« Poprzednie hasło: [DOBROCZYSTY] | Następne hasło: [DOBRODAWCA] » |
DOBROĆ (647) sb f
Oba o jasne.
sg | pl | |
---|---|---|
N | dobroć | dobroci |
G | dobroci | dobroci |
D | dobroci | |
A | dobroć | dobroci |
I | dobrocią | |
L | dobroci | dobrociåch |
V | dobroci |
sg N dobroć (120). ◊ G dobroci (215). ◊ D dobroci (24). ◊ A dobroć (137). ◊ I dobrocią (47). ◊ L dobroci (48). ◊ V dobroci (10). ◊ pl N dobroci (4). ◊ G dobroci (9). ◊ A dobroci (30). ◊ L dobrociåch (3).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (XVIII) – XIX w.
- 1. Łaskawość, życzliwość, dobrotliwosć, miłosierdzie (o Bogu i ludziach); uczciwość (515)
- 2. Dobro uczynione lub okazane komuś (64)
- 3. Najwyższa wartość abstrakcyjna; ideał absolutny (44)
- 4. Szczęście wiekuiste (3)
- 5. [Wartość, wysoka jakość
(21)
]
- a. O rzeczach konkretnych (14)
- b. O abstraktach (7)
dobroć ku komu (2): RejPosWiecz3 98; Stoię pod krzyżem twoim/ y z boku twego z źrzodłá zbáwienia piję kreẃ twoię [...] Izali o dobroći twoiey ku mnie roſpáczáć mogę? SkarKaz 161b.
dobroć przeciw komu (8): KromRozm II k; ábychmy vznawáli iáka ieſt dobroć Páńſka przećiw nam nędznym á nie godnym/ tákiey łáſki yego. LubPs X5, dd4; BibRadz Ps 114 arg; BielKron 1v; potrzebá/ áby lud Chrześćijáńſki pobudzon był ku miłowániu wielkiey przećiwko ſobie Bożey dobroći KuczbKat 5; CzechEp 161; WujNT Rom 11/22.
W połączeniach szeregowych (8): KromRozm II k; OrzRozm C4; Mącz 114b; ále tą [nauką]/ nie ták bárzo ſłynął/ iáko cnotą/ ludzkoſcią/ dobrocią á mądrą ſenthencią w rádzie GórnDworz Ee; wiele pocżćiwego/ y pożytecżnego vrość może iemu/ y poddánym iego/ ze ſpráwiedliwośći ze ſzcżodrobliwośći/ z wielkiego sercá/ z dobroći/ y z inych cnot/ ktore należą bogoboinemu pánu GórnDworz Ee3; ModrzBaz 93v; LatHar 537; opátrznégo A. o którégo cnoćie/ dowćipie y dobroći od wiele ludźi dobrych wźięliſmy świádectwá/ ná Woźnégo źiemie Krákowſkiéy obráliſmy SarnStat 573.
W przeciwstawieniach: »dobroć ... niecnota« (1): áby ſie dobremu wedle cnoty iego rowno płáćiłá dobroć iego/ á złemu wedle niecnoty iego áby ſie też rowno płáćiłá niecnotá iego. RejZwierc 55.
»dobroć ... złe« (2): [człowiek czyni dobrze] gdy wſzyſtko złe/ dobroćią ſwą zwyćięża: zá złe dobrym oddawa [Vulg Rom 12/21] CzechRozm 243v, 98v.
W apostrofach modlitewnych do Boga: »twoja dobroć« (3): Przeto proſſę twé boſkié dobroci/ podlug obietzaniá iego/ racży mi go przywrocitz OpecŻyw 163v; Dźiękuię dobroći twoiey/ zá ſzcżęśliwe przeminęłey nocy przeſpánie: odpocżynienie to moie ofiáruię tobie LatHar 44; Dźiękuię tobie zá wſzelkie zlitowánia nieprzebráney dobroći twoiey/ ktoremiś nam niegodnym racżył rátunku dodáć LatHar 566.
W charakterystycznych połączeniach: dobroć boska (boża, Boga, bostwa) (52), człowiecza (ludzka) (2), bezmierna (niezmierna) (11), nieogarniona, nieoszacowana, nieprzebrana (4), nieprzeżytna, nieskończona (3), niewymowna (9), niewysłowiona, nieznośna, osobliwa, pańska (pana)(25), (prze)dziwna (2), wielką (29).
Zbytnia dobroć ſzkodliwa. RejZwierc B2, 148.
dobrocią y na ſrozſze źwierze Vgłaſzczesz/ y Lew bierze z człowiekiem przymierze/ Z tym ktory mu ieść dawa StryjKron 566.
»litościwa dobroć« (1): BOże [...] rácż ią [królową] z litośćiwey dobroći twoiey długowiecżnym zdrowiem y ſzczęśćiem obdárzoną/ ná gośćiniec wiekuiſtego zbáwienia prowádźić LatHar 627.
»miłosierna dobroć« (2): by był Duch ſwięty z miłoſierney dobroći twoiey thego w nas nie obiáſnił/ tedybychmy byli temu nigdy nie zrozumieli. RejPos 142v.
»prawdziwa dobroć« (1): pokutá yeſt ſerdeczna ſkruchá y żal grzechu z vprzeymym wzdychánim ku odpuſſczenyu grzechu/ y prawdźiwey dobroći. KromRozm I H.
»dobroć przyrodzenia« (4): czo ktory ſpoſob albo poſtawa cżłonkow cżłowiecżych znamionuie, ieſtli dobroć albo złoſć przyrodzenia. GlabGad A4; [bruzda weśrzód podbródku] vkazuie dobroć przyrodzenia y ſkłonnoſć ku wſzewu [!] dobremu. GlabGad O7, M, Mv.
»przyrodzona (a. wrodzona) dobroć« = bonitas ingenii Mącz [szyk 4 : 3] (7): RejPs 157; Mącz 26b; Pan z oney dobroći ſwoiey przyrodzoney przedſię nędzniká opuſzcżáć nie racży RejAp 2; iáko przyrodzony rozum/ zá náuką doſkonálſzy bywa: ták záſię wrodzona dobroć/ zá zwycżáiem doſkonálſza ſie sſtawa. GórnDworz Hh4; CzechRozm 218; GrochKal 3; SarnStat 153.
»szczyra (a. szczera) dobroć« = ipsissima bonitas Mącz (15): LubPs Tv, Cc2 marg; Ale pátrz iáką łáſkę nád nędznikiem zyáwił/ S ſzcżyrey ſwoiey dobroći/ nie z iego godnośći RejWiz 52v; BibRadz I 8b marg, II 17b marg; Mącz 174b; RejAp AA4v; RejPos 142, 147v, 171v, 329v; RejPosWstaw 21v; CzechRozm 266; ArtKanc I4; Bo BOg nas vſpráwiedliwia z ſzczerey dobroći y ſzczodroty ſwoiey/ bo tego záſłużyć nikt nie może. SkarKaz 349a.
»dobroć święta« [szyk 2 : 2] (4): Iż wierne ſwe wywodziś [!] z więzyenia ſrogiego. A w ſwiętey twey dobroći chowaſz ie beſpiecżnie LubPs gg3v, L2, dd5, dd5v.
»dobroć uprzejma« [szyk 1 : 2] (2): [o Pawle Wilczku] Vcżynnośći doſtátek bez wſzego wątpienia/ Dobroć práwie vprzeymą tu maſz s przyrodzenia PaprPan I2v; KochPs 172.
»wieczna dobroć« [szyk 2 : 1] (3): LubPs dd4v; RejZwierc 5v; Y my twéy wiecznéy dobroći vfamy/ Ze w twym kośćiele wrychle ſtánąć mamy KochPs 92.
»wnętrzna dobroć« (1): Czudność tedy zwierzchnia prawdziwy znák ieſt/ á piątno/ wnętrzney dobroći/ iáko piękny kwiát ná drzewie znákiem ieſt dobrego owocu GórnDworz L15.
»dobroć wszechmocna« [szyk 1 : 1] (2): RejZwierc 266; O dobry Iezu/ niech mię nie zágubia nieprawość moiá/ ktorego ſtworzyła wſzechmocna dobroć twoia. LatHar 25.
»dobroć, (i, a) cnota« [szyk 10 : 4] (14): MurzNT A4; Pánowye zwirzchni dla ſwey dobroći á cnoty byli by bogowie GliczKsiąż H2v, P7; WSzytkich ſkárbow ná świecie/ y wſzytkiego złotá/ Godnáby/ zacna páni/ twa dobroć/ y cnotá. KochZuz ktv; Separatim de probitate alicuius dicere, Ná oſobliwośćy o cziyey cnocie á wielkiey dobroći mówić. Mącz 280d, 323c, 366d; GórnDworz Q5v; KuczbKat 400; Pátrzay że tu ná co złym złość/ á ná co poććiwym dobroć á cnotá wychodzi. RejZwierc 102; PaprPan I3v; SkarŻyw 270; COż dźiś po Cnoćie/ gdy niecnotá płáći? Co po dobroći/ gdy człek ná niéy tráći? PudłFr 9; Calep 136a.
»darmo a z dobroci« (2): Pátrzayże tu godnośći nędznego cżłowieká/ A dziwney Páńſkiey łáſki nád nim áż od wieká. [...] Dármoć mu á z dobroći tá ſie łáſká sſtáłá. RejWiz 53; RejAp AA4v.
»dobroć, (abo) dobrotliwość« = benignitas, bonitas Vulg [szyk 2 : 2] (4): KromRozm I B3v; Mącz 366d; A owoc Ducha ieſt/ miłość/ weſele/ pokoy/ ćierpliwość/ dobrotliwość/ dobroć/ nieſkwápliwość/ cichość/ wiárá/ mierność/ wſtrzymieźliwość/ czyſtość. WujNT Gal 5/22 [przekład tego samego tekstu KromRozm I B3v], Rom 15/14.
»(roz)gniew(anie) i dobroć« (2): Serce mi ſie fráſowáło cáły dzyeń rozmyſláyąc/ [...] Roſzcżytáiąc ſwe złe ſpráwy á gnyew y dobroć iego/ Y yeſli ſie gdy zmiłuye á pocyeſzy ſmutnego. LubPs R5; BibRadz Is 60/10.
»lutość i dobroć« (2): Wyſłuchay proſzę/ me rzewliwe łkánie/ Według lutośći nigdy nieprzebráney/ Y dobroći twey wiekom vkazáney. GrabowSet I3v.
»łaska (a. łaskawość), (i, a, abo, i też) dobroć« [szyk 21 : 22] (32): Tak Kroly yego Mcz rozvmye yſch tho nyſkand ynand nyepochodzy yedno sdobroczy y zlaſky they Samſzyeczkyey. LibLeg 11/152; KromRozm III A8v; OrzRozm L3v; Richley dobroć/ i łaſka/ richley chuć wzaiemna W tim ci poſłużyć może/ i ludzkoſć przijemna. KochSat B4v; gdy cnoty weſzły ná ſwiát zá łáſką/ á dobrocią nátury/ záraz też złośći dla oney przećiwnośći ſpiętey/ muſiáły im pomocz towárzyſtwá GórnDworz I; RejPos 140v, 147v; niezmierna dobroc y łáſká Boża wielkiey chwały y dźiękowánia bárzo ieſt godna KuczbKat 225, 205; WujJud B; RejPosWstaw 21v; Nád to Pan Bog wſzechmogący przez ſłowo ſwoye podáie ſie nam/ ze wſzytkiemi ſkárby łáſki á dobroći ſwoiey. RejPosRozpr c4; CzechRozm 214v, 221, 266; [Bóg anioła do grzesznych śle] áby tym więcey tákiey ſię łáſkáwośći Boſkiey/ y dobroći á obmyślánia iego około nas wſtydzili/ y rychley wzruſzyli SkarŻyw 557; StryjKron 145; CzechEp 283; NiemObr 113; My tedy znáiąc táką niezmierną łáſkę á wierutną dobroć tego Páná y dobrodźieiá ſwego/ záprawdę powinniſmy go miłowáć WerGośc 208; KochPieś 72; ArtKanc B4v, P14v; KochWr 23; drogy zadney vsiebie wynalesc niemoze. wszak ze będzieli muod WKM. podana nie odmawia iey pewien tego będąc ołasce y dobroci WKM. ActReg 108, 108; GrabowSet O3, Pv, P3; WujNT 520; SarnStat 153, 1002; SkarKazSej 692b.
»łatwość i dobroć« (2): Bo częſto śie ſynowie zbytnią oycow ſwych łátwośćią y dobroćią pſuią KuczbKat 310.
»dobroć, (i, a) mądrość« = bonitas et prudentia Modrz [szyk 8 : 6] (14): yeſt [Chrystus] yaſnoſzcz ſzwyatloſzczy ſzwyerczyadlo bez zmazy a vyobrazenye dobroczy y mądroſzczy bozey PatKaz I 4v; WróbŻołt dd4v; MurzNT 103v; KromRozm II r3; BibRadz II 135c marg; Gdy tedy ten młodzieniaſęk [!] lata ſwe dobroćią y mądrośćią przewyſzſzał/ tedy go za dziw nieiaki temu to ſtarcowi pokazali. KwiatKsiąż E3; Ale kthoż może miłość niebieſką tę/ ktora s pięknośći/ z dobroći/ z mądrośći/ boſkiey ſie wzniecza doſkonále chwálić? GórnDworz Mm6; Nád to ieſzcże/ ony oycámi zowiemy/ ktorych opiece/ wierze/ dobroci y mądrości inſzy ludźie poleceni bywáią KuczbKat 305, 410; WujJud 50; ModrzBaz 13; ArtKanc I11; LatHar 665; SkarKazSej 660b.
»dobroć, (a, i, albo) miłosierdzie« [szyk 18 : 5] (23): ZapWar 1535 nr 2413; LubPs Tv; BibRadz I 103c marg; W pthaku Pelikanie wielką dobroć á miłoſierdzye przećiw dzyeciom ſwoim [Pan Bóg naznaczył]. BielKron 1v, 148v; RejAp 50v; RejPos 157v, 169, 171v, 208v, 284v; wolę ia thych ſłupow nábudowáć około ſiebie co ſie nigdy nie obálą á wiecżnie trwáć będą/ to ieſt/ ieden s cnothy/ drugi s ſpráwiedliwośći/ trzeći z dobroći á z miłoſierdzia RejZwierc 50; RejPosRozpr b3; KarnNap D; KochPs 135; SkarŻyw 164; NiemObr 99; ná zaſługi moie nic ſię nie ſpuſzcżam/ ále nádźieię w dobroći y miłośierdźiu twoim pokłádam. LatHar 206; WujNT 391; Iáko człowieká znamy z twarzy/ ták P. Bogá z dobroći/ z miłośierdźia/ z łáſkáwośći/ z prawdy/ y z innych cnot iego Bozkich SkarKaz 278a, 280b; SkarKazSej 665a, 707b.
»miłość, (i, albo) dobroć« [szyk 3 : 2] (5): O boże wſſechmotzny niewymowné dáwam dzięki twé miloſci albo dobrocij/ ijżeſmi twégo ſyna dál OpecŻyw 15; A gdy ſie vkazáłá dobroć y miłość ku ludzyom zbáwicielá náſzego Bogá/ nie wedle vcżynkow náſzych/ ále z miłoſierdzya RejPosWiecz3 98; CzechRozm 53v, 89v; O nieoſzácowána dobroći y ku Rzeczypoſpo: miłośći/ kto ćię dźiś náśláduie? SkarKazSej 669a.
»dobroć, powścięgliwość« (2): Mnie ſie to niezda pánie Wapowſki/ áby dobroći/ powſcięgliwośći/ y inych cnot ktore chceſz w. m. áby Dworzánin wlał w ſwego páná/ náucżyć ſie ktho mogł GórnDworz Ee8.
»dobroć, (i) prawda« (3): LubPs L2; W twym kośćiele chwálebné imię twé wſpomionę/ A to więc prze dobroć onę/ Y prze wrodzoną/ boże wiecżny/ prawdę twoię KochPs 201, 83.
»dobroć, (i) skromność« = probitas et moderatio Modrz [szyk 1 : 1] (2): RejZwierc 49; ſą nikcżemni/ ktorzi pochlebuiąc dźiatkam wielkich Pánow [...] pirwey w ich ſercá cedzą pychę y nádętość/ niżli iáką wiádomość dobroći y ſkromnośći. ModrzBaz 12.
»dobroć i (a) sprawiedliwość« [szyk 5 : 3] (8): GliczKsiąż E8v; LubPs gg4; My theż y ſpráwiedliwość/ y dobroć/ y nieśmiertelność mamy/ przez Kryſthuſá z łáſki/ ále nie z nátury iáko Syn. GrzegRóżn D3v; RejZwierc 44v; Tám ſtąd poznáwáć muśimy/ co ieſt dobroć y ſpráwiedliwość/ á co złość y niepobożność. WujJudConf 74; CzechRozm 218; WujNT 259; [Faryzeusze] ná zwierzchownych tylko vczynkách pokłádáli dobroć y ſpráwiedliwość ſwoię SkarKaz 310a.
»dobroć, (i) srogość« = bonitas et severitas Vulg [szyk 1 : 1] (2): Obáczże tedy dobroć y ſrogość Bożą: to ieſt/ przećiwko tym ktorzy vpádli/ ſrogość: á przećiwko tobie dobroć WujNT Rom 11/22.
»dobroć, (a, i) stateczność (a. statek)« [szyk 2 : 2] (4): nye godziło ſie dzyatek ſwych káráć [...] gdyby dzyatki ſáme dobre były/ s przyrodzenya dobroć á ſtátecżnosć miłowáły. GliczKsiąż F6, H7v; [o Chodorowskim] STátecżność tu y dobroć ſpołem ſie zmieſzáłá/ A ſnadź ieſzcże w pieluchach onego záſtáłá PaprPan D, G3.
»(ni, nie) dobroć i (ani, ale) strach (a. bojaźń)« [szyk 2 : 1] (3): Bo gdy ſobie wſpomionieſz dobroć y ſtrách iego/ Będzyeć iuż żal obráźić Páná ták możnego. RejWiz 187, 50; ieſli białogłowy kęs co dobrego cżynią/ że im to nie z dobroći/ ále z boiáźni pochodzi. GórnDworz Y5v.
»dobroć a swoboda« (2): vbráwſzy ią [niewiastę z wyspy] w cudne odźienie/ bo ten tám lud nágo chodźi/ nákarmiwſzy dobrymi potráwámi y vpoili winem łágodnym/ darowawſzy puśćili ią záſię do ſwoich wolno. Oná potym wſzem ſwoim opowiádáłá wielką dobroć á ſwobodę gośći przypłynionych. BielKron 441, 447.
»dobroć i świętobliwość« (2): Oſtatecżnie dobroć y ſwiętobliwoſc iego w tym ſie vkazała/ iż gdy vmarł [...] niebył ieden w mieſcie ktoryby go niezałował WróbŻołtGlab A4v; dobroći y śwyętobliwoſći yego [Boga] náſládowáli/ á przykazánya yego pełnili. KromRozm II kv.
»dobroć i uprzejmość« (2): Więc ktemu táż fortuná tym go vſtroiłá/ Ze dobroć y vprzeymość wielką w nim ſpráwiłá. PaprPan E4.
»(wiel)możność, (i) dobroć« [szyk 2 : 1] (3): OpecŻyw 108; Tu obacżáć mamy. I. Pocżątek z wyſławiániem możnośći y dobroći Páńſkiey. LubPs G2 marg; Odpuśćże nam winy náſze/ ktoremi gniewamy záwſze/ dobroć y wielmożność twoię/ vkáżże nam łáſkę ſwoię. ArtKanc D2v.
»dobroć, (i) wstyd« = verecundia, probitas Modrz [szyk 3 : 2] (5): wſzytkim wobec pocżćiwym [białem glowom] trzebá cnoty małżeńſkiey/ trzebá wſtydu/ dobroći/ bacżenia/ porządku/ vmieiętnośći/ iáko dom ſwoy rzędzić GórnDworz V8, B7v; Lecż ono źrzetelna rzecż ieſt/ iż gdyby ſtátecżne wychowánie/ wſtyd/ dobroć/ cnotliwe á święte obycżáie w ktorey Rzecżypoſpolitey moc miáły/ tedyby tám Státutow lub praw nietrzebá ModrzBaz 69v; KochPieś 39; Phil G4.
»(wszech)moc(ność), (i, a) dobroć« [szyk 13 : 3] (16): LubPs gg4; Abowiem on ſam ieſt Bog á Pan wiecżney mądrośći/ mocy/ y dobroći ſpolnie z Synem ſwoim y z Duchem świętym BibRadz I *3, I 303c marg, Ps 59 arg, 144 arg; dał [Bóg] tę znáiómosć: żeſmy vználi iego wielmożność/ moc/ y dobroć/ mądrość/ y opátrzność we wſzyſtkich rzeczach BiałKat 76, 156; KuczbKat 410; WujJudConf 49v; KochPs 86; Kśięgi ſwoie zwał wſzyćiek świát/ y káżde námnieyſze ſtworzenie. Bo wnim dobroć/ wſzechmocność/ y bogáctwo Boſkie/ poznáć y wycżytáć mogł. SkarŻyw 56, A3; LatHar 147, 219 [2 r.], 457.
»dobroć, zacność« (2): niepatrz więcyi na dobroć zacnośc ludzką/ niſz na práwdę pana twoiego i ſłowa iego MurzNT 126.
»dobroć, (a(l)bo, a, i) złość; złość z dobrocią« = bonum et malum Modrz, Vulg [szyk 15 : 7] (22; 1): BierEz I4; TAkież y po ocżu dobroć albo złoſć może być poznana GlabGad N5v, A4, L8 [2 r.], M [2 r.], Mv [2 r.], N3v; SeklWyzn b3; Y niepodobna to rzecż v Bogá y v ludzi/ áby złość z dobrocią iednákiey odpłáty były kiedy. BielKron A5; pan chceli áby go ći/ ktorym on roſkázuie zá co mieli/ muśi raz dobrocią/ drugiraz złoſcią nárabiáć GórnDworz Ff7, Bb4v; RejZwierc 102; BudBib Prov 14/22; Bo ſpráwiedliwość á nieſpráwiedliwość/ dobroć á złość nie przeto ſą rzecży rozne/ że ták o nich ludzie rozumieią y ná to ſię zgadzáią ModrzBaz 1v, 29; ArtKanc P15, P20v, T; Oto Krolu chwały/ pátrz iáko ſię wſławiłá złość moiá/ á dobroć twoiá? LatHar 269; SkarKaz 611a. [Ponadto w innych połączeniach strukturalnych 3 r.].
»prze(z) dobroć« (14): Gdy ktorą rzecż w ſwey mocy maſz/ A inemu iey dopuſzcżaſz: Prze ſwą dobroć k temu przyidzieſz/ Bárzo iey łatwie pozbędzieſz. BierEz M3; OpecŻyw 107; KOloman wzgárdził pleſzem á ſtolec krolewſki przyiął [...] przez brátá młodſzego dobroć BielKron 301v; PaprPan Aa3v; vczyń łáſkę zemną Prze dobroć ſwoię świátu nie táiemną. KochPs 34; Confitemini domino quoniam bonus. Chwalćie páná prze dobroć iego niewymowną KochPs 163 [idem 177, 179], 42, 103, 160, 177, 179, 201; ArtKanc B4v; GrabowSet F3v.
»w dobroci« = in bonitate Vulg (11): Bonus es tu: et in bonitate tua doce me iuſtificationes tuas. Dobris thy ieſt/ á w dobroci twey racży mie navcżyć ſprawiedliwoſci twoiey. WróbŻołt 118/68 [przekład tego samego tekstu LubPs bb2]; O Pánie tyś w dobroći twey ieſt wiecznie nieſkońcżony LubPs dd6v, aav, bb2, dd4v, dd5, ee5, gg3v; abowiem w rozgniewániu moim vderzyłem ćię był/ a w dobroći moiey zmiłowałem ſię nád tobą. BibRadz Is 60/10; ArtKanc 110v, T.
»według dobroci« = secundum bonitatem Vulg (2): Y vcżyniłeś w nas Pánie Boże náſz/ według wſſelkiey dobroći ſwoiey/ y według wſſyſtkiego zmiłowánia twego onego wielkiego: iákoś mowił przez ſlugę twego Moizeſſá Leop Bar 2/27; GrabowSet I3v.
»z dobroci« = de bonitate Vulg (61): OpecŻyw 33; [Syn Boży] od uyekow s ſwey beſzmyerney dobroczy umyſzlyl ſtąpycz naſzwyath PatKaz II 30, 45v; ZapWar 1535 nr 2413; LibLeg 11/152; RejKup r7, z6, dd7v; GliczKsiąż P7v; LubPs cc2 marg; RejWiz 52v, 53, 169v; Leop 4.Esdr 7/68; BibRadz I 103c marg, II 17b marg; BielKron 441; RejAp AA4v, 50v; GórnDworz L1; RejPos 140v, 142, 142v, 147v [2 r.], 171v, 329v; BiałKat 76; kiedy my nawięcey mnimamy iżeſmy iuż zginęli [...] tedy Pan Bog nawięcey z wielkiey dobroći ſwoiey ſzuka nas y ſtára śie o nas KuczbKat 376, 110, 205; RejPosWstaw 21v; RejPosRozpr b3; CzechRozm 53v, 89v, 266; KarnNap C2v; Ten [Bóg] nas/ z ſwéy dobroći żywéy/ Odiął śmierći vkwápliwéy KochPs 95, 199; SkarŻyw 270; CzechEp *3; NiemObr 16; ArtKanc F19v, I4; ActReg 108; GrochKal 3; Vćieſzyłeś mnie/ z ſwey dobroći/ Pánie/ Odmieniłeś płácż/ w weſołe śpiewánie GrabowSet I, C3, Pv; LatHar 627; WujNT 391, 520; Iakóż tego z dobroći ſwéy pánſkiéy/ wſzem áż do Séymu przyſzłégo Koronnégo pozwalamy SarnStat 96, 153, 1002; SkarKaz 209b, 349a, 611a; SkarKazSej 672b, 699b; Ktorym dobra przypádły bez prace y troſki/ Po rodźicách y krewnych/ tak z dobroci Boſkiey. KlonWor 55.
»za dobrocią« (2): zá dobroćią Bożą przez Duchá świętego podáne ſą nam ty Kſięgi święte/ ktore zowiemy Biblia BibRadz I *7; GórnDworz I.
»złością (a. złym, a. złość) oddawać dobroć (a. za dobroć)« [szyk zmienny] (10): March1 A4; Ieſtliżem ia wraczał zle tym ktorzy mi złym oddawali (dobroći moie) [si reddidi retribuentibus mihi mala] niechći ſluſznie vpadnę od nieprżyacioł mych beź pożytku. WróbŻołt 7/5; RejPs 224v; Samemuć to dám rozeznać Ieſtli przyſtoi oddawać Komu żłoſcią czyę dobroć RejJóz F3, F3 marg, H; Iż kto złoſcią zá dobroć tu oddawa komu/ Ze ſie temu nie ſzcżęści nigdy w iego domu. HistLan F4, B3; wſtań a goń zá mężmi temi/ á dognawſzy ich tedy rzecżeſz do nich: przecżeśćie oddáli zlość zá dobroć [quare reddidistis malum pro bono] BudBib Gen 44/4; CzechRozm 243.
»dobroć płacić złością (a. niewdzięcznością); co złego płaci dobroć« [szyk zmienny] (2; 1): Prot B2v; Ktory ſie w tey niecnocie gdy iuż raz záplecie/ Iż ſie imie dobroći niewdzięcżnoſcią płáćić/ Tákowyć ſie iuż nigdy niechce z ludźmi zbráćić. HistLan F3v; To Pan [...] Kto nie tla zgubną żądośćią Poſpolſtwu dufa z bácżnośćią/ Ktore dobroć płáći złośćią RybGęśli C3.
»najlepsza i najwiętsza dobroć« (1): Deus optimus maximus, Pan Bóg naylepſza y naywiętſza dobroć. Mącz 266d.
»najwyższa, wysoka dobroć« (5 : 1): Zachować w radzie taiemnoſć ieſt wyſoka dobroć. BielŻyw 96; KromRozm II b2; ſmieſz mowić y piſáć/ náprzećiwko Pánu Bogu/ nawyſſſzey dobroći y tzyſtośći KrowObr 220v; Repudiare volupatis patricinium, Nie chcieć więcey dzierżeć s temi którzi roskoſz zá nawyſzſzą dobroć poczitáyą. Mącz 284a; GórnDworz Mm5v; LatHar 297.
»nieskończona dobroć« (2): Słuchayże pilno coć tu powieda oná nieſkoncżona dobroć/ á ten iuż nam zeſłány błogoſłáwiony Syn iego RejPos 146, 149v.
»dobroć niestworzona« (1): Pan Kryſtus dobroć nieſtworzoną [!] chćiał/ áby káżdy człowiek Krześćijáńſki/ z nyeiákiey ſtrony wiedźyał o dniu onym oſtátecznym. LeovPrzep F4v.
»sama dobroć« (3): [Boga nazywamy] Nie tylko dobrym/ co ieſt mnieyſzą rzecż/ ále też y ſámą dobrocią/ co ieſt rzecż więtſza. SarnUzn B8, C; Acacia id est Innocentia ‒ Sama dobrocz. Calep 11a.
»studnica dobroci« (1): PAnie náſz ſtudnico dobroći/ Oycże nie rodzony/ od ćiebie wſze dobre pochodzi ArtKanc B14.
»dobroci źrzodło« [szyk 1 : 1] (2): Tyś dobroći źrzodlo/ y to ták trwáć będźie/ Tyś ſtudnicá łáſki nieprzebrána wſzędźie GrabowSet Dv, X3v.
»dobroć i istność« (1): Alem ią [Bóg] ieſth nie tylko miłoſierny/ ále też ſámo miłoſierdzie/ ſámá dobroć y ſámá Iſtność SarnUzn C.
»dobroć, (i) miłosierdzie« [szyk 1 : 1] (2): PAn bog w troycy iedyny/ mądroſć nieſkonczona Dobroć y miłoſierdzie/ moc niewyſłowiona Ieſt ták namiłoſciwſſy/ w káżdey ſwoioy [!] ſpráwie. KlerWes A; SarnUzn C.
»miłość, dobroć« (2): OpecŻyw 91; O miłośći coś ſłowy nie ieſt wymowiona/ O dobroći/ coś ſmysły nie ieſt ogárniona/ [...] Rácż mi to/ proſzę ćię/ dáć GrabowSet P3.
»dobroć, (a, i) prawda« [szyk 2 : 2] (4): KromRozm II b2; GliczKsiąż K7v; Tyś ieſt Bog [...] Tyś prawdá nieſkońcżona/ dobroć/ żywot/ zdrowie RejWiz 165; bo iego [Boga] Drogi/ dobroć á prawdá GrabowSet G4.
dobroć czego (7): FalZioł V 63; GlabGad D6v; A gdi o dobrocz thakiego zlotego bil pithan, thedi powyedzyal ze dobri zlothi yeſth. LibMal 1545/94; A ták wiedząc iáka ſáletrá/ według iey dobroći wágę mieć. BielSpr 73; wedle mnoſtwá owocow ſwych námnożył oltarzow/ Wedle dobroći [iuxta ubertatem] ziemie ſwey náſtáwiáli obrázow. BudBib Os 10/1; ModrzBaz 119v; SarnStat 90.
Synonimy: 1. łaskawość, miłosierdzie, uczciwość, życzliwość; 2. dobrodziejstwo, łaska; 4. szczęście.
Cf DOBRO, [DOBROŚĆ], DOBROTA, DOBROTLIWOŚĆ, DOBROTWA
LW