Zwroty: »mieć miłosierdzie« = habere misericordiam Vulg [szyk zmienny] (13): Gniew niema miłoſierdźia March¹ A4v [idem March³ V6]; BierEz I4, P3; OpecŻyw 5; KlerWes Av; March³ V6; LubPs Zv; Leop Eccli 28/4; RejZwierz 142; BielKron [85]²; niektórzy iákoby nád niémi [sierotami] miłośierdźie máiąc [quasi eisdem compatientes] ono imieniém opieki ná ſwą pracą y w obrónę biorą SarnStat 584; SkarKaz 278b [2 r.].

»miłosierdziem się obchodzić« = być miłosiernym (1): ábowiem w wielkiem kochániu páńſkiem ieſt táki człowiek ktory miłoſierdziem ſie obchodzi RejPs 167.

»miłosierdzie odzierżeć, otrzymać« (1:1): iż żadnych złoſći nie pełniemy dla ktorychbychmy mieli miłoſierdzie otrzymáć. HistAl I6v; HistRzym 75.

»pamiętać na miłosierdzie« (1): Wſzákże też przy karániu pieniężnym Sędźia thák wiele ma pámiętáć ná miłoſyerdźie iáko ná ſpráwiedliwoſć GroicPorz c4.

»miłosierdzie (p)okaz(ow)ać, ukazać; miłośierdźie pokazane; okaże się miłosierdzie« [szyk zmienny] (9:2;1;1): BierEz F2v; LibLeg 10/125; SeklWyzn b4; Ieſly będzym miłować páná Boga y miłoſierdzie nad bliznym okazować/ tedy też pan Bog nas miłuie SeklKat L4v, G3v; będzie to ſtwoią pochwałą gdy to miłoſierdzie nádemną okażeſz/ puśćiſz mię wolno ſtą trochą ludzi BielKron 253; SkarŻyw 135, 565; ActReg 116, 171; LatHar 132; SarnStat 1097; PowodPr 80.

»miłosierdziem poruszyć (a. (w)zruszyć) się; miłosierdziem (po)ruszon(y) (a. wzruszony)« [szyk zmienny] (4:10): RejPs 55v; Alexánder [...] miłoſierdzim poruſzony [misericordia motus] żáłował ich y płákał HistAl F6v, F8v; Sámáritan niektory [...] vyźrzawſſy go [rannego]/ zruſſył ſie miłoſierdziem misericordia motus; vlitował ſię WujNT]. Y przyſtąpiwſſy do niego/ záwiązał rány iego/ wlawſſy oleiu y winá Leop Luc 10/33; BibRadz Luc 10/33; BielKron 279; HistRzym 133v; RejPos 208, 210v; RejZwierc 94; ModrzBaz 84; SkarŻyw 452 marg; Phil I2; Miłośierdźiém poruſz ſie nád mátką vbogą GórnTroas 49.

»prosić, szukać, żądać miłośierdzia; prosić o miłosierdzie« [szyk zmienny] (7:3:3;5): FalZioł IV 33d; RejJóz P3v; HistAl K3v; RejZwierz 21v; Oni [bracia Józefa] pádli proſząc miłoſierdzyá zá ſwoy wyſtępek. BielKron 17v; Ządáią Rzymiánie v mnie miłoſierdzya teraz/ á pirwey go mnie ſámemu vcżynić nieeheieli BielKron 109v; ſzalenie^m vcżynił żem ná dworzech kſiążęcych miłośierdzia ſzukał żem tám Krystuſá ſzukał/ gdzie cżárt przodek odzierżał BielKron 204, 109v [2 r.], 110, 303; Mącz 452d; GórnDworz Hh6v; HistRzym 75; RejPos 171v; WujJud 17; CzechRozm 218; SkarŻyw 324.

»ku miłosierdziu, do miłosierdzia, miłosierdziem skłonić (się) (a. nakłonić); do miłośierdzia, ku miłosierdziu, miłosierdziem skłonny (a. skłonion)« [szyk zmienny] (3:1:1;2:1:1): HistAl D3v [2 r.], F8; ták ſie ſkłonił ku miłoſierdziu [flexus ad misericordiam; wzruſzony ku miłośierdźiu WujBib]/ że też płákał Leop 2.Mach 4/37, 1.Mach 13/47; BibRadz 3.Reg 8/50; Zu Barmhertzigkeit bewegen. Do miłośierdźia nákłonić. Movere misericordiam. Calag 587a; Ná vbogie ták był do miłośierdzia ſkłonny/ iſz im rozdáiąc/ ſam ſię vbożył SkarŻyw 230; LatHar 453.

»(u)czynić, udziałać miłosierdzie; (u)czynienie miłosierdzia« = facere misericordiam Vulg, PolAnt; impetriri a. tribuere alicui misericordiam Cn [szyk zmienny] (26:1;2): BierRaj 17; A cożby tu ſławy nábył/ Bych ták liche źwierzę zábił. Miłośierdzie z nią vdziáłam BierEz M4v; Iezu ienżes ſlugi twoie wſzytkim miłoſierdzie cżinić/ á nie mſcić ſie ni nad kim navcżał. TarDuch B4; HistAl I6v; LubPs Z5; Leop Gen 21/23, Prov 21/3, Eccli 35/4, Luc 10/37; BibRadz Zach 7/9; BielKron 65, 70v, 110, 252v; RejAp 164; GórnDworz 57v; HistRzym 120; BiałKat 213v; KuczbKat 420; Ktoremiż tedy obietnicámi możemy być pobudzeni ku vcżynieniu miłośierdźia vbogim á nędznym niedoſtátecżnym kmiotkom [ad misericordiam egenis et pauperibus colonis tribuendam]/ ieſli temi Bożemi niebędźiemy pobudzeni ModrzBaz 124v; SkarŻyw 135; WerGośc 249; kto przełożony ieſt w pilnośći/ kto cżyni miłośierdźie [qui miseretur] z weſelem. WujNT Rom 12/8, Iac 2/13; Gdy nas vkrzywdźi bliźni náſz á wyſtąpi przećiw nam/ czyńmy mu miłośierdźie/ odpuſzczaymy SkarKaz 279a, 279a, 386b; SkarKazSej 662a, 687b.

»miłosierdzia uży(wa)c« [szyk zmienny] (8): RejPs 163v; BibRadz Luc 10/37; BielKron 62; RejAp 80; chceſzli áby ty wſzytki błogoſłáwieńſtwá Pan nád tobą wypełnił/ vżywayże też tedy miłoſierdzia nád nędznieyſzym/ ktoregoć tu przed ocży twe poſtáwiono RejPos 68, 328; że tám był miłoſiernym/ gdźie miłoſierdźia vżywáć nie miał/ y nabożnym chćiał być w oddawániu ofiar CzechRozm 238v; SkarKazSej 661b.

»zachować w miłosierdziu« (1): Totyllás [...] przez niektorych zdradę wzyął gi [Rzym] prętko/ záchował wſzytkich w cáłośći y w miłoſierdziu BielKron 163.

»(z)naleźć miłosierdzie; nalezienie miłosierdzia« [szyk zmienny] (2;1): iáko lew owiecżkę radby cie káżdy rozdrapał zębámi ſwemi/ á iuż tám nigdy nie naydzieſz miłoſierdzia żadnego. RejAp 80; RejPos 170v, 181v.

Wyrażenia: »miłosierdzie Pańskie [= nakazane przez Pana Boga]« (1): to mamy mieć ná piecży/ ábychmy záwżdy byli pilni y powinnośći ſwych/ y tego miłoſierdzyá Páńſkiego/ áby nas w iákim gniewie á w iákiey omyłce nie záſtał on ſrogi cżás zeſcia náſzego RejPos 181v.

»w miłosierdziu nieuhamowany« (1): był cżłek w miłośierdziu [...] nieuhámowány SkarŻyw 527.

»pełen miłosierdzia« [szyk 3:2] (5): każdemu ktokolwiek prze bog proſil ialmużnę dáwál/ bo był pelen gorącego miloſierdziá. OpecŻyw 5; Leop Iac 3/17; ModrzBaz 124; mądrość [...] ieſtći czyſta potym ſpokoyna [...]/ przyzwaláiąca dobrym/ pełna miłośierdźia [plena misericordia] y owocow dobrych WujNT Iac 3/17; SkarKazSej 662a.

»prędki z miłosierdziem« (1): tho nam oboye dał ná przykład [...] ábychmy tákież byli prędcy z miłoſierdziem ſwoim vpádłym bráćiſzkom náſzim/ w nędzy á w niedoſtátku ich. RejPos 46v.

Zestawienia: »bractwo miłosierdzia« = dobroczynne stowarzyszenie, jakich wiele powstawało także w Polsce w wyniku działalności Kościoła po soborze trydenckim; Arcybractwo miłosierdzia założone przez Piotra Skargę w czasie, gdy był superiorem w kościele św. Barbary w Krakowie (od r. 1584) (2): gdy ſię dał w piſáć do Bráctwá miłośierdźia/ á gdy cżytano publice Conſtitucye tego to Bráctwá/ przyſzło do owey gdźie ſię bráćia obowięzuią/ gdybj tego potrzebá vkázowáłá/ żeby ſię nie wſtydźili ſtać v kośćiołá proſząc Iáłmużny. WysKaz 41; O czym ſię ná zálecánie tey wielkiey cnoty/ ná innym mieyſcu mowiło y piſáło (marg) Kśiążki o bráctwie miłośierdzia [Tytuł dzieła P. Skargi, Bractwo Miłosierdzia, Kraków 1588]. (–) SkarKaz 278b; [we czwartek wielki kwietny zebrała się kompania bractwa miłosierdzia, sprawili sobie kaptury płótna zielonego, których było 80. Gdy było godzina w noc ubrali się w Szarej kamienicy. Przed niemi niesiono Boże Umęczenie i szli za krucyfiksem, mając lane świece woskowe w ręku. Między niemi było siła wojewód, miłościwych panów, kanoników, pospólstwa KronMieszcz 1594/147].

»gora miłosierdzia« = projektowany skarbiec pochodzący z dobrowolnych składek, przeznaczony na potrzeby państwa; mons pietatis Modrz (nazwa wzięta z założonej w XV w. we Włoszech instytucji dobroczynnej) (1): powiedział [prymas M. Dziergowski] żeby to Rzecżypoſpolitey było potrzebno/ áby był ſkarb záłożon/ z ktoregoby ſzedł nakład ná woynę/ y ná inſze Rzecżypoſpolitey potrzeby. á ten ſkarb názwał ná imię: Montem pietatis [ex nomine vocavit Montem Pietatis], co ſię wykłáda Gorá zbożnośći/ lub miłośierdźia. ModrzBaz 140; [ŚmiglLichwa 10].

Szeregi: »cnota i miłosierdzie« (1): przyniozł [delfin Ariona wyrzuconego przez zbójców do morza] go do brzegu/ pátrz iáko beſtia/ Cnotą y miłoſierdziem/ złego cżłeká miya. RejZwierz 119. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.].

»dobroć (a. dobrotliwość) a (albo, i) miłosierdzie« [szyk 3;2] (5): gdysz thesz yego krolewska myloscz zoszoblywey dobroczy a myloszyerdzya swego kaszny ynszey za then wysthapek przepvsczycz nam raczyl ZapWar 1535 nr 2413; BielKron 1v, 148v; RejZwierc 50; CzechRozm 219. [Ponadto w połączeniach szeregowych 1 r.].

»folga i miłosierdzie« (3): Acz Ceſárze pobożni práwá ná heretyki vporne piſáli: iednák z wielką folgą y miłośierdźim to czynili więcey piſmem y poſtráchem/ niźli rzeczą y karánim SkarKazSej 687b. Cf »bez folgi i miłosierdzia«.

»lutość a (i) miłosierdzie« (4): Miserator. Miłośnik ten który lutość á miłośierdźie nád kim okázuye. Mącz 224c. Cf »bez lutości i miłosierdzia«.

»łaska (a. łaskawość), (i, ani) miłosierdzie« = misericordia et miseratio PolAnt [szyk 9:3] (12): BierRaj 17; Slończe. Miedzy planetami ieſt iako pan [...] Dawa [...] tak w mieſciech na Zamkoch, we Vſiach rządzenie dobra poſpolitego: ktore bywa za laską y za miłoſierdziem [przyiáźnią SienHerb 430a] FalZioł V 51; SeklWyzn b3; BibRadz Zach 7/9; Mącz 114c; nowa ſłużbá [...] rozna od oney powinnośći Moiżeſzowey/ która żadney łáſki/ áni żadnego miłoſierdzia/ w ſobie nie miáłá/ á nic inego nie opowiedáłá/ iedno ſrogi ſąd á ſrogye dekretá RejPos 178v; BielSpr 48; WujJud 17; WujJudConf 16v; BudBib Dan 1/9; CzechRozm 238v; SkarŻyw 117. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»miłość (i) miłosierdzie« = amor, misericordia Modrz [szyk 3:1] (4): ModrzBaz 87; WujNT 39; zapłátá v niego [Boga] miłośći y miłośierdźia ku bliźniemu nie ginie. SkarKaz 383b, 6b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»pobożnośc (a. zbożność) a (lub) miłosierdzie« (2): Bo iuż nie trzebá będzie łupieſtwá/ áni niepobożnego nábycia iedno pobożnośći á miłoſierdzia. RejZwierc 48v; ModrzBaz 140.

»miłosierdzie ani politowanie« (1): toż nád ludem poſpolitym/ y nád pány świeckimi/ y nád niewiáſtámi czynili [zabijali]/ żadnego miłośierdźia áni politowánia nie czynią. SkarKazSej 687b.

»miłosierdzie i (a) prawda« = misericordia et veritas Vulg, PolAnt [szyk 7:1] (8): LubPs S6v; Miłoſierdzie á prawdá the ſtrzegą krolá: á tron iego [...] zmocnion bywa łáſkáwośćią. Leop Prov 20/28, Prov 14/22, 1.Thim 1 arg; BibRadz Prov 3/3, 20/28; BudBib Prov 20/28; SkarKaz 386b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»sąd i miłosierdzie« = misericordia et iudicium Vulg, PolAnt [szyk 1:1] (2): Leop Prov 21/3; Ty tedy náwroć ſię do Bogá twego/ ſtrzeż ſądu y miłoſierdźia/ a vfay záwżdy w Bogu twoim. BibRadz Os 12/6. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»smiłowanie i miłosierdzie« (1): Też po vſpokoieniu woiennéy nawáłnośći żadnému niegodźi ſie więcéy ſmiłowánia y miłośierdźia pokázáć [compati et commisereri JanStat 876]/ iedno Kośćiołom/ y ich ſługam SarnStat 1097.

»sprawiedliwość a (i, ani) miłosierdzie; sprawiedliwość z miłosierdziem« [szyk 6:5] (10;1): że nic lepiey strzec nie może krolestw, jeno miłosierdzie a sprawiedliwość Diar 69; Ktory idzie zá ſpráwiedliwośćią/ y miłoſierdziem [iustitiam et misericordiam]/ naydzie żywot/ ſpráwiedliwość y słąwę [!]. Leop Prov 21/21; BibRadz Prov 21/21; BielKron 115v; RejPos 61, 162, 328, 336v; RejZwierc 127v; SkarŻyw 114; Kmiotká poddánego/ ſługę/ Pan ma karáć iáko ſyná. Bo tám ſpráwiedliwość z miłośierdźiem pánuie/ przy oycowſkim karániu GostGosp 40. [Ponadto w połączeniach szeregowych 17 r.].

Wyrażenia przyimkowe: »bez (a. przez) (wszego) miłosierdzia« = okrutnie, surowo, bezwzględnie; okrutny, surowy, bezwzględny (41): ijże Barrabáſs ieſt gorſſy cżlowiek wſſego ſwiata bo ieſt bez zákonu/ bez miloſierdziá/ mężoboytza ij wielki zráydtza OpecŻyw 124, [127]; Iezu ktorys ſie od żydow podeptać y przez miłoſierdzia obraczać okruthnie dopuſcił. TarDuch C3; KromRozm II m2v; GroicPorz e4v; Ieſliſz gdy kto złamał zakon Moizeſſow/ tedy bez wſſego miłoſierdzia [sine ulla miseratione]/ ná dwu ábo trzech ſwiádkow vmiera Leop Hebr 10/28, Sap 19/1; Ná cudzołoſtwie záchwycony ták niewiáſtá iáko męſzcżyzná/ bez miłoſierdzia máią być vkámionowáni. BielKron 261, 44v; RejPos 113; RejZwierc 201v, 255v; CzechEp 47, 115, 368; ReszPrz 71; Phil G4; LatHar 291; WujNT Hebr 10/28; SiebRozmyśl C3, H2v, I2v; PowodPr 69.

»bez wszego miłosierdzia« = nędznie, w sposób godny litości, bez ratunku (2): że wnet wężowie [...] kąſáli á mordowáli ie [...] ták iż nagle á bez wſzego miłoſierdzya zdycháli od nich. RejPos 226; A nędzny łázarz [!] vćiſniony bez wſzego miłoſierdzia leży przedewroty náſzymi/ á my to ſobie zá roſkoſz á zá krotofilę mamy. RejZwierc 260.

»z miłosierdzia« = kierując się litością, współczuciem (9): Tam panijé niéktoré z miloſierdziá przynioſly mu pićiá drogiégo a motznégo/ aby nie tak cżul bolu OpecŻyw 138; BielŻyw nlb 4; RejJóz O8v; BielKron 180v; bo więcey niż ſzeſć tyſiąc grzywien vbogim dał z wielkiego miłoſierdzia HistRzym 99v; SkarKaz 279a; SkarKaz 704b.

~ W połączeniu szeregowym (1): gdy by ſye tráfiło/ iż by złoczyńcá dla męki wielkiey vmárł/ Sędźia był by bárzo podeźrzány/ iáko by mu takie męki zádáwáć roſkázował/ nie wedle Práwá álbo zwyczáiu/ nie zá miłoſćią ſpráwiedliwoſći/ nie z miłoſyerdźia/ nie z bácznoſći á z mądroſći: Ale z gniewu GroicPorz ii2.

W przeciwstawieniu: »dla zysku ... z miłosierdzia« (1): lud iego nośił im żywnośći przedáwáć więcey dla zyſku niż z miłoſierdzya BielKron 41v. ~

»z miłosierdziem« = okazując współczucie, litość (6): BierEz F4; HistRzym 88; ten Pan niewidomym kroleſtwem [...] opátruie wierne ſwoie/ ktorzy miernie/ pocżćiwie/ á z miłoſierdzyem vżywáią dobrodzyeyſtwá iego. RejPos 82v; Poććiwy gdy dobrá ſwego/ Tu od Bogá nádánego/ Z miłoſierdziem go vżywa/ Temu go záwżdy przybywa. RejZwierc 231.

Wyrażenie: »Święte Miłosierdzie«: O Swiętym Miłośierdziu álbo Clemencyey [...] Tu Swięty Michał prośi Clemencyey Boginye Miebieſkiey [!] w te słowá. PostępekPrCzart 208.]

Frazy: »końca, liczby nie ma miłosierdzie, nie ustanie miłosierdzie itp.« [szyk zmienny] (8): gdy ták dobrotliwy ieſt/ á żadnego czáſu nigdy nie vſtánie miłoſierdzie iego. RejPs 174v, 211v; BiałKat 73v; Który w pół práwie morze rozdźielił czérwoné/ Bo iego miłośierdźié ieſt niedokończoné. KochPs 199, 199; LatHar 575; CzahTr C3, G3v.

»na wieki (wieczne) będzie trwać, na wieki (jest) miłosierdzie itp.« = in seculum misericordia eius Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (65): Chwalcie pana boga boć dobry/ boć nawieki miłoſierdzie iego. WróbŻołt 106/1; RejPs 172v, 173, 202v, 203 [4 r.], 203v; LubPs Y4v, aa3, aa4, dd4 marg, dd5, dd5v; Leop 2.Par 7/3, 6, 20/21, Ps 99/4, Ier 33/11; Abowiem Pan dobry ieſt/ á miłoſierdźie iego trwa záwżdy/ y prawdá iego áż ná wieczne czáſy. BibRadz Ps 99/5, Ps 106/1, Dan 3/89, 90, 1.Mach 4/24; BielKron [84]²; RejPos 72v; BudBib l.Par 16/34, 41, 2.Par 20/21, 1.Esdr 3/11, Ps 105/1 (23); Pánie/ miłośierdźié twoie Wieki przetrwa KochPs 202, 199 [2 r.]; SkarŻyw 125; ArtKanc Q20; LatHar 61, 154, 230 [5 r.], 231, 610; SkarKaz 39b.

Zwroty: »być (wielkiego) miłosierdzia« (3): Bociemes thy ieſt ſlodki á ćichy a wielkiego miłoſierdzia wſzytkim ktorzy ciebie wzywaią [multae misericordiae omnibus invocantibus te]. WróbŻołt 85/5, dd3v; RejPos 248v.

»czynić na miłosierdzie jako na karb, grzeszyć na miłosierdzie« = grzeszyć licząc na miłosierdzie Boże (1:2): ſwięty piotr [nie] o tych pytał/ ktorzy vpornie na miłoſierdzie boże grzeſzą Ale o tych/ ktorzy ſ krewkoſci wgrzech vpadną SeklWyzn Dv, Dv; Wcżym będzye ye pan bog ſądził/ á nye odpusći im tego/ bo cżynyą ná miłoſierdzie yego yáko ná karb. GliczKsiąż E3v.

»da(wa)ć, szafować miłosierdzie; szafować miłosierdziem; szafarz miłosierdzia« [szyk zmienny] (7:4;1;1): OpecŻyw 132, 183v; RejPs 38, 79v, 83v, 87v; O dobrotliwy Pánye naſłodſſy w ćichośći/ Száfuiąc miłoſierdzye w wyelkiey obfitośći/ Tym ktorzy cie wzywáyą tu w káżdey trudnośći. LubPs T2; RejPos 249; Daſz prawdę Iáhákowowi/(á) miłośierdzie [Dabis ... misericordiam] Abráhámowi/ iako przyśiągłeś oycem náſzym BudBib Mich 7/19; ModrzBaz 144v; ArtKanc Q19v; WujNT 2.Tim 1/16; SiebRozmyśl Gv.

»miłosierdzia dostąpić (a. dostać, a. dojść, a. doznać); miłosierdzie otrzymać (a. odnieść, a. osiągnąć); miłosierdziem ogarnąć; otrzymanie (a. dostąpienie) miłosierdzia; miłosierdzie ogarnie« [w tym: w cytacie i nawiązaniu do Matth 5/7 (16)] [szyk zmienny] (30;21;3;5;5): PowUrb +v; OpecŻyw 42; RejPs 118v, 160; [abychmy) prawem vpamiętaniem i ſzczérą wiarą/ miłośierdźié dlá pana Chriſſtuſa otrzymawſzy/ więcyi na śię pana niezbożnem a niechrześćiańſkięm żywotem niepobudzali MurzHist B2, E4, I3v; MurzNT 78v; Błogoſłáwieńſtwo miłoſiernym/ bo oni też nád ſobą miłoſierdzye odnioſą. LubPs L2v marg, B6 marg, K2 marg, N; KrowObr 212; Błogoſłáwieni miłoſierni: bo też y ſámi miłoſierdzia doſtáną [misericordiam consequentur]. Leop Matth 5/7, Prov 28/13, Rom 9/25 [2 r.], 1.Cor 7/25, 1.Tim 1/13, 16; BibRadz *7, Prov 14/22; RejPos 84v, 162, 164v, 236, 246 (7); BiałKat 213v; KuczbKat 200; powiedáiącz/ Iż błogoſłáwiony miłoſierny/ ábowiem go też pewnie miłoſierdzie ogárnie. RejZwierc 140, 190; WujJud 89, 178v; Ktory pierwey byłem bluznierz/ y prześládownik/ y krzywdzićiel/ ále iuż doſzedłem miłośierdzia [misericordiam consecutus sum; álem otrzymał miłoſierdźie Boże WujNT]/ iżem niewiedząc ucżynił wniewierze. BudNT 1.Tim 1/13; KarnNap C4v; SkarŻyw 80, 82, 141, 533, 567; Rozlicżne karánie ná grzeſzniká (przypada) ále vſáiącego w Pánu miłośierdźie ogárnie. LatHar 161, [+10]v, 599; KołakSzczęśl B2, B4; WujNT Matth 5/7, s. 430, 435, 520 [2 r.], Rom 9/25 (15); SkarKaz 3a, 636b.

»(d)ufać miłosierdziu, w miłosierdziu, w miłośierdzie, w wielkość miłośierdzia; (d)ufanie (a. ufność) w miłosierdziu, miłosierdzia, w miłosierdzie« [szyk zmienny] (14:9:3:1;4:2:2): TarDuch E4; RejPs 16, 111; SeklWyzn b2v; A ktorzy [...] dopuſſczáyą ſye vczynkow przećiw ſumnyenyu/ ći ſą nyeſpráwyedliwi/ áni duchá ſwyętego áni wyáry/ to yeſt vffánya miłoſyerdźya/ nyezátrzymawáyą. KromRozm I Hv; Piotr śię pana zaprzáł/ a wżdy vfaiąc miłośierdźiu Bożemu/ płakáł/ i ieſt mu grzéch przepuſzczon MurzHist F4, D3, F3v [2 r.], G3, O4v, Q (9); BielKom G5; LubPs B4, D, Ev, I, N5; Leop Ps 146/11; BielKron 234; Mącz 126a; káżdemu wiernemu ſwemu/ ktorykolwiek wiernie dufa ſwiętemu miłoſierdziu iego/ dawa wſzytko w obfitośći RejPos 81v, 16, 100, 166v, 310; RejZwierc 206v; ModrzBaz 109; KochPs 7, 18; WerGośc 270; GrabowSet H3; WujNT 552.

»miłosierdziem się obchodzić« (1): A ták miły pánie [...] wielkiem miłoſierdziem ſie obchodziſz z ſlugami ſwemi. RejPs 202.

»(o)czeka(wa)ć (a. oczekiwać), nadziewać się miłosierdzia« [szyk zmienny] (13:4): RejPs 78v, 198; miłoſierdzia Boże^go by namniéi czekać niemogę/ zgrzeſzyłem przeciwko duchowi święte^mu MurzHist D3v, G3v [2 r.]; KromRozm III B4; LubPs cc3v marg; BibRadz Eccli 2/9; ieſli obłędliwie á w złośćiwym żywocie á we złey wierze zeydzieſz s ſwiátá tego/ iuż ſie tám nie nádzieway żadne^go miłoſierdzia nád ſobą. RejPos 163v, 20v, 27v, 75, 75v, 262 (8); WujNT Iudae 21.

»oddalić, odjąć, zatrzymać miłosierdzie; opuścić (a. opuszczać) [kogo] z miłosierdzia; oddalić się z miłosierdziem« [szyk zmienny] (10:7:3;7;1): Ale miłoſierdzia mego nie oddalę od nie^go [Misericordiam autem meam non dispergam ab eo] ani iemu zaſzkodzę w prawdzie moiey. WróbŻołt 88/34, 76/9, 10; RejPs 187; MurzHist O2 [2 r.]; Abowyem gdyby widzyał zdrádę w ſercu moim/ Pewnyeby ſie oddalił z miłoſierdzyem ſwoim/ Ale iż ſie zmiłował znáyąc myę wyernego LubPs P4, H3, I, K4, P4; Leop 1.Reg 20/15, 1.Par 17/13, Ps 76/10, Ier 16/5; BibRadz Gen 24/27, 1.Par 17/13, Ps 39/12, Ier 16/5, Iudith 13/16; RejPos 106v; BiałKat 18v; BudBib Iudith 13/16; SkarŻyw 565; Wſzechmogący, wiecżny Boże ſtworzenia wſzelkiego/ nie rácż nas wiecżnie opuſzcżáć z miłośierdźia ſwego/ rácż ná nas weyźrzeć łáſkawie ArtKanc L8v, L12v; GrabowSet F3; záprawdęć/ Pánie [...] godnieyſzaby byłá/ ábyś ty dla niey [męka syna twego] wylał miłośierdźie twoie ná nas; á niźli/ ábyś dla grzechow/ zátrzymał miłośierdźie twoie w rozgniewániu ná nas. LatHar 272.

»odpuścić (grzechy) z miłosierdzia, dla miłsierdzia, według wielkości miłosierdzia; odpuszczenie grzechow przez miłosierdzie, z miłosierdzia, dla miłosierdzia« [szyk zmienny] (6:1:1;2:2:1): BierRaj 16; TarDuch E4; odpvſzcza pan bog/ przenaſzę wiarę zmiłoſierdzia ſwego grzechy SeklWyzn g2; SeklKat C4v, S4, Xv, X3v; Przełożenie modlitwy o odpuſzcżenie grzechow/ nie dla náſzych zaſług/ áni godnośći/ iedno dla obyecánego miłoſierdzya. LubPs N4 marg, H3v, T6, ee4v; BibRadz 2.Esdr 13/22; RejPosWiecz³ 99v.

»opowiedać (a. opowiadać) (wy)sławi(a)ć, rozsławiać, pochwalać, wychwalać) miłosierdzie, opowiedać o miłosierdziu; wysławienie miłosierdzia« [szyk zmienny] (31:1;1): PatKaz II 33v; WróbŻołt 58/17, 100/1; A zewſſey możnoſći ſwey będę wyſláwiał miłoſierdzie twoie RejPs 87v, 61, 127v, 131; SeklKat E4v; iż w tym koſciele iednáką chwałą mieli wyznawáć Páná/ opowiedáiąc chwałę á miłoſierdzye Boże przez ſłowá Ewányeliey ſwiętey. LubPs T2v, T3v, T4v, V2; Leop Ps 87/12; A ia będę wyſławiał moc twoię/ y będę ráno wychwalał miłoſierdźie twoie [laudabo ... misericordiam tuam]/ gdyżeś był obroną moią y vćieczką czáſu vćiſku mego. BibRadz Ps 58/17, Ps 106/8, 116 arg; RejPos 118v, 119 [2 r.], 121v, 172v, 174v (11); GrzegŚm 2; KochPs 132; GrabowSet R2v, Vv; Twoie miłośierdźie rozlicżne Pánie Iezu Chryſte wyſławiamy: twoiey wdźięcżnośći wſpominánie rozgłaſzamy LatHar 99; WujNT 489.

»(p)okaz(ow)ać (a. ukazować) miłośierdzie; (p)okazuje się (a. ukazuje) miłosierdzie; pokazanie miłosierdzia; miłosierdzie (p)okazane« = ostendere misericordiam Vulg; dare a. facere misericordiam, miserere PolAnt [szyk zmienny] (68;9;1;1): O myli panye proſſαcyα vkazi ſwemyloſyerdzye nad wſſitkymy ſmαtnimy vbogimy vcyſnyonimy ktorzi ſwego ſklonyenya nyemayᾳ BierRaj 19v; PatKaz II 48v, 54, 74v, 75v; PatKaz III 88v; nád tymi okázuy miłoſierdzie twoie ktorzy doſtátecznie dufaią tobie. RejPs 22v, 45v, 109, 127, 178v; RejJóz A5v; SeklKat Xv; HistAlHUng A3v; LubPs D4, E4, F4v, N4v, P4 [2 r.] (9); Leop 3.Mach 6/36, Rom 9/15; BibRadz Gen 19/19, Ier 16/13; BielKron 155v; RejAp 55; RejPos 46, 46v, 56v, 200, 234 (8); BudBib 2.Par 1/8, Iob 6/14, II 406c marg, Bar 3/2; PAn Bog Wſzechmogący [...] z wielkiey dobroći ſwoiey/ w tym pokázáć nam racżył obfite miłośierdzie ſwoie/ łáſkę niezmierną/ y miłość práwie Oycowſką KarnNap C2v; KochPs 43; SkarŻyw A3, 25, 560, 601; Pánie Boże day I.M.X.K. rychłe vpámiętánie: [...] niż przyidźie do ſądu onego oſtátecżnego ſpráwiedliwego/ gdźie też miłośierdźia nie okażą tym/ ktorzy go teraz okázáć/ [...] niechcą/ iáko go nam y ſam nie pokázuie. CzechEp 99; ReszPrz 36; ArtKanc A11, M, P17; LatHar 5, 30, 46, 65, 68 (24); WujNT Rom 11/31; WysKaz 21; SiebRozmyśl D4.

»pokładać (a. położyć), mieć, zasadzić nadzieję w (o) miłosierdziu (a. w wielkości miłosierdzia); nadzieja o (w) miłosierdziu, miłosierdzia« [szyk zmienny] (18:12:1;13:3): RejPs 29, 43, 138, 151v, 156, 185v; SeklWyzn f4v; RejKup n5, X, dd7; MurzHist C2; ábyſmy ſie z nabożną modlitwą vciekáli do niego/ máyąc nádzyeię w ſwiętym miłoſierdzy iego. LubPs K3; OrzQuin Z; gdyżeſcie mnie mocnie vwierzyli Pánu ſwoiemu/ á położyliſcie mocną nádzyeię w ſobie o miłoſierdzyu moim RejPos 237v, 14, 46v, 48, 53, 76 (18); BiałKat 383v; RejZwierc 130v; KarnNap E3v; SkarŻyw 403; Nádźieię w miłośierdźiu twoim pokładamy: Ze ty z nami łáſkáwie poſtępowáć racżyſz ArtKanc N2; GrabowSet C4; LatHar 101, 206 [2 r.], 210, 583, 633; SiebRozmyśl D4v, Kv; SkarKaz 349b; CzahTr G3v.

»prosić (a. (za)wołać) o miłosierdzie; prosić (a. wzywać) miłosierdzia; (za)wołać do miłosierdzia; prośba o miłosierdzie, proszenie miłosierdzia« [szyk zmienny] (22;13;2;4:1): Prozba o miłoſierdzie pokutuiącego człowieka. RejPs 210v marg; za rozliczne dobrodzieyſtwa [...] dziękowac ſprawnie mamy ciebie o kazde miloſierdzie proſic RejPs 141v, 148 [2 r.], 197v, Ff5; MurzHist I2v, Ov; LubPs dd; RejWiz 184; Bo nie podług ſpráwiedliwoſći oycow náſſych my wylewamy prośby/ á prośimy miłoſierdzia [petimus misericordiam] przed oblicżnośćią twoią Pánie Boże náſz Leop Bar 2/19, 2.Esdr 1 arg, Bar 2 arg; BibRadz Ps 89 arg; BielKron 238; bowiém ten o miłośierdźie woła ná Páná ſwoiégo/ á ślepy Kácérz w hárdośći ſwoiéy milczy OrzQuin Aa4v; GórnDworz T3, Hh6v; RejPos 75v, 87v, 164v, 255v, 258, 328v; RejZwierc 10v, 264v; BiałKaz M4; CzechRozm 218; SkarJedn 387; SkarŻyw 172, 263; ReszHoz 123; ReszList 163; GrabowSet M3, X4; Prośbá o miłośierdźie po ſkonániu LatHar 644 marg, 137, 621; WujNT 248, 854; PowodPr 56; CzahTr G4.

»prosić prze(z) miłosierdzie« [szyk zmienny] (8): Oytcże moy niebieſki/ proſſę cie przez miłoſierdzie twé wielkie/ nieodwratzáy twe^go wezrzeniá odemnie OpecŻyw 100v; Leop *A3v, YY4v; moj naimilſzy brácie/ prze cie Boſkie miłoſierdzie proſzę/ wdi mi powiedz/ com vċżynił GórnDworz S7 [idem WerGośc 248]; KochPs 66; WerGośc 248; LatHar 293; PRoſzę was tedy bráćia przez miłośierdźie (marg) litośći.G. (‒) Boże [per misericordiam Dei] WujNT Rom 12/1.

»sądzić w miłosierdziu, według miłosierdzia« [szyk zmienny] (2:2): 96 pſalm Wſpráwiedliwoſći y wmiłoſierdziu będzie pan bog ſądził ſwiát. RejPs Ff5, 142v; SeklKat X; RejPos 276v.

»szukać miłosierdzia; szukanie miłosierdzia« [szyk zmienny] (36;1): RejPs 35v, 58v, 63, 124v; RejAp 9v, 19v, 46, 125v, 126 (7); poki ieſt nam dan cżás ſzukánia miłoſierdzia Páńſkiego/ mielibychmy ſzukáć Páná ſwoiego/ á wołáć zá nim: Mieſzkay z námi miły Pánie RejPos 110v, 4, 6, 8, 13v, 30v (22); RejZwierc 264; ReszHoz 130; A Pan też rzecze: W czás było miłośierdźia ſzukáć: precz przeklęći. A gdźież nam każeſz? W ogień. SkarKaz 7a, 41a.

»uciec (a. uciekać) się do miłosierdzia, pod miłosierdzie; uciekać się [do kogo] o miłosierdzie« (64:1;1): Bo ſie ty nigdy od tych nieoddaliſz ktorzy potrzebuią ſpomożenia twego [...] ktorzy ſpoczćiwoſćią ſie vćiekáią do miłoſierdzia twego RejPs 214, 156, 168v, 210v; SeklWyzn o3v; MurzHist A3v; LubPs B4v, N3v; Przeto záſię Zydowie vciekali ſie s płácżem do Páná Bogá o miłoſierdzye/ á Delbory prorokiniey o przycżynę prośili. BielKron 49v; RejAp 20, 77, 184v, 195; ieſliby vpadł lud ten/ ábo ktory z nich/ w gniewie iego/ á vciekł ſie s pokornemi prośbámi do miłoſierdzia iego/ iż chce być káżdemu miłośćiwy. RejPos 75v; dobrowolnie záſię lezyeſz w vpadek iáko świniá we błoto [...] A nie vciekaſz ſie pod ſwięte miłoſierdzye tego Páná ſwoiego. RejPos 106v, 14v, 21, 22v, 68v, 75 (40); KuczbKat 415; RejZwierc 200 [2 r.], 255v, 256v, 261, 263v, 266; SkarJedn 142; SkarŻyw 168; StryjKron 350; SkarKaz 3a, 348a.

»(u)czynić miłosierdzie; uczynienie miłosierdzia« [szyk zmienny] (44;1): OpecŻyw 12v, 26; Racży miły panie dziwne vcżynić miłoſierdzie twoie [Mirifica misericordias tuas] ty ktory zbawiaſz wſzithkie w tobie nadzieię pokładaiace [!]. WróbŻołt 16/7; SeklKat E3v; LubPs X4v, bb2v; KrowObr 110v; wtym ſie niechay chełpi/ ten ktory ſie chlubi/ wiedzieć y znáć mię/ żem ia ieſt Pan ktory cżynię miłoſierdzie [facio misericordiam] Leop Ier 9/24, Ex 20/6, 1.Reg 20/8, 14, 2.Reg 15/20, 2.Par 1/8 (9); BibRadz Deut 5/10, Ruth 1/8, 1.Reg 15/6, Is 30/19; BielKron 32; SarnUzn C4; RejAp 156; RejPos 71, 208v, 214v, 244, 255v (7); Y cżyniąc miłoſierdzie nád tyſiącmi miłuiącemi mię [faciens misericordiam milibus diligentibus me]/ y ſtrzegącemi roſkazań moich. BudBib Ex 20/6, Gen 21/23, 2.Reg 9/1, 3, 7, 10/2 (8); WerGośc 207; ArtKanc K11, M4; WujNT Luc 10/37; JanNKarGórn G3v; SkarKaz 349b, 387a.

»(u)dać się na miłosierdzie« (8): RejPs 158v; KrowObr 56v; RejPos 14 marg, 64v, 177, 351, 351v; A gdy obacżyſz vpadek ſwoy/ vpadń przed Máyeſtat ſwięty iego/ á day ſie ná miłoſierdzie iego/ á położ mu przed ocży mękę iego ſwiętą RejZwierc 196v.

»uży(wa)ć miłosierdzia« [szyk zmienny] (12): RejPs 196v; á tu opowieda Pan iż nie będźie vżywał żadnego miłoſierdźia nád niemi dla krnąbrnośći ich. BibRadz I 463d marg, Luc 1/54, 68[72]; ArtKanc A18, Mv; GrabowSet Pv, V4; LatHar 4; Aby vżył miłośierdźia z oycy náſzymi [ad faciendam misericordiam cum patribus nostris] WujNT Luc 1/72, s. 720; CzahTr B2v.

»(ws)pomnieć (a. rozpomnieć), (ws)pamiętać na miłosierdzie, pomnieć miłosierdzie« [szyk zmienny] (19:2:1): OpecŻyw 11v; Wſpomionął ieſt na miłoſierdzie ſwoie [Recordatum est misericordiae suae] y na prawdziwą obietnicę ſwoię pokoleniu Iſraelskiemu. WróbŻołt 97/3, gg4v; RejPs 37; LubPs V6v; Leop Ps 97/3; BibRadz Ps 24/6, Eccli 51/11, Luc 1/50 [54]; RejPos 75v, 102v, 304; KuczbKat 375; BudBib Ps 97/3; SkarJedn 312; KochPs 34; iam ieſt Wilhelmus Komes grzeſzny y niezbożny [...] ále pomni ná miłośierdzie Boże/ á mocą ktorąć dał Chryſtns [!] rozgrzeſz pokutuiącego SkarŻyw 166; GrabowSet E3; LatHar 66, 146; WujNT Luc 1/54; SiebRozmyśl F4.

»(być) (wz)ruszony miłosierdziem, być ku miłosierdziu poruszon; poruszy (a. (wz)ruszy) [kogo [w tym: się (2)] miłosierdzie; (po)ruszyć się miłosierdziem« [szyk zmienny] (9:1;5;5): OpecŻyw 44v; PatKaz II 34; RejPs 76, 77v, 101; HistAl I8v; BibRadz 2.Mach 4/37; iż będąc Pan wzruſzony miłoſierdzyem ſwym/ nie kazał płákáć niewieſcie oney/ á kazał wſtáć od śmierći onemu vmárłemu ſynacżkowi iey. RejPos 220v, 19v, 210v, 211v, 221 [2 r.], 221v, 248v [2 r.]; Wysłuchayże Pánie/ á niechay ćię ruſzy miłoſierdzie [Audi Domine et miserere]/ gdyżeś ieſt Bog miłoſierny/ okaſzże miłoſierdzie/ boćiechmy przećiw tobie zgrzeſzyli. BudBib Bar 3/2; Antyoch [...] ruſzywſzy ſię miłoſięrdziem [versus in misericordiam] zápłákał BudBib 2.Mach 4/37; LatHar 337; WujNT Mar 6/34.

»zbawić (a. wybawić, a. odkupić) z, dla, podług (wedle) miłosierdzia, przez miłosierdzie, za miłosierdziem; dać zbawienie według miłosierdzia, przez miłosierdzie« = salvare secundum misericordiam Vulg; servare propter misericordiam, eruere secundum misericordiam PolAnt [szyk zmienny] (9:2:3:3:1;1:1): RejPs 45; nie z vcżynkow ſprawiedliwoſci/ ktoreſmy cżynili/ ale ſ ſwego miłoſierdzia zbawił nas. SeklWyzn b4; RejKup r2v, aa4v; Powſtańże miły Pánye wſpomoż nas ſtátecżnye/ A przez miłoſierdzye twe odkuṕ nas beſpyecżnye LubPs M2v, B5v, H2v, I4v, R2v, gg3; BibRadz *6v, Ps 6/5; BudBib 2.Esdr 9/28; ArtKanc Mv; we mnie wſławiſz wſzelką dobrotliwość twoię: bo mnie nędznemu daſz zbáwienie/ według wielkiego miłośierdźia twego. LatHar 140, 159, 276; WujNT 564, Tit 3/5; WysKaz 48.

»zmiłować (a. zlitować) się według, z, dla (mnostwa) miłosierdzia, przez miłosierdzie, miłosierdziem« [szyk zmienny] (10:6:1:1:1): RejKup ſ4v; LubPs G, cc4; SeklPieś 32; ZMiłuy ſie nádemną Boże/ według miłoſierdzia twego [secundum magnam misericordiam tuam]: á według wielkośći zlutowánia thwego Leop Ps 50/3; BibRadz Ps 50/3, Is 54/8; RejPos 75, 172; RejZwierc 262v; BudBib Thren 3/32; LatHar 24, 28, 35, 83, 164 (8).

»(z)naleść (a. znajdować) miłosierdzie; (z)nalezienie miłosierdzia« = invenire misericordiam Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (40;5): ieſli że znáydę miłoſierdzie twoie/ niemożećie nikt ináczey zwáć iedno miłoſiernem bogiem RejPs 76v; RejKup o2; MurzHist G4; RejWiz 52, 184; Leop Tob 12/9; BibRadz 2.Tim 1/18; RejAp BBv; Ale ty z dobrotliwośći twoiey świętey záwżdyś nam łáſkáwſzą á miłościwſzą drogę vkázowáć racżył/ do prętkiego ználezyenia miłoſierdzya ſwego/ á niżli ten nędzny á omylny ſwiát. RejPos 235v, 9v, 27, 65 [2 r.], 82v, 85 (27); KuczbKat 420; iż wſzetecżniki/ pijánice/ y ine ſwowolniki ſrodze będzie Pan ſądził [...] ieſli ſie nie vznáią á ták będą w tym trwáć/ á nie naydą miłoſierdzia Páńſkiego zá żywotá ſwego. RejZwierc 36; CzechRozm 94; SkarJedn 330; SkarŻyw 98, 185, 560; ArtKanc P3v; LatHar 143; WujNT 2.Tim 1/18.

»(z)wątpić (a. rozpaczyć, a. rozpaczać) w (o) miłosierdziu; wątpienie (a. rozpacz) o miłosierdziu« [szyk zmienny] (30;2): PowUrb +; RejPs 91, 171, 215v; SeklWyzn g3v; SeklKat O; ábyſmy po grzechu nye roſpaczáli w miłoſyerdźyu Bożym. KromRozm II m3v, T3v marg, X3 marg; Dali Bog ſye wrocę/ y iuż teraz ſye wracam/ niewątpiąc w Pánie Bodze/ y w miłośierdźiu iego/ że mi bluźnierſtwo moię odpuśći/ boćiem był zwiedźiony/ od tych złych ludźi OrzRozm M4v; Mącz 126a; RejAp 1v; Iudaſz ktory wątpił w miłoſierdzyu iego/ tho też wieſz co ſie nád nim sſtáło. RejPos 113, 7, 81v, 113, 177, 218; RejPosWiecz³ 98; BiałKat 378v; RejZwierc 200v; KarnNap D; KochPs 77; więtſzy to grzech roſpácżyć w wielkim á nieprzebránym miłośierdziu Bożym/ niſzli ten ktoryśćie popełniły ofiáruiąc Dyabłom/ á prząc ſie imienia Bożego SkarŻyw 125, 82, 125 [2 r.], 172, 263; WujNT 787; SkarKaz 314b; CzahTr B3.

Wyrażenia: »miłosierdzie boże, boskie, Boga (Ojca), bostwa« [szyk 180:29] (140:51:14:4): PowUrb +, +v; PatKaz II 33, 33v, 50, 74v; PatKaz III 113v; WróbŻołt K6v, S6v, aa4, eev, 88/2, 106/43; RejPs 67, 151v, 212, Ff4v, Ff6; cżyniącz wolą bożą/ chwalim pana boga/ y wdzięcżnoſc naſzę okazviemy/ laſki bożei/ y miłoſierdzia bożego. SeklWyzn b4, b2v, b3, b3v, C, c3v [2 r.] (13); SeklKat E4v, T3, Xv [2 r.], X3v; RejKup P4v, X; KromRozm I [H3]; MurzHist D3, D3v, D4 [2 r.], E4, E4v (17); KromRozm II m3v; LubPs K3, L3v [2 r.], N3v, P4, T2v (11); KrowObr 56, 138; Leop *A3v, Prov 14 arg, Eccli 35/26, Sap 4/15, Zach 1 arg (8); Potem rzekł Krol: Ieſtli ieſzcze kto z domu Saulowego/ ábych go opátrzył iákiem zacnem dobrodźieyſtwem (marg) W Zydowſkiem ſtoi/ Miłoſierdźie^m Bożem (‒ ) [ut faciam cum eo misericordiam Dei]? BibRadz 2.Reg 9/3, I 89, Is 1 arg, Os 4/1, Rom 15 arg; BielKron 158; GrzegRóżn F3v [2 r.]; Mącz 126a; OrzQuin Z; RejAp 31v; A on chudziná/ im dáley tym bárziey płákał/ á wzywał miłoſierdzia Boſkiego. GórnDworz T3, S7; idźcieſz po wſzytkiemu ſwiáthu/ roſpowiedáiącz Ewányelią/ to ieſt to nowe/ zyáwienie miłoſierdzia Bogá oycá niebieſkiego RejPos 118v; pámiętay iáko ono Pan práwie gwałt cżyniąc Boſkiemu miłoſierdzyu ſwemu/ [...] płákał nád miáſtem onym/ w ktorym był ten koſcioł roſkoſzny iego RejPos 350v, 19v, 46, 87v, 89v [2 r.], 101 (28); RejPosWiecz³ 98, 98v, 99v; BiałKat 378v; KuczbKat 195, 355, 415; RejZwierc 178v; WujJud 98v, 112v, 113v; WujJudConf 100; BudBib 2.Reg 9/3; CzechRozm 94, 211v, 212; KarnNap C4v, E3v; ModrzBaz 109; SkarJedn 142; gdyż tákiéy [zastarzałej chorobie] ſámo tylko miłośierdźie Boże/ á nie náſzé ćieplice/ dogodźić więc może. Oczko 15v; SkarŻyw 82, 125 [4 r.], 164, 166, 167 (15); StryjKron 350; CzechEp 283; NiemObr 99; ReszPrz 36; ReszHoz 116, 130, 157; WerGośc 270; LatHar [+++2]v, 4, 646; WujNT 196, 252, 257, 430, 435 (12); SkarKaz 7b, 314b, 349b, 351a, 486b. Cf »według miłosierdzia Boskiego«, »z miłosierdzia Bożego«, »przez miłosierdzie Boże«, »za miłosierdziem Bożym«.

»czas miłosierdzia, do miłosierdzia« (6:4): OpecŻyw 1v; RejPos 75; [Judyt mówi] Iáko wy ſmiecie zámierzáć Pánu Bogu ſwemu cżás do miłoſierdzia iego ſwiętego/ á vcżyniliſcie zmowę z nieprzyiacielem do piątego dniá RejZwierc 200v; GrabowSet O4v; LatHar 25; PowodPr 10; Ná ktore ſłowá [Dawida] piſze ś. Auguſtyn: (Rozdźielaymy te dwá czáſy/ podobno teraz naydźiem cżás miłoſierdźia/ á potym czás ſądu.) SkarKaz 4b, 4b [2 r.], 486b.

»gotow(y), prędki z miłosierdziem; gotowy, nieuhamowany w miłosierdziu; prędki ku miłosierdziu; prędki do miłosierdzia« [szyk 5:3] (3:1;1:1;1;1): RejPs 220v; Gotowy yeſt záprawdę w miłoſierdzyu ten Pan/ A záwżdy dobrotliwym od wſſytkich chce być znan LubPs ee6v, bb5; RejPos 9, 263v, 275; Tyś łáſkáwy/ tyś dobry: do gniewu leniwy/ Do miłośierdźia prędki: tyś wſzytkim życzliwy. KochPs 210; SkarŻyw 558.

»w miłosierdziu nieprzebrany, niezmierny, bogaty, obfity, nieubogi, nieskończony« [szyk 9:8] (9:2:2:2:1:1): MurzHist B2v; Abowyem ty moy Pánye ktory yeſteś w nyebye/ Obfityś w miłoſierdzyu thu záwżdy ſam s ſiebye LubPs ddv, O4v, dd4v [2 r.], ff; Ale Bog/ ktory ieſt bogáty w miłoſierdziu [dives est in misericordia]/ [...] ożywił nas poſpołu z Chryſtuſem Leop Eph 2/4; KarnNap A4; KochPs 76, 199, 200; SkarŻyw 559, 599; Zmiłuyże ſię nádemną nieprzebrány w miłośierdźiu Boże LatHar 35, 146, 232; WujNT Eph 2/4.

»nowe miłosierdzie« = Ewangelia, Nowy Testament (3): RejAp 55; TEn błogoſłáwiony á ſwięty Pan/ iż nam nowe miłoſierdzye otworzyć racżył/ á nowe poſelſtwo przynieść racżył od Bogá Oyczá náſzego niebieſkiego/ á rozne dáleko od onego/ kthore był pirwey Moiżeſz przynioſł á ſwiátu podał RejPos 178v, 178v.

»miłosierdzie Pańskie, Pana [w tym: Pana Boga (4)]« [szyk 174:3] (110 : 67): RejPs 46, 198; RejKup o2, r6; MurzHist E4, I3, S3v; LubPs A5v, B4v, B5 marg, F4v marg, Gv marg (23); Zá odpuſſcżony thobie grzech/ nie bądź bez boiáźni [...] á nie mow/ miłoſierdzie Páńſkie [miseratio Domini] ieſth wielkie Leop Eccli 5/6, 1.Reg 12/7, 20/14, Ps 106/43; BibRadz Ps 106/8, 116 arg; BielKron 234; RejAp 1v, 2v, 19, 19v, 35v [2 r.] (16); iż niektorzy powiedáią/ iż vcżynki dobre nam máło pomágoią [!] do miłoſierdzya Páńſkiego: á tu Pan powieda iż zá tákie ſpráwy [...] mamy ſobie pozyſkáć tego to kroleſtwá náſzego niebieſkiego RejPos 193v; O powołániu káżdego wyerne^go do miłoſierdzya Páńſkiego. RejPos 273v marg, 7, 11v, 13, 15v, 17 (92); RejPosWiecz³ 98 [3 r.], 98v [2 r.]; BiałKat 383v; RejZwierc 36, 200, 200v, 205, 255v (8); SkarŻyw 533, 567; ArtKanc Q20; GrabowSet T3; KołakSzczęśl B4v; WujNT 293, Iudae 21; WysKaz 12, 14; CzahTr F4v. Cf »z miłosierdzia Pańskiego«.

»pełen miłosierdzia [w tym: ziemia (4), Pan Bog i Jezus (4) sąd boski (3), sprawy, upominanie]« [szyk 7:6] (13): Miłoſierdzia twego miły panie pełna ieſt ziemia [Misericordia tua domine plena est terra] WróbŻołt 118/64; RejPs 36; abowiem yz chczą wſzitko Chrzesczyanſtwo polknacz [...] ale yeſcze yeſt pan bog Myloſyerdzia pelni a v.k.m. mądri y rozvmni pan LibLeg 11/56v; MurzHist I2; Leop Ps 118/64; RejPos 179, 214; GrabowSet P; LatHar 24, 236; Pełno miłoſierdźia ſądy Bozkie ná źiemi. SkarKaz 3a, 2b, 3a.

»poselstwo miłosierdzia« = Ewangelia (1): Nic inego [usłyszysz] iedno ony wdzyęcżne obietnice á weſołe poſelſtwá ſwoie/ tobie przez onego iedynego ſynacżká poſłáne od Bogá Oyczá (marg) Lodká druga/ poſelſtwo miłoſierdzya. (‒) RejPos 174v.

»w miłosierdziu szczodry (a. szczodrobliwy), hojny; z miłosierdziem szczodrobliwy« [szyk 4:1] (2:2;1): LubPs aa3, cc; Pánie Boże wſzechmogący/ á hoyny w miłośierdźiu/ otworz ocży tym nędznym ludźiom/ á day im obacżenie NiemObr 68; CzahTr B3, B3v.

»święte miłosierdzie« [szyk 159:97] (256): a ty teſz iako łaskawy ociec racz miłoſciwie zgromadziwſſy nas w ſpołeczney miłoſci przymowac iako dzieci a ſieroty twoie w ſwięte miłoſierdzie ſwoie. RejPs 167v, 16, 29, 38, 50v, 76 (35); LubPs H2, K3, P4, T5v, V6v (10); BibRadz Sap 3/9; RejAp AA5, BBv, BB6v, 9v, 19v (16); Ieſzcżeć nie to práwie źli ktorzy tu vpadáią w żywocie ſwoim [...] á potym vznawſzy ſie vpadáią przed nogi iego á náſláduią ſwiętego miłoſierdzia iego. RejPos 30, 4, 13v, 14, 14v [2 r.], 15v (141); Zyemię záſię/ y tho wſzytko co ná zyemi ieſt/ nápełniáć racży ſwoim ſwiętym miłoſierdzyem. Piekło záſię/ y wſzyki [!] piekielne rzecży nápełnia/ ſwoią nieodmienną ſpráwiedliwoſcią. RejPosWiecz² 91v; RejZwierc 11, 130v, 189v, 192, 196v (13); SiebRozmyśl D4v, I2; VotSzl B3; CzahTr B2v, B3v. Cf »według miłosierdzia świętego«, »z miłosierdzia świętego«, »za miłosierdziem świętym«, »w miłosierdziu świętym«.

»zakon miłosierdzia« = Nowy Testament (1): A tu lepak gdy iuż przyſzedł zakon miłoſierdzya iego (marg) Głos Páńſki łáſkáwy w nowym zakonye. (‒) RejPos 274v.

Zestawienie: »wieko miłosierdzia« = nazwa górnej nasady Arki Przymierza w świątyni jerozolimskiej (1): A ná they [skrzyni przymierze] byli Cherubini chwálebni zaćimiáiący wieko miłoſierdźia [obumbrantia propitiatorium; vbłagálnicę WujNT] BibRadz Hebr 9/5.

Szeregi: »miłosierdzie i błogosławieństwo« [szyk 2:1] (3): LubPs T4; iż to ſpráwił przez ſrogą śmierć á mękę ſwoię/ á przywroćił záſię do onego pirwſzego miłoſierdzya y błogoſłáwieńſtwá Bogá Oycá ſwoiego niebieſkiego RejPos [344]v, 351. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»cierpliwość a miłosierdzie« (1): Abowiem miłoſiernyć y dobrotliwy ieſt Pan/ y wielkiey ćierpliwośći á miłoſierdźia [patiens et multum miserocors]/ ktory y odpuſzcza grzechy/ y przynaſza wybáwienie czáſu vtrápienia. BibRadz Eccli 2/12. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»dobroć (a. dobrotliwość a (i) miłosierdzie« [szyk 17:10] (27): RejPs 149v, 211v; LubPs I4v, Tv; BibRadz Ps 24/6; Iż thu nam Pan á zbáwiciel náſz opowiáda/ o hoynym dobrodzieyſtwie/ á nieprzebránym bogáctwie ſkárbow/ dobroći/ á miłoſierdzia Bogá Oycá ſwego niebieſkiego RejPos 157v, 129v, 169, 284v; A wſzákże tákową zapłátę/ ktorą Pan dawa/ przywłaſzcżamy nie zaſługam ludzkim/ ále miłośierdźiu y dobrotliwośći Páńſkiey/ ktory [...] iśći ſie nam obfićie/ á my bierzemy choćiaſmy nie dorobili. WujJudConf 112v; CzechRozm 219; ModrzBaz 53; SkarŻyw 164; NiemObr 99; LatHar 144, 206; SkarKaz 280b; SkarKazSej 665a, 707b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.]. Cf »z dobroci a z miłosierdzia«.

»dobrodziejstwo i miłosierdzie« [szyk 8:3] (11): RejPs Ff6; KromRozm II kv; RejAp 19v, 156; Rácżże Boże Oycże niebieſki przez mękę onego iedynego ſynacżká twoiego [...] podpomoc nędzney wiáry moiey o ſwięthym dobrodzyeyſtwie twoim/ á o miłoſierdziu Boſkim twoim. RejPos 202v, 172v, 182, 184v, 252, 315v; SkarKaz 245b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»miłosierdzie i gniew« (2): Miłoſierdzie bowiem y gniew [misericordia enim et ira]/ rychło przychodzą od niego;á ná grzeſſniki gniew iego pátrza. Leop Eccli 5/7; BibRadz Eccli 16/12.

»lekarstwo i miłosierdzie« (1): Iż tobiem iedno ſámemu zgrzeſzył [...] á v ciebie też lekárſtwá y miłoſierdzya ſzukam/ á ty ſie rácż zmiłowáć nádemną RejPos 327.

»miłosierdzie, (i, a) lutość (a. litość, a. zlutowanie); lutość z miłosierdziem« [szyk 6:4] (9;1): PatKaz II 34; SeklPieś 32; BibRadz Ier 16/5; bo odiąłem pokoy moy od ludu tego/ mowi Iehowá/ miłoſierdzie moie y litośći moię [misericordiam et miserationes]. BudBib Ier 16/5; Roſpuśćiły ſkrzydłá náſze niepráwośći/ Złość brzegi wylałá/ w nádźieię lutośći Twoiey z miłośierdźiem GrabowSet C4, I; LatHar 27, 148, 337. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]. Cf »wedle litości i wedle mnostwa miłosierdzia«.

»łaska (a. łaskawość) a (i, abo) miłosierdzie« [szyk 168:11] (179): Pozdrowiona bądz [...] dziewice nálaſkawſſá/ dla twé lutoſci pomágáſs wſſytkim/ bo iedno przez cię bog daie laſkę ij miloſierdzié wſſytkim. OpecŻyw 183v; RejPs 36, 67, 132, 172v; SeklWyzn b3, b3v, b4; HistAlHUng A3v; MurzHist I3v; MurzNT 58v; LubPs ee6; BibRadz Sap 3/9; Propitiatorium in Bibliis, Mieyſce yednánia Láski á miłoſierdzia żądania. Mącz 326d; RejAp 38v, 41, 55, 68v; GórnDworz Hh6v; iż [człowiek] leżąc w grzechu ſwoim/ iuż wypadł z łáſki á z miłoſierdzya Páná ſwoyego RejPos 176, 7, 13, 54, 56, 68 (50); RejZwierc 255v; WujJud 112v, 113v; BudBib Sap 3/9; CzechRozm 88v, 94, 172v, 211v; KarnNap C3, C4v, D2v; ModrzBaz 144v; [św. Paula] odpowiádáłá: iſz ia wam więtſze dziedzictwo zoſtawuię: łáſkę y miłoſierdzie Chryſtuſowo. SkarŻyw 139, 167, 172, 185, 599; GrabowSet D2v, Lv; o IEzu Synu Panny Máryey/ pełny miłośierdźia y łáſkáwośći. O ſłodki Iezu/ zmiłuy ſię nademną LatHar 24, 4, 156, 560, 562, 644; WujNT 196 [2 r.], 529, 742; WysKaz 14; SiebRozmyśl E4v, I2 [2 r.]; VotSzl B3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 25 r.]. Cf »według łaski i miłosierdzia«, »z łaski a z miłosierdzia«, »przez łaskę a miłosierdzie«, »za łaską i miłosierdziem«, »w łasce a w miłosierdziu«.

»miłosierdzie i miłość« [szyk 4:1] (5): [Grzech przeciw pierwszemu członku wiary] Wętpyć wiego laſkawym miłoſierdziu a woycowſkiey iego miłoſcy ktorą ma ku nam dzieciam ſwoym. SeklKat O; SkarKaz 486b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]. Cf »według miłości i miłosierdzia«, »z miłości i miłosierdzia«.

»miłosierdzie, (a, i, ani) obietnice« [szyk 8:2] (10): RejPs 131; SeklWyzn c3v, f4v; KrowObr 56v; Iż nie mnimaycie ábyſcie ſobie mogli co pomoc mocą ſwoią [...] ále iżem ſie ia zmiłował nád wámi/ máiąc ná piecży miłoſierdzye á obietnice ſwoie. RejPos 182, 102v, 166, 167v, 179v, 337. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»miłosierdzie i odkupienie« (7): OpecŻyw 103v; TarDuch E; RejPs 29; Bo v Páná miłoſierdzie y obffithe v niegoż odkupienie [misericordia et copiosa apud eum redemptio]. Leop Ps 129/7; RejPos 20v, 130; LatHar 169.

»miłosierdzie a (i) odpuszczenie (grzechow)« (3): modlitwę ku Pánu Bogu ſámemu vcżyniłá/ proſząc miłoſierdzia á odpuſzcżenia grzechow/ dla męki Páná Kryſthá BielKron 238; CzechRozm 218; LatHar 137.

»opatrzność a (i) miłosierdzie« [szyk 7:4] (11): RejAp 70, 100v; A thu iuż beſpyecżen będzyeſz w opátrznośći y w miłoſierdziu Páná ſwego/ y w káżdym niebeſpiecżeńſtwie ſwoim. RejPos 180, 182, 183, 239v, 256v [2 r.], 265, 354v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.]. Cf »z miłosierdziem i opatrznością«.

»miłosierdzie a (i) opieka« [szyk 3:3] (6): gdyż ſłyſzyſz iż żaden nie vmrze/ kto ieſt w opiece ſwiętey á w miłoſierdziu iego. RejPos 257v, 44v, 119, 124v, 249v, 351. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»miłosierdzie i pociecha (a. pocieszenie)« (2): BierRaj 17v; A rácż ziednáć mnie ſłudze twemu N. [...] v miłego Syná twego Páná náſzego Iezuſá Chryſtuſá/ cnot wſzelákich obfitość ze wſzelkim miłośierdźiem y pociechą LatHar 489.

»miłosierdzie, (a, i) prawda; prawda z miłosierdziem« [szyk 26:5] (30;1): WróbŻołt 88/25, 91/3; RejPs 210v, Ff6; LubPs G, O2v, T5 [2 r.], Z6v, aa2v [2 r.], dd6v; Bo wielkie ieſt nád niebioſy miłoſierdzie twoie: á prawdá twoia aż do obłokow. Leop Ps 107/5, 2.Reg 15/20; Pánie toćieś ieſt ſpráwiedliwy/ á wſzytki twoie ſpráwy y vczynki ſą miłoſierdźie y prawdá [misericordia et veritas]/ á cżyniſz ſąd ſpráwiedliwy y prawdźiwy ná wieki. BibRadz Tob 3/2, Ps 24/10, 39/12, 116 arg, Prow 3 arg, 14/22; Lecż ty Pánie Bog litośćiwy y miłośćiwy/ dlugo ocżekawáiący/ y wielkiego miłoſierdzia á prawdy. BudBib Ps 85/15, Ps 56/3 [4], 98/3, 116/2, 137/2, Prov 14/22; Twé miłośierdżié/ twoię prawdę/ wiecżny pánie/ Wyſłáwiáć móy rym będźie/ póki świátá ſtánie. KochPs 132, 174; WysKaz 21 [2 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.]. Cf »wedle prawdy i miłosierdzia«.

»przymierze i (a) miłosierdzie« (5): BibRadz 2.Esdr 9/32; RejPos 75v; Iehowo Boże Izráelow [...] ktory ſtrzeżeſz przymierza/ y miłoſierdzia [pactum et misericordiam] slugam ſwym chodzącym przed tobą wſzem ſercem twoim. BudBib 3.Reg 8/23, 2.Esdr 9/32; CzechRozm 4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»miłosierdzie i (a) sąd« [szyk 5 : 4] (9): RejPs 147; LubPs H4v, X2v, X4v; Miłoſierdzie á Sąd [Misericordia et iudicium] będę ſpiewał thobie Pánie. Leop Ps 100/1, 4.Esdr 11/46; Bo gdy komu dziecię vmrze álbo dom zgore/ álić on ktory nie vmie rozeznáć y ſądow y miłoſierdzia Páńſkiego/ wnet łáie RejAp 135; RejPos 147; SkarKaz 4b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

»miłosierdzie i skaranie« (1): ſześć kroć ſto tyſięcy pieſzych [...] Pan z miłoſierdźiem y z ſkaraniem [in miseratione et disciplina] záchował BibRadz Eccli 16/11.

»miłosierdzie i (a) sprawiedliwość« [szyk 12:5] (17): WróbŻołt 100/1; ábowiem záwżdy ſrogi obłok y ćiemnoſć przed nim ná przeſtrách złoſćiwych/ á miłoſierdzie záſie y ſpráwiedliwoſć ku poćieſſe dobrym. RejPs 143, 142v, 191, 214, Ff5; RejKup y3v; MurzHist B2v; ZAśpiewam o miłoſierdziu y o ſpráwiedliwośći [Misericordiam et iudicium] á będę tobie śpiewał Pánie. BibRadz Ps 100/1, Bar 5/9; GrzegRóżn F3v; SarnUzn C4; RejPos 64v, 71, 270v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 12 r.]. Cf »w miłosierdziu a sprawiedliwości«.

»miłosierdzie a wspomożenie (a. pomoc, a. ratunek)« [szyk 4:2] (6): OpecŻyw 149; TarDuch, kt v; Abowiem widziſz náſz miły Pánie/ iż iuż prożna nádzyeiá náſzá/ ieſli nie będzye tego miłoſierdzya á tego rátunku twego. RejPos 211v, 118v, 237, 256. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»umowa (a. zmowa) i miłosierdzie« (4): TarDuch E2v; Leop 2.Esdr 1/5; Boże niebieſki/ ktory ieſteś mocny/ wielki y ſtráſzliwy/ záchowywáiąc vmowę y miłoſierdźie [pactum et misericordiam] tym ktorzy ćię miłuią y ſtrzegą przykazánia twego. BibRadz 2.Esdr 1/5; KuczbKat 280.

»miłosierdzie i (a) zbawienie, żywot wieczny« (4:2): KromRozm III B4; Leop Tob 12/9; RejPos 177v [2 r.]; Iáłmużná wybawia od śmierci: á táć ieſt ktora cżyśći grzechy/ y cżyni to/ áby cżłowiek miłośierdźie y żywot wiecżny mogł náleść. KuczbKat 420; [Judasz] przez obieſzenie ſámego śiebie/ odiął ſobie wſzyſtek przyſtęp miłośierdzia y zbáwienia/ iż w roſpáczy bez pokuty vmárł. WujNT 120.

Wyrażenia przyimkowe: »dla miłosierdzia« (18): BierRaj 22; RejPs 36; Wſſechmogaczy Panie Weyzrzi nanedznego na mie A dla miłoſerdza twego Nieopuſczay vpadłego RejKup dd4v, bb2; Leop Tob 13/5; Aleś ich dla wielkiego miłoſierdźia thwego [propter misericordias tuas multas] nie wytráćił dokońcá/ ábowiemeś ieſt Bog łáſkáwy y miłoſierny. BibRadz 2.Esdr 9/31, Ps 142/12, Eccli 51/4; RejPos 315; BudBib 2.Esdr 9/31; ArtKanc M2; LatHar 31, 143, 171. Cf »odpuścić dla miłosierdzia«, »zbawić dla miłosierdzia«.

»według (a. wedle, a. podług) miłosierdzia« (52): TarDuch A6v; Według miłoſierdzia twego [Secundum miscricordiam tuam] raczy mie ożywić WróbŻołt 118/88, 118/124, 149; LubPs bb5; KrowObr 148, 157v; BibRadz Ps 24/7, 118/124, 149; RejPos 163; Dawid w pſálmie Lj. Wedle wielkośći miłoſierdzia twego/ rácż zgłádzić niepráwość moię. RejPosWiecz² 98v; RejZwierc 11; podług wielkiego miłoſierdzia twego [secundum miserationes tuas] dawałeś im wybáwićiele BudBib 2.Esdr 9/27, Ps 118/149, 159; BiałKaz M4; ArtKanc Mv; LatHar 146, 156, 182, 210, 583, 657; WujNT 69, 1.Petri 1/3; SkarKaz 3a. Cf »odpuścić według wielkości miłosierdzia«, »sądzić według miłosierdzia«, zbawić podług miłosierdzia«, »zmiłować się według miłosierdzia«.

»z miłosierdzia« (248): OpecŻyw 1v; PatKaz III 100v; RejPs 121v, 162, 211v, Ff4v; SeklKat D; Panie acz ſię ſtrach pokuſzyć Swiętey twey woley poruſzyċ. Ale zmyłoſierdzia ſwego Pomkny daley czaſu tego. RejKup b5v, o7v, o8, dd7v; MurzNT 96; KromRozm III A8, B3v; MrowPieś A4v; LubPs B3v [2 r.], D4, E3v, E4v, H2 (39); KrowObr 99v, 129; Ze then Bog co ná niebie możny ſpráwiedliwy/ Ieſt dziw że nas ták długo z miłoſierdzya żywi RejWiz 122, 134, 181v; Błogoſłáwiony Bog y Oćiec Páná náſzego Iezu Kryſtá/ ktory z wielkiego miłoſierdźia [secundum misericordiam suam] ſwoiego odrodźił nas ku nádźiei żywey BibRadz 1.Petr 1/3; Y to wiédzćie/ żeć ią o Królá Páná ſwégo/ niepiérwéy bać ſye przeſtánę/ áż go Pan Bóg z miłośierdźia ſwoiégo nam z Wilná do Krákowá zdrowégo przenieśie OrzQuin Lv, L; RejAp [15], 34v, 45 [2 r.], 116; RejPos 7 [2 r.], 7v, 46v, 55, 61v (28); RejPosWiecz³ 98; RejZwierc 119, 120v, 185v, 257, 271, 272v; WujJud 2v, 113; KarnNap B2, D2v, E, F, Fv; A iednák P. Bog ieſzcże mu [złemu człowiekowi] z wielkiego miłośierdziá cżás do pokuty przewlokł SkarŻyw 263, 58, 444, 580; CzechEp 162; ArtKanc F10, L10, L10v, N2, N12v (10); Vchoway głodu/ y powietrza złégo; Day wſzytko dobré/ z miłośierdźia ſwégo. KochFrag 29; LatHar 100, 224, 240, 346; WujNT 564; SarnStat 195; SkarKaz 610a; CzahTr B3v, F4v; SzarzRyt Bv, B2v. [Vchoway nas zlych przygod/ zmiloſierdza ſwego Krofej G4v]. Cf »odpuścić z miłosierdzia«, »zbawić z miłosierdzia«, »zmiłować się z miłosierdzia«.

~ W połączeniu szeregowym (3): A coż zá ráthunk obiecuie? Oto go obiecuie ochłodzić wodą żywą dármo á z łáſki á z miłoſierdzia ſwego. RejAp 195; CzechRozm 214v; WujNT 742.

W tytułowaniu arcybiskupa (1): Teſtáment Iozephá Pátryárchy Cárogrockiego Grekom wſzytkim práwie w godzinę śmierći piſany. Iozeph zmiłośierdzia Bożego Cárogrocki y nowego Rzymu Arcybiſkup y Ekumenicki Pátryárchá. SkarJedn 294.

»prze(z) miłosierdzie« (24): BierRaj 16; RejKup p3v; Bóg z Pogánów y z ćiemnośći Pogáńſkiéy/ ku dźiwnéy świátłośći Kośćiołá ſwoiégo nas wezwał [...] prze miłośierdźié ſwoié/ ktoré wielkié ieſt nád námi OrzQuin N2v. Cf »odpuszczenie grzechow przez miłosierdzie«, »prosić przez miłosierdzie«, »zbawić przez miłosierdzie«, »zmiłować się przez miłosierdzie«.

»z miłosierdziem« (4): rácż mye [Boże] wybáwić/ z miłoſyerdzim twym rácż łáſkę nádemną obyáwić LubPs Zv.

»za miłosierdziem« (7): RejPs 205v; [miłość swoją Bóg] zà wielkim miłośierdzim ſwoim/ wſzyſtkim nam przed tym pokazał przez Krztu świętego przyięćie KarnNap A4.

»w miłosierdziu; w wielkości (a. mnostwie) miłosierdzia« (30; 3): TarDuch A6v; Wezrzy miły panie [...] w miłoſierdziu twym [in misericordia tua] racży mię ożywić. WróbŻołt 118/159, 91/11, 142/11; RejPs 159v; A pan w miłoſierdzyu ſwoim będzye wyecżnie ſłynął. LubPs dd5, N3v, S marg, T2, ee3v, ee5; BibRadz Is 54/7; RejPos 101v; BudBib Ex 15/13, Ps 68/13 [14]; SkarŻyw 25, 558 [2 r.]; GrabowSet Ev; CzahTr B3v. Cf »sądzić w miłosierdziu«.

~ W połączeniach szeregowych (2): KromRozm II tv; [mowi Chrystus] w ſpráwiedliwośći y w ſądzie/ y w łáſce/ y w miłoſierdziu/ y w wierze poſlubię ćię ſobie KrowObr 143.

Szeregi: »miłosierdzie i prawda« (8): Miłoſierdzie y prawda vprzedza oblicże twe WróbŻołt 88/15, ee3; LubPs Tv; Miłoſierdzie y prawdá [Misericordia et veritas] potkáli ſie: ſpráwiedliwość á pokoy cáłowáły ſie. Leop Ps 84/11; WysKaz 21 [2 r.], 22, 23.

»miłosierdzie a wiara« (1): Abowiem wten czás miłoſierdzie á wiárá podkáią ſie z ſobą á pokoy z ſpráwiedliwoſćią ſie obłápi RejPs 126v. ~