[zaloguj się]
[pdf]

DOBROTLIWOŚĆ (266) sb f

Wszystkie o jasne.

Fleksja
sg pl
N dobrotliwość dobrotliwości
G dobrotliwości dobrotliwości
D dobrotliwości
A dobrotliwość dobrotliwości
I dobrotliwością
L dobrotliwości

sg N dobrotliwość (47). ◊ G dobrotliwości (100). ◊ D dobrotliwości (16). ◊ A dobrotliwość (39). ◊ I dobrotliwością (18). ◊ L dobrotliwości (17). ◊ pl N dobrotliwości (1). ◊ G dobrotliwości (8). ◊ A dobrotliwości (20).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

1. Dobroć, łaskawość, łagodność, życzliwość (przeważnie jako cecha boska); beneficentia, benignitas Mącz, Calep; comitas, liberalitas, sanctitas Mącz; clementia, probitas, prothymia Calep; benevolentia Cn (235): Bacż [...] pana wielką dobrotliwoſtz ij glęboką pokornoſtz. OpecŻyw 168v, 16; ábowiem tyś ſnadz nawiętſſe znáki dobrotliwoſći boſtwá mego vznáwał. RejPs 74v, 30, 35v, 42v, 46v, 60 (21); RejKup ee2v, ee3; przyszliśmy potym tu przed Majestat WKM, nic jednak w dobrotliwośći WKM Pana swego nie wątpiąc Diar 151; Hoyna dobrotliwość yego thá ſie wyecżnye ſwyęći LubPs dd5, H marg, Iv marg, X3, cc, dd5 (8); Abowiem Pan da dobrotliwość [Dominus dabit benignitatem]: á ziemiá náſzá da vżytek ſwoy. Leop Ps 84/13, Ps 118/66; A ták będąc vćiśnionym ćieſzy ſię ſam/ á vfa w dobrotliwoſći Páńſkiey. BibRadz Ps 42 arg; Miłoſierdźie y prawdá ſtrzegą krolá/ á dobrotliwośćią bywa podpárta ſtolicá iego [roboratur clementia thronus eius Vulg]. BibRadz Prov 20/28, 2.Esdr 9/35, Iob 29 arg, Ps 5/13, 16/7, 114/2 (12); OrzRozm O; KwiatKsiąż G2v; Mącz 24c, 61b; RejAp 39v; GórnDworz Ee7; iż nie może [człowiek] ſłyſzeć áni rozumieć onemu Boſtwu á oney dobrotliwośći y onym obietnicam iego RejPos 212v, 45v, 46, 119, 124v, 126 (26); Abowiem udźie przez ty náwięcey zniewoleni bywáią/ ktorych dobrotliwość poználi KuczbKat 270, 265; BudBib Eccli 29/15, 2.Esdr 9/35; [jeśliżeby] Hetman ná ten cżás pieniędzy niemiał/ tedy dobrotliwośćią/ dobrą nádźieią/ á obietnicámi [benevolentia, spe, promissis] żołnierze máią być w powinnośći zátrzymáni ModrzBaz 118, 57v [2 r.], 126v; Nie vſtánie pámiątká twéy dobrotliwośći KochPs 210, 25; SkarŻyw 258; ArtKanc L3; Aliquando Bonum sumitur pro Bonitate et humanitate ‒ Dobrotliwoſcz. Calep 135a, 850b, 866b; LatHar 62, 99, 140, 145, 152, 658 (8); KołakCath C; áby was Bog náſz vczynił godnymi wezwánia/ y wypełnił wſzytko vpodobánie dobrotliwośći [voluntatem bonitatis] y ſpráwę wiáry z mocą WujNT 2.Thess 1/11, Rom 2/4, s. 529 marg, 2.Tim 3/3.

dobrotliwość przeciw(ko) komu (5): KromRozm II e3v; Thu ieſt wielka náuká ku poznániu wielkięy [!] dobrotliwośći Bożey przećiw ludźiom. BibRadz I 323c marg; Mącz 56b; ModrzBaz 53; NiemObr 18.

dobrotliwość ku komu (2): Leop 3.Mach 7/5; Lecz gdy ſię okazáłá dobrotliwość y miłość ku ludźiom Bogá zbáwicielá náſzego [cum autem benignitas et humanitas apparuit Salvatoris nostri Dei]: nie z vczynkow ſpráwiedliwośći ktoreſmy my vczynili/ ále podług miłośierdźia ſwego zbáwił nas WujNT Tit 3/4.

W połączeniach szeregowych (2): Więc do thego ſzcżęſliwego towárzyſtwá [mądrości]/ przyłącża ſie theż/ hoiność/ cżći prágnienie/ ludzkość/ powagá/ ſkromność/ dobrotliwość/ y wiele cnot inych GórnDworz Ff8; WujNT Col 3/12.

W apostrofach modlitewnych do Boga: »twoja dobrotliwość« (7): O boże námiloſciwſſy oytcże/ gdyż ſie tak zlubilo dobrotliwoſci twé datz mnie ſynácżka twégo/ otom go iuż ſtracila OpecŻyw 32v, 1; O Boże/ ktoryś dáry miłośći twoiey/ przez łáſkę Duchá ſwiętego wlał w ſercá wiernych twoich/ dayże ſługom y ſłużebnicom twoim N. y N. zá ktorymi ſię modlimy dobrotliwośći twoiey/ zdrowie duſzne y ćieleſne LatHar 631, 71, r145, 569, 575.

W przeciwstawieniu: »złość ... dobrotliwość« (3): Miłowałeś złość więcey niſli dobrothliwość [dilexisti malitiam super benignitatem]: więcey niepráwość niſli mowić ſpráwiedliwość. Leop Ps 51/5; KochPs 162; ArtKanc P4.

W charakterystycznych połączeniach: dobrotliwość boska (boża) (16), dziwna (4), hojna, osobliwa (osobna) (5), nieograniczona, nieskończona, niewyczerpana, niewymowna, niewypowiedziana, niewysłowiona (2), niezmierna, nieznośna, pańska (14), przyrodzona (5), szczodrobliwa (2), szczyra (5), święta (6), wielka (20), wszechmocna (2).

Zwrot: »używać dobrotliwości« (4): a dobry też dobrotliwoſći twoiey náwſſem będzie vżywał. RejPs 208, 53v, 83v; Ciebie ná pomoc wzywam/ ćiebie o miłosći/ Któréy z wieku vżywa świát dobrotliwosci. KochFr 96.
Wyrażenia: »łaskawa dobrotliwość« (4): RejPs 156v; wielce miłośćiwemu twoiemu Máieſtatowi zá dáry nam dáne dźiękuiemy/záwżdy o to proſząc łáſkáwey dobrotliwośći twoiey/ ábyś ty/ ktory przyſtoynie do ćiebie ſię vćiekáiącym/ dáieſz to/ cżego żądáią/ nie racżył tychże z łáſki twey wypuſzcżáć LatHar 575, 143, 217.

»miłosierna (a. miłościwa) dobrotliwość« (2): Iáko ogień gáſi wodá/ ták grzech głádzi miłoſierna dobrotliwość [in eleemosinis veniam impetrabit peccati]. BudBib Eccli 3/31 [33]; LatHar 658.

Szeregi: »cichość, dobrotliwość« = lenitas, placabilitas Modrz (2): Oná [miłość] ieſt mátką roſkoſzy/ pokoiu/ ćichośći/ dobrothliwośći/ á wielkim nieprzyiacielem nieludzkośći/ y obrzydłey gnuſnośći GórnDworz Mm6v; ModrzBaz 62v.

»cierpliwość, (i) dobrotliwość« [szyk 5 : 1] (6): KromRozm I B3v; GrzegŚm 32; CzechRozm 187v; duch Páná Chriſtuſow/ ćichy/ y pokorny/ nie wiedźie do zápálcżywey pomſty nikogo/ ále rácżey vcży/ doſkonáłey ćierpliwośći/ y dobrotliwośći/ przećiwko naywiętſzym nieprzyiaćielom. NiemObr 18; WujNT Rom 2/4, Gal 5/22.

»dobroć, (abo) dobrotliwość« = benignitas, bonitas Vulg [szyk 2 : 2] (4): KromRozm I B3v; Mącz 366d; Lecz pewienem tego brácia moi/ y ia ſam o was; iż y wy ieſteśćie pełni miłośći (marg) dobroci, ábo dobrotliwośći. (–) WujNT Rom 15/14, Gal 5/22.

»łaska, (i, a) dobrotliwość« = gratia et benevolentia a. benignitas JanStat (11): Tytuſowi tákyeż nyeco dotyka/ [...] łáſkę á dobrotliwoſć bożą przećiw nam przypomináyąc. KromRozm II e3v; żadną iną rzecżą vſpráwiedliwieni być nie możemy/ iedno ſámą ſzcżyrą łáſką á dobrotliwoſcią Páńſką. LubPs H3, Vv, gg6v; BibRadz I 283d marg; á iżbychmy ſie też w tym przypátrowáli dziwney łáſce á dobrotliwośći y miłoſierdzyu Páná tego RejPos 325, 310v; KuczbKat 30; WujNT 529; Stároſtóm Króleſtwá náſzégo [...] łáſkę y dobrotliwość náſzę Królewſką opowiádamy. SarnStat 903, 193.

»dobrotliwość, (i) łaskawość« [szyk 5 : 1] (6): Calep 810b; cżeść tobie oddáię/ dźiękuiąc záraz twey łáſkáwośći i dobrotliwośći zá wſzytkie dobrodźieyſtwá twoie. LatHar 569, + + +1, 35, 142, 268.

»dobrotliwość, (a, i) miłosierdzie« [szyk 11 : 7] (18): Dobrotliwoſci a miłoſierdzia twoiego ſnadz zadny ięzyk ſluſſnie wyſlawic niemoze RejPs 149v, 35v, 151, 211v; LubPs I4v; Wſpomni Pánie ná miłoſierdźie twoie/ y ná dobrotliwoſći twoie [miserationum tuarum, Domine, et misericordiarum tuarum]/ ábowiem ſą od wieká. BibRadz Ps 24/6; RejPos 129v, 186, 248v, 325; WujJudConf 112v; RejPosWstaw [1103]; CzechRozm 219 [2 r.]; Bo to trudna rzecż ieſt/ áby ći ktorzi dobrodźieyſtwá Boże [...] poznawáią/ nie mieli iego przećiwko ſobie miłośierdźia y dobrotliwośći [misericordiam et benevolentiam] doznáć. ModrzBaz 53; Calep 206a; LatHar 144, 228.

»dobrotliwość i miłość« = benignitas et humanitas Vulg (2): vcżyń to/ áby mię twoiá dobrotliwość y prawdziwa miłość nie odłącżáłá od opieki mátki twey. LatHar 282; WujNT Tit 3/4.

»dobrotliwość i sprawiedliwość; dobrotliwość z sprawiedliwością« = bonitas et iustitia Vulg [szyk 3 : 1] (3; 2): Vmiłował on ná dewſſytko [!] dobrotliwość zſpráwiedliwoſćią RejPs 47v, 220v; CzechRozm 211v; WujNT Eph 5/9.

»szczodrobliwość (a. szczodrość), (i) dobrotliwość« [szyk 3 : 2] (5): Beneficentia ‒ Dobrotliwoſzcz, ſczodroſzc. Calep 136a, 136b; przezeń [przez Eucharystyją] Pánu Bogu zá iego dobrotliwą ſzcżodrobliwość/ y ſzcżodrobliwą dobrotliwość dźiękuiemy. LatHar 199, 259, 663.

»(wiel)możność i (a) dobrotliwość« [szyk 3 : 2] (5): WYſláwiayćie páná z wielkiey dobrotliw’oſći [!] iego y zwielkiey możnoſći iego iż on ieſt pan nád pány y krol nad krolmi á bárzo dobry RejPs 202v, 151; LubPs ff3; RejPos 183v, 227.

Wyrażenia przyimkowe: »dla dobrotliwości« (3): powſtań że też iuż ći czás miły pánie ácz niedla nas/ ále wżdy dlá przyrodzoney dobrotliwoſći twoiey. RejPs 67, 89v; BibRadz Ps 24/7.

»przez dobrotliwość« (2): Proſzę ćię tedy/ przez niewypowiedźiáną dobrotliwość twoię/ [...] rácż odpuśćić mnie grzeſznemu grzechy LatHar 147, 143.

»w dobrotliwości« = in bonitate Vulg (2): á ták y mnie moy pánie pokornie proſſę/ áby náucził tego [strzec rozkazowania Bożego] w łáſkáwey dobrotliwoſći twoiey. RejPs 156v; Leop Ps 118/68.

»według dobrotliwości« (1): Y wſpomniał ná przymierze ktore miał z nimi/ á rozlithował ſię ich według wielkich dobrotliwoſći ſwoich. BibRadz Ps 105/45.

»z dobrotliwości« = de benignitate JanStat (46): Abowiem ty z dobrotliwoſći ſwey nigdy nieomieſſkawaſz doſyć vczynić ſluſſney żądzey káżdego RejPs 89v; GDyſz ty miły panie ſprzyrodzoney boskiey dobrotliwoſci ſwoiey nic teſz inſſego iedno wſſytko dobre nad nami ſprawuieſz RejPs 102, 48v, 53v, 76, 85, 86v (12); Bo Pan Bog w koſcyele ſwym ſwiętych ſpołecżnośći/ Zawżdy tu przemyeſſkawa s ſwey dobrotliwośći LubPs C3v, O6v, bb4, ee4v; Leop Ps 64/12; BibRadz I *3v, 1.Ioann 5/16; RejPos 67v, 81v, 100v, 140, 186 (14); BudBib 2.Esdr 9/25; HistHel ktv; CzechRozm 122, 219; WisznTr 28; Pomniał ná ſwé przymiérzé/ á ich wſzytki złośći Puśćił imo ſye z wielkiéy ſwéy dobrotliwośći. KochPs 162; ArtKanc P4; LatHar 625, 660; Od których płac té poddáné náſzé w téy mierze z oſobliwéy dobrotliwośći náſzéy wolné czynimy ná wieki. SarnStat 547 [idem 937], 193, 897, 937.

»za dobrotliwością« = iuxta benignitatem Vulg (2): ábowiem przyidzie czás iż on ćiebie ze wſſego wyzwoli zá dobrotliwoſćią ſwoią RejPs 63v; Leop 3.Mach 7/5.

2. Hojność, dobrodziejstwo wyświadczone człowiekowi przez Boga; bonitas Vulg [w tym: pl (28)] (31): Y iáko dziwno [Bóg] rozſſáffował dobrotliwoſći ſwoie poſtánowiwſſy záwżdy prętki czas miłoſierdziu ſwemu/ á długą odwłokę czyniąc gniewowi ſwemu RejPs 150v; WSzyſcy práwem ſercem wyſláwiayćie doſkonáłoſć páná náſſego zá dobrotliwoſći iego/ ábowiem kto ieſt kto by właſnie mogł/ wyłożyć wielmożnoſći iego á iż ſie ninacz inſſego/ iedno ná wielkie dobrodzieyſtwá ſćiągáią. RejPs 156v; I Ktoſz inſſy ieſt rozmnozyciel wſſelyakich dobrotliwoſci na niebie y na ziemi iedno ty panie boze ſtworzycielu naſz RejPs 219, 53v, 60v, 65v, 77v, 102v (19); Wyznawánye dobrotliwośći Páńſkiey/ która ſie dzyeie nád wiernym z miłoſierdzya iego. LubPs O2v marg; Przywodzenye ná pámięć pirwſzych dobrotliwośći páńſkich LubPs S4v marg; KAżdego cżáſu moy Pánye tu w żywocye moim/ Znam hoyną dobrotliwość twą ze mną ſługą twoim LubPs bb2, D, P4 marg, R5v, Y2v marg, cc5; A to wſzyſtko/ ku chwale ſławney dobrotliwośći iego/ ktorą nas dárował w onym namileyſzym [Vulg Eph 2/7] CzechRozm 214v.

dobrotliwość przeciwko komu (1): áby okazał [Bóg] w przyſzłych wiekách obfite bogáctwo łáſki ſwoiey/ w dobrotliwośći przećiwko nam [in bonitate super nos] w Chriſtuśie Ieſuśie. WujNT Eph 2/7.

W charakterystycznych połączeniach: dobrotliwości boskie (2), dziwne, niesłychane, niezmożone, pańskie (4), święte.

Zwroty: »okazować dobrotliwości« (1): á y wniebytnoſći twoiey przed ſie okazuieſz dobrotliwoſći ſwoie wpośrzodku ludu ſwego. RejPs 166.

»dobrotliwość uczynić« = bonitatem facere Vulg (1): DObrothliwość vcżyniłeś z ſługą twoim: według ſłowá twego Leop Ps 118/65.

Synonimy: 1. łaskawość, miłosierdzie, miłościwość, miłość, wdzięczność, życzliwość; 2. dobrodziejstwo, łaska.

Cf DOBRO, DOBROĆ, [DOBROŚĆ], DOBROTA, DOBROTWA

LW