżáiem małżeńſkim BielKron 97v, 3v, 84 [2 r.], 170v, 448v; 162c, 220b, 294b, 339b, 422a, 497b; OrzQuin O4, Aa3v; RejAp 152v; GórnDworz Hh6; HistRzym 54, 66, 97v, 122, 123, 123v; on [czart] záwżdy ſwe ſpráwy przez złe ludzi/ kthorzy nie znáią boiáźni Bożey/ zwykł ſpráwowáć RejPos 25v, 43, 55v, 162 [2 r.], 264, 297 (15); BiałKat 293v; RejZwierc 30v, 33v, 66, 67v [2 r.], 143v (34); WujJud 98v, 99, 105; WujJudConf 11v, 197, 211v; RejPosWstaw [412] [3 r.]; MycPrz I A2 [2 r.], C3; StryjWjaz C3v; CzechRozm A4, 89, 220v [2 r.], 229; KarnNap F3, G, G2; ModrzBaz 113; SkarŻyw 35, 103, 269 [2 r.], 317, 527 (24); CzechEp 58, 72, 232, 275, [414] (13); NiemObr 150, 166; KochMRot A2v; ReszHoz 119, 131, 134, 139; ReszList 182; WerKaz 301; ArtKanc Q5v; PaprUp D2 [3 r.], D4, Ev, I3; Fałſziwa boiazn boza, nieſwięte nabozenſtwo. Calep 1033 a; GostGosp 2; Phil L2; GrabowSet A2v; OrzJan 102, 121; LatHar 1, 34; KołakCath B; KołakSzczęśl B3, C3; WujNT Rom 3/18, 2.Cor 7/1, Xxxxx3v; WysKaz 3, 4 [5 r.], 12; SarnStat 190, 605, 795, 806, 898; SkarKaz 7a [2 r.], 42b, 116a, 348a, 421a (7); CiekPotr 24; SkarKazSej 663b, 678b [2 r.], 686b [2 r.], 691b marg, 699a [4 r.] (13); KlonWor 12.

»bojaźń (Pana) Chrystusowa« (3): MurzHist H; WerGośc 268; Będąc poddánymi iedni drugim/ w boiáźni Chriſtuſowey. WujNT Eph 5/21.

»bojaźń Jehowy«: Boiazń Iehowy (wiedzie) do żywotá BudBib Prov 19/23.

»bojaźń Pana, (Pana) Boga« (9): BLogoſláwiony to ieſt wſſelyáki człowiek ktory ma boiazń napieczy páná bogá ſwego RejPs 195v; To co k yego dobremu záwżdy s tego ſſydzi/ Boyaźń miłego Bogá dziwnye nyenawidzi. LubPs I4v, A3, D2v; RejPos 163, 185v, 264; CzechRozm Av; WujNT 861.

»bojaźń pańska; pańska bojaźń« (48 : 4): LubPs E3, H4v marg, I2, Z4v [2 r.]; RejWiz 76v, 148, 194v; Leop Prov 14/26, 27, 22/4; RejZwierz 55, 65; Lepſzy ieſt kąſek z boiáźnią Páńſką/ niżli wielki ſkarb z kłopotem. BibRadz Prov 15/16, 2.Par 19/9, Prov 14/26, Is 11/2, 3, Eccli 1/20 (18); RejPos A3v, 72v, 79, 81v, 264v; KuczbKat 70; BudBib Eccli 9/20; BudNT Act 9/31; CzechRozm 241v; KarnNap F4v; KochPs 6, 27, 35, 171, 192; LatHar +++1, 553; KołakSzczęśl B4 [2 r.]; WujNT Act 9/31; 4; JanNKarGórn H.

»bojaźń święta; święta bojaźń« (5 : 2): ijżebych ſie ciebie bál ſwiętą boiaznią vſtawicżnie. OpecŻyw 87v; RejPos 219, 306, 318v; LatHar 213, 662; JanNKarGórn H.

Szereg: »wstyd (ludzki), (i, ani) bojaźń (boża); boźń (boża), (i, a) wstyd (ludzki)« (11 : 6): RejPs 196; KromRozm I O; KrowObr 151; BielKron 448v; RejZwierc [782] [2 r.]; CzechRozm A4, 220v; SkarŻyw 172; y to iż błądźić nie mogą/ bez wſtydu ludzkiego y boiáźni Bożey twierdzą CzechEp 79, 137, 173, 230, [409]; PaprUp I3; OrzJan 102; SkarKaz 348.
W przen (11):

bojaźń przeciwko komu: nowa Ewányelia/ ſkoro iedno w człowieká wſtąpi/ hnet w nim gáśi boiáźń przećiwko Bogu OrzQuin L2v.

W połączeniu z przydawką dopełniającą wyrażoną przymiotnikiem lub zaimkiem (10): SWięty Duchu [...] rácż nápełnić ſercá ſwoich wiernych/ á ſwoiey boiáźni z miłością rácż zápalić ogień w nich. ArtKanc H5. Cf Wyrażenia, Zwrot.

Zwrot: »bojaźń bożą (w)szczepić« [szyk zmienny] (3): oſobnym rozmawiánim/ boiázń Bożą y doſkonáłe cnoty w ſercá ich ſzcżepił SkarŻyw 298, 153; SkarKaz )( 3v.
Wyrażenia: »bojaźń boska« (2): Adolescentuli pietate et morum elegantia imbuti sunt, Nápili ſie boyáźniey boskiey y dobrych obyczáyow. Mącz 166a; aby matki ſwey mlekiem wychowány był/ á znim wiárę y boiazń Boſką wyſſał. SkarŻyw 478.

»bojaźń boża« (7): áby dzyatki [...] rodzicy wypráwyáli/ á polerowáli boyáźnyą Bożą GliczKsiąż Ev; Pokazáłá mężna mátká iſz go więcey boiażnią Bozą [!] niżli mlekiem ſwym karmiłá. SkarŻyw 208 [idem] 208 marg, 478 marg. Cf »bojaźń bożą (w)szczepic«.

2. Posłuszeństwo, poważanie, szacunek, cześć, wzgląd; ostrożność, wstrzemięźliwość, delikatność, skromność, pokora; timor Vulg (39): Tak ze też mamy rozumiec o przełozonych ſwieczkich [...] powinniſmy ym czeſc/ boiaſń/ poſluſnoſc/ czla/ y poplatki SeklKat H2; KromRozm II P4; LubPs I2 marg; Ia thylko onemu piſmu/ boiazń y vććiwość dawam/ ktore ſwiętym ieſt rzetzono. KrowObr 14; BibRadz Gen 31/42; Iákie obycżáie á záchowánia miedzy ſobą mieli [...] iż praw nie máiąc/ á wżdy ſpráwiedliwośc/ boiaźń/ y rząd był BielKron 318, 398v; w iednym weſtchnieniu [białogłowy]/ w iednym zápłonieniu/ y nieiákiej boiáźni/ więcey znáć będzie miłośći/ niż w tyſiącu ſłow gorących GórnDworz Cc4; RejPos 39; KuczbKat 304; Cżeladnicy niech będą poddáni we wſzey boiazni goſpodarzom/ nie iedno dobrym/ y ćichym/ ále y przykrym. BudNT 1.Petr 2/18, b8v; KochPs 91; SkarŻyw 184, 241, 251, 471, 498; CzechEp kt, 1, 200, 201; WerKaz 302; GórnRozm C [2 r.], Kv; Oddawayćież tedy wſzytkim cośćie powinni: pobor komu pobor: cło komu cło: boiaźń komu boiaźn: cześć komu cześć. WujNT Rom 13/7, s. 424, Rom 13/7, 1.Cor 2/3, Eph 6/5, 1.Petr 2/18, 3/16; wiele ſynow [...] ſwowolnie bez żadnéy boiáźni y względu máiętność oycowſką márnotrawnym zbytkiem vtracáią SarnStat 593, 147; SkarKaz 42b, 350b.
Wyrażenie: »bojaźń synowska; synowska bojaźń« (1 : 1): Miłowac go y bać ſię iako oyca nalaſkawſzego/ ſynowſką boiaznią SeklKat N4v; CzechRozm 225.

Synonimy: 1. banie się, frasunek, groza, niebezpieczeństwo, niepokoj, nieśmiałość, podejrzenie, postrach, sromieźliwość, strach, troska, trwoga, utrapienie, wątpienie, wstyd, wstydanie, zlęknienie; a. lękanie, strach; b. bogobojność, chwała, cnota, cześć, lękanie, nabożeństwo, pobożność, poczciwość, posłuszeństwo, reliija, sprawiedliwość, uczciwość, ufanie, ufność, wiara, wstyd; 2. cichość, cześć, posłuszeństwo, posłuszność, rząd, sprawiedliwość, wstyd, wzgląd.

Cf BAŹNIENIE, 2. [BOJ], BOJAŹLIWOŚĆ, [BOJAŹNOŚĆ]

LZ