[zaloguj się]
[pdf]

POKŁON (119) sb m

Pierwsze o jasne; -ón; -on- z tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja
sg pl
N pokłón pokłony
G pokłonu pokłon(o)w
A pokłón pokłony
I pokłon(e)m pokłonami
L pokłonie

sg N pokłón (28). ◊ G pokłonu (20). ◊ A pokłón (48). ◊ I pokłon(e)m (9). ◊ L pokłonie (3). ◊ pl N pokłony (1). ◊ G pokłon(o)w (1). ◊ A pokłony (8). ◊ I pokłonami (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

1. Pochylenie ciała, głowy, zgięcie kolana itp. jako wyraz szacunku, czci lub dziękczynienia (119):
Fraza: »pokłon bywa czyniony« (1): Innym też pokłon bywa czyniony. WujNT Xxxxx3.
a. Oddanie czci religijnej; też duchowy akt uwielbienia Boga; adoratio Cn (98):
α. Bogu judeochrześcijańskiemu (92): O byśmy táką wiárę ácż záwżdy/ ále oſobliwie przy ołtarzu mieli/ gdzie iey tákiey y pokłonu tákiego nawięcey vżywamy. SkarŻyw 28, 26, 27; LatHar 348; Mniemiał Korneliuſz/ żeby w Pietrze coś Bozkiego było: y przetoż ſłuſznie od pokłonu był pohámowan. WujNT 440, Apoc 19 arg, 22 arg, Xxxxx3, Bbbbbb, Bbbbbb4v; Przyimi pokłon ták iákoś przyiął od vczniow twoich SkarKaz 160b; Táiemnice Bożé [!] zákryte wiáry náſzey/ káżdy z nas lepiey wiárą zrozumieć/ lepiey pokłonem y dobrym żywotem wyznáć/ lepiey milczeniem niżli ſłowy vczćić może. SkarKaz 277b, 39a, 160b [2 r.], 277b marg, Oooo2b.

pokłon od kogo (3): SkarŻyw 301; Pokłon od trzech krolow. SkarKaz 160b marg, 353b.

pokłon komu, czemu (10): Mądra Helená/ ktora ná głowy krolewſkie krzyſz wſtáwiłá/ áby krzyżowi Chryſtuſowemu/ ná krolách pokłon był. SkarŻyw 398, 28 marg, 52, 70, 301, 325, [474]; LatHar 2; Pokłon P. Chriſtuſowi w Sákrámencie. WujNT 8 marg; SkarKaz Oooo2b. [Cf też Zwroty.]

pokłon czyj [= kto się kłania] (1): Vczyńże mię wolnym Pánie/ bomći wołał ná nie y przeſtrzegał ich/ [...] y modlitwá moiá y pokłon moy nigdy zá nie przed tobą nie vſtał. SkarKaz )(3.

pokłon czyj [= komu składany] [w tym: ai poss (4), G sb (1), pron poss (1)] (6): SkarŻyw 358; Wſtańćie/ iedźćie do pokłonu Syná mego [tj. Chrystusa]/ z vpominki tákiemi á tákiemi. SkarKaz 518a. Cf »pokłon boski«.

W połączeniach szeregowych (6): OrzQuin Y; WujJud 54; SkarŻyw 114; Y ſtądże kośćioł powſzechny czyni ten prawdziwy y potrzebny rozdział/ że ieſt iedná cześć/ chwałá ábo pokłon ſámemu Bogu właśnie náleżący WujNT 16; Nie nam Pánie/ nie nam/ ále imieniu wielkiemu twemu bądź cześć y chwałá y pokłon od wfzytkiego ſtworzenia ná wieki wiekow. Amen. SkarKaz 353b, 456a.

W formułach zakończenia tekstów religijnych (5): ná cżeść y chwałę Oycu Synu y Duchu S: iedynemu Bogu/ ktoremu pokłon ná wiek wiekom Amen. SkarŻyw 52; ná chwałę Iezuſowi Pánu náſzemu/ ktoremu z Oycem y z Duchem S. pokłon ná wiek wiekom Amen. SkarŻyw 325, 301, [474]; SkarKaz 353b.

W charakterystycznych połączeniach: pokłon odprawić (odprawować) (2), przyjąć (przyjmować) (6); pokłon [komu] należący, pokłon Bogu, Chrystusowi, ciału bożemu, imieniu wielkiemu, krzyżowi; pokłon na wiek wiekom (na wieki wiekow) (5); pokłon od wszytkiego stworzenia (2); pokłon przed przyjęciem [sakramentu]; pokłon przy braniu ciała bożego; pokłonu używać; do pokłonu jechać, przywodzić; od pokłonu być pohamowan; na pokłon budzić, pokłonem chwalić, czcić (uczczony) (3), wyznać; z pokłonem nawiedzać, ofiarować, przyjąć; przy pokłonie [co] ofiarować; w pokłonie pokora.

Zwroty: »pokłon odda(wa)ć (a. dać); [komu] pokłon oddawał się; oddawanie [czemu] pokłonu« [szyk zmienny] (7;1;1): OrzQuin Y; Oddawanie cżći y pokłonu temu Sákrámentowi. LatHar 195, 2, 198, 348; Y tym ſię lud on przyćwiczał/ [...] áby ſię mu [Bogu] zá to [wszystko co ma] pokłon powinny oddawał SkarKaz 39b, 316b, 514a; SkarKazSej 672a marg.

»pokłon (u)czynić; pokłon może być czyniony« [w tym: komu, czemu (27)] = adorare Vulg, Cn; prosternere se, supplicare Cn [szyk zmienny] (27;1): Záden onego Ciáłá [Chrystusa] nie pożywa/ áż mu pierwey chwałę y pokłon vcżyni. WujJud 241v, 49; Sámemu Pánu Bogu twemu pokłon cżynić/ á iemu ſamemu ſłużyć będzieſz. SkarŻyw 124, 27, 28, 68, 113, 545; LatHar 371; Vczniowie w Gálileiey pokłon czynią Pánu Chriſtuſowi. WujNT Matth 28 arg; Pokłon Aniołom y ludziom ś. może być czyniony. WujNT Bbbbbb, przedm 25, 33, s. 6 marg, Matth 20/20, 28/9 (16); SkarKaz 209b, 316a, 453b.

»pokłon wyrządzać [komu]« (3): Gdyż w Sákrámencie ieſt prawdźiwie Pan CHRiſtus/ [...] tedyć mu ſłuſznie á ſpráwiedliwie wſzeláką cżeść y pokłon wyrządzamy. WujJud 24lv; WujJudConf 62; To mieyſce nie tylko nie ieſt przeciw Kátholikom/ ktorzy ániołom y ludziom świętym przyſtoyną cześć y pokłon wyrządzáią: ále owſzem zá Kátholikámi przećiw haeretykom. WujNT 882.

Wyrażenia: »pokłon boski« [szyk 3:1] (4): Nic ſię oſobámi chlebá y winá/ y nie podobnośćią rozumu ludzkiego nie obrażáiąc/ winni ieſteſmy Boſki pokłon cżynić/ wiedząc iſz tám tenże ieſt Syn Boży Chryſtus Bog náſz obecny/ pod widomymi oſobámi SkarŻyw 28, 383; Dźiećiątko tyło v pierśi vbogiey mátki ná mieyſcu bárzo podłym widźieli [trzej królowie]: á iednák oku ſię odſtráſzyć y rozumowi świeckiemu od ták wielkiey wiáry y pokłonu BOzkiego nie dáli. SkarKaz 520a, 514a. [Cf też b. pokłon czyj WujNT]

»pokłon cielesny« [szyk 2:2] (4): WujJud 54; Boże day nam táką [płodną wiarę]/ á ſtrzeż nas owey niepłodney y gołey/ co y dobre vczynki y ćieleſne pokłony gáni. SkarKaz 520a, 454a, Oooo2b.

»duchowny pokłon« (1): Ten duchem y prawdą P. Bogu ſłuży/ ktory do duchownego pokłonu/ áby ſię prawdźiwym pokazał: ćieleſny przykłáda. SkarKaz 454a.

»pokłon niski (naniższy)« [szyk 1:1] (2): Táka wiárá y wyznánie przywodźi mię do niſkiego bárzo pokłonu SkarKaz 160a, 160a marg.

»pokłon powinny, przystojny« [szyk 3:2] (4:1): niewiem iáko możeſz weſołym ſercem á beſpiecżnym ſumnieniem/ tego dniá dárow y dobr Páńſkich vżywáć/ ktorego mu zá to/ coć z ſzcżodrobliwey ręki iego płynie/ iákożkolwiek nie podźiękuieſz/ y powinnego pokłonu świętemu máieſtatowi iego nie oddaſz LatHar 2, 239; ieſli Ian wiedział/ że to był nie Chriſtus ále ánioł: tedy przećię ſłuſznie chćiał ániołowi cześć y pokłon przyſtoyny vczynić WujNT 883; SkarKaz 39b, 316b.

Zestawienie: »Miejsce Pokłonu« = miejsce święte świętych w świątyni jerozolimskiej (1): Obrał tedy Pan Bog mieśce iedno/ áby ná nim dla ludźi mieſzkał/ y tam od nich pokłon przyimował [...]. Y przetoż mieyſce ono zwáne było Mieyſce pokłonu SkarKaz 39b.
Szeregi: »chwała i pokłon« (1): wiecżna chwałá y pokłon bądz tobie nieśmiertelny y wſzechmocny Oycże SkarŻyw 70. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»cześć i pokłon« [szyk 6:2] (8): Náśmiewáią ſie z nas [heretycy] iáko z báłwochwálcow/ że Krzyżowi ś. pokłon y cżeść cżyniemy/ ktorym ſie oni brzydzą. WujJud 49, 241v; ktoremu [Chrystusowi] z Oycem y z Duchem S. rowna cżeść y pokłon/ na wieki wiekow Amen. SkarŻyw [474]; LatHar 195 [2 r.], 348; WujNT 882, 883; [HerbOdpow Mm3v]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pokłon i (a) dar (a. podarek)« (3): IEzu naſłodſzy/ [...] rácz mię też tákim błogoſłáwieńſtwem opátrzyć iákimeś trzy krole obdárzył/ z pokłonem á táiemnic pełnymi dáry/ żłob twoy náwiedzáiące. LatHar 222, 273; SkarKaz 316b.

»pokłon i modła (a. modlitwa)« [szyk 1:1] (2): y przypadſzy do nog mátki oney/ [...] pokłon vcżyniwſzy y modłę/ wyznał Páná y zbáwićielá ſwego SkarŻyw 113; SkarKaz )(3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pokłon i ofiara(-y)« [szyk 2:1] (3): Co ludźi w tey klątwie chodźi/ á nie czuią ſię iáką z tego vtrátę máią/ iż tobie pokłonu y ofiary nie czynią. SkarKaz 316a, 316b; Ofiary y pokłonu P. Bogu w niezgodzie oddáwáć nie możem. SkarKazSej 672a marg.

»pokłon a (i) służba« (2): iemuſz [Bogu] pokłon y ſłuſzbá wiekuiſtá od wſzytkiego ſtworzenia/ ná wieki wiekow Amen. SkarŻyw 301; SkarKaz 520b.

»pokłon abo uczciwość« (1): Mam oſłá domá/ niedam mu trzy dni ieść: á potym ſtánę z owſem/ á ty ſtań z tym co zowieſz ćiáłem Bożym: ieśli ośieł opuśćiwſzy owies/ vcżyni iáki pokłon ábo vcżćiwość Bogu twemu/ iá vwierzę. SkarŻyw 545.

»pokłon i (u)padanie« (2): Bo Abráhám iednákiem pokłonem y padániem áż ná ziemię/ czćił y Bogá/ y ánioły/ y ludzie. WujNT 456, 848.

Wyrażenie przyimkowe: »z pokłonem« (3): Rácż przyiąć wdźięcżnie/ y te máłe podárki moie przerzecżone/ z powinnym pokłonem/ y wyznániem prawdźiwego Boſtwá y Cżłowiecżeńſtwá twego LatHar 239, 222; SkarKaz 210b; [dla tego z Pokłonem/ y z nawiętſzą cżćią PAná náſzego IEſu Chriſtá/ Ciáło iego przymuiemy. HerbOdpow Mm3v].
W przen (1): Poſtawmy w nim [kościele serdecznym] ołtarz pokory y pokłonu ktoryſmy Bogu práwemv powinni. SkarKaz 457a.
β. Bóstwom pogańskim lub szatanowi (6):

pokłon komu (1): Sędzia naprzod chytro a łágodnie Pánnę chćiał z Bogiem rozłącżyć á námowić ią do pokłonu pogáńſkim báłwánom SkarŻyw 443. Cf też Zwrot.

Zwrot: »pokłon [komu] (u)czynić« [szyk zmienny] (4): LatHar 620; Y rzekł mu [diabeł Jezusowi]: To wſzytko dam tobie/ ieſli vpadſzy vczyniſz mi pokłon [si cadens adoraveris me]. WujNT Matth 4/9; Zoſtáwiłem ſobie śiedm tyśięcy mężow/ ktorzy nie vczynili pokłonu Báálowi [qui non curvaverunt genua ante Baal]. WujNT Rom 11/4, Act 7/43.
Wyrażenie: »pokłon bałwochwalski« (1): nákoniec [Izraelici] odſtąpiwſzy Páná Bogá fwego do ich [nieprzyjaciół] Bogow przyſtáli/ y cżáry znimi y pokłon báłwochwálſki ſtroili. SkarŻyw 557.
b. W dziedzinie życia świeckiego (20):
α. Na gruncie stosunków społecznych i politycznych: wyraz pokory, podporządkowania (18): Bo ieden wáży ná pokłony Drugi chwyta zá zagony RejRozpr E4v.

pokłon czyj [= kto się kłania] (2): Bo káżdy ſnádnie obacży pochlebſtwo twoie/ á ony pokrythe pokłony twoie RejPos 243; SkarŻyw 483.

pokłon czyj [= komu należny] (3): Abowiem gdiby [człowiek] chciał odmienić nałog ſwoj á vdáć ſie w pokorę/ iużby mu ſie zdáło/ iżby tym zelżył zwirzchnośći ſwe/ powagi ſwe/ pokłony ſwe/ kthore mu tu ſwiát cżyni RejPos 64v; Pokłon Bozki y ludzki. WujNT 440 marg [idem] Bbbbbb.

W połączeniach szeregowych (2): RejPos 64v; Y ſtądże kośćioł powſzechny czyni ten prawdziwy y potrzebny rozdział/ że ieſt iedná cześć/ chwałá ábo pokłon ſámemu Bogu właśnie náleżący [...]. A ieſt záſię druga cześć/ pokłon y chwałá/ ktora ma być ſtworzeniu wyrządzána WujNT 16.

Zwrot: »(u)czynić pokłon« = prosternere se, supplicare Cn [szyk zmienny] (4): BierEz Gv; Areuná lepak vyźrzawſſy że Krol z ſlużebniki ſwemi idzye kniemu: wyſſedſſy vczynił pokłoń [!] Krolowi [egressus adoravit regem]/ ná twarz ſwą na źiemię. Leop 2.Reg 24/21; wnet po Koronowániu ſwym/ z poſłuſzeńſtwem do Rzymu kożdy Krol Polſki ſłał/ czyniąc Papieżowi pokłon OrzRozm D3; RejPos 64v.
Wyrażenie: »pokłon niski« (1): SkarŻyw 483 cf »prośba i pokłon«.
Szeregi: »chwała ani pokłon« (1): Nád to oni wſzyſcy święći ludźie poki tu ná źiemi przebywáli/ nigdy nieprziymowáli od ludźi chwały iákiey/ áni pokłonu WujJudConf 48. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»podarek a pokłon« (1): ſam [człowiek, który chce w sądzie wygrać sprawę] ſie o nye [dobrych prawników] nye tylko pyenyądzmi/ ále cżapką/ wſtániem/ cżcyeniem/ y tudzyeſz rozmáitemi podárkámi á pokłonámi ſtára. GliczKsiąż N4.

»prośba i pokłon« (1): Tácy byli/ Dátán/ Chore y Abiron. ktorzy gdy ſię vpámiętáć niechćieli/ á ná iego [Mojżesza] prośbę y pokłon niſki [...] dbáć nic niechćieli: on [...] przeſtrzegł lud/ ktory byli záwiedli SkarŻyw 483.

»zjęcie czapki i pokłon« (1): izaż [dobrzy ludzie] nie ſą godni przynamniey tey cżći ktorą Krolom álbo Biſkupom wyrządzamy? tho ieſt zięćia cżapki/ y pokłonu WujJud 48v.

W przen (1): Czyniąc doſyć ſwoim ſtanom Kłániayćie ſie káſztelanom Ano więc ony pokłony Bárzo nam tępią zagony RejRozpr C3v.
Przen: Utwór dedykowany (1):
Szereg: »dar i pokłon« (1): z druku one [pisma] ná świát puſzcżam: y zá vbogi dar y pokłon W. M. ſwemu Miłośćiwemu Pánu nioſzę y ofiáruię. KołakSzczęśl A2v.
αα. Przekazany przez inną osobę (3):
Zwroty: »pokłon powiedzieć« (1): OtRad naſſych poklon y przyaſſny powyedzą panv Voyewodzye poſlowye naſſy, A Radam yego od Rad naſſych posdrowyenye LibLeg 7/11.

»przyjąć pokłon« (1): Ieo Kro. mcz naſch myloſcziwi pan wdzyecżnye prziyancz raczil poklon y powolnoſcz kthoram przeſz czye poſla ſſwego kv yego Kro.mczi pan Voyewoda [Iliasz] wſkazal yego Kro. mczi LibLeg 11/169.

»uczynić [od kogo komu] pokłon« (1): Mnie teſz ktobie wyſłáli Wieśniacy Co mędrſzego/ bo ſámi proſtacy/ Bych vcżynił od nich twey Miłośći Pokłon niſki według doſtoynośći RybWit Cv.

Wyrażenie: »pokłon niski« (1): RybWit Cv cf »uczynić pokłon«.
Szereg: »pokłon i powolność« (1): LibLeg 11/169 cf »przyjąć pokłon«.
β. Na gruncie stosunków towarzyskich: ukłon, pozdrowienie, powitanie (2):

W połączeniu szeregowym (1): Przetoż bárzo gánim w kośćiele witánia/ rozmowy/ y ſpráwy/ y pokłony/ y ſtania ſług przed pány. SkarKaz 609a.

Zwrot: »pokłon czynić« (1): Rurał ſie nye obacży/ mnima by go s práwey chući witano á pokłony cżynyono GliczKsiąż H7v.
2. [Prawdopodobnie: Opłata zwyczajowa składana panu przez chłopów jako dar okolicznościowy:
Zwroty: »da(wa)ć pokłon [komu], pokłonu [ile a. po ile czego]« [szyk zmienny]: Podannego od każdego kmiecia, to jest, gdy miód oddadzą, tedy dają pokłonu po gr 1 LustrRus 51; Ciż za jajca wielkanocne, ktorych przedtym dawali pewny poczet miasto pokłonu, dają w rok fl. 0/24/0 [...] Pop ruski w rok daje pokłonu fl. 0/4/10 LustrRus 63, 63, 64, 65, 73.

»składać pokłonu [ile czego]«: Tam[że] wszytcy dannicy składają miodu dannego [...] lipieczną 1 i pokłonu gr 5 LustrRus 71.

Szereg: »pokłon alias poludzie« [szyk zmienny]: Tamże ludzie pocięgli dawają pokłonu alias poludzia, na które się wszytcy składają fl. 4/0/0 LustrRus 73, 64.]

Synonimy: 1. pozdrowienie; 2. poludzie.

Cf POKŁONA, POKŁONIENIE

EBo, KO