[zaloguj się]
[pdf]

DAR (1960) sb m

dår (w tym 8 r. błędne znakowanie), dar- (w tym 46 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N dår dary
G daru darów
D daru daróm
A dår dary
I darem dary, darami, darmi
L darze, daru darzech, darach, daroch

sg N dår (209). ◊ G daru (149). ◊ D daru (1). ◊ A dår (238). ◊ I darem (89); -em (5) OpecŻyw, SienLek, KochPieś, PudłFr, OrzJan; -ém (1) BiałKat; -(e)m (83). ◊ L darze (4), daru (1); -e CzechRozm, GrabowSet, WujNT; -e : -u SarnStat (1 : 1). ◊ pl N dary (157). ◊ G darów (287); -ów (25) MurzNT, Mącz (3), BiałKat, KochPs (3), KochFr, KochDz, KochMRot, KochPieś, ZawJeft, GosłCast, GórnTroas, KochFrag (2), SarnStat (6), SiebRozm; -ow (6) MurzHist (3), Oczko; -ów : -ow OpecŻyw (1 : 2). ◊ D daróm (10); -óm (2) Mącz, PudłFr; -um (1) MurzHist; -(o)m (7). ◊ A dary (593). ◊ I dary (174), darami (16), darmi (9); -ami ModrzBaz, CzechEp (4), WerKaz; -mi OrzQuin (2), RejAp; -y : -ami : -mi KrowObr (1 : – : 1), BibRadz (2 : – : 1), KuczbKat (2 : – : 2), RejZwierc (12 : – : 4), SkarŻyw (13 : 1 : 1), StryjKron (1 : 6 : ‒), WujNT (1 : 2 : –), SkarKaz (7 : 1 : ‒). ◊ L darzech (17), darach (10), daroch (3); -ech HistAl, KromRozm, BielKron (4), HistRzym, RejRozpr, BudNT, ModrzBaz, ArtKanc (3); -ach KwiatKsiąż, BiałKaz, SkarJedn, SkarŻyw (3); -och LubPs, RejPos, BudBib; -(e)ch : -ach Leop (1 : 1), WujNT (3 : 3); -ach (7) Leop, SkarŻyw (3), WujNT (3); -åch (2) BiałKaz,SkarJedn; -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Upominek, podarek, prezent; ofiara; darowizna; czasem: okup, danina; donum Mącz, Calag, Calep, Cn; munus Mącz, Calep, Cn; datus, doron Mącz (860):
a. Podarunki czynione ludziom; zwyczajowe składanie prezentów; nagroda dawana zwycięzcom; prezent zjednujący przychylność; congiarium Mącz, Calep; apophoretum, lautia, niceterium, nuptialia, sportula, strena, xenium Mącz; praemium JanStat (663): March1 A3; March1Wiet Av; Wáſze dáry biorę wdzięcżnie/ Ktoreśćie mi dáli wiernie BierEz M, A4, B4, C3, I2v, M (11); HistJóz C4v [2 r.], D; BartBydg 100; FalZioł + 2v; wnet poſłali poſły ku Bijaſſowi z rozlicżnimi dary, pokoia z nim żądaiącz. BielŻyw 14, 49 [3 r.], 112, 114, 128 (9); GlabGad A3v; MiechGlab ktv; BierRozm 6; March3 Vv; WróbŻołt 25/10; WróbŻołtGlab A3v [2 r.], A5; LibLeg 9/50, 11/[322]v; y ſtánieżli ſie oblubienicą iego krolewny zrozmáitych krayn zwielkiemi dáry będą nábywáć łáſki twoiey RejPs 68v; RejRozpr E4v [2 r.]; HistAl L4, L4v [2 r.]; KromRozm III I8; Y zamorſcy krolowye ſłyſſąc ſławę yego/ Z wyſpow ſwych zacne dáry ponyoſą do nyego LubPs Q4, D2v, E3, G2, M3, O6v; GroicPorz B4 [2 r.], b3v [2 r.], 12v, 13 [2 r.]; RejWiz 45, 51; Leop 1.Reg 10/27, 30/26, 4.Reg 16/8, 3.Esdr 9/52, Is 1/23 (7); UstPraw G4v; KochZuz ktv; RejZwierz 4 [2 r.], 18v [3 r.], 20, 20v, 35, 36v (12); Záiſteć vćiſk cżłowieká mądrego przywodźi w ſzaleńſtwo/ á dáry odmieniáią ſerce [et perdet cor donum] BibRadz Eccle 7/8, 2.Reg 19/42, 3.Reg 15/19, Ps 26/10, Is 5/23 (7); poſłowie y ini gośćie byli cżeſtowáni y z dáry odpráwieni BielKron 408v, 8, 11, 146, 197, 311v (108); KochSat ktv; KwiatKsiąż Cv; Apophoretum, Dar który bywał dawan w ſwiętá Sáturnuſowe/ Xiężyca Grudniá/ Nowe lato/ albo kolędá Strena, idem. Mącz 12d, 20b, 29c, 101b, 186a, 354d (27); RejAp 26v, 35v, 91v; A przeto ia ieden nie chwaliłbym tego w. m. kiedybyś ſobie dáry miłość/ kupowáć miał GórnDworz Cc2, Bb4v Cc2; Vsłyſzawſzy to ćieſlá bárzo temu dáru był rad HistRzym 107, 4, 10v, 61, 64v, 107 (15); RejPos 26v, 146v; BiałKat 158v; KwiatOpis A2v; HistLan A4; Gdzie ſpráwiedliwość niemáſz tám przypadkow Ni żadnych dárow/ ni fáłſzywych ſwiadkow. RejZwierc 212, 44, 56, 65, 120v, 191v (11); BielSpr 39, 48 marg, 54v; BudBib Gen 32/13, 18, Ier 51/59, Eccli 20/10 [2 r.], 14; WierKróc B2v; BudNT Mar 7/11; StryjWjaz A2v, C3v; CzechRozm 192; PaprPan P4v, R3, Cc, Gg2v; Niech ſię ſtrzegą dárow ſędźiowie/ iáko iedney trućizny. ModrzBaz 88, 22, 44v, 88, 88v, 95 (9); Calag 412a [2 r.]; Kiedy do kréſu przed wſzytkiémi bieży/ Gdźie dar zwyćiężcy obiecány leży. KochPs 27, 36, 105, 158; Darow od Ceſarza niechce iedno żeby ſzpital zbudował. SkarŻyw 593 marg, 26, 76, 207, 334, 440 (11); KochTr 8; StryjKron 120, 131, 220, 542, 557 [2 r.], 712; CzechEp 70; KochJez A3; NiemObr 46; KochFr 10, 14, 102, 104, 106; ZapKościer 1585/68, 1589/86; BielSen 4; KochPieś 4; PudłFr 15, 32, 46, 78; KmitaPsal A4; KochWr 29, 32; Calep 240b, 337b, 340b, 341b, 680a [2 r]; GostGosp 14; GrochKal 14; KochCn B3v; GrabowSet H3v; KochFrag 40; OstrEpit A3v; LatHar 345, 399; KołakCathOkuń A2v; KołakSzczęśl A2v; RybGęśli A4 [2 r.], C3v; WujNT 8, 117 marg, Mar 7/11, s. 151; SarnStat 9, 95, 136 [2 r.], 450, 639 (14); KlonKr F4v; KlonKrGum Av; A iż po wſzyſtkim woyſku ten dekret wołano/ Ktoryby go rátował/ dáry obiecano. KmitaSpit B4v, B2v, C5; SkarKaz 2a, 458a; CiekPotr )?(2v, 55; CzahTr F2; PaxLiz C3; SkarKaz 693a, 697b; SapEpit B3v; on przećie Pánem/ Choć zá dáry/ zá złoto plugáwie obránym. KlonWor 16.

dar na czym (1): tákowy [przestępca] niech zoſtánie przezeczći ná wieki/ áni onému niech będźie przyſtęp ku doſtoieńſtwóm: y żadnych dárów ná ſzáćiéch/ álbo w innych rzeczách [nullaque donaria in vestibus aut aliis rebus JanStat 621] niech nie doſtąpi. SarnStat 702.

dar w czym (1): ktory [starosta Sempronijusz] poſłał do niey drogie vpominki/ y dáry w ſzáćiech/ w klejnoćiech/ y pieniadzách(!): proſząc/ áby iego przyiáznią nie gárdziła SkarŻyw 68.

W połączeniach szeregowych (19): HistAl G3v; A tego niechcę opuſćić/ dla miłoſći/ przyiáźni/ dárow/ zyſku/ álbo iákiey inney rzeczy. GroicPorz e4, c, c2v, d2, d4v, g2v (10); pánowánie ſwoie vmocniłá pochlepſtwem/ dáry obietnicámi/ rozdawániem Bogactw KrowObr 241v; BielKron 119; iuż ino ludzi poiłá winem plugáſtwá ſwego/ to ieſt/ dármi/ obietnicámi/ dobrodzieyſtwy/ łudárſtwy rozlicżnemi RejAp 141, 41; GórnDworz Aa3, L17v; RejPos 280; Nie było w mym domu dárów/ Ani łupu/ lichwy/ czárów. KochMRot Bv.

W charakterystycznych połączeniach: bogate dary (2), dobre (11), drogie (4), godne (4), hojne, kosztowne (6), możne, nieoszacowαne (2), obfite, osobne, pańskie, płonne, poczciwe, proste (2), rozliczne, uczciwe, wdzięczne (2), wielkie (40), wyborne (3), zacne (3), złe, złote, znamienite (7); dar lada jaki, lichy, maluczki (4), mały (8), niepospolity, niewielki (2), skryty, ubogi; dary (na-, po-)brać (16), (do-, po-, przy-) nieść (nosić) (21), odzierżeć (2), opatrzyć (2), otrzymać (2), przyjąć (8), (po-, przy-)s(y)łać (34), wziąć (29); darow dostąpić.

Przysłowia: Dar zá dar dármo nic. Mącz 136d.

Znam to że dar málucżki ále chęć prawdziwa StryjWjaz A2.

Złych ludzi/ złe dáry. BierEz M.
Fraza: »dary zaślepiają (oczy)« (5): Nie będźieſz brał dárow/ Abowiem dáry záſlepiáią oczy mądrych/ y przewracáią á tępią rzecz ſpráwiedliwych [Vulg Ex 23/8]. GroicPorz pp2v [przekład tego samego tekstu BibRadz], bv; Leop Eccli 20/31; BibRadz Ex 23/8; dáry ſędźiam ocży záślepiáią. HistRzym 3v.
Zwroty: »brać (a. wziąć) dary; branie dárow« = dawać się przekupić, być przekupnym [szyk zmienny] (28; 3): BierEz M; Męże krwawe zowie thy ktorzy nieſprawiedliwie ſądzą, biorącz dari za ktore skazuią na ſmierc niewinnie. WróbŻołt Iv; GroicPorz dv, pp2v; Leop 1.Reg 12/3; V Tebanow nád ſądem było zmalowano/ Krolá ſlepo/ á vſzy złote mu przydano. Pánowie podle niego bez rąk wſzyſcy byli/ Aby dárow nie bráli/ to w ſobie znácżyli. RejZwierz 12, 35, 123v; BibRadz Ex 23/8, 2.Par 19/7; Mącz 231c, 354d, 403a; HistRzym 3v; Lecż nie chodzili ſynowie iego drogámi iego/ ále náchylili ſię zá łákomſtwem/ á bráli (marg) dar ábo podárze (‒) dary/ y náchylali práwa. BudBib 1.Reg 8/3, k. 152b marg; Ktoryby wiedząc á rozumieiąc nieſpráwiedliwie co oſądźił/ ktoryby też iákie dáry wźiął ten [...] z vrzędu ma być złożon/ y słuſznemi kaźniámi áż do vćięćia głowy ma być ſkaran. ModrzBaz 88v, 43, 87, 88; KochOdpr A4, A4v, B2v; KochPs 19; SkarŻyw 482; Nie bierze ten pan dárów/ áni ſye pyta/ Ieſli kto chłop/ czyli ſye Grofem poczyta KochPieś 47; KochWr 33; SarnStat 380, 458; SkarKaz 2a; KlonWor 15.

»darować (za) dar(y)« [szyk zmienny] (5): BielŻyw 114; wyznawam to od ciebie prziymowáć zá wdzyęcżne/ gdyż mię ſam tymi dáry dáruieſz BielKron 124, 234v, 443; Ten máły vpominek kłádę przed twe nogi. Te wierſzyki kroćiucżkie ten ći dar dáruię CzahTr G.

»(na-, od-, po-, roz-)da(wa)ć (w, za) dar(y); dar (darmo) (na-)dany« [szyk zmienny] (83; 7): Marie też matuchnie iégo/ rozmaijte dary dali/ iako perly ij kamienije drogie OpecŻyw 24v, 24, 24v; BielŻyw 49; GlabGad L4v; BierRozm 13; Othprawywſzy tho, y dary oddawſzy podzyankveſſ Ceſarzowi yego M. LibLeg 7/32, 7/32; HistAl C3, C6, C8, E6v, F6; MurzNT Matth 7/11; KrowObr 38, 141v; RejWiz 51; Rozeſſli ſie tedy wſſyſtcy ieść y pić/ y vżywáć/ y dáwáć dáry/ onym ktorzy niemieli Leop 3.Esdr 9/55, 2.Reg 19/42, 1.Par 18/2, 21/3, 26/8, 3.Esdr 3/5 (9); RejZwierz 35, 36v; Dáry dawa krolowi Egipthſkiemu ſzukáiąc od niego łáſki. BibRadz I 458d marg, 1.Par 18/2, Prov 21/14; Thakież Opátá proſili dawſzy mu wielkie dáry áby go z kápice wolno wypuśćił. BielKron 346v, 6, 12, 17v, 55v, 250 (12); Mącz 94c, 94d [2 r.], 237c; GórnDworz P, Cc2, Ggv; tho ſukno oddał mi oćiec moy zá wielki dar HistRzym 63, 27v, 61 [2 r.], 64, 65, 67 (9); RejPos 36v; RejZwierc 94; BudBib Gen 25/6; BudNT Matth 7/11; Doſwiádſzywſzy y męſtwá doſwiádſzywſzy wiáry/ A Potym k wiecżney ſławie nádawáli dáry. PaprPan Gv, A2v, S3v; SkarŻyw 115, 457, 558; StryjKron 124, 125; KochJez A3, B3v; KochTr 20, 64; A té záśię płoćienné piękné ſzáráwáry/ Dayćie ie do Minerwy Káznodźiei w dáry. PudłFr 77; PaprUp C2; LatHar 494; WujNT Matth 7/11, 2.Cor 1/11, k. Zzzzz4; SarnStat 9.

»darem (ob-)darzyć (a. obdarzać)« [szyk zmienny] (3): Mącz 94c; Thedy krol iął ſie z corką ſwą dáry dárzyć HistRzym 7; RejZwierc 119v.

»dar ofiarować« [szyk zmienny] (2): HistJóz Dv; NIe dár iáki koſztowny/ to ieſt/ klinot drogi Ofiáruięć moy Pánie z tey ſtrapioney drogi. Ale garść pieśni nowych KmitaPsal ktv.

»darem poczcić« = prosequi donis Mącz [szyk zmienny] (2): Mącz 386a; Smierć mą/ iednym tym darem/ proſzę was pocżćicie PudłDydo B5v.

»darem (po-, wz-)gardzic; wzgardzający dary« [szyk zmienny] (7; 1): GlabGad P8v; Málego dáru/ ktoryć dawa vbogi przyiaćiel/ nigdy niegardz. March3 V6v; BielKron 258, 275; SienLekAndr a2v; SkarŻyw 437; CzechEpPOrz **v; boć rozum wrodzony Nie dopuśći pogárdźić dárem z náſzey ſtrony. ZbylPrzyg ktv.

»dary (roz-)szafować« [szyk zmienny] (2): Nie ták iáko więc drudzy ty dáry ſzáfuią/ Wydárſzy chleb nędznikom/ pſom gi rozmietuią. RejWiz 18; RejPos 205v.

»ubogacić darem« (1): Izali was vbogáći Dawid jákim dárem álbo vrzędem? BielKron 66v.

Wyrażenia: »chciwość darow« = cupido munerum Vulg (2): Abowiem v Páná Bogá náſzego/ nie ieſt złoſć/ áni brákowánie perſon/ áni chćiwoſć dárow. [Vulg 2.Par 19/7] GroicPorz pp2 [przekład tego samego tekstu] BielKron [842].

»darowny dar« (1): Honorarium munusculum, Dárowny dar. Mącz 157c.

»godzien daru« [szyk 5 : 3] (8): Godzien Ligurg wielkich dárow: Ktore iemu muſzę poſłáć BierEz G3; BielKron 134; OrzQuin X4; Ktorzy twoiey oycżyznie/ powinnie ſłużyli/ A ći ſławy y dárow/ wielkich godni byli. HistHel ktv; KlonŻal A2v; PudłFr 78; JanNKar A4; KlonKr A4.

»dar pieniężny« (1): VStáwiamy/ iż gdy która pánienká będźie dawáná zá mąż/ w poſágu albo w dárze pieniężnym [dos seu donatio in pecunia JanStat 566] niech ma dóſyc SarnStat 635.

»dar ręki« (1): lecż nie vkaze ſie obliczu Iehowy prożny. Każdy wedle doſtátku ſwego (marg) Właſnie/ wedle daru ręki ſwey. (‒) wedle błogosłáwieńſtwa Iehowy Boga ſwego/ ktore dał iemu. BudBib Deut 16/17.

»dary (a. darami) ubłagan(y), ubłagać« [szyk 3 : 1] (3 : 1): a iako ſie przed ſprawiedliwym ſędzią poſtawiſſ/ ktorému nitz nie ieſt taiemno/ ktory dary nie bywa vblágán OpecŻyw 191; Ezechiaſz chce go [Sennacheryba] vbłágác dáry. A on przedſie obległ Ieruzálem. BibRadz 2.Reg 18 arg; StryjKron 120, 120 marg.

praw. »wieczny dar« [szyk 2 : 1] (3): ComCrac 21v; Ktho ſie chce wáżyć zábić Swátopełká krolá będzie miał dar wiecżny y potomkowie iego BielKron 351v; A iesli táki Klenot iuż ieſt miedzy námi/ Cieſzmy go wiecznym dárem choć náſzymi wſiámi Prot B4.

»zmamiony, zniewolony, złomiony darami« [szyk 2 : 1] (1 : 1 : 1): RejZwierc 191v; A drudzy záś łotrowie Włoszy w Bárkách sámi/ W swoichże ich wozili zmamieni dárámi StryjKron 602; á niebyłby pierwey od iedney ſtrony nábektány/ ábo dárámi zniewolony/ ktoryby tego wyznáć nie muśiał/ iż ten áni ieſt/ áni może być Chriſtyáninem CzechEp 53.

Szeregi: »chytrość, (a, i) dary« [szyk 2 : 1] (3): poſłáli [Rzymianie] przećiw iemu z woyſkiem Albiná Ráycę Rzymſkiego/ ktorego chytroſcią y dáry vchodził iż mu dał pokoy. BielKron 130; ModrzBaz 6v; ieśliby ſię táki nálaſł ſpoſob/ w ktorymby chytrość/ á dáry nic nikomu pomoc nie mogły GórnRozm A2v.

»dobrodziejstwa abo dary« (1): Bo ieden z boiáźni/ drugi s powinnośći/ drugi też złomiony dobrodzieyſtwy ábo dáry/ záwżdy ſie vnośić muśi. RejZwierc 191v.

»dary abo karanie« (1): áni będę dbał ná łáſkę/ álbo ná nieprzyiaźn czyię/ ná dáry ábo ná karanie [neque praemium neque poenam JanStat 496] czyie SarnStat 561.

»kupno, dar, albo odstępek« (1): y thym znákiem ono kupno/ dar/ ábo odſtępek vtwirdźi y vmocni. GroicPorz 13.

»(ani) list(y), i (ani) dary; dary z listy« [szyk 5 : 3] (7; 1): BielŻyw 112; HistAl E6v, L4; poſlał Berodach Báládan ſyn Baládánow Krol Bábilońſki/ liſthy y dary [litterae et munera] do Ezechiaſſa Leop 4.Reg 20/12; BielKron 89v, 96v; áni rozmowy z nim żadney mieć chciáłá/ áni od niego przyimowáć liſtow/ áni dárow GórnDworz Aa5v, Aa5v.

»dary, (i) namowy« [szyk 2 : 1] (3): Oná ſię krzyżem świętym żegnáiąc/ dáry żadnymi y namowy/ przywieść ſię do tego nie dáłá. SkarŻyw 457, 368; CzechEp 14.

»dary i pieniądze« (3): rzetzeſz/ iż nas ſtey przyſięgi dla tego wypufztza/ iż mu każdego roku dáry y pieniądze poſyłamy? KrowObr 132, 132 [2 r.].

»nie (ani) płaca, ani (albo) dary« (3): Stároſtowie y Burgrábiowie od dánia w wiązánia nie máią zadnéy płacé, áni dárów bráć SarnStat 546, 547, 937.

»dar, (albo) poczta« [szyk 2 : 1] (3): FalZioł V 53; ná dáry albo ná poczty więcey niż ná ſpráwiedliwoſć pátrzyli GroicPorz fv; Mącz 123d.

»ani prośby ani dary« [szyk 1 : 1] (2): Potuchá wiernym/ iż áni grozámi/ áni proźbámi/ áni dáry nye odwyodą wiernych od páná ſwoyego. LubPs cc5 marg; SarnStat 122.

»dar, (datek), (a, albo, i ani) upominek« [w tym: za dar (2)] [szyk 24 : 10] (34): y proſzę aby ie W. M. raczył odemnie nieznaiomego zawdzięczny vpominek y dar przyyąc SeklKat A3; RejKup g2v; KrowObr 68; Leop Eccli 20/31; BibRadz I *3v; Potym nas vpominał on rzecżnik o dáry álbo vpominki iáko ieſt obycżay v nich/ áleſmy rzekli/ iż tego obycżáiá nie máſz v nas. BielKron 435; Niceterium Dar/ datek á upominek/ który dáyą temu który bitwę wygrał. Mącz 246c; Nuptialia dona, Dáry á vpominki które dáyą ná weſelu. Mącz 252c, 31a, 51a, 63b, 94d, 95a (15); Nuż kiedy do dárow/ do vpominkow przydzie [...] tám iuż niemáſz żadney miáry GórnDworz Bb3v, Aa; RejPos 184v, 305; Bo ſmácżneć ſą dáry/ vpominki/ y ine dobrodzieyſthwá/ ále záwżdy ma być ſmácżnieyſza cnotá á boiaźń Boża. RejZwierc 147, 40v, 87, 147; SkarŻyw 284, 68, 357, 437; CzechEp 350; SkarKaz 154b.

»dar i zapłata« [szyk 4 : 1] (5): Zywot wiecżny y dárem ieſt y zapłátą. WujJud 108v marg [idem'] Nn7v; WujNT 544 marg, Ddddddv; ſędziowie zapłáty y dárow czekáią SkarKaz )(3.

Wyrażenia przyimkowe: »w dary« = jako dar (13): y zábieżeli mu tam ludzie oney ziemie/ wiodąc mu w dáry Słoniow pięć tyſięcy/ y wozow oſtrych walecżnych ſto tyſięcy. HistAl M6v, A8, M2v; BielKron 126, 133, 192v, 194v, 256; Mącz 328b; Wierzę iże go Bachus przyſłał w ten kray w dáry/ Bo widzę lubi trunek PaprPan I 4v, Q2. Cf »(na)dawać dary«.

»za dar(y)« = jako dar (22): Raczże tedy T M. teraz przijąć od ſługi ſwego, tę moię praczą za dar chocia nie wielki więczey wolą niżli podarze obacżaiąć. MiechGlab *2v; KrowObr Tt3; Leop Os 10/6; BibRadz Is 18/7; Tego też cżáſzu Papież poſłał krolowi Angelſkiemu rożą złotą zá wielki dar ná známię przyiaćielſtwá BielKron 201, 441; BudBib Num 18/6; Vcżynili koniá drewniánego wielkiego w ktorem ſie iych wiele záwárło; o ktorem puśćili sławę/ żeby to zá dar Pálládźie zoſtáwili. ModrzBaz 130v marg; SkarŻyw 31, 207, 593; KołakCathOkuń A2; y zá vbogi dar y pokłon W. M. ſwemu Miłośćiwemu Pánu nioſzę y ofiáruię. KołakSzczęśl A2v; RybGęśli D3; WujNT 508; JanNKar A4; KlonKrGum Av. Cf »(na)dawać dar(y)«, »darować dary«, »dar i upominek«.

W przen (1): Do Wenuſowey Xieni niegdy pływał Drogi Leander y morze przebywał/ Ku świecy/ ktorą trzymałá ná łonie/ Ná drugiey ſtronie Ero nadobna. on ſam był iey dárem/ On był y łodźią/ onże y towárem/ On ſam był Szyprem/ y Pánem y poſłem/ Fliſem y wioſłem. KlonFlis C3.
b. Ofiary składane Bogu, bogom, kościołowi, kapłanom; donarium Deo oblatum Cn; munus, oblatio, sacrificium PolAnt (197): OpecŻyw 21, 23v, 24, 24y, 26v, 142v; OpecŻywSandR nlb 2; nie chcemy twemu Máieſtatowi ſie przećiwić/ oto ſlemy Hamonowi bogu twemu ty dáry. HistAl L4v; MurzNT Matth 23/19 [2 r.], Luc 21/1; LubPs G4, Lv, P5v, Qv; KrowObr 141v [2 r.], 219v; RejWiz 52; Dárow od ludzi nie práwych/ nie pochwala [Dona iniquorum non probat] nawyſzſſy/ áni patrzá ná ofiáry złoſliwych Leop Eccli 34/23; zoſtawże on dar twoy [munus tuum] tám przed ołtarzem/ a wroć ſie y przeiednay ſobie pierwey brátá twego Leop Matth 5/24 [przekład tego samego tekstu RejPos 178v, Kuczb 315, CzechRozm 246v, ModrzBaz 64v, WujNT, SkarKaz 309], Num 7/3, Deut 12/11, 3.Esdr 2/7, Tob 13/14, Ps 75/12 (11); BibRadz Lev 23/11, Num 7/36, 37, 41, 43, 2.Par 32/23 (20); Ci [Żydzi] rozproſzeni pámiętáiąc ná kośćioł/ ná zakon/ ná każdy rok dáry ſłali do Ieruzalem do kośćioła. BielKron 266, 138, 266v; RejPos 37, 178v [2 r.], 181 marg, 215; KuczbKat 315 [2 r.]; WujJud 237v; BudBib Gen 32/21, Lev 1/14, 6/20, 17/4, Num 18/9, Eccli 34/20 [21] (21); BudNT przedm c2v; CzechRozm 246v; ModrzBaz 64v; KochPs 28, 77, 113, 145; SkarŻyw 112, 463; KochFr 45, 97; ReszPrz 19; ArtKanc C13v; Prze twé ołtarze ponieśiem śpiewaiąc: Powinné dáry/ powinną cześć dáiąc ZawJeft 19, 19, 28, 41; GrabowSet Kv; LatHar 530; Weyźrzawſzy/ vyźrzał bogacze rzucáiące dáry ſwe [munera sua] do ſkárbnice. WujNT Luc 21/1 [przekład tego sarnego tekstu MurzNT ]; Skárby te byłyć iákoby pierwiaſtki onych dárow/ ktore według proroctw Dawidowych y Iſáiaſzowych/ pogáńſtwo Chriſtuſowi y kośćiołowi iego ofiárowáć miáło WujNT 9, 21, Matth 5/25 [24], 23/19 [2 r], s. 98 [3 r], 151 marg, Hebr 11/4 (11); SkarKaz 488b.

dar czego (4): A wſzythki naipierwſze dary pierworodztw wſzythkich [...] kápłanom należą BibRadz Ez 44/30, 30; Dar pierwſzych vrodzaiow przynoſić będziećie Iehowie BudBib Lev 2/12. Cf »dar obiaty«.

dar z czego (2): A ieſli zdrobiu dar iego [et si de pecoribus est oblatio eius] [...] tedy ná cáłopálenie niech przywiedzie ſámca doſkonałego. BudBib Lev 1/10, 14.

dar ku czemu (2): Kto ſwą ofiárę ſpokoyną będźie ofiárował Pánu/ niechayże przynieſie Pánu dar ku ofierze zá pokoy ſwoy. [adducet oblationem suam DOMINO de sacrificio pacificorum suorum] BibRadz Lev 7/29, Num 15/25.

dar na co (2): Y rzekł Iehowá do Moiżeſzá: [...] niech przynoſzą dáry ſwe ná obnowienie ołtarzá. [obtulit oblationem suam ad dedicationem altaris'] BudBib Num 7/11; WujNT 98.

W charakterystycznych połączeniach: godne dary, ubogie (2), wielkie (2), zacne, znamienite (3); (po-, przy-)nieść dary (19), (od-, pod-, przy-)nosić (11), przynaszać (2), przyprowadzić, słać (3).

Zwroty: »(od)da(wa)ć dary« [szyk zmienny] (11): Oracż dawſzy ſłuſzne dáry/ Prośił nabożnie Cerery: Táki mi pry ięczmień rośći/ By niemiał płew áni ośći. BierEz O2; KrowObr 141v; oni máią oddáć dar ku ofierze paloney Pánu/ [ipsi offerent oblationem sum] y ofiárę zá grzech ſwoy przed Pánem BibRadz Num 15/25; daćie kápłanom naipierwſze dáry ćiaſt wáſzych/ áby w domoch wáſzych zoſtáło błogofłáwieńſtwo. BibRadz Ez 44/30, Num 7/60, Ps 68/30; RejAp 8v; RejPos 214v; BudBib Prov 6/35; KochPs 99; LatHar 518.

»ofiarować, ofiarowane dary; ofiarowanie darow« [szyk zmienny] (36 : 3; 3): OpecŻyw 21, 24v; WróbŻołt 67/30; RejPs 112; MurzNT Matth 5/24; KromRozm II h3v; KromRozm III K5; I nápomina nas ku dzyękowániu/ ábychmy będąc tego wdzyęczni/ że nas Pan do niego powołáć racżył/ okázowáli mu tę wdzyęcżność/ ktora należy w ofiárowániu dárow LubPs V5; Dáry Pánie ofiárowáne poſwięć/ zá przytzyną Ianá krzćićielá KrowObr 173, 171; Leop Ex 36/6, Num 6/21, 11/11, Deut 12/6, Eccli 35/14, Matth 5/24; RejAp 8v; Kryſtowi nowo narodzonemu dáry ſwe známienite offiárowali. HistRzym 99v; RejPos 35v, 37 [3 r.], 45; KuczbKat 315; BudBib Num 7/19; CzechRozm 246v [2 r]; ModrzBaz 64v; Krolowie ziemſcy mieli ſię kłániáć, y dáry ofiárowáć Pánu Chriſtuſowi. WujNT 9 marg [idem WujNT Bbbbbb]; Obácz/ iż dáry ná vżywánie y ochędoſtwo kośćiołá y ołtarzow ofiárowáne/ bywáią poświęcone przez oddanie Bogu WujNT 98, Matth 2/11, 5/24 [23], 5/25 [24], 8/4, s. 34, Hebr 5/1, 8/3, 4, 9/9, Bbbbbb; SkarKaz 516b; SkarKazSej 672a.

»przenajdować [= przebłagać] dary (I)« (1): Nieumiém ia/ gdy w żagle Vderzą wiátry nagle/ Krzyżem pádáć/ y świętych przenáydowáć dáry KochPieś 11.

»przysięgać na dar« (2): MurzNT Matth 23/18; A ktobykolwiek przyśiągł ná ołtarz/ nic to: lecz ktoby przyśiągł ná dar [iuraverit in dono] ktory ieſt ná nim/ ten winien. WujNT Matth 23/18 [przekład tego samego tekstu MurzNT].

»dary (I), przez dar ubłagać« [szyk zmienny] (1 : 1): Dáry żaden nye vbłaga Páná Bogá ſwego LubPs N2; vbłagam oblicze iego przez dar idący przedemną [placabo faciem eius munere, quod vadit ante me] BudBib Gen 32/20.

Wyrażenia: »dar obiaty« = sacrificium PolAnt (1): Záś ieſli przynieſieſz dar obiáty piecżony wpiecu/ (tedy ma być)/ plácek zbiałey mąki BudBib Lev 2/4.

»obiata (a. ofiara) daru« = oblatio PolAnt [szyk 2 : 1] (3): Niechay nas otzyśći prośimy Pánie Dáru ninieyſzego offiárá. KrowObr 169; Záś ieſli obiátá dáru twego ſmáżona/ (tedy) będzie biała mąká woliwie przyprawiona. BudBib Lev 2/5, 7.

»święte dary« (2): Káżdy mąſz znaſienia Aharonowego/ ktoryby był trędowáty [...] nie ma ieść świętych (darow) áſz ſię ocżyśći BudBib Lev 22/4, 3.

Szeregi: »dary i kadzidło« (1): á mieli dáry [munera] y kádźidło w rękách twoich/ áby ie ofiárowali w Domu Páńſkim. BibRadz Ier 41/5.

»dary i ofiary« [szyk 11 : 2] (13): RejKup 14; KromRozm III K5; LubPs E4; Pan Bog od nas żádnych inſzych offiar y dárow niepotrzebuie KrowObr 141v, 141v; Leop Ps 50/21; BibRadz Ose 4/8, Hebr 9/9; [Dawid] wiele dárow y rozlicznych ofiar dawał zá to ocżyſcienie ſwoie RejAp 8v; RejPos 137v; [każdy Arcykapłan] aby ofiárował dáry y krwáwe ofiáry zá grzechy. [ut offerat dona et sacrificia pro peccatis] WujNT Hebr 5/1, 8/3, 9/9.

»pokłony i dary« (2): LatHar 222; Więcey ſobie waży [Pan Bóg] [...] náſz pożytek [...]/ niżli pokłony y dáry ſobie powinne. SkarKaz 316b.

»dary a upominki« (1): Iáko oni Mędrcy ze wſchodu ſłoncá [...] ſzukáli go z dáry á vpominki RejPos 19v.

W przen (1): Boże przes thę offiárę vtzyń nas ſobie dárem wietznym. KrowObr 169.
2. Wartości udzielane ludziom przez moce nadprzyrodzone, los lub naturę, dobra niematerialne i materialne, dobrodziejstwa, łaski; donum Mącz, Calag, Calep, Cn; munus Mącz, Calep, Cn; datus, doron Mącz (1075): A ná roli záśię kopał: Bogu z tych dárow [pług/ lemiesz/ jarzmo i woły] dźiękuiąc/ Iego ſądom ſie dziwuiąc BierEz A3v; OpecŻyw 96; OpecŻywSandR nlb 4; PatKaz II 50; PatKaz III 96, 97v; FalZioł [*8], V 50v; WróbŻołt 103; RejPs 26v, 220v; SeklKat D2; RejKup a6v, k2, ſ2v; MurzHist D3v, Qv, Q2; KromRozm III H; Diar 49; BielKom E5, F, F3v, G5v; GliczKsiąż Cv, M7v; WYznam Pánie chwałę twą s ſercá vprzeymego/ Opowiedáiąc dziwne dáry Boſtwá twego LubPs Cv, P4v [2 r.], Q2v, ee5; KrowObr Bv, 45v, 50v, 68v, 139, 223; RejWiz 32, 52, 163v; Leop Sap 3/9; RejZwierz 142v; BibRadz Gen 20 arg, 24 arg, Sap 16/21; Rzekł/ doſyć mam dáru od páná mego/ iż mi ſyná żywego do tego cżáſu dochował BielKron 17v, 8 [2 r.], 36, 77v, 148, 299v (14); KwiatKsiąż A4, B; OrzQuin Fv [2 r.], F2, G3v; RejAp AA5; HistRzym 65; A ciebie tu potykáią tákie dáry/ tákie ſkárby/ nie tylko tego docżeśnego á nędznego ſwiátá/ ále onego ſławnego kroleſtwá/ ktorego ſkárbu áni mol áni rdzá żadna nie gryzie áni mu záſzkodzić może. RejPos 146v, 137, 145 marg, 164v, 171v, 239 (22); RejPosWiecz2 95, 97; nád inſze iego známienite dary/ onę łáſkę wyſłáwiáć mamy/ kthora nas cżyni ſpráwiedliwymi/ y znacży nas Duchem S. KuczbKat 70, 95 [9 r.], 110, 115, 155; RejZwierc 65, 132v, 210v; KochMon 21; WujJud 75, 113, 113v, 114, 258 (8); WujJudConf 113v, 258; RejPosRozpr c3 [2 r.]; RejPosWstaw [1432]v [2 r.]; BudBib b3; HistHel D3v; BiałKaz F2v; BudNT Hebr 11/9 [4]; CzechRozm 14 [3 r.], 14v, 215; PaprPan Q2; ModrzBaz 143 [2 r.]; SkarJedn 314; Tobie/ pánie/ wſzytek świát niechay chwałę dáie: Twoie dáry ſą płodnéy źiemie vrodzáie KochPs 96, 153, 176; SkarŻyw 257, 260, 298, 346, 583 (15); NiemObr 45 [2 r.], 68; KochFr 54 [2 r.], 125; KlonŻal D4v; KochPhaen 1; WisznTr 23; CZego chceſz od nas pánie/ zá twé hoyné dáry? Czego zá dobrodźieyſtwá/ którym niémáſz miáry? KochPieś 71 [idem ArtKanc P13]; Bo przepłáćić twé dáry/ któréć gwiazdy dáły / Zá toby wſzytkich królów bogáctwá nie ſtáły PudłFr 60; Jżem nie przyſzedł dla zdrowych/ bo tym nie potrzebá dárow moich/ álem tu dla chorych/ przyſzedł, ábych vzdrowił niemoc ich. ArtKanc P6v, G13v, H15, K11v, N8 (17); ZawJeft 18, 25, 26; ActReg 116; Phil I 2; GDy dáry chcę licżyć/ ktore dawaſz Pánie/ Prędko ięzyk zmilknie/ wnet pámićę vſtánie GrabowSet B4v; Kwiáty chwil wdźięcżnych dáry/ zliczyſz prędcey Od ćiebie rozſádzone/ Gdy Kwiećień w perły ſtroiąc złośći [!] one. GrabowSet E2v, Fv, M4v, Ov, O3 (10); Dar Boży tedy głádkość/ á dar známięnity: Bo ieſli go ten nie da/ z inąd nie nábyty. KochFrag 23, 22 [2 r.], 29; OstrEpit A2, A2v; RAcż błogoſłáwić + Pánie nam y dárom tym/ ktorych z twey ſzcżodrobliwośći vżywáć mamy. LatHar 58, 21, 36, 144 [2 r.], 145 (13); RybGęśli Bv, B4, Dv; ták iż wam ná żadney łáſce (marg) ná żadnym dárze. G. (‒) nie ſchodźi/ oczekawáiącym ziáwienia Páná náſzego Ieſu Chriſtá. WujNT 1.Cor 1/7, Matth 15/5, Rom 5/15, 12/6, 1.Cor 12/4, 2.Cor 9/14 (19); PowodPr 34; záśiadł ná práwicy v Oycá/ áby/ iáko mowi Apoſtoł/ wſtáwiał ſię zá námi/ á iednał nam y posyłał dáry y pomocy wſzelákie z niebá ná tę drogę SkarKaz 245b, 41a, 312b, 314a, 577a, 581b (16); CzahTr H3v; GosłCast 11, 7, 36, 49; PAnu Bogu dziękowáć maſz zá tákie dáry/ Ktorych on ſwoim ſługom/ vżycża bez miáry. PaxLiz E, E2 [2 r.]; KlonFlis D; SkorWinsz A2, A2v [2 r.], A3 [2 r.]; SapEpit A4v; SzarzRyt B2, B4:

dar czego (44): PatKaz I 17v; KrowObr 157, 175v; Leop Sap 3/14, BibRadz I *7, Sap 3/14; wyſzłá przeciw iemu s fraucymerem ſwoim z bębnem y s piſzcżałkami ſpiewáiąc á dzyękuiąc Pánu Bogu zá ten dar zwycięſtwá. BielKron 51; KwiatKsiąż B3; WujJud 135v; WujJudConf 210; SkarJedn 32; Ani ná ſwym łożu lédz/ ani oczu zmrużyć/ Ani pożądnych dárow ſnu ſłodkiégo vżyć KochPs 195; SkarŻyw 124, 384; KochFr 118: ArtKanc E14, K11v; Ziednáłá wam od Páná dar ſczęśćia miłégo ZawJeft 42; Rácż dáć ſmyſłom dar świátłośći/ Przymnażay w ſercách miłośći LatHar 36, 617, 631; Dáru powsćiągliwośći nikomu Bog nie broni. WujNT 80 marg, 80, 349; SarnStat 986; Iáko to P. Bog cżyni/ktory wſzytko co ſtworzył opátruie/ y żywi/ y ná nie hoynie dáry miłośierdźia y dobroći ſwey wylewa SkarKazSej 665a. Cf »dar łaski«.

dar w czym (1): Ná koniec dniá ſzoſtego ſtworżył z ziemie/ beſtye y nieme twarzy/ y to co ſię iedno ruſza na ziemi/ y nácżynił zwierząt rozmáitych/ [...] káżdemu dar iáki w mięſie/ w mocy/ w roboćie/ w ſkorze/ w biegu/ dla cżłeká zoſtáwuiąc. SkarŻyw 259.

W charakterystycznych połączeniach: bogate dary, cne, dobrowolne, doskonałe, drogie (4), dziwne (2), hojne (10), kosztowne, łaskawe (2), nieoszacowane, niepospolite, nieprzedajne (2), nieskończone, niewysłowione (2), niezliczone, obfite (7), pewne (2), poćciwe, prawdziwe, przednie (2), rozkoszne, rozliczne (10), rozmaite (6), stateczne, szczęśliwe, szczodre, szlachetne (2), wdzięczne (10), wielkie (38), wyborne, zacne (9), znaczne (9), znamienite (naznamienitsze) (6).

Przysłowie: Dałlić Bog dáry/ Używay miáry. RejZwierc 238v.
Zwroty: »dostać daru« (2): KuczbKat 155; a iżbyś [...] nietylko tu ná świećie doſtał dárow iego/ ále żebyś też y po śmierći wiecżnego wesela z nim y wybránymi iego vżył. KarnNap D3.

»dary (I) napełniać; darow się napełniać« [szyk zmienny] (4; 1): OpecŻyw 185v, RejPosWstaw 22, 22v; O Boże/ [...] rácżże nam dáć cnotę pokory prawdźiwey/ ábyſmy [...] z miłośćiwey ręki twoiey dárow ſię twych nápełniáli. LatHar 619; O dobroći ktora dáry twemi napełniaſz wſzytko ſtworzenie: iáko ćię chwalić y miłowáć nie mam? SkarKaz 279b.

»(ob-, u-)darować (a. obdarzyć), (ob-)darowany (a. obdarzon(y)) darem« [szyk zmienny] (10 : 9): PatKaz II 28v, 77v; RejPos 67v; Iż Pan Bog ſpráwyedliwy dáruie nas wiecżnymi dáry/ to ieſt/ ſpráwiedliwością ſwą/ odpuſzcżeniem grzechow/ y żywotem wiecżnym. LubPs V2v marg; KrowObr 148; Mącz 275b; RejPos A3, 144, 171v, 263v; RejPosWiecz2 95; RejZwierc [283], 93v, 210, 254v; WujJud 209v; RejPosRozpr c3; CzechRozm 111v; Rácżże nám BOże vżycżyć/ tego z miłośći doſtąpić/ y dáry ſwemi obdárzyć/ ábyſmy tobie godnie/ poddáli ſię pokornie. ArtKanc S4v.

»dar (roz-, od-, przy-)da(wa)ć; dar (na-, po-)dan(y)« [szyk zmienny] (62; 21): BierEz L, L3, P3v; OpecŻyw 12, 96, 177 [2 r.]; PatKaz II 49v [2 r.]; KlerPow 2; KlerWes A2; SeklKat K2v, P2v, P3, P4v; KromRozm III H [2 r.], M5; KrowObr 55v, 68v, 82, 148, 148v (8); RejWiz 32; Leop Sap 3/14; BibRadz Gen 3/1, Sap 3/14, Eph 4/8; BielKron 194v, 458v; Przez Kápłaná Bog ludźiom dáry ſwé dáie. OrzQuin X4 marg, X4, N3; GórnDworz Ff; Wielkie dáry dáie nam Pan/ ktorych swiát dáć nie może. RejPos 184v marg, 205v; HistLan D2v; RejZwierc 193v; Bo Pan Bog gotow ieſt dáry ſwoie dáwáć káżdemu/ ktory cżyni co nań zależy/ á powołánia, ſwego pilnie przyſtrzega. WujJud 210, 39v; WujJudConf 251 v; MycPrz I A4v; wezmićie ſobie zá wzor Chriſtuſá/ Bo ten cżem mu więtſze Bog dáry dawał/ temſię więcey vniżał BudNT Kk3; CzechRozm 14; ModrzBaz 65v; Oczko A3v; SkarŻyw 259, 260, 262, 325 [2 r.], 384, 593; NiemObr 49, 94; Lecz ieſli mię chceſz pytáć o rymy moie/ Którym boginié dáry przydáły ſwoie/ Wiédz iżem śmierći znikłá KochFr 65; BielSjem 2; ArtKanc E14, E20, K8, K8v; ZawJeft 19, 31; KochFrag 22; LatHar 36, 484, 575, 617; WujNT 80 [2 r.], 425, 442 marg, 673, Eph 4/8, k. Yyyyy2; SkarKaz 119b, 314a; VotSzl D3; O złota cnoto/ komu dar ſwóy vſkárbiony Wręce oddaſz? GosłCast 56.

»(roz-)szafować dary (A, I)« [szyk zmienny) (12): RejJóz E2; BielKom G6v; Ieſliś ná co przełożon vżywayże miáry/ Abyś mądrze ſzáfował ony Boſkie dáry. RejWiz 50v; áby Król Polſki dobrze dármi Bożymi w Króleſtwie ſwym ſzáfował/ á oné dáry fam w ſobie wſzyſtkie zámknióné miał OrzQuin Fv; RejAp Gg; RejPos 137v, 162, 205v; RejZwierc 74, 94; O Wſzechmogący Pánie co wſzytko ſpráwuieſz/ A rożlicżnie nam grzeſznym dáry ſwe ſzáfuieſz ArtKanc K17v; LatHar 284.

»darow użyczać, użyczenie; dar użyczony« [szyk zmienny] (5 : 1; 3): Abowiem prośimy Páná Bogá iżby on ſam dárow ſwoich nam vżycżył/ álbo nas od złych przygod wyzwolił KuczbKat 365; BudNT c2v; CzechRozm A4v, 224, 224v, 249v; NiemObr 49; Phil I2; [Pan Bóg] dárow ſwych vżycza káżdemu iáko chce. WujNT 610.

Wyrażenia: »dar od (a. z) (Pana) Boga« [w tym: mieć dar(y) od (a. z) Boga (10), dar(y) od Boga (na-)dany(e) (10)] (30): BielKom E; KrowObr 55v, 139, 223, 224v; Bo nam ná to nádáne ty od Bogá dáry/ Bychmy ich vżywáiąc náwſzem ſtrzegli miáry. RejWiz 32; BibRadz I *4v, Gen 3/1; OrzRozm Q2v; RejPos 148; KuczbKat 250; RejZwierc [193]v; WYznawamy y to/ że ći ktorzy dar ten od Páná Bogá máią áby mogli bez żony żyć [...] tákowi mogą Pánu Bogu w tymże powołániu ſwoim ſłużyć WujJud 209; CzechRozm 224v, 65v; Oczko A3v; SkarŻyw 211, 310, 574; NiemObr 24, 49, 94; BielSen 5; ArtKanc E20; Phil I 2; káżdy ma właſny dar od Bogá [unusquisque proprium donum habet ex Deo] ieden ták/ á drugi owák. WujNT 1.Cor 7/7 [przekład tego samego tekstu KrowObr 223, KuczbKat 250], s. 3; wolał [Mojżesz] tablice one potłuc/ á niżli obżercom y niepoſzczącym zakon ktorego on poſtem doſtawał/ ták drogą rzecz/ y táki dar od Bogá oddáwáć. SkarKaz 119b; VotSzl D3; Im dáry w człowiecze od Bogá więtſzé, tym drożſzé y rzedſzé GosłCast 3.

»dar boży (a. boski), Boga« [w tym: z daru bożego (a. boskiego) (21)] = donum a. gratia a. munus Dei Vulg [szyk 262 : 32] (293 : 1): Ienżes rzecżon pocieſſyciél/ Darów boſkich nadarzyciél OpecŻyw 177, 13v, 49v, 175v; PatKaz I 17; PatKaz II 28v, 49v [2 r.], 77v; PatKaz III 105; RejPs 67v; SeklWyzn F, 2v, f3 [3 r.]; RejKup a6v, h3; vfanié wmiłośierdźiu bożym/ iest dar boży MurzHist O4v, B4v, O3v, Qv; MurzNT Luc 21/4; KromRozm II e2, p3; KromRozm III F3v, F5v, N2v; Kto wdzyęcżen Boſkich dárow/ na mále przeſtawa BielKom C, C6v, E, G5; GliczKsiąż A4, P7; LubPs R4, Y6v marg, cc6 marg; KrowObr 45v, 53 [2 r.], 59v, 139 [2 r.], 148 (9); Strzeżże pilnie w ſwym ſtanie s pocżćiwoſcią miáry/ Bo tho wierz mi nie zyemſkie ále Boſkie dáry. RejWiz 99, 2, 11, 50v, 56; Leop A3v, Eph 2/8; RejZwierz 20; BibRadz I *3v, *5, *5v, Ioann 4/10; OrzRozm A3v, P4v [2 r.], P4v marg; BielKron 14, 60, 79v, 80v, 123 (8); KochSat B4; KwiatKsiąż F2; Mącz 206d, 454c [2 r.]; OrzQuin Fv, F3, G3v, O4, Q; Prot Cv; GórnDworz B7v, D3v, M2v; RejPos 123; BiałKat 158v, 316, 373v; KuczbKat 80, 250; RejZwierc A5v, 34v [3 r.], 64v, 65, 69 (21); WujJud A3v, 39v, 104v, l08v, 113v (14); WujJudConf 91v, 98, 108v, 179v; BudBib Sap 8/21; MycPrz I A2; BiałKaz F2v; BudNT Act 8/19 [20]; CzechRozm 201, 209, 213 marg, 216v, 226, 263v, 268v, **5v; ModrzBaz 12, 30, 38v, 52v, 139v; SkarJedn A5v, A6v, 270, 347; Oczko 24; KochPs 89; vżyway á nie zákopyway dárow Bożych SkarŻyw 235, A4v, 25 marg, 26 [2 r.], 30 (45); CzechEp 14, 28, 91, 131, 164, 427; CzechEpPOrz **2; GórnRozm E2v [2 r.], M4v; ReszPrz 81, 88; ArtKanc H6, H7, H17v; GórnTroas 73; KochFrag 22; LatHar 19, 36, 110, 187, 251 [2 r.] (14); KołakCath B2v; Proroctwo ieſt iednym dárem Bożym WujNT Bbbbbb2v, 51, 108, 108 marg, Act 8/20 (26); WysKaz 4; SarnStat 48 [2 r.], 380, 862, 863; SiebRozmyśl A; PowodPr 34; SkarKaz 41a [2 r.], 80b, 83b, 312b, 347a (12); ná dobrym vżywániu dárow miłego Bogá y ſkárbow oyczyſtych wſzytko należy VotSzl D4; Virtus cum fide donum Dei. Cnotá z wiárą dar Boży. CzahTr Dv; SkarKazSej 657a, 666b [2 r.]; KlonFlis D3.

»dar (Pana) Chrystusow« (7): Ale káżdemu z nas dáná ieſt łáſká wedle miáry dáru Kryſtuſowego. BibRadz Eph 4/7 [przekład tego samego tekstu WujNT], 2.Cor 5 arg; RejPos 94; z których ich ſpráw y piſmá poznáć możeſz: iákie tám vżywánie tych nadrożſzych dárów páná Chryſtuſowych/ tych ś. Sákrámentów. BiałKat 121; SkarŻyw 398, 560; WujNT Eph 4/7.

»dar nad dary, darmi« (1 : 1) ktory ięzyk mądrę[!] mowny/ ieſt dar od Bogá nád wſzytkie dáry. OrzRozm Q2v; Dar nád dármi Bożymi thu y ná onym świećie/ Królewſki ſtan ieſt. OrzQuin Q.

»dawca darow« (2): ArtKanc H12v; Przydź dawco dárow ſwoich/ Swiátłośći wnętrznośći moich. LatHar 367 [przekład tego samego tekstu ArtKanc H12v].

»dar(y) Ducha świętego« [w tym: siedm darow Ducha św. (8)] = gratia Spiritus sancti Vulg [szyk 56 : 1] (57): PatKaz II 49v; PatKaz III 94, 111v, 126v; LubPs A3, A5, P5 marg, Z3; Wiárá krześćiáńſka ieſt dar Ducha Swiętego KrowObr 55v marg [idem Vu2], 53v, 55v, 59, Vu2; Leop Act 2/38; BibRadz Is 10 arg, Ioel 3/18, Luc 24/49; [kapłan] kropi ſiedḿ kroć onego ocżyſcionego cżłowieká. To ieſt/ wlewáiąc weń á vtwirdzáiącz w nim ſiedḿ dárow Duchá s. y ine błogoſławieńſtwá RejPos 47, 185 marg, 186, 210v, 2l5, 228v: BiałKat 198v; GrzegŚm 56; KuczbKat 65, 70 [2 r]; WujJud 39; WujJudConf 32v, 39; wierni w dzyeń ſwiątecżny w Ieruzalem przyięli dar Duchá ſ. y rozmáitemi ięzyki mowili rzeczy wielkie o Bodze RejPosWstaw [1433], [1433]v [2 r.]; BudBib b3; CzechRozm 14v, 257v, 267; SkarJedn 300, 347; SkarŻyw 136; ArtKanc H13v; Siedm dárow Duchá S. Mądrość/ rozum/ rádá/ męſtwo/ vmieiętność/ pobożność/ y boiaźń Páńſka. LatHar + + 8v, 34, 58, 509; Y zdumieli ſię oni ktorzy byli z odrzezánia wierni co z Piotrem przyſzli; iż też ná Pogány dar Duchá S. był wylan [in nationes gratia Spiritus sancti effusa est] WujNT Act 10/45, s. 354, 387, Act 2/38, s. 576, 608, 608 marg, 866; namilſzy odkupićielu [...] oświéć mię śiedmią dárów Duchá świętégo SiebRozmyśl Cv; SkarKaz 516b; CzahTr B2v; rychleybyśćie z wáſzych ſeymow poćiechę náleźli/ płácząc zá grzechy/ biorąc przenaświętſze ćiáło Chryſtuſowe/ w ktorym boſtwo y Duchá ś. dáry przebywáią. SkarKazSej 661a.

»dary duchowne (a. duszne)« = gratia, spiritalia Vulg [szyk 10 : 8] (18): A iuſz to barzo źle/ gdy Bóg od nas duchowné dary odyimuie MurzHist Pv; BibRadz I *7; RejZwierc 266; Iákoż y inſze wſzyſtkie dáry duchowne/ BOg ſam przez iednegoż Chriſtuſá ná nas wſzyſtkich wylewa CzechRozm 190v; A iż Pan Bog tych ktorzy dlá niego świeckie y krotkie dobrá opuſzczáią/ duchownymi dáry opátruie SkarŻyw 580, 535; CzechEp 368; NiemObr 45; LatHar 673; iák ćiáło droſzſze nád ſwoie odźienie/ Y Niebo iáko rozne od tey grubey źiemie. Ták z wnętrzne one duſzne á ſtátecżne dáry/ Nie mogą mieć z wierzchnemi wagi áni miáry. KołakCath C3; WujNT 28 marg, 1.Rom 1/11, 1.Cor 12/1, 14/1, 12, s. 614 marg, 789, Yyyyy2; SarnStat 986.

»dary duchowne« = odpusty (1): Dokupowánie pieniędzmi dárów duchownych/ które my odpuſti zowiemy Mącz 394b.

»dary kościelne« (2): Do tych [kościołów] wſzyſcy chodźić powinni/ ktorzy chcą być vcżeſtnikámi tych to dárow kościelnych/ z vpokorzeniem y ſkruchą przeroſłym ſercem wyſpowiadawſzy ſię grzechow ſwoich. ReszList 157; WujNT 232.

»dar łaski (bożej)« [szyk 16 : 2] (18): PatKaz III 96; WróbŻołt 117v; Leop Eph 3/7; Rzekł iemu pan Pożegnányś ty Euſtáchi/ żeś przyiął wodę y dar łáſki mey/ iużeś zwyćiężył diabłá HistRzym 128; BiałKat 243v; KuczbKat 20, 145; CzechRozm 59; Lecż pocżekay mężu S. vcżći ćię Pan Bog więtſzymi łáſki ſwey w męcżeńſtwie dáry. SkarŻyw 356; CzechEp 295; ArtKanc M16; GrabowSet Tv; LatHar 483, 483 marg; obietnice iego w Chriſtuſie Ieſuśie Przez Ewángelią: Ktoreiem ſię sſtał ſługą wedle dáru łáſki Bożey [donum gratiae Dei] WujNT Eph 3/7 [przekład tego samego tekstu Leop], Zzzzz4; SkarKaz 457b, 577a.

»marsowe dary« (1): [D]áłáć też Pállás męſtwo y Marſowe dáry/ Aby bronił Oycżyzny y Poẃſzechney wiáry. StryjWjaz Av.

»dar nadprzyrodzony« (1): Láſka dar Boży nádprzyrodzony/ ktory nas Bogu wdzięcznymi cżyni. WujNT Zzzzz4.

»dar niebieski, z nieba« = donum caeleste Vulg [szyk 17 : 3] (18: 2): OpecŻyw 174v; MurzHist P, R4; wiárá prawdziwa krześćijáńſka [...] ieſth dar znieba dany od Bogá KrowObr 55v; K temu ieſzcże/ kiedyby przez Krzeſt/ okrom dárow niebieſkich ktorymi śie duſzá śláchći/ były też y dobrá ćieleſne przydáne. KuczbKat 140, 20, 85; Bo Bog ſam wiárę iáko dar ſwoy niebieſki [..,] w ſerća wlewa. SkarŻyw 153, 25, 26, 262, 593; CzechEp 270; KochFr 125; KochMRot C2v; Boże [...] day nam to/ abyſmy [...] świeckimi rzeczámi gárdźili/ á z vczeſtnictwá niebieſkich darow wiecznie ſię weſelili. LatHar 451, 596; WujNT Hebr 6/4; SkarKaz 206b.

»dary nie przepłacone« [szyk 3 : 2] (5): RejPos 184v; ArtKanc K12; WDźięczné ſłoneczné koło/ któré ſwoié dáry Nieprzepłáconé/ dáieſz nam záwſze bez miáry ZawJeft 31; Day nam też Pánie że [...] twe bacżemy Dáry nie przepłácone/ Ták przy nas/ iák y od nas odłącżone. RybGęśli D2, Dv.

»osobliwy (a. osobny) dar« [szyk 29 : 6] (35): GlabGad P8v; RejPs 67v; SeklWyzn F, f3; BielKom C4, D7v, E; A wſzákoż miła cnotá/ y w ſukience ſzárey/ Kto iey pilen/ ma záwżdy/ oſobliwe dáry. RejZwierz 115v; BibRadz I *5; BielKron 466; Mącz 206d; KuczbKat 140, 355; BielSpr 66v; ModrzBaz 12; Dar oſobny miał iſz ſię go Pánowie wielcy bali. SkarŻyw 574, 124, 374, 374 marg, 388, 574; CzechEp **2, 49, 131; NiemObr 36, 37 [2 r.], 49 [2 r.]; Małżeńſtwo porządne ſam Pan Bog łącży z dárámi oſobliwemi. WerKaz 303 marg; LatHar 251; WujNT Cccccc4; SkarKaz 41a, 577a; SkorWinsz A3.

»dar pański« [szyk 22 : 3] (25): Ten ku tem darum pańſkiem/ był téſz obdarzon od pana Boga żonką cnotliwą i dźiatkami znią niegorſzemi MurzHist B4v, R4v; MurzNT 13v; BielKom G5v; Zá hoyne dáry Páńſkie iákąchmy powinni cżynić chwałę Pánu ſwemu. LubPs Pv marg, ggv; BielKron 142v; RejPos 24v, 83, 123v, 157, 194 (8); Ale cżłowiek poważny á cnotámi ozdobiony ieſt nieco ku Bogu podobny ſpráwámi ſwemi/ á thák ony Páńſkie dáry cżynią mu iákąś powagę w ocżoch iego RejZwierc 135v, B3, 74 [2 r.], 106v, 135v, [193]v [2 r.]; SkarŻyw 312; KochSob 59.

»dary przyrodzone, przyrodzenia« (3 : 1): KwiatKsiąż Q2v; cżęſtokroć w ludziech niziuchnego ſtanu/ widuiemy wielkie á przednie dáry przyrodzone. GórnDworz D3v, Ff; BielSat D3.

»siedmioraki dar« [szyk 7 : 2] (9): OpecŻyw 177; koſcioł poſpolicie Duchowi ſwiętemu przywłaſzcza ſiedmiorákich dárow ſzáfárſtwo RejAp F2v, 49; RejPos 185; Thyś śiedmioráki dar iſtny/ pálec Boży práwey ręki/ Oycowo ſłowo obiawiaſz/ ty ięzyki ſam wznawiaſz. ArtKanc H6; Opátrz w ćiebie wierzące Y w tobie vfáiące/ Dáry śiedmiorákimi. LatHar 367, 34, 509; WujNT 841.

»szczodromietne dary« (1): Iáko hoyni Bogowie/ gdy ſczodromietnémi Ná ten świát miecą dáry/ rękomá świętémi. GosłCast 37.

»święte dary« [szyk 4 : 2] (6): Strzeſz byś twą niewdzięcznośćią/ y Páná y dárow ſwiętych iego/ ktorych nam przez ſlowo ſwe ſwięte użyczáć raczy/ nieutráćił. Leop A3v; RejAp 34v; Drugie/ ábychmy nie gárdzili swiętemi dary iego RejPos 82, 137, 185v; RejZwierc 266.

»wieczne (a. wiekuiste) dary« (5): bozey matky maryey ſthworzenye a począczye chwalmy aby od yey ſyna vyeczne dary wzyącz byſmy mogly. PatKaz I 3; LubPs V2v; RejZwierc 68v; Do ćiebie/ ktory prośbámi ludzkiémi Nie gárdźiſz/ przydą wſzyſcy co po źiemi Okrągłéy chodzą/ vczeſnicy wiecznych Dárów ſłonecznych. KochPs 92; LatHar 436.

Szeregi: »dary i (albo) błogosławieństwa« [szyk 4 : 2] (6): RejAp 6v; A ktokolwiek vwierzy á okrcżon będzie [...] wſzytki ty błogoſłáwieńſtwá y ty wſzytki dáry odzyerży/ kthore ſą wſzytkim wiernym zgotowáne RejPos [136]v, [137]; ále ty wſzytki dáry y błogosłáwieńſtwa ośięgnieſz/ ktore Pan Bog świętym Krolom [...] zupelnie iśćić racżył. WujJud B2v; SiebRozmyśl A; SkarKaz 579a.

»cnoty i dary« [szyk 6 : 1] (7): SkarŻyw A4v, 534, 535; [św. Eucharystia] cnot y dárow Boſkich przymnaża LatHar 187; ták kto z Pánem tym/ cnot y dárow pełnym/ cżęſto przebywáć/ [...] będzie/ łácniuchno ſię ná wyſokie á okázáłe cnoty zdobędzie. LatHar 204, 232; WujNT 540.

»datek i dar« (1): Wſzelki datek dobry/ y wſzelki dar doſkonáły [omne datum optimum et omne donum perfectum]/ z wyſocza ieſt/ sſtępuiący od Oycá świátłośći WujNT Iac 1/17.

»dobra i dary« [szyk 1 : 1] (2): iż tey świątośći mocą [chrztem św.]/ nietylko wyzwoleni od złośći [...] ále też oſobliwymi dobry y dáry pomnażáni bywamy. KuczbKat 140; LatHar 2.

»dar, (a, abo, i) dobrodziejstwo« [szyk 10 : 2] (12): KrowObr 53v; Co ieſli nie będzye dáru á dobrodzieyſtwá Duchá ſwiętego [...] w niwecżby ſie wſzytki rádośći náſze obróciły. RejPos 142, 24v, 135v, 136v, 142, 215v; Bowiem iáſnie y ſzcżyrze wyznawamy/ że Kryſtuſá Páná mamy z námi/ áby on dáry y dobrodźieyſtwa ſwoie w tey ſpołecznośći świętey ſwoiey dawał. WujJudConf 251v; RejPosWstaw [212]v; LatHar 71; WujNT przedm 28, s. 425.

»(nie) łaska, (a, ani, i) dar« [w tym: z łaski i z daru (8), za darem a łaską (1)] [szyk 27 : 8] (35): PatKaz II 49v [2 r.]; TarDuch D2v; Niewymowna łaſkę/ y dary obieczuie pan Bog tim/ ktorzy wyznawaią ymię iego SeklKat F4; KromRozm III Hv; BielKom D6, G5v; KrowObr 59; BibRadz I *7; Gdzye ſnadź ten ktory nie ieſt obiaśnion łáſką a obiecánym dárem iego ſwiętym/ mnimałby áby tho byłá iáka fábułá ábo przypowieść RejPos 340v, 228v; BiałKat 158v; KuczbKat 65, 155; WujJud 108v; RejPosWstaw 22; CzechRozm 59; KarnNap A2; SkarŻyw 260, 535; CzechEp 295; WerGośc 270; ArtKanc M2; O Namilſzy IEzu/ Boże moy/ dźiękuię tobie/ zá wſzelkié łáſki y dáry LatHar 42; ábyſmy w dárách y łáſkách duchownych [...] nie mniey ſobie ważyli vbogiego y ſługę/ iáko y bogátego/ kśiążę y ſzláchćicá WujNT 789, 28 marg, 259, 443, 519 (8); SkarKaz 349b, 351b.

»moc i dary« [w tym: z mocy i z daru (1)] [szyk 3 : 1] (4): WróbŻołt 117v; Abowiem ná on tzás Pan Kryſtus dał był moc oſobliwą y dáry/ áby cudá widome przed wſzyſthkimi ludzmi tzynili KrowObr 82; NiemObr 46; WujNT 387.

»przymioty i dary« (2): mądrość/ ácz podleyſza ieſt [...] więtſza iednák nád inſzé wſzyſtkié przymioty y dáry/ ktoré ſie w człowiecze okázuią. OrzJan 92; GrabowSet A3v.

»dary i przywileje« [szyk 3 : 2] (5): O wielkié dary ij przywileie dáł pán bóg temu ſwiętemu/ o ktorych iá tu vmyſlu niemám powiedatz. OpecŻyw 12; Tákiemi przywileymi y dáry opátrzywſzy przodki náſze: prowádził ich P. Bog do páłacu dla nich oſobliwie zbudowánego: to ieſt do Ráiu SkarŻyw 260, 259, 262; SkarKaz 577a.

»dar, (a, i) upominek« [szyk 13 : 4] (17): ten oſobny dar y vpominek podan ieſt [narodowi Polskiemu od Boga\ BibRadz I *5; O wielkieſz to á iſcie zacne vpominki á nie przepłacone dáry nam ten miłościwy Pan á dobrotliwy Ociec náſz obiecuie RejPos 184v, A3, 171v, 205v, 206 [2 r.], 263v (14); RejZwierc 28v, 254v.

Przen: O znikomości daru szczęścia (1): Wiernie Poétá ſtáry/ Wyłożył nam te dáry/ Abyśmy ſię ſtrzegli cżáſu zły przygody/ Bo nas nikt nie rátuie gdy nábędźiem ſzkody. CzahTr I.
Wyrażenia przyimkowe: »z daru« = przez dar (44): gotowam iá z daru twégo/ nie tylko zoſtatz ſirotą po tobie/ ale ij vmrzetz dlá tych/ dlá ktoryches ty vmarl. OpecŻyw 173v, 8v, 11v; BielKron 97v; Iáko ná przykład/ z dárow onych oſobliwych/ ktorych vcżeśnikiem miedzy inſzymi mnogimi był Piotr y Páweł/ byli też y inſzy wybráni ku wierze przywiedzeni y oſwieceni CzechRozm 190v; ArtKanc A5, N8; áby zá oſobliwą obroną y pomocą twoią/ to wſzytko co z dáru twego przed ſię wźięli/ álbo obiecáli/ ochotnie wypełnili LatHar 628, 182, 400, 494, 564, 627; Ná tychże ſię y my koniách y wozách tám puſzczaymy/ ktore z niebá y od niego z dáru iego mieć możem/ zá ſtárániem náſzym. SkarKaz 246b; SzarzRyt B2. Cf »dar boży«, »łaska a dar«, »moc i dary«.

»za darem« (6): powiedaią że winę na tym ſwiecie odpvſci/ ale mękę na onym ſwiecie mvſi odcirpieć/ albo za darem kto iny mvſi doſić vcżynić, a to falſz. SeklWyzn G; wſobotę zidzmy ſię ná iutrznią do S. Piotrá/ ktory modlitwy/ poſty/ y iáłmużny náſze/ ſwoią modlitwą wſpomoże/ zá dárem Páná náſzego Iezuſa. SkarŻyw 320, [236]; [prośimy] ábyś ty żá tákiemi dáry któré maſz/ tych trzech rzeczy bronił. OrzJan 100, 92. Cf »łaska a dar«.

a. Zdolności do czegoś, talent, zalety umysłowe i duchowe (103): KlerWes A2v; RejKup aa4, Dd4v; KromRozm I E3; BielKom D7v [2 r.], E2, E8, F5v; GroicPorz C4; SeklPieś 19; KrowObr 82, 224v; OrzRozm Q2v marg; BielKron 23v; GórnDworz D2, I4v, Gg4v; HistRzym 66; RejPos 156, 201v; PAn Bog ná niebie nád wſzyſtki ofiáry/ Spráwiedliwość ma nawdzięcżnieyſze dáry. RejZwierc 211v; Kto chce tedy dobrym mężem być/ muśi thy rzecży w ſobie mieć: Rozumem ſie ſpráwowáć/ Náuką nieprzyiaćielá przechodźić/ doświádcżeniem rádźić/ bo ſie żadny z tymi dáry z mátki nie vrodźi BielSpr b3, b4; te dźiśieyſze rozumy/ náuki/ dowćipy/ kráſomowſtwá/ dzielnośći Polakow náſzych/ bez wątpienia ſą dáry Boże [...] ktorymi dáry náſzá Polſká/ przedtym máło znáioma/ dźiśia iuż v inſzych narodow ſłynie WujJud A3v; BiałKaz Kv; BudNT 1.Cor 12/30 [31]; CzechRozm 13; Opátrzył ich Iupiter dobrocią bez miáry/ Prawdę tákże vprzeymość máią z dawná dáry PaprPan M4; ModrzBaz 45v [2 r.], 57v [2 r.], 68; ále ſkoro w ręce tey śioſtry/ ná Eufrázyą vkázuiąc/ wpádło/ ták ozdrowiáło. Poznáłá ſtárſza iſz y takiemi dáry Pan Bog ią vcżćił SkarŻyw 226; Wcżyſtośći ćieleſney ták ſię kochał/ iſz ieſzcże młodziuchnym v rodzicow będąc/ w kośćiele S. Micháłá ták pilnie o nię prośił/ iſz mu ſię zdáło/ że tego dáru pewien był od Páná Bogá. SkarŻyw 411, 259; do ożenienia/ Nie ſtanu wyſokiégo/ nie dobrégo mienia: Náwet áni głádkośći ták wam ſzukáć trzebá/ Iáko wſtydu/ á cnoty/ dárów przednich z niebá. KochDz 104, 105; BielSjem 11; Stráćiliśmy nadrożſzy dar niewinność y świątość/ w Ráiu od rodźicow náſzych przez Szátáńſką chytrość ArtKanc L7v, N9v; LatHar 35, 406; WujNT 402; CzahTr Bv; SzarzRyt D3.

dar czego (44): dár boſkiego widzeniá/ przychodzi z wiary OpecŻyw 187; Dar vzdrawiánia ieſzcze ná on cżás był w koſciele. BibRadz 128 marg, 128 marg; RejPosRozpr c2; BudNT 1.Cor 12/30; CzechRozm 186; Miał od P. Bogá wielki dar zmiękcżenia ſercá y łez nabożnych SkarŻyw 291; Máiąc [...] niektory dar lecżenia krzyżem S. wielką wtym pokorę záchowáłá SkarŻyw 581, 118, 291 marg, 509, 574, 580 (15); LatHar 628; Chrześćijánie [...] ten dar cudow mieć mieli/ ná zbudowánie y pożytek wſzytkich. WujNT 186; Pokázuie iż dar ięzykow/ ieſt podleyſzy niżli dar proroctwá/ to ieſt wykłádánia piſmá y náuki. WujNT 611, 40, 72, 486, 566, 1.Cor 12/28 (21); WysKaz 8.

Zwroty: »dać dar, dar dany« [szyk 3 : 2] (3 : 2): dáry ludźiom od Bogá dáne/ ieſli pilnośćią bywáią ćwicźone/ stwierdzáią śię y mnożą ModrzBaz 9, 9; SkarŻyw 312, 581; Dar vzdrowienia dáie Apoſtołom. WujNT 40.

»daru dostać« (1): Potym Romuáldus do miáſtá Párentium záiechał/ y tám ná puſzcży trzy látá zámkniony mieſzkał/ y dziwney świátłośći wrozumieniu piſmá y pſalmow/ á dáru płácżu nabożnego/ doſtał. SkarŻyw 574.

Wyrażenia: »dar boży« (3): BielKom C4; káżdy Pátryey ſwey y bliźniemu ſwoiemu wedle dáru Bożego powinien być pożyteczny GroicPorz A3v: Táił dar Boży lecżenia. SkarŻyw 593 marg.

»cudowne dary« [szyk 2 : 1] (3): W pierwſzym onym kośćiele Apoſtolſkim Chrześćijánie przyiąwſzy Ducha ś. bráli záraz cudowne dáry iego: á zwłaſzczá iż mowili nowymi ięzykámi ktorych pierwey nie vmieli/ y prorokowali/ y piſmá wykłádáli. WujNT 614; Korynthiánie/ áby ſię z tym cudownym dárem ięzykow pokazáli/ rádzi ná tych rozmowách ięzykow obcych á nieznáiomych vżywáli WujNT 615, 614.

»dar do kazania, kaznodziejski« [szyk 3 : 1] (3 : 1): A widząc Papieſz iſz cżłek vcżony á w piśmie S. bárzo biegły/ á dar ma známienity do kazánia [.,,] vczynſł go káznodzieią Chryſtuſowym SkarŻyw 517; Káznodzieyſki dar iednemu vprośiłá chcąc duſze przezeń pozyſkować. SkarŻyw 581, 312, 581.

»darem obdarowany (a. obdarzony)« (2): OpecŻyw 187; Zwano też niekiedy Prorokmi męże mądre á bogomyſlne/ oſobliwym dárem wykłádánia piſmá obdárowáne RejPosRozpr c2.

»dar osobny (a. osobliwy)« (3): BielKom C4; RejPosRozpr c2; Dar oſobny w vpominániu y káraniu SkarŻyw 310 marg.

Szereg: »dary i powołania« (1): KOmu Pán Bog daie dáry y powołánia do kazániá [...] niech obacży/ iáko wiele mogą ná odmienienie y wzruſzenie ſerc ludzkich słowá Boże SkarŻyw 312.
3. W funkcji przysłówka (16):
a. »darem« = darmo, za nic, bez wynagrodzenia, w ofierze; gratis PolAnt (14): Nie znáczy ſię thu áby Abráhám ſobie ſam przez ſię miał zásłużyć tho błogoſláwieńſtwo gdyż mu było ták dárem obiecáne ieſzcze przed tym niż ſię Izáák vrodźił. BibRadz Gen 22/16; BielKron 123; WujNT 324; Nuż Więc káżda duſzo co was w mieśćie Dárem ſwemu Panięćiu co możećie nieśćie. RybWit B3v.
Przysłowie: bibl. dáremnieśćie wźięli/ dárem dawayćie. [gratis accepistis, gratis date] BibRadz Matth 10/8.
Zwrot: »darem da(wa)ć« [szyk zmienny] (4): milſze mi to [królestwo'] będzie ktorego mocą doſtánę/ niżli to ktore mi darem daſz BielKron 242v, 36; BibRadz Matth 10/8; dárem dałem wam ofiarownictwo á przeto obcy przyſtępuiący zábit będzie. BudBib Num 18/7.
Szeregi: »dobrowolnie a darem« (1): Vkázuie że wſzytki rzeczy dobrowolnie á dárem ſą im podáne/ á oprocz wſzey zasługi BibRadz 103v marg.

»(nie) za pieniądze, (ale, tedy) darem« [szyk 2 : 1] (3): LibLeg 7/37; Ktore [pisma starego i nowego zakonu] nie za żadne pieniądze/ ale darem ſą złaſki bażei[!] dane SeklWyzn f4v; BielKron 108v.

»darem a nie wiecznością« (2): Kſiążę waſze Zygmunt nieboſzcżyk dzyerżał darem a nie wiecżnośćią ty zamki przerzecżone/ iakoż y liſt iego thego poświadcża. BielKron 390v [idem] StryjKron 612.

b. »za dar« = darmo, łatwo, bez wysiłku (2): czo cżłowiek cżyni/ ſámo mu ták płynie/ á iáko zá dar/ bez wſzelákiey pracey/ y zdobywánia przychodzi. GórnDworz E7; bo ieſli ći bez rozmyſłu/ á iáko zá dar/ w rozmowie krotochwilney ták mowić mogli/ czoż kiedy do rozmyſłu/ á ſtátecżnych rzecży przyſzło. GórnDworz V4v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Wymáwiáimy tedy i piſzmy á pán/ dáwá/ dár MurzOrt Bv.
*** Dubia [Przekład tego samego tekstu biblijnego: Ascendisti in alium [...] accepisti dona in hominibus Ps 67/19] (8): Wſtąpiłes miły panie na wyſokoſc wźiąwſzy z ſobą iętce [...] A wziąłes dary wielkie w ludziach. WróbŻołt Ps 67/19; On wſtąpił z wyęźńmi ſwemi áż ná wyſokośći/ Wzyąwſſy dla ludzi dáry w wyelkyey obfitośći. LubPs P5; wſtąpiłeś ná wyſokość/ á wzyąłeś rozmáite dáry z ludu ſwoiego. RejPos 112v, 135, 135v, 136v [2 r.]; KochPs 98.

Synonimy: 1. a. poczta, podarze, pokłon; b. obiata; 2. łaska.

Cf DAROWANIE, DAROWIZNA, DAROWNICA

JW