[zaloguj się]
[pdf]

DOBRODZIEJSTWO (1335) sb n

dobrodziejstwo (1323), dobrodziestwo (11), dobrodziństwo (1); dobrodziejstwo : dobrodziestwo RejKup (12 : 1), BibRadz (40 : 1), Mącz (61 : 1), RejPos (242 : 3), RejPosWstaw (16 : 1), BudBib (17 : 1), BudNT (1 : 1), Calep (6 : 1), LatHar (76 : 1): dobrodziństwo PaprUp C4.

Wszystkie o jasne; -e- (129), -é- (4); -e- : -é- MurzHist (7 : 1), SiebRozmyśl (2 : 3).

Fleksja
sg pl
N dobrodziejstwo dobrodziejstwa
G dobrodziejstwa dobrodziejstw
D dobrodziejstwu dobrodziejstwåm, dobrodziejstwom
A dobrodziejstwo dobrodziejstwa
I dobrodziejstwem dobrodziejstwy
L dobrodziejstwie dobrodziejstwach, dobrodziejstwi(e)ch

sg N dobrodziejstwo (86). ◊ G dobrodziejstwa (254). ◊ D dobrodziejstwu (11). ◊ A dobrodziejstwo (229). ◊ I dobrodziejstwem (48); -em (4) MurzHist, Mącz (3); -ém (1) KochPs; -(e)m (43). ◊ L dobrodziejstwie (23). ◊ pl N dobrodziejstwa (109). ◊ G dobrodziejstw (96). ◊ D dobrodziejstwåm (3) RejPos (2), BibRadz; dobrodziejstwom (2) Mącz, SarnStat. ◊ A dobrodziejstwa (405). ◊ I dobrodziejstwy (15). ◊ L dobrodziejstwach (13), dobrodziejstwi(e)ch (5); -ach WróbŻołt, MurzHist, Leop, BibRadz (2), BiałKat, WujJud (2), NiemObr, LatHar (2), SiebRozmyśl; -(e)ch RejPs, RejZwierc (2); -ach : -(e)ch RejPos (1 : 2); ~ -ach (9), -åch (2), -(a)ch (2); -ach MurzHist, Leop, BiałKat, WujJud (2), NiemObr, LatHar, SiebRozmyśl; -åch RejPos; -ach : -åch BibRadz (1 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Dobry uczynek wyświadczony komuś, przysługa, pomoc, łaska; łaskawość; dobro; beneficium Mącz, Calag, Calep, Cn; benefactum Mącz, Calep, Cn; meritum, officium Mącz; benevolentia, charitas Calep; promeritum Cn (1335): Bowiem zły złośći nie tráći/ Dobrodzieyſtwo iádem płáći. BierEz M3; Tedy lew bacząc dobrodzieyſtwo Przyzwolił ná to małżeńſtwo BierEz Pv, E, F2v, F4v, H4, P3, Q4; S tego wiédz ijż wdzięcżnoſtz dobrodzieyſtwa/ ieſt milému bogu wielmi przyiemná/ a zaſie niewdzięcżnoſtz przykrá. OpecŻyw 64, 64, 68, 134v, 150, 151; ForCnR A3; PatKaz I 13v; PatKaz II 81 [2 r.]; PatKaz III 138; FalZioł +2v; Pytałgo też ieden czobyſie narichlej miedzi ludźmi ſtarzało, odpowiedział dobrodzieyſtwo. BielŻyw 37; Daru iakiż kolwiek ieſt gdy bywa niewdzięcżny niepocżytay go za dobrodzieyſtwo, ale za łup. BielŻyw 128, nlb 4, s. 72, 149; ya themv nyeverzą aby on zapamyanthal dobrodzyeysthwa mego. LibLeg 7/98v, 6/190, 8/133, 10/63; [miły Panie] gdy im ty odtworżyſz rękę twoię wſzytki ſienaſiczą dobrodzieyſtwa [bonitate]. WróbŻołt 103/28; Vmiłował on ná dewſſytko dobrotliwość zſpráwiedliwoſćią/ á pełny dobrodzieyſtwá wſſytki ſpráwy iego RejPs 47v; iż on nieodrzuci nikogo od dobrodzieyſtwá ſwego RejPs 96, 23v, 25v, 31, 32v, 33v (95); A pamiętaſziakos [!] ty mnię dźywnie namawiała [...] Dobrodzeyſtwa y niewolą kładącz mi przed oczy RejJóz H5, A5 [2 r.], A5v, G8v, I2v, M8, N8v; cy zle czinią/ ktorzy [Bogu] niedziekuią [...] ze wſziſtkiego dobrodzieyſtwa iego/ nie chwala go SeklKat F2v, Yv; RejKup d2v, y2, aa5v, bb4, bb5v; możemy też z wáſzych rąk otrzymáć dobrodzieyſtwo/ á w tim ſie mądroſći wáſzey namniey nie vmnieyſzy HistAl I4v; [wy mnisi] chwałę bożą y dobrodźyeyſtwá Kryſtuſowe dla ſwego pożytkuśćye tłumili. KromRozm I A4, D3v, O3v; MurzHist A3v, Bv, Cv, F2, I2, L2v, S2; MurzNT 103v; Od tey [ewanjelijej] my też odſtępowáć nyemamy/ chcemyli być vczęſtniki dobrodźyeyſtwá páná Kryſtuſowego. KromRozm II c3, e2v; KromRozm III B2v, K5; BielKom C5, D7, E4v, Gv, G4, G5; Záwſſe ma to ná pámyęći myeć iż ſynowi ſwemu yeſt oycem/ w cżem nye ma mu tego dobrodzyeyſtwá zbrányáć ktore oycowi należy vcżynić ſynowi. GliczKsiąż Q3, L6v, N4, N8, Q2v; Dzyęk cżynienie zá ty możne á hoyne dobrodzyeyſtwá LubPs C marg, H4, L, N6, O5 [2 r.], S3v (41); Vpominay teſz/ áby ludzie tzęſto dobrodzieyſtwo mękę y ſmierć Páná Iezu Kryſtá/ ſobie rozmyſláli KrowObr 63v, 62, 108, 150, 189v; RejWiz 19, 50v, 77, 187, Dd4v; Teraz tedy Pánie ty ieſteś Bog: á mowiłeś do ſługi twego ták wielkie dobrodzieyſtwá [tanta beneficia] Leop 1.Par 17/26, Esth 9 arg, k. AAa, Ps 75 arg; Bo ieſli dobrodzyeyſtwá pánom odeymiecie/ Coż potym zá pociechy od nich odnieſiecie. RejZwierz 35, 14; bedąc wdźięcżnym pámiętnikiem ná dobrodzieyſtwá W. K. M. z uprzeymey mey chući záwſze dźięki cżynię. BibRadz I *2. Tu ná tym mieyſcu názywa wonnoſćiámi dobrodzieyſthwá Boże gdy ie w ſobie czuiemy. BibRadz I 351a marg, I *2, l.Reg 12 arg, 1.Par 17/26, 2.Par 35/26, Ps 75 arg (19); OrzRozm Iv; Pámiętay ná dobrodzieyſtwo Krolá Lodwigá mego mężá/ że maſz ſniego wielkie dobrodzieyſtwo BielKron 303, 17v, 20v, 27v, 87, 103 (32); Non satis tibi gratias agere possum, pro tuis in me meritis, Nie yeſt mie ſto ábych twe dobrodźieyſtwá mógł odsłużyć. Mącz 218a; Cupio aliquos parare amicos beneficio meo, Rádá bych kilká prziyaciół nábyłá záchowániem y dobrodzieyſtwem moyem. Mącz 279c, 11c, 47b, 72a, 78d, 99d (37); Tákowéż dobrodźieyſtwo ia wolny Polak/ dobrowolnie tobie niewolny Litwinie ofiáruię: które dobrodźieyſtwo áżebyś tym wdźięczniéj ode mnie przyiął/ obácz niedoſtátki ſwoie/ á wielkié doſtátki moie OrzQuin Q4, N2v; Ale ſnadź to dobrodzieyſtwo Páńſkie nam więtſzą ſmiałość cżyni do złych wyſthępkow náſzych RejAp 31, AA4v, 32v, 34v, 36, 40v (11); ábowiem ták wiele dobrodzieiſtwá ludziom dziáłá ten káżdy/ kto okrutniki gubi/ á wykorzenia GórnDworz Ii3v, A3, Ii3v; Przykład o niewdzięcżnośći cżłowiecżey z dobrodzieyſtw przyięthych. HistRzym 66, 67v, 68v; Dayże nam tedy náſz wſzechmogący Pánie táką mysl [...] ábychmy vważywſzy thy ſwięte á nieznośne dobrodzyeyſtwá twoie/ przy tobie wiernie ſtali RejPos 31; A ty dla kęſá nędznego dobrodzieyſtwá ſwiathá tego/ ábo cżłowieká nikcżemnego [...] opuſzcżaſz Páná ſwego RejPos 39, 16, 30, 61v, 146v marg, 185v (146); RejPosWiecz2 98v; Otóż dwoiákim dobrodźieyſtwem nas ku ſobie Pan przywodźić raczy BiałKat 198v, 113v [2 r.], 223v, 281; BielSat D4v; Záprawdęć dobrodzieyſtwo nigdy przyrodzenia Nie odmieni HistLan F3v, F3v [2 r.], F4 [3 r.], F4v; iż śie sſtáło wielkie y oſobliwe dobrodźieyſtwo Ludzkiemu narodowi od Páná Bogá KuczbKat 30, 25, 35, 40 [2 r.], 185, 270; Są też dobrodzieyſtwá w nádzieię ſowitego zyſku. RejZwierc Bv; pátrzay gdy Doktor chorego lecży/ tho iuż obiemá dobrodzieyſtwo pożytecżne/ y Doktorowi bo pieniądze bierze/ y choremu bo zdrowie bierze RejZwierc 94v; Bo daſz zwaycy miecżá/ dobrodzieyſtwo iuż ſzkodliwe ieſli kogo vſiecże/ álbo go też vſieką RejZwierc 95v; to ieſt práwe dobrodzieyſtwo miedzy poććiwemi narody/ áby ieden drugiemu wiernie wſzythkiego życżył RejZwierc 95v; Lew ſie łaśi/ igra/ głaſkáć ſie dopuśći onemu po kim łáſkáwe á ochotne dobrodzieyſtwo zna. RejZwierc 97; A ták to [dać łakomcowi sądy, łupieżcy pobory] nie może być dobrem dobrodzieyſtwem zwano. RejZwierc 97v; tákże y mieſiąc/ thákże y ziemiá rowno wſzem dobrodzieyſtwá ſwoie ſzáfuie. RejZwierc 132; Tákże człowiek pobożny zádłużył ſie Pánu/ wielki dług wziął od niego dobrodzieyſthwá iego RejZwierc 167v; Káráć złośćiwe wielkie dobrodzyeyſtwo RejZwierc 226, 94, 95v, 97v, 100v, 140v (87); BielSpr 46; KochMon 31; WujJud 41v, 42, 47v, 92, 187v, 188v, 226; WujJudConf 222v, 227, 257; RejPosWstaw [213]v, 22 [2 r.], 22v [2 r.], 44v, 110v, [1102]v; RejPosRozpr c; Bicżem/ to ieſt ſkarániem/ bywa grad/ záś dobrodziejſtwem pogodny deſzcż. BudBib I 289a marg; Szalony mowi: Nie mam żadnego przyiacielá/ á nie mam żadnego pożytku z dobrodzieyſtw ſwoich [bonis meis] BudBib Eccli 20/17, I b4v, c3, 2.Par 32/25, 35/26, Iob 37/13, Sap 8/21, Eccli 29/11, 19, 2.Mach 9/26; vrząd ſwoy Krolewſki y Coronę ſpokoyną y cáłą/ od niego wielkimi dobrodźieyſtwy pomnożoną rzecży poſpolitey/ tákże oddał BiałKaz M3v, H, H2v, I3, K3, K4, L, M3; BudNT przedm a2; ále żeby złe ono náſzym dobrodźieyſtwem było pokonáne CzechRozm 241v, 205v, 241v; KarnNap B2, B2v, D4, D4v; Niech przeto będźie ſtoł Krześćijáńſki słowem Bożem poświęcony/ á niech nam przypomina Bogá dobrodźieyſtw ták wielkich ſprawcę ModrzBaz 53, 29, 36v, [38]v, 53, 55 (12); ModrzBazBud ¶6v; Toć ſą záprawdę wielkie y dziwne Boſkiey łáſkáwośći dobrodzieyſtwá SkarJedn 313, A5, 270, 375; Oczko [40]v; Calag 110a, 574a; Bo páńſkié dobrodźieyſtwá ná czás wieczny ſtoią. KochPs 199, 94, 98, 104, 115, 148 (12); [Filip święty przywodził ludzi do Chrystusa] przez cudá y wielkie dobrodzieyſtwá / nád choremi y vłomnemi. SkarŻyw 385; Wielkimi cudy po śmierći słynął/ iednáiąc ludziom śilne v Bogá dobrodzieyſtwá SkarŻyw 593, 1, 25, 50, 70, 74 (29); CzechEp 288; Matka yemu dala pol grzebya y wſzytkyę swyerſnocz za yego dobrodzyeiſtwo yſz yą dochowal aſz do ſzmyerczy ZapKościer 1584/67; ReszHoz 121; ReszList 164; Bądź pochwalon Pánie z tego/ dobrodźieyſtwá wielkiego ArtKanc A14, C18, D8v, E15 [2 r.], F6, Q18v (15); BielRozm 32; PaprUp C4; ActReg 57, 139; Calep 136a [2 r.]; GostGospSieb +2; Phil B, Bv, C2, D, F3; Pyrrhuśie/ dobrodźieyſtwá/ obróń oycá twégo GórnTroas 47; KochCn B3v; O iákoż wdźięcżnym nie być/ żeś ſłuchał me prośby/ Y w dobrodźieyſtwo mienił/ ſłuſzny gniew y groźby GrabowSet S4, B4v, C3, F4; OrzJan 67, 109; Dźiękuię tobie [Boże]/ że co godźiná ábo y chwilá nie przeſtáieſz dobrodźieyſtw twoich ná mię wylewáć LatHar 27, +12, 12, 26, 48, 49 (53); niechćiałem nie czynić/ áby dobrodźieyſtwo twoie nie było iáko z przymuſzenia/ ále z dobrey woley. WujNT Philem 14, s. 222, 346, 412, 2.Cor 1/15, 1.Tim 6/2, s. 836; przypátrzywſzy ſie dobrze tego Króleſtwá náſzego dobrodźieyſtwom [Regni nostri beneficia JanStat 85] [...] Stáramy ſie SarnStat 950, 950, 998, 999; Wyśćie w nim wzgárdźili/ Aniśćie dobrodźiéyſtwá iego wdźięczni byli. SiebRozmyśl K3v, B2, G2v [2 r.], M2; PowodPr 7, 17, 18; SkarKaz 5b, 634b; Znałem ia wielkie dobrodźieyſtwá twoie/ Ktore godnośći przewyſzáły moie. CzahTr B3, B2v; Z łáſki ſwey przenaświętſzey miłośći niezmierney/ Wyrządzaſz dobrodźieyſtwá/ náturze mizerney. PaxLiz E2, A3, E2; SkarKazSej 665b marg; [brzydzimy się lichwiarzem okrutnym] Ktorego dobrodźieyſtwo ieſt iáko ponętá: Bo tą vbogie ludźi połowi do ſzcżętá KlonWor 75, 64, 77.

dobrodziejstwo czego (24): przychodzimy/ ku oglądániu y wyrozumieniu dobrodzieyſtw y zaſlug męki y ſmierći Kryſthuſá KrowObr 114; Rozumie o dobrodźieyſtwie wolnoſći krzeſćiáńſkiej BibRadz I 90d marg; Mącz 255c, 466c; [przywłaszczamy sobie] dobrodźieyſtwo ono/ krzyżowéy zá wſzyſtek świát Páná Kryſtuſowéy Ofiary. OrzQuin N3; HistRzym 114v [2 r.]; A gdyż to dobrodzieyſtwo tego zrozumienia z łáſki á z Boſkiey dobroći Duchá ſwiętego mamy RejPos 140, 40v; RejPosWstaw [1434]v; CzechRozm 38; Phil K2; O dobrodzieyſtwie odkupienia. LatHar 678, 383, 672, 673, 674, 675, 677, 680; WujNT 288, 817; SarnStat 698, 703.

dobrodziejstwo ku komu (2): Co wrocę Iehowie zá wſzytkie iego dobrodzieyſtwá ku mnie? BudBib Ps 115/12; PowodPr 18.

dobrodziejstwo przeciw(ko) komu (20): HistAlHUng A2v; To wſſyſtko nápiſano przodkyem dla żydow/ áby Bogá/ mądroſć/ władzą/ y dobroć yego/ y dobrodźyeyſtwá przećiw ſobye/ á ſwoye nyedoſtátki ználi KromRozm II, k, n3v; LubPs Fv marg; A coż wżdy mam oddáć Pánu zá wſzythki dobrodźieyſtwá iego przećiwko mnie [pro omnibus retributionibus eius super me]? BibRadz Ps 115/12, I*3v, *6v, Ps 115/7, Os 3/2; Y vkázuięć tu zaſługi y dobrodźieyſtwá ſwe/ przećiwko tobie/ y przećiwko Kroleſtwu twemu OrzRozm R3v; BielKron 103v; Mącz 310d; RejPos 173v; BiałKat 98v, 305; ModrzBaz 55; Calep 136b; CzahTr B2v, G3v, K3v.

W przeciwstawieniach: »niecnotliwe uczynki ... dobrodziejstwo« (1): Rozwodził mu Krol ſzeroką rzecżą iego niecnotliwe vcżynki przećiw dobrodzieyſtwu brackiemu BielKron 351v.

»srogość ... dobrodziejstwo« (2): Tu dopirko zrozumieſz/ ktora ſrogość zrowna s ſrogoscią iego: á ktore dobrodzieyſtwo z dobrodzieyſtwem iego. RejPos 39v.

»dobrodziejstwo ... złoczyństwo« (1): Multo praestat beneficii quam maleficii memorem esse. Dáleko lepiey yeſt ná dobrodźieyſtwo niżli złoczińſtwo pámiętáć. Mącz 236b.

»dobrodziejstwo ... złodziejstwo« (1): Káráć złośćiwe wielkie dobrodzyeyſtwo/ Drápáć niewinne ſtoi zá złodzyeyſtwo. RejZwierc 226.

»dobrodziejstwo ... złość« (2): Wiedzącz bych był y krew rozlyał Y wſſytko cziało rozdrapał Za dobrodzieyſtwo czom pobrał A za złoſczy czom podziałał Nigdy bych tem niezarownał RejKup dd7v; KromRozm III B.

W charakterystycznych połączeniach: dobrodziejstwo boskie (27), boże (41), dziwne (15), hojne (25), niewymowne (5), niezliczone (5), nieznośne (6), rozliczne (38), rozmaite (14), święte (26), pańskie (46), wieczne (4), wielkie (84), wysokie (6); (po)dziękowanie za dobrodziejstwo (34), uczestnik dobrodziejstwa (8), (nie)wdzięczny dobrodziejstwa (29), (nie)wdzięczność dobrodziejstwa (15), (nie)wdzięczność za dobrodziejstwo (8); dzięki czynić za dobrodziejstwo (16), dziękować z dobrodziejstwa (6), (po)dziękować za dobrodziejstwo (55).

Przysłowie: więcey ſie raduy z vcżynionego dobrodzieyſtwa niż z przyjętego BielŻyw 51.
Zwroty: peryfr. »dobrodziejstwem czuć uwiązane serce« = doznawać uczucia wdzięczności (1): Zniwá ſwégo piérwſzy ſnop tobie ofiáruię/ Cny Myſzkowſki/ którego dobrodźieyſtwém czuię Vwiązáné ſwé ſerce KochPs 2.

»nagradzać dobrodziejstwy« = augerentur beneficiis Modrz (4): wyſtępki ſwe/ ſowićie nágrodźił dobrodźieyſtwy/ temu Kroleſtwu ucżynionymi BiałKaz K3; Nigdy też zá nieſpráwiedliwą rzecż będzie/ dobrodzieyſtwem dobrodzieiowi nágrádzáć [gratiam benemerenti referre] ModrzBaz 1v, 118v; WujNT 227.

»dobrodziejstwy obdarzać, obdarzon« = afficere beneficiis Modrz [szyk zmienny] (5 : 1): BibRadz I 108a marg; Vważajże tu [...] coś ieſt/ á iákoś hoynie obdárzon [...] dziwnemi á hoynemi dobrodzyeſtwy od Páná ſwego RejPos 194; RejPosWstaw [1432]v; ták y prawdá gdy z ćiemnośći błędow wychodzi/ bárzo wielkimi dobrodzieyſtwy obdarza y ozdabia rzecży cżłowiecże y Boſkie. ModrzBaz 2; LatHar 40; WujNT 667.

»odda(wa)ć dobrodziejstwo; oddanie dobrodziejstwa« [szyk zmienny] (10 : 2): Potym záwżdy cżáſu pátrzáłá/ By gołębicy oddáłá: Dobrodzieyſtwo w ſwey przygodzie BierEz L, Q3v; RejKup aa2v; BielKron 73, 98v; [dziatki] oddáią dobrodzieiſthwá wzięte w dziećińſtwié/ rodzicom ſwoim ſtárym GórnDworz X7v; HistRzym 68v; RejPosWstaw [414]v; Kto dobrodzieyſtwá oddawa wdzięcżnośćią/ iákoby ofiarował mąkę [Et retribuens gratiam ut qui offert siliginem] BudBib Eccli 35/2; Antipelargesis – Oddanie dobrodzeiſtwa. Calep 77a; WujNT 218; Pan [Bóg] ćiebie chce odkupić/ á ty go przedáieſz: Záprawdę dobrodźieyſtwo źle Pánu oddáieſz. KlonWor 28.

»dobrodziejstwo okaz(ow)ać (a. pokaz(ow)ać, a. ukaz(ow)ać), (p)okazane; okaz(ow)anie dobrodziejstwa« = afficere a. collocare a. complecti a. confere a. ponere beneficium, ornare a. prosequi beneficiis Mącz; facere gratum Calag [szyk zmienny] (38 : 6 : 6): RejPs 26v, 150, 172v, 216, 222v; RejKupSekl a4v; KromRozm II ev; [Bóg] ieſt ſtworzyciel/ zbáwiciel/ dobrodzyey/ ktory ludowi Izráelſkiemu/ y dziś wſzytkim wiernym dziwne cudá y dobrodzyeyſtwá miłośćiwie okázował/ y dziś okázowáć racży. LubPs dd4v, Mv marg, Z4v, cc3; Abowiem ſtworzenie tobie ſtworzyćielowi vſługuiąc bierze moc ku pomśćie ná nieſprawiedliwe/ á záſię ſię vćiſza ku okázowániu dobrodzieyſtw [remittitur in beneficium] nád tymi/ ktorzy tobie vfáią. BibRadz Sap 16/24, Ios 23 arg, Iob 6/14, Is 25 arg; [Dawid rozkazał Salomonowi] ná ſyny Berſelai áby był łáſkaw/ ktorych ociec vkazał mi dobrodzyeyſtwo w moiey potrzebie BielKron 74v; Confero beneficium, Cżinię komu dobrze okázuyę dobrodzieyſtwo. Mącz 122c; Adiungere sibi aliquem beneficio, Przes okazánie dobrodzieyſtwá powinnym ſobie kogo vczynić. Mącz 177d; Sacrificium Eucharisticum. Ofiara to yeſt dźiękowánie zá okazáne dobrodźieyſtwo. Mącz 363c, 20b, 62b, 114c, 196d, 269b [2 r.] (14); RejAp 30; RejPos 142v, 215; BiałKat 46, 198v, 223v; KuczbKat 265; Nie máią litośći nád wdową/ áni okázuią dobrodzieyſtwá ſierotce. BudBib Bar 5/37, 2.Esdr 13/14, Eccli 35/2; Calag 574b; SkarŻyw A2v, 429; NiemObr 77; ArtKanc M16v; ZawJeft 47; LatHar 322, 478, 630; WujNT 307.

»dobrodziejstwy opatrzyć, opatrować [szyk zmienny]« (12): LubPs ff2v marg; Potym rzekł Krol: Ieſtli ieſzcze kto z domu Saulowego/ ábych go opátrzył iákiem zacnem dobrodźieyſtwem [faciam cum eo misericordiam Dei]? BibRadz 2.Reg 9/3; BielKron 448v; ále ten Pan niewidomym kroleſtwem/ á niewidomemi dobrodzyeyſtwy opátruie wierne ſwoie RejPos 82v, 20v, 41, 82v, 240v; RejZwierc 100; ábyś nas temi dobrodźieyſtwy miłośćiwie opátrzył/ ktorych ſobie przyſtoynie życżymy. LatHar 416, 32; SkarKaz )(3v.

»dobrodziejstwo (po)brać« (11): Wiedząc bych był y krew rozlyał Y wſſytko cziało rozdrapał Za dobrodzieyſtwo czom pobrał RejKup dd7v, z2; BibRadz I 336b marg; zwołał dłużnikow páná ſwoiego/ ktorzy thákże iáko y on wiele dobrodzyeyſtwá z łáſki iego/ á práwie ná borg/ bráli od niego. RejPos 193, 209v; HistLan F2, F3, F4v; KochPs 168; NiemObr 172; WujNT 466; SkarKaz 39b.

»dobrodziejstwem pocieszyć« (2): Kiedy ćię świeżym iákim dobrodźieyſtwem P. Bog poćieszy/ ták możeſz świętemu Máieſtatowi iego podźiękowáć z Auguſtynem świętym. LatHar 569, 635.

»dobrodziejstwo (po-, roz-)da(wa)ć, (na-, po-)dane; dobrodziejstwa dawanie; dobrodziejstwa się dają« [szyk zmienny] (9 : 15; 1; 1): BierRaj 19; TarDuch D5; W tym pieniu wylicża Prorok dobrodzieyſtwá koſciołowi krzeſcijańskiemu od pana boga dane WróbŻołt H2v, eev; RejKup r6, y8v; Iáko hoynieyſze dobrodzyeyſtwá boyącym ſie ſiebye Pan rozdáwáć racży. LubPs cc6v marg; GroicPorz kv; tedy nam iákoby zapłátę dobrodźieyſtwá ſwoie podawa BibRadz I 12b marg, Mich 6 arg; á beſpiecżnie/ á bez rozmyſłu/ á bez boiáźni iego ſzáfuieſz tymi nádánemi dobrodzyeyſtwy iego RejPos 192, 74v, 338; BiałKat 198v, 223v; gdy obaczymy co nam ziemiá ná káżdy rok zá dobrodzieyſtwá dawa/ tedy iſcie ſtoi zá náſze. RejZwierc 95; RejPosWstaw [213]v, [1432]v; SkarJedn 270; Tám ſię ſławi wniey Pan Bog wrozmáitych dobrodzieyſtw ludziom nabożnym dáwániu SkarŻyw 488, 227; ArtKanc T5; ZawJeft 19; LatHar 26; WujNT 208; Abowiem dobrodźieyſtwo ktore właſnie komu Ieſt oddane: może iuſz przy nim zostáć CiekPotr 84.

»(po)zna(wa)ć dobrodziejstwo« [szyk zmienny] (24): Tym pierwey dobrze vdziáłam/ Po ktorych dobrodzieyſtwo znam BierEz M; Bowiem ſtarzi ludzie zwłaſzcża pogani nic inſzego Bogiem być rozumieli iedno dobrodzieyſtwo ludziem cżynić, á dla tego tak wiele Bogow mieli yle od kogo dobrodzieyſtwa poznawali. GlabGad M; Wtym pſalmie prorok vczy iákie dobrodzieyſtwá ći znać będą ktorzy ſtrzegą przykazánia pánſkiego RejPs 54, 46v, 96, 98v, 124v, 141v, 156v; A ſnadz mie ći więcey opuſſczáią Ktorzy ze mnie dobrodzieyſtwo zn⟨áią⟩ RejRozpr K2; Bo czo ieſt ſproſnieyſzego nad nie wdżięcżne ſerce gdy znaiąc dobrodzieyſtwo bacżyć tego niechce RejJóz L2; BielKron 72v, 230, 234, 237, 311v, 369v; RejPos 215; HistLan B4, F4; Strum R2; ModrzBaz 53; SkarŻyw 166; CzahTr B2v.

»dobrodziejstwo (u-, po-)czynić, działać, uczynione; czynienie dobrodziejstwa« = infirmare benefactum Vulg [szyk zmienny] (47 : 2 : 9; 1): BierEz F2v, M4v; BielŻyw 51, 105; GlabGad M; Y iákoż ia mam iemu zá to doſyć vczynić co on dobrodzieyſtwá vczynił nádemną RejPs 171v, 113v, 223, 224v, 226, 226v; MurzHist F2; LubPs X6v; KrowObr 191v; Iákie dobrodzieyſtwá cżynił Bog ludu ſwemu w Egyptćie Leop Sap 18 arg, Deut 2 arg; BielKron 29, 126, 184v, 325, 353, 369v; GrzegRóżn H4v; HistRzym 29, 114v, 117v; RejPos 13v, 39, 170v, 173v, 179v, 226v; BiałKat 113v, 181; Abowiem złemu dobrodzieyſtwo vczynić/ iákoby ná złą ſzkápę pozłociſtą vzdę włożyć RejZwierc 97v, 95, 95v, 97v, 98, 99v, 101, 153v; RejPosWstaw [414]v; włoſz náwagę winy y wyſtępki iego/ z dobredźieyſtwy/ ktore Coronie tey pocżynił BiałKaz K3, K3 marg, K4, K4v, Lv, M2; dał mu Pan Bog moc ná cżynienie ludziom niebieſkich dobrodzieyſtw w cudach SkarŻyw 298, 70, 231, 412, 441, 504; WujNT 310, Act 4/9; SkarKaz 579b; SkarKazSej 665a.

»dobrodziejstwem ukrzepić« (1): iż myslono y vwazano, iesli znienawisci przyiaźn przerobic, a Dobrodzieystwem ią Vkrzepic, czy nadwątloną y poresowaną zwm̃ skleic ActReg 129.

»uży(wa)ć (a. zażywać), używanie, pożywający dobrodziejstwa« = vivens beneficium Vulg; beneficiarius Calep [szyk zmienny] (36 : 2 : 1): Wyſláwia prorok iákiego dobrodzieyſtwá páńſkiego wzywa [lege: używa] ten ktory ieſt przełożony ná ſwiećie od niego RejPs 29v; przywiedz nas miloſciwie na ony ſwobody gdzie bychmy z rozlicznemi roskoſſami iuż vzywali wiecznego dobrodzieyſtwa twego. RejPs 204v, 34, 48v, 62v, 63v; RejWiz 190v; BibRadz 4.Esdr 9/10; BielKron 51 v; A tu iuż rozumiey omylność przyiacielá kupnego/ iż poki vżywa dobrodzieyſtwá twoiego á roſkoſzy ſwoich przy tobie/ pothy maſz przyacielá z niego RejAp 152v, 153; RejPos 82v [2 r.], 83, 194, 211, 306 (10); RejZwierc 32v, 95v, 132v, 139, [193]v, 271; WujJudConf 251v; RejPosRozpr c4; BudBib 4.Esdr 9/10; BudNT przedm a2v; CzechEp 87; wierni będąc w Chriſtuſá wſzcżepieni/ dobrodźieyſtwá iego vżywáią. NiemObr 69; ReszList 147; Beneficiarius — Dobrodzeiſtwa poziwaiący. Calep 136a; LatHar 23; WujNT 108; SkarKaz 418b; Słuſzna też y to rzecz ieſt/ áby część tego dobrodzieyſtwá/ ktorego od mátki ſwey Rzeczypoſp: hoynie záżywáią/ oney vdzieláli VotSzl Dv.

»dobrodziejstwo wziąć, wzięte« = accipere beneficium Mącz, Calag, PolAnt [szyk zmienny] (22 : 8): duſſá moiá/ będzie [...] wyznawáłá wzięte dobrodzieyſtwá od ćiebie páná á bogá ſwego. RejPs 43, 180; KromRozm III K5; Abowiem to przez co byli karáni nieprzyiaćiele ich/ przez toż też ći dobrodźieyſtwá wzięli gdy w niedoſtátku byli. BibRadz Sap 11/6, I 151b marg, 4.Esdr 9 arg, Sap 3/5, II 37a marg; BielKron 459; Accipere beneficium, Wziąć dobrodzieyſtwo. Mącz 116c; á vżalił ſie ſzedziwośći oycowſkiey/ wſpomniawſzy ná dobrodzieyſtwo ktore wziął od niego GórnDworz O7, K6v; RejPos 36v, 39, 39v, 74v, 143v, 144v; HistLan B, B3, F3v; KuczbKat 75, 301; RejZwierc 37, 95; Y málucżko będąc ſkáráni wezmą wielkie dobrodzieyſthwá BudBib Sap 3/5, Calag 575b; Nie pomniąc dobrodźieyſtwá dopiéro wziętégo/ Obróćili ſwé groty [...] ná ſwé dobrodźieie KochProp 7; LatHar 673; WujNT 645.

»zniewolić dobrodziejstwem« = obligare sibi aliquem beneficio Mącz [szyk zmienny] (3): Ten rzekł/ ia dobrodzieyſtwem/ przyrodzenia ſwego/ Ani ſtanu zniewolić/ nie chcę krolewſkiego. RejZwierz 3; Mącz 193c; [nieprzyjaciół zwyciężać mamy] áffekty złe przećiw nam w nich vmarzáiąc/ y ſerce roſpalone dobrodźieyſtwy zniewaláiąc. CzechRozm 24lv.

Wyrażenia: »cielesne dobrodziejstwo« = carnis benefactum JanStat [szyk 3 : 2] (5): Nápominánie ku dziękowániu zá ty cieleſne á docżeśne dobrodzyeyſtwá Páńſkie LubPs ff2v marg, ff2; Leop Ps 146 arg; RejPos 179; iáko ludziom dáiemy ćieleſné dobrodźieyſtwá/ téż ábyſmy rozważáli/ iákobyſmy im y niebieſkié pokarmy dawáli SarnStat 986.

»dobrodziejstwo doczesne« [szyk 2 : 2] (4): LubPs ff2v marg; RejPos 87; Ale ty ich docżeſne dobrodzieyſtwá rychło ſie im záfię w ſmutek á w wiecżny vpadek obrocą. RejZwierc 174; niewiáſty z máiętnośći ſwych/ żywność y odzienie dawáły ſwym náuczyćielom/ y chodziły zá nimi: nágradzáiąc dóbrodzieyſtwy docześnymi duchowne dobrodziejstwá ktore od nich bráły. WujNT 227.

»dobrodziejstwo duchowne« [szyk 4 : 4] (8): Z iáką chwałą mamy wyznáwáć duchowne dobrodzieyſtwá Páńſkye LubPs ff 2v marg, ff2; Prorok długiemi ſlowy przypomina dobrodzieyſtwá Boże ták duchowne iáko cieleſne Leop Ps 146 arg; BibRadz II 143c marg; LatHar 76; Szczęśliwi ktorzy czynią vczynki miłośierne ludziom świętym: przez ktore biorą wzaiem duchowne dobrodzieyſtwá WujNT 466 marg, 227, 693.

praw. »dobrodziejstwo dylacyjej« = możliwość zwłoki; beneficium dilationis JanStat (1): raz dobrodźieyſtwá dyláciiéy do przyſzłych roków vżyć ma SarnStat 698.

»łaska dobrodziejstwa« (1): a iſz zadny bez łaſki dobrodzieyſtwa twego ku tey godnoſci przydz niemoze racz nad nami roſſerzyc tak ſwięte miłoſierdzie ſwoie RejPs 217.

praw. »dobrodziejstwo sprawowania [= usprawiedliwienia się]« = purgationis beneficium JanStat (1): Ale tákowému tylko ma bydź pomocné tákowé dobrodźieyſtwo ſpráwowánia/ któryby raz álbo dwá/ á nawięcéy trzykroć o zły vczynek złodźieyſtwá/ álbo łupu był obwinión SarnStat 703.

praw. »dobrodziejstwo ustawy« (2): przywiedliſmy tegoto ſlepogo ku krolowi/ ktory żąda dobrodzieyſtwá vſtáwy iego. HistRzym 114v, 114v.

»zwierzchowne dobrodziejstwo« [szyk 1 : 2] (2): wyſławiánie y dziękowánie/ zá wſzytki zwierzchowne dobrodzyeyſtwá Páńſkie LubPs X5, P2v.

Szeregi: »dobrodziejstwo a (i) błogosławieństwo« [szyk 3 : 2] (5): [Mojżesz] cieleſne á widome dobrodzieyſtwá á błogoſłáwieńſtwá zań [za zakon] obiecował ludowi onemu. RejPos 179, 47, 65v, 179v; A ieſli go [pana swego] obrażáć nie będzieſz/ á cżegoż ſie inego maſz nádziewáć/ iedno wielkiey łáſki á dobrodzieyſtwá á błogoſłáwieńſtwá iego RejZwierc 173v.

»dar, (a, i) dobrodziejstwo« [szyk 12 : 3] (15): KrowObr 53v; O iákież to dáry/ o iákież to dobrodzieyſtwá tám ſą przez tego Páná nam zyednane RejPos 136v, 24v, 136v, 142 [2 r.], 215v; Bo ieden z boiáźni/ drugi s powinnośći/ drugi też złomiony dobrodzieyſtwy ábo dáry/ záwżdy ſie vnośić muśi. RejZwierc 191v; wyznawamy/ że Kryſtuſá Páná mamy z námi/ áby on dáry y dobrodźieyſtwá ſwoie w tey ſpołecżnośći świętey twoiey dawał. WujJudConf 251v; RejPosWstaw [212]v; CZego chceſz od nas pánie/ zá twé hoyné dáry? Czego zá dobrodźieyſtwá/ którym niémáſz miáry? KochPieś 71 [idem] ArtKanc P13v; LatHar 71; WujNT przedm 28, s. 425.

»gniew i dobrodziejstwo« (1): ſnádnie y gniewem y dobrodzieyſtwem możeż káżdego vkroćić. RejPs 128.

»groza abo dobrodziejstwo« (1): bo nie tylko grozá ábo dobrodzieyſthwo iákie nas cżaſem od niego odciągnie/ ále ládá wymyſłek a ládá wynalazek ſwiátá tego RejPos 40.

»hojność a (albo) dobrodziejstwo« [szyk 2 : 1] (3): Więc iedny dobrodzyeyſtwy/ á drugie hoynoſcią [sprawował arcybiskup Gamrat] RejZwierz 59; Bo ieſli z hoynośći álbo z dobrodzieyſtwá/ thego ſie iuż wſzyſtkim doſtáć nie może. Ale ſpráwiedliwość ſwięta thá ſie leye iáko iáſna wodá RejZwierc 44, 45.

»łaska, (a, i, albo) dobrodziejstwo« [szyk 23 : 6] (29): Bo iako we wſzech innych potrzebach łaſkę wielką á dobrodzieyſtwo wyſokie W. W. poznawałem y dotichmiaſt poznawam, tako zaſie chciałem [...] od ſlugować FalZioł +2v; RejPs 118, 124v; HistAlHUng A2v; MurzNT 103v; KromRozm II n3v; KromRozm III K3; In beneficii et gratiae locum ponere aliquid, Zá wielką łáſkę y dobrodzieyſtwo przymowáć Mącz 116c, 116c, 269c; RejAp 29v; A gdy ſie záſię vználi á vpokorzyli iemu/ tedj záſię wielkie łáſki á dobrodzieyſtwá nád nimi ſtroił á okázowáć racżył. RejPos 56, 40v, 103, 146v, 159, 215v, 321, 339; RejZwierc 173v; WujJudConf 100; RejPosWstaw [212]v; KarnNap B2; SkarŻyw 208, 580; Calep 187a; rozważáiąc ſobie/ chęći/ vczynnośći/ łáſki y dobrodzieyſtwá wielce ważne/ á mnie [...] vcżynione [...] wpádło mi podczás ná myśl/ żem prágnął GrabowSet A2, A2v; Godźi ſie káżdému dobrému ná wzięté łáſki y dobrodźieyſtwá pámiętáć JanNKar B2.

»dobrodziejstwo a (i, ani) miłosierdzie« [szyk 9 : 4] (13): RejPs 225; A zátym goręcey páná Bogá/ miłoſyerdźye y dobrodźyeyſtwá yego rozczytáyąc/ miłowáli KromRozm II kv; KrowObr 117; RejAp 19v, 156; iż on záwżdy chce/ oprocz wſzech godnośći twych/ opátrzyć á náſycić cie dziwnych dobrodzieyſtw y hoynego miłoſierdzia ſwego RejPos 184v, 172v, 182, 202v, 252, 315v; ReszHoz 136; on blizny ran ſwoich w ktorych zá nas vmárł vkázuie/ y miłośierdzie wſzelákie y dobrodźieyſtwá iedna. SkarKaz 245b.

»miłość (nadzieja), (i) dobrodziejstwo« [szyk zmienny] (3): Dobrodźieyſtwo/ nádźieiá/ miłość/ náuká/ powolność/ pochlébſtwo/ wſzytko to nam miłość v ludźi iedna. KochCn B4v; Oycu téż zá iego miłość y dobrodźieyſtwo okázuiąc ſie niewdźięcznymi/ y przypędzáią go częſtokroć ku niedoſtátkowi SarnStat 588 [idem] [630].

»dobrodziejstwo i (a, albo) obietnica« [szyk 11 : 5] (16): ludzie ſwowolni á zli więcey bywáią ſtráchem vkaráni niżli obietnicámi álbo dobrodzieyſtwy iákiemi vbłagáni. RejAp 174v, 27v, 70v, 141; ábychmy cie poznawſzy Páná á Bogá ſwoiego/ ty ſwięte obietnice twoie/ á ty ſwięte dobrodzyeyſtwá twoie/ oſięgnąć mogli RejPos 294v, 30v, 61, 145, 146v, 175 (10); RejZwierc 179v; y tám naprzod vcżynił ſlub Pánu Bogu ná wdzięcżność zá ono dobrodzieyſtwo y obietnicę SkarŻyw 347.

»pociecha a (i) dobrodziejstwo« (2): A zwłaſzcżá gdy ſie przyſłuchaſz co zá pociechy á co zá dobrodzyeyſtwá idą zá tobą/ gdy ſie vdaſz zá tym Pánem ſwoim RejPos 236, 15.

»pożytek i dobrodziejstwo« (2): ábychmy ciebie poznawſzy Páná á dobrodzieyá ſwego/ y rozeznawſzy pożytki y dobrodzeyſtwá/ [...] nigdy nie przeſtáli zá tobą wołáć RejPos 69, 69.

»skarb a (i) dobrodziejstwo« [szyk 3 : 2] (5): RejWiz A3v; Iż ieſli będziecie ſłucháć ſłowá á vpominánia moiego/ ſkárbow y dobrodzieyſthwá z ziemie vżywáć będziecie. RejAp 59; A thy dobrodzieyſtwá/ á thy ſkárby porucżone tobie od Páná ſwego/ więcey ie ſzáfuieſz á obráczaſz ná ſpráwy á ná márnośći iego/ niżli ku cżći á ku chwale temu Pánu ſwemu. RejPos 192, 192, 326.

»dobrodziejstwo a ſprawiedliwość« (1): To pienie wyſłáwia dobrodzieyſtwo á ſpráwiedliwoſć páńſką/ z ktorey dobrzy vżywáią wielkich roſkoſſy á zli pomſty RejPs 53.

»(ani) strach (ani, i) dobrodziejstwo« [szyk 12 : 1] (13): A vznawſzy ten ſtrách y to dobrodzieyſtwo/ vznawſzy też żeś ſie obłądził [...] náwroć ſie záſię RejAp 19v, 2, 194; o mizerny robaku/ iákież tho ieſt ſerce twoie/ iż cie áni ſtrách/ áni tákie dobrodzyeyſtwo/ nie może ruſzyć Páná twego. RejPos 346, 40 [2 r.], 40v, 119v, 123v; Niechże cie áni ſtrách/ áni dobrodzieyſtwo żadne/ áni powinność żadna s twej poćciwey powinnośći nie vwodzi. RejZwierc 148v, 85, 105v, 134v. [Ponadto w innych połączeniach strukturalnych 5 r.]

»uczynność a (i) dobrodziejstwo« (4): RejZwierc 100v; Niewiem dla cżego byśćie/ nań nárzekáć/ [...] zá tákie vcżynnośći/ y dobrodźieyſtwá/ tey Coronie vcżynione mieli BiałKaz L2; LatHar 630; Niemáſz więtſzey vcżynnośći á dobrodźieyſtwá/ iáko zbrzydliwego Pogáńſtwá y Báłwochwálſtwá/ Krześćiáńſtwo [...] vcżynić. PowodPr 19.

»dobrodziejstwo a (albo, i) upominek« [szyk 4 : 4] (8): á potym ie [Józef Jakuba i braci] wielkiemi vpominki á wielkiemi dobrodzieyſtwy opátrzył. RejPos 20v, 145, 354v; Bo byś nacnotliwſzym był/ nie może to być áby cie nie vnioſły álbo dobrodzieyſtwá iákie/ álbo vpominki iákie RejZwierc 38v; Bo ſmáczneć ſą dáry/ vpominki/ y ine dobrodzieyſthwá/ ále záwżdy má być ſmácżnieyſza cnotá á boiaźń Boża. RejZwierc 147, 99v, 168v; SkarKazSej 665b.

»(wiel)możność i (a) dobrodziejstwo« [szyk 9 : 1] (10): Tu byli obaczyli możnoſć y dobrodzieiſtwo twoie ále niedługo wtem zetrwáli RejPs 157, 202v [2 r.], 220; á práwie depcą á lżą y moc y błogoſłáwieńſtwo y wielmożność y dobrodzieyſtwo iego. RejAp 145; RejPos 204, 212v, 223v, 278v; LatHar 507.

»zasługa a. przysługa), (i) dobrodziejstwo« [szyk 6 : 2] (8): [rzeczy dobre i święte] rozſláwyáyą chwałę Bożą/ y zaſlugi y dobrodźyeyſtwá páná Kryſtuſowe KromRozm I [P2], P [2 r.]; KrowObr 114; Meritum, zasługá/ záchowánie złe álbo dobre. Przisługá/ Dobrodzieyſtwo. Mącz 218a; RejAp 28; Calep 655a; Nie tylko przez pocżytánie sſtawamy ſię vczeſtnikámi zaſlug y dobrodzieyſtw Páná Chriſtuſowych ále ſię ich godni sſtawamy z łáſki iego. WujNT 696.

Wyrażenia przyimkowe: »dla dobrodziejstwa« (7): TarDuch D5; KromRozm III B; Abowiem o wſſyſtkich rzecżách niewierząc dla dobrodzieyſtw/ tedy gdy napierwey było wytrácenie pierworodnych/ ſlubili ſie ludem Bożym być. Leop Sap 18/13; BibRadz Ps 134 arg; BielKron 177; Mącz 116c; PaprUp Dv.

»prze(z) dobrodziejstwo« (8): TarDuch D4, D5; obycżay był że mu [Konnidesowi] ofiárowano báráná/ a to prze yego dobrodzyeyſtwo że był naucżycyelem Thezeuſowym. GliczKsiąż N7; RejPos 39, 146; CzechRozm 88v; Doday mi ratunku y pomocy/ przez ſwięte dobrodźiejſtwá twoie LatHar 586, 586.

»z dobrodziejstwa« (19): Wſſytko przełożone dobro oſięgnął zdobrodzieyſtwá twego RejPs 30, 132; RejKup Z, ee4; Ktoryś zemną ſpołu v ſpołu yednego/ Iadł wdzyęcżne pokármy z dobrodzyeyſtwá mego LubPs O; RejWiz 179; to kroleſtwo ieſt dáne z dobrodzyeyſtwá Papieſkiego BielKron 194v, 212v; Mącz 78b; RejPos 65v, 206, 211v, 215; KuczbKat 20; Abowiem pátrz moy miły brácie iáko ſłońce z dobrodziejſtwá Páńſkiego rowno ták złym iáko y dobrym ſwiátłośći ſwey vżycża RejZwierc 132; RejPosWstaw [213]; BiałKaz G3v; ArtKanc T9; GosłCast 67.

»za dobrodziejstwem« (6): Za takimi tedy nie zaſłużonymi dobrodzieyſtwy, ia proſzę V M. pana mego Miłoſciwego za wdzięcżne przyięcie tych to kxiążek BielŻyw nlb 4; A wſſákoſz y tu tegom iſt zádobrodzieyſtwem páná mego iż náwſſem będą potłumieni ſprzećiwnicy moi RejPs 39, 50v, 135v; Leop Esth 16/13, 16.

Synonimy: błogosławieństwo, dar, dobro, dobroć, łaska, miłosierdzie, przysługa, uczynność.

LW