[zaloguj się]

CICHOŚĆ (125) sb f

o jasne.

Fleksja
sg pl
N cichość
G cichości cichości
D cichośći
A cichość
I cichością
L cichości

sg N cichość (26).G cichości (27).D cichośći (4).A cichość (16).I cichością (12). ◊ L cichości (39).pl G cichości (1).

stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) ‒ XVIII w.

1. Brak głośnych dźwięków, cisza; milczenie; silentium Mącz, Calep; taciturnitas Mącz; submisio Cn (9): Calep 980a; Ná wet/ y nocna ćichość/ dawa trwogę. GrabowSet M2.
Szereg: »w milczeniu i cichości« (1): Vcżył ſię pilno/ á w milcżeniu y cichośći SkarŻyw 201.
Wyrażenie przyimkowe: »w cichości« = bez rozgłosu, z dala od ludzi; w skupieniu; in mansuetudine Vulg (7): HistRzym ktv; RejPos 156, 264v; Nákłoń vchá twego vbogiemv oprocż przykrośći/ y rozmow ſię znim przyiáćielſkie w ćichośći. BudBib Eccli 4/8; CzechEp 20; KołakCath B3v. Cf Szereg.
2. Spokój, pogoda, nieburzliwość, bezwietrzność; tranquillitas (maris) Mącz, Cn; alcedonia, malacia, mollities a. pellacia (maris) Cn (4): A on ocuciwſzyśię/ zgromił wiatr i náwałnośc wody zaczem ony przeſtały i cichośc [tranquillitas] śię s ſtała MurzNT Luc 8/24; Maris tranquillitas, Cichość morská. Mącz 462c, 131d, 462c.
3. Skromność, prostota, pokora, łagodność, niewojowniczość; mansuetudo, placiditas Mącz, Calep, Cn; sedatio Mącz; modestia Calep; benignitas, clementia, facilitas, indulgentia, lenitas, moderatio, placabilitas Cn (110): BielŻyw 67; GlabGad P6; Gdyż dla ſſcżyrey prawdy twoiey á wielkiey ćichośći / Będzyeſz ták ná wſſęm vżywał ſwey ſpráwyedliwośći LubPs M2v; Leop Ps 131/1; BielKron 168; Quid ad hanc mansuetudinem addi potest? Y co może być przydano ku tey ćichośćy? Mącz 92a, 381a; A o Chriſtuſie ták zdawná prorokowáli Prorocy/ iż on miał być ćichy y ſkromny/ że głoſu iego ná vlicy ſłycháć nie miano: [...] To iuż widziſz opiſáną ćichość iego. CzechRozm 234; ModrzBaz 11v; SkarŻyw 319; CzechEp 30, 43, 91; NiemObr 14; Dáry ozdobiona/ Cichośćią wſławiona: Zdob nas łáſkáwośćią/ Y świętą cżyſtośćią. LatHar 406, 264; WujNT 1.Cor 4/21, Gal 6/1; SarnStat 1067.

W połączeniach szeregowych (2): CzechRozm 241v; A nawięcſzey ſię boi/ modlitwy/ cżućia/ poſtow/ ćichośći/ vboſtwá dobrowolnego/ wiárowaniá prożney chwały/ pokory/ gniewu hámowánia/ miłośierdzia. SkarŻyw 57.

W charakterystycznych połączeniach: duch cichości, w duchu cichości (4), z duchem cichości.

Wyrażenia: »w cichości ducha« (1): ále ieſliby o ſobie rozumiał/ iż ſtoi ná drodze práwey/ Pánu Bogu z tego dźiękuiąc/ innych o ktorychby zábłądzeniu tuſzył/ w ćichości duchá/ vcżył y nápominał NiemObr 17.

»cichość pokorna« [szyk 1:1] (2): LubPs dd2; áby [...] nie ſchodźiło mi ná [...] łáſkáwośći ſługi Boże zdobiącey/ ćichośći pokorney LatHar 35.

»w cichości serca« (2): RejPos 265v; Zwierzchność Papieſką nád ſobą ználi/ w pokorze y ćichośći ſercá/ y w poddáńſtwie Vrzędniká kośćielnego nawjżſzego Pánu Bogu ſię podobáli. SkarJedn 352.

Szeregi: »z cichością i z bojaźnią« (3): Bądźćie záwżdy gotowymi/ ku odpowiedániu/ káżdemu domagáiącemu ſię odpowiedźi/ około tey nádźieie/ ktora w was ieſt/ z ćichośćią y z boiáźnią [cum modestia et timore Vulg]. [bibl. 1.Petr 3/16] CzechEp kt [idem] CzechEp 1; WujNT 1.Petr 3/16.

»cichość, (i) cierpliwość« = mansuetudo, patientia Vulg [w tym: z cichością, (i) cierpliwością (3)] [szyk 10:2] (12): RejPos Wstaw [1434]; záprzenie ſie ſámego ſiebie: [...] A miáſto tego Chriſtuſá/ z ćichością/ ćierpliwośćią/ dobrotliwośćią/ pokorą/ cżyſtośćią/ świętobliwośćią/ ſpráwiedliwośćią przyoblecżenie etc. CzechRozm 187v, 235; SkarŻyw 81; Ieſliż tedy y w ták máłey rzecży/ vcżąc záwżdy ſwych ćichośći y ćierpliwośći/ nie dopuſzcżał im nád inſzymi zwierzchnośći ſobie przy właſzcżáć: cożrzecżemy CzechEp 28, 51; CzechEpPOrz *3v; LatHar 204, 233; WujNT Eph 4/2, Col 3/12, 1.Tim 6/11.

»cichość, dobrotliwość (a. dobroć)« [szyk 2 : 1] (3): LubPs bb2; GórnDworz Mm6v; Bo ieſli tá źwierzęca wśćiekłość ieſt w ták wielkiey wadze/ że ią męſtwem zową: coż lepak ieſt ćichość/ co dobrotliwość [quid igitur est lenitas, quid placabilitas] á ſercá miękkość? ModrzBaz 62v.

»cichość i łagodność« (1): A Ią ſam Páweł proſzę was przez ćichość y łágodność [per mansuetudinem et modestiam] Chriſtuſowę WujNT 2.Cor 10/1.

»łaska(wość), (i) cichość« [szyk 3 : 1] (4): Ieſt theż duch miłośći/ ćichośći/ łáſki/ kthorego zowie piſmo duchem Kryſtuſowym. GrzegŚm 66; SkarŻyw 31, 161; LatHar +++.

»cichość, (a) mierność« [w tym: z miernością a cichością (1)] [szyk 1 : 1] (2): MurzNT 111 marg; Proſzę was thedy brácia/ [...] ábyſcie chodzili ták iáko ſie godzi á przyſłuſzy ná powołánie wáſze/ w ktorym powołáni ieſteſcie/ ze wſzeláką miernoſcią á ćichoſcią RejPosWiecz2 94.

»cichość, (i) miłosierdzie« (2): RejPos 267; Láſkáwość wielka/ ćichość/ y miłośierdzie w niey niezmierne kwitnęło. SkarŻyw 161.

»miłość, (i) cichość« [szyk 3 : 2] (5): GrzegŚm 66; CzechEp 18, 316; CzechEpPOrz *3v; Cżego świeży przykład mamy w piſániu [...] w ktorym zápomniawſzy wſzelákiey miłośći/ y ćichośći [...] ták nas ſzácuie y winuie NiemObr 4.

»pokoj, cichość« [szyk 2 : 1] (3): Mącz 302b; GórnDworz Mm6v; SWarom przeto waśniam y nienawiśćiam/ by namniey nietrzebá przywykáć: Lecż ćichośći/ pokoiu/ á zgody [quieti autem, paci, concordiae] pilnowáć. ModrzBaz 68.

»pokora, (a, i) cichość« = humilitas et mansuetudo a. modestia Vulg [w tym: w pokorze, (a) w cichości (12)] [szyk 16 : 14] (30): a racży datz mnie grzéſſnému/ ijżebych we wſſech ſprawách moijch/ pokorę ij cichoſtz zachowál OpecŻyw 72v; LubPs aa5v, dd2; A tu ſie też tego vcżyć mamy nędznicy/ ábychmy w ćichoſći á w pokorze ofiárowáli modlitwy ſwoie przed tym ſwiętym á ſtráſzliwym máyeſtatem Bogá żywiącego ná wieki. RejAp 72, Ff3; RejPos A4, 26, 57, 79, 228v (8); SkarJedn 228, 352, 374; SkarŻyw 57, 230; CzechEp 316; ArtKanc D8, I18, M13v; Ma[n]suetudo ‒ Czichoſcz, pokora. Calep 637a, 668b, 810b; LatHar 233; WujNT Eph 4/2, Col 3/12; Cichość y pokorę y łáſkáwość záchowuymy SkarKaz 638a, 638a marg.

»cichość, (a, i) skromność« [w tym: w cichości (a, i, w) skromności (4)] [szyk 7 : 7] (14): Sedatio, Skromność/ ćichość. Mącz 381a, 208c; RejPos 69v, 265, 314; Ale to ieſt ćichy/ ktory w ćichośći/ w ſkromnośći/ á w nadobney pomierze wſzytki rzecży ſwe ſpráwuie RejZwierc 139, 139v; RejPosWstaw [1434]; CzechRozm 235; ModrzBaz 10; CzechEp 74; NiemObr 5, 11, 166.

»sprawiedliwość, (a) cichość« = hurnilitas, iustitia PolAnt (3): Ano ten Pan Kriſtus [...] nie wypycha żadnego od ſpołecżnośći tákowey/ á to dla niezmierney oney ſpráwiedliwośći ſwoiey/ á dla oney ćichośći RejPosWiecz2 92; BudBib Soph 2/3; NiemObr 166.

»wiara, (i) cichość« = fides, mansuetudo Vulg [w tym: z wiarą i z cichością (1), w wierze i w cichości (2)] [szyk 4 : 1] (5): Abowiem boiaźń Páńſka ieſtći mądrośćią y ćwiczeniem/ á wdzięczna ieſt v niego wiárá y ćichość. BibRadz Eccli 1/26; Vczynił go świętym w wierze y w ćichośći [in fide et lenitate] a wybrał go ze wſzytkich 1udźi. BibRadz Eccli 45/4 [idem BudBib]; RejPos 56v; BudBib Eccli 45/4; WujNT Gal 5/23.

Wyrażenia przyimkowe: »z cichością« (9): Z ćichośćią [in lenitate]/ vcżąc ty ktorzy ſię ſprzećiwiáią/ ázaby im kiedy Bog dał vpámiętánie ku poznániu prawdy. BibRadz 2.Tim 2/25. Cf Szeregi.

»w cichości« (29): O dobrotliwy Pánye naſłodſſy w ćichośći LubPs T2, Kv, ff; Synu moy odpráwuy rzecży ſwe w ćichośći [in mansuetudine]/ á cżłowiekowi vcżćiwemu będzieſz wdzięcżnym. BudBib Eccli 3/18; CzechEp 24; NiemObr 18; ArtKanc B4v; WujNT 2.Tim 2/25, Iac 1/21. Cf Wyrażenia, Szeregi.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Silentium, Milczenie/ ćichość/ pokóy. Mącz 393a; Taciturnitas, Ćichość/ milczenie/ skromność. Mącz 438b.

Synonimy: 1. milczenie; 2. pogoda, spokoj; 3. bojaźń, cierpliwość, dobroć, dobrotliwość, łaskawość, mierność, miłosierdzie, miłosierność, pokora, pokorność, poniżenie, prostota, skromność, spokoj, spokojność, stateczność.

Cf CICHOTA, CISZA

MM