[zaloguj się]
[pdf]

POGODA (169) sb f

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N pogoda pogody
G pogody pog(o)d
D pogodzie
A pogodę pogody
I pogodą pogodami
L pogodzie

sg N pogoda (41). ◊ G pogody (44). ◊ D pogodzie (2). ◊ A pogodę (52). ◊ I pogodą (13). ◊ L pogodzie (4). ◊ pl N pogody (1). ◊ G pog(o)d (2). ◊ A pogody (9). ◊ I pogodami (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Warunki atmosferyczne; aura, tempestas Mącz; tempus PolAnt (27): Servare de coelo, Patrzáć co zá pogodę niebo obiecuye. Mącz 389a; E specula prospectare tempestatem futuram, Z báſzty poględáć prziſzłey pogody. Mącz 407a, 21a; BudNT Act 14/17[16].

W porównaniu (1): Y teraz nie widzą świátłá świecącego ná obłokach/ á duch biega/ y wycżyśćia ie. (marg) To ieſt/ pogodá cżyſta iáko złoto. (–) BudBib Iob 37/21.

Zwrot: »upatrzyć dobrą pogodę« (1): Więc wſzyſthkie role ſpieniężył/ Towárow pełen okręt náłożył: Vpátrzywſzy dobrą pogodę/ Puśćił ſie s nimi ná wodę. A kiedy ná głębi było/ Morze ſie nagle wzburzyło BierEz P2.
Wyrażenia: »czysta pogoda« = aethereum coelum, secunda aura, bona tempestas Mącz [szyk 4:1] (5): Mącz 5c, 378a, 443d; BudBib I 289b marg; Tegoż mi ſie tráfiłá dniá cżyſtá pogodá BielSen 6.

»dobra pogoda« [szyk 5:1] (6): Ventus secundus, dobry wiátr/ dobra pogodá. Mącz 378a; Iam z tego żáłoſny Ześ ty Odmieńcze nie chćiał czekać Wioſny. Y lepſzych pogod: Bowiem nie maſz ſzáty: Ale ſię przedſię wyrywaſz przed ſwáty. Prot E; Szedłeś łodźią po wiérzchu morſkiéy głębokośći. A zá przyiáźnią wiátrów/ y dobréy pogody/ Wyśiadłeś na brzég Pruſki/ króm wſzelákiéy ſzkody. KochPam 83; ArtKanc M5. Cf Zwrot, »w dobrą pogodę«.

»piękna pogoda« = coelum serenum, serena et tranquilla lux, sudum Mącz (4): Serena et tranquilla lux ex turbido die, Piękna pogodá z niepogodnego dniá. Mącz 386b, 386b, 427a. Cf »w piękną pogodę«.

»przeciwne pogody« (1): PRózno ſye morze nieſpokoynie burzyſz/ Przedśię Korabiá tego nie zánurzyſz. Przetrwawſzy wſzytki przećiwne pogody/ Stánie ná brzegu w cále y bez ſzkody. PudłFr 27.

»zła pogoda« (3): Albo otho nie widziſz/ co zá złą pogodę/ Vcżynił [lege: uczyniły] báłwány prze wietrzną niezgodę. PudłDydo Bv, B2. Cf »zła pogoda albo pluta«.

Szeregi: »zła pogoda albo pluta« (1): Ale gdy zła pogodá álbo plutá z niebá/ Iuż pewnie ze pſzenice będzye chwaſt pięć trzebá. RejWiz 100v.

»powietrze albo pogody« (1): Otho wneth oſádziłá gory ony nowemi bluźnirſtwy/ przywłaſzcżáiąc rozlicżne mocy ludziom vmárłym/ iáko y oni pirwſzy przywłaſzcżáli/ Rochowi wrzody/ Apoloniey zęby/ Agácie powietrze álbo pogody RejAp 111v.

»wiatr(y) i (a) pogoda« (2): Ventus operam dat, Mamy wiátr á pogodę po ſwey woley/ folguye nam powietrze. Mącz 483d; KochPam 83.

Wyrażenia przyimkowe: »w [jaką] pogodę« (2):
~ Wyrażenia: »w dobrą pogodę« (1): Bona et certa tempestate conscendas, Niewśiáday yedno w dobrą pogodę. Mącz 443d.

»w piękną pogodę« (1): pro sereno tempore cum nubilo opponitur, W piękną pogodę. Mącz 386b. ~

»za [jakiej] pogody« (1):

~ Wyrażenie: »za cichej pogody« (1): Tranquillo [...], Zá ćichey pogody. Mącz 462c. ~

Przen [czego] (1):
Wyrażenie: »złe pogody« (1): Roſpuſzczą [ludzie] nań [znaczniejszego w cnotach] ięzyki/ dźiwnie go ſzkáluiąc/ Cnot mu onych bez wſtydu wſzetecznie vymuiąc. Złé pogody puſczáiąc nań ſwéy wſzetecznośći/ Zayźrząc mu/ iż ie vbiégł do więtſzéy dźiélnośći. PudłFr 41.
2. Ładna, słoneczna, bezchmurna, bezdeszczowa, spokojna pogoda; serenitas Mącz, PolAnt, Calag, Cn; apricitas, coeli tempeńes, sudum Mącz, Cn; serenum, tranquillitas Vulg, Cn; aer serenus PolAnt; clementia coeli, divum, sol repercussus Mącz; apricitas a. clementia diei, innubilus aether, pacati status aeris, serena coeli, temperatio a. temperatura coeli, tempestas, tempestas bona a. egregia a. liquidissima coeli a. secunda a. serena, tempus anni temperatissimum Cn (45): Przetho ten Marzecz będzie przemarzał y mieſzać ſie będzie do pełniey/ potymże będzie dzierżał pogodą aż ku wiotyſzy. LudWieś Bv; RejWiz 35; BielKron 135v; Coctura etiam dicitur, Coeli temperies Pogoda/ Wyyaśnienie. Mącz 65a, 13a, 57a, 91c, 339c, 386b; Calag 426a; Tu [w niebie] widzę/ áni ćiemné mgły dochodzą/ Ani śniég/ áni źimné grády ſzkodzą: Wieczna pogodá/ dźień na wſzyſtki ſtrony Trwa nieſkonczony. KochPieś 12; GrochKal 8; LatHar 623 [2 r.]; bo [ognie ukazujące się w czasie burzy] dobrą nádźieię Cżynią/ gdy párą pádną im ná Reię. Iuż tám rad Sternik w zátrwożoney wodźie Pewney pogodźie. KlonFlis B3.

W połączeniach szeregowych (2): y onich to [ludziach zmarłych] śmiele Práktykarze w mendácyách ſwych twierdzą/ żeby oni deſzcż/ grad śnieg/ pogodę y niepogodę/ wiátry/ ſuchość etc. ſpuſzcżáli. CzechRozm 6v; Ztąd wié oracz kiedy ma rolą vpráwowáć: Ztąd wié kiedy śiać/ álbo nowy ſad ſpráwowáć. Ztąd pogodę/ y wiátry/ y przyſzły déſcz baczy KochPhaen 1.

W przeciwstawieniach: »pogoda ... chmury, deszcz, niepogodny, wiatry« (4): Miewaią też odchod brzemienne/ gdy nie płodne powietrze przychodzi, To ieſt gdy bywa nagła odmiana ſtanu lata: z ciepła na zimno albo z pogody na deſzcż. FalZioł V 30v; Vkazuie ſie nam przodkiem Pazdziernik niepogodny/ Ale ku oſtatniey cżwierci/ wyda ſie dali Bog na pogodę aże do kończa. LudWieś B3; Raz chmury pánuią/ y grom ſrogi: á potym Bóg obdarza świat pogodą/ y ſłońcem złotym. KochFr 85; KochSob 56.

W porównaniach (3): Vſpokoię ſię á będę ſię przypátrował w mieſzkániu moim/ iáko pogoda po dżdżu BibRadz Is 18/4; Tu rozumieſz gdy powieda/ iż iáko zarzá ma wyniknąć/ iáko deſzcż ná pogodę ſpráwiony/ iż to on miał być/ ktory wyniknął iáko zarzá z grobu zámknionego. RejPos 112v, 112v.

W tłumaczeniu wyrazu greckiego (1): Ale y to mieyſce Czechowic z Káſtálionem fáłſzuie/ odmieniáiąc poſt w pogodę/ á w Graeckim νηστειαν w νηνεμιαν y twierdząc zá pewne [...] że ſię tu omyłką ten poſt wprowádził/ przez nieumieiętnego ięzyká Graeckiego. WujNT 504.

Frazy: »(jest) pogoda« = serenat, (est) sudum Mącz, Cn; serenum est Vulg; tempestas arridet a. indulget Cn [szyk zmienny] (3): Mącz 427a; á było pod nogaámi iego iáko robotá ſkámienia ſzáfirowego/ á iáko ſamo niebo gdy pogodá BudBib Ex 24/10; Gdy bywa wieczor mowićie/ Pogoda będźie bo ſię niebo czerwieni. WujNT Matth 16/2.

»nastanie (a. zstała się), następuje pogoda« [szyk zmienny] (2:1): A ná Wioſnę ſkoro lody zginą/ y pogody náſtáną/ Spuść/ rozſadźże Piątniki do Stáwów Strum P2; KochPieś 47; A on ſię ocućiwſzy/ zſukał wiátry y wáły wodne: y vſpokoiły ſię/ y sſtáłá ſię pogodá [et facta est tranquillitas]. WujNT Luc 8/24.

Zwrot: »pogody [ku czemu] patrzać« (1): Morze miedzy Anglią á Hibernią záwżdy nieſpokoyne/ pogody ku żeglowániu wielkiey pátrzáią. BielKron 277.
Wyrażenia: »za czasu pogody« (1): A náſzym Polſkim możeſz ią [rybę] ięzykiem/ Zwáć żeglarzykiem. Bo z ſiebie właſny vcżyni okręćik/ Iákby błazenek y morſki natręćik. Gdy ſobie igra zá cżáſu pogody/ Po wierzchu wody. KlonFlis E3v.

»pogoda wielka« (1): BielKron 277 cf »pogody patrzać«.

Szeregi: »deszcz(e), (i) pogoda(-y)« (3): ReszPrz 113; LatHar Aaa5; Będźié dawał deſzcż ná źiemię waſzę wédłuk potrzeby/ y pogody żebyśćie zbieráli zbożá y wino KołakSzczęśl B3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r., w przeciwstawieniu 1 r.]

»pogoda i (też) niepogoda« (2): O pogodzie y theż Niepogodzie przez 12. Mieſięci do czałego Roku. LudWieś B; RejAp 99v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 1 r.]

»pogoda i wiatry« (1): Na tey drodze cáłą zimę ćięſzko chorzał/ á iednák płynąc morzem/ pogody y wiátrow/ mieć znim nigdy żeglarze niemogli. SkarŻyw 543. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r., w przeciwstawieniu 1 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »w pogodę« (4): przeto podobali ſye [choremu] chodźić/ ſnać y pſy po polu pieſzo/ álbo ná koniu/ gonić: bylé tho przez prace wielkiéy/ á w pogodę było/ może. Oczko 28, [42]; A goſpodarze rządni/ máią w brogách vkłádáć iáko y śiać záwżdy w pogodę. GostGosp 48, 158.

»z pogodą« (1):

~ Szereg: »z pogodą a z plutą« (1): Roſpuśćiſz żagiel/ podaſz go go [!] wiátrom w moc [...]. A oni ćię wlot pochwycą y z ſzkutą/ Cżáſem z pogodą á cżáſem też z plutą. KlonFlis H4. ~

Przen (1):
Wyrażenie: »wielka pogoda« (1): Ale P. Chriſtus [...] wſtáie: y rozbiwſzy chmury/ y vćiſzywſzy wiátry/ wielką pogodę y pokoy/ przywraca kośćiołowi ſwemu. WujNT 35.
3. Sprzyjające okoliczności, pomyślna sytuacja, odpowiednia pora, okazja; occasio Mącz, Modrz, Calag, Cn; opportunitas Mącz, Modrz, Vulg, Cn; tempestas, tempus Mącz; commoditas Calag; cardo, opportunitas idonea, opportunitas idonea a. temporis, tempestas idonea, tempestivitas, temporum momenta, tempus actionis opportunum a. commodum a. congruum Cn (95): y gdy niezgodá miedzy nimi [Węgrami] pocżęłá pánowáć/ więcey ie fortelem y inſzemi pogodámi [discordes vero magis arte et occasionibus]/ niżli miecżem ábo mocą poráźił. ModrzBaz 114; Gelegenheit. Okázya. Pogodá. Przyległość. Occasio. Commoditas. Calag 227a; Acz ſię mężnie bronili ále przemożeni/ Od wielkośći do gruntu wſzyſcy potłoczeni/ Ták ich ſzczęście zdrądziło [!] po pierwſzey pogodzie StryjKron 632; Náſtań ſzcżęſliwie/ ty Mieſiącu nowy/ S táką pogodą/ y ták ludziom zdrowy/ Iáko ten przeſzły/ po ktorym thy wſchodziſz KochSz ktv; PudłFr 72; GostGosp 64; CIcho ná wſzytkie ſtrony/ pokoy kwitnie z zgodą/ Krolowie páńſtwy rządzą/ káżdy w twym beſpiecżny/ Lecż niewiem/ przecż ſię trwożą/ ták piękną pogodą GrabowSet F3, B4.

pogoda czego (4): Krolu táko każ odpiſáć/ Ze ty miſtrze chceſz rad poſłáć: Gdy tego pogodá będzie/ Ná wioſnę kiedy śnieg znidzie. BierEz F4; Idź gdźie ćię nogi/ y wiátry powiodą Zá tą życzliwéy ćmy nocnéy pogodą. KochPieś 50. Cf »pogodę opuścić«, »na pogodę czyhający«.

pogoda do czego (11): y powiedział mu [Pan Bóg] o zyſkownym bárzo kupnie y o pogodzie do połowu duſznego w przednim mieśćie Antyochiey SkarŻyw 536; Zli też Chrześćijánie płákáć będą/ [...] iż czás y pogodá im do dobrego vpłynęłá SkarKaz 5b. Cf »mieć pogodę«, »pogodę opuścić«, »pogody pilnować«, »u(j)źrzeć pogodę«.

pogoda ku czemu (3): Occasio, Czás/ prziſtęp/ pogodá ku którey rzeczy/ potemność/ przicziná. Mącz 258a, 266b. Cf »mieć pogodę«.

pogoda na kogo, na co (9): [Abowiem czáſem ieſt pogodá wielka ná zarobek/ że tymiſz pieniądzmi/ y tąż pracą [...] bárzo wiele zárobić może ŚmiglLichwa 67.] Cf »mieć pogodę«, »pogodę opuścić«, »szukać pogody«, »u(j)źrzeć pogodę«, »upatrzyć pogodę«.

W połączeniu szeregowym (1): Uti foro proverbium. Spráwowáć ſie wedle czáſu/ mieyſcá/ rzeczy y pogody. Mącz 510b.

Frazy: »(jest) pogoda« [w tym: komu (1)] = occasio adest Mącz; occasio est a. parta est a. venit Cn (4): Ogrodnik gdy to vſłyſzał/ Rzekł doſyćieś mi vdziáłał: [...] Y ieſzcże kiedyć pogodá/ Przydzi do mego ogrodá: A bierz ſobie coć potrzebá BierEz Cv; A tak yeſly maczie mocz teras yaka patrzczie y radzczie ſye bo yeſt teras czas y pogoda LibLeg 11/57; RejRozpr Hv; Occasio adest, Teras yeſt pogodá/ czás. Mącz 429c.

»[komu] posłuży pogoda« (1): Więc kiedy mu doymie głod/ naprzod do ogrodá Cudzego leźie/ gdy mu poſłuży pogodá. KlonWor 34.

»[czemu] przypadnie pogoda« (1): bo thák w żywocie ſwym iáko y w goſpodárſtwie iáko iednę godzinkę vpuśćiſz iuż śiłá vpuśćiſz/ ále kędy możeſz vprzedzay gdy cżemu przypádnie pogodá s káżdym goſpodárſtwem. RejZwierc 108.

»trefi się pogoda« (1): NVż gdy ſie też trefi cżás potemu y pogodá/ ázaſz też to nie ieſt rzecż potrzebna cżłowiekowi poććiwemu ná koniká wſieść RejZwierc 113.

Zwroty:»czekać na pogodę; oczekiwać (a. [czekać]) pogody [[na kogo]]« = exspectare occasionem Calag [szyk zmienny] (1;1): Calag 227b; Ocżekiwa pogody/ Páńſkiego odeſzćia: Zyſk ſobie vpátruie z cudzego nieſzcżęśćia. KlonWor 36; [Słyſzałem też pogróżki ludźi nam przyległych/ którzy tylko pogody ná nas czekáią/ á iné Sąśiády ná nas podſzczuwáią SolikZiem A3].

»godzić na pogodę« (1): Captat occasionem loquendi cum Principe, Godźi ná pogodę/ radby s pánem mówił. Mącz 258a.

»mieć pogodę« [w tym: do czego (4), na kogo, na co (3), cum inf (3), ku czemu (1), na się (1)] = occasionem habere Mącz [szyk zmienny] (13): BierEz 5; OrzRozm A4; Summa eludendi occasio est mihi nunc senes, O mamże teras wyborną pogodę náwodźić ſie zá nos ſtárców. Mącz 258a, 258a; GórnDworz C; SkarJedn 256; StryjKron 390; W Tym ſię fortuny rádźić nie potrzeba/ Choway ſwé dobrze/ coć bóg życzył z niebá. A kiedy będźieſz miał pogodę ná co/ Lápay iéy [Fortuny] z przodku/ z tyłu niémáſz zá co. KochFr 35; Wy téż drudzy/ co maćie pogodę/ káżdy ſwoiéy włóż w vcho ledá co KochPieś 23; GórnRozm C; Strzegąc/ by żal z złey przygody/ Nie mogł mieć ná mię pogody GrabowSet F4; OrzJan 87; KlonWor 42; [PlutBBud Pv].

»mieć swą pogodę (swoje pogody)« (2): A ćiebie ſámego/ ná ten kres przywiodę. Gdźie wiecżne rádośći/ máią ſwą pogodę. GrabowSet D2v, G3v.

»pogodę opuścić (a. opuszczać, a. upuszczać, a. upuścić), utracić (a. [stracić]); pogody omieszkać, pochybić, ugrzeszyć; omieszkanie, opuszczenie pogody; pogoda opuszczona« [w tym: pochybić, ugrzeszyć (1), omieszkanie i opuszczenie (1); do czego (2), czego (1), na co (1)] = deese occasioni, tempestatem praetermittere Mącz; omittere occasionem Modrz; negligere occasionem Calag [szyk zmienny] (6:1;1:1:1;1:1;1): nigdy potym tákiey dragiey mieć nie będźieſz/ ieſliże ná tym Seymie przyſzłym Piotrkowſkim tę ninieyſzą pogodę opuśćiſz. OrzRozm A4; Mącz 429d, 443d; ModrzBaz 66v; Rzymiánie/ powiáda/ y nawyżſzy Biſkup ich żadney pogody nie opuſzcżáiąc/ poſyłáli do Grekow SkarJedn 328; Calag 228a; StryjKron 662; zwłaſzcżá kędy ieźiorá ſą/ tám ieſzcże więtſza ſzkodá/ gdy káżdey pogody omieſzka/ dla nieſpoſobienia śieći/ kto wcżás o tym nie przemyśli. GostGosp 84; OrzJan 67; LatHar 668; Gdźieby téż co nagłégo było/ coby klęſkę/ álbo ſzkodę iáką woyſká R.P. álbo omieſzkánié y opuſczenié pogody do vczyniénia poſługi zá ſobą poćiągáć mogło [...] SarnStat 437; [A ták nie lekce ſobie tego waſzmy/ bráćia namileyſzy/ ábyſmy mieli ſtráćić tę pogodę ták wielkiego zyſku duchownego. UchańList E3v].

»patrzyć (a. patrzać) pogody« [w tym: cum inf (1), jakoby (1)] = opportunitatem capere Mącz; temporum momenta captare Cn [szyk zmienny] (6): Naprzot tego ſtrzes na ſrodzey Bys przedal iako nadrozey Ktemu czaſſy á pogody Patrs pylno kupycz bes ſkody. RejKup e2; BielKom E2; [nieprzyjaciele] Myślą o dobrym wáſzym/ á pátrzą pogody/ Iákoby was pozbáwić do końcá świebody. KochZg A2v; Mącz 35a; áby wiedział Kniáź Moſkiewſki/ iż nie to woiennik co do roku odkłáda/ y co pogody pátrza/ ále ten ktory záraz y w niepogodzie myſli/ iákoby mogł [...] zábieżeć ſwoiey ſzkodzie. StryjKron 421; BielSjem 29.

»pogod(y) pilnować« [w tym: do czego (2), [aby]] = occasionem a. opportunitatem observare Modrz [szyk zmienny] (2): kiedyby byli wſzelákich do walcżenia pogod niepilnowáli/ żadnym ſpoſobem by byli ták dobrze ſzcżęśćia ſwego nie vżyli. ModrzBaz 112v, 115v; [Tych wſzyſtká Poſpolita Rzecż zgodnie poſłałá Po Krolá/ bo ze wſzech ſtron trwogi wielkie miáłá Od roznych nieprzyiaćioł/ ktorzy pilnowali Pogody/ áby ſzkodę iáką vdziáłali. ZbylDroga 17v].

»szukać pogody« [w tym: aby (3), na co (2)] = quaerere opportunitatem Vulg [szyk zmienny] (5): I odtątże ſzukáł ſhiſznégo czaſu (marg) pogody (–) [quaerebat opportunitatem] aby go wydáł. MurzNT Matth 26/16; GórnDworz N4v; y od onego cżáſu [Judasz] pogody ſzukał ná wydánie iego. LatHar 690, 716; WujNT Matth 26/16.

»u(j)źrzeć, widzieć pogodę« [w tym: do czego (1), na co (1)] [szyk zmienny] (3:2): Owcá śię ku długu [pożyczenia korca owsa] przyznáłá Iże przed wilkiem muśiáłá. Y prośiłá przedłużenia/ Ná krotki cżás odelżenia: A zać pry owſá nábędę/ Vźrzawſzy dobrą pogodę. BierEz N2v, Q; BielKron 179; gdy do zupełnego fundowánia tám wiáry ieſzcże pogody niewidział: znowu ſię do Rzymu [...] wroćił. SkarŻyw 354; Ták y Polacy wten czás biedni vlegáli/ A vyźrzawſzy pogodę wnet znák bitwy dáli StryjKron 240.

»upatrzyć (a. upatrować) pogodę, pogody (G)« [w tym: na kogo (1)] [szyk zmienny] (5:1): Toć nawiętsze myślenie mam, Kiedy ją [dziurawą łódź] pilnie utykam, I wylewając z niej wodę, Kiedy upatrzę pogodę. BierRozm 23; GórnDworz Cc7; Záś y pogodę ma vpátrowáć/ wedle onego: [...] Na wſzelákim mieyſcu vpátruy to pilnie/ Kiedy maſz zámilcżeć/ bądź rzec nieomylnie. Phil G2; Tákći Iudaſz Chriſtuſem hándlował w Ogroycu: Vpátrzył nań pogodę/ gdy ſię modlił Oycu. KlonWor 27; Vpátrzywſzy pogody miedzy ludźmi w ćieśni/ [złodziej] Káletę rewiduie/ kieſzenią okleśni. KlonWor 36, 5.

Wyrażenia: »za czasu pogody« (1): Szcżęſliwy: kto to widząc zá cżáſu pogody Wynośi śię s tych puſtek/ vchodząc przygody. GrzegŚm ktv.

»na pogodę [czego] czyhający« (1): Bo okrom woyny iákiey wielkiey y ćięſzkiey od Turká ábo ktorego inſzego nieprzyiaćielá/ mamy Tátáry pogránicżne nieprzyiaćioły/ ná wſzeláką pogodę woyny cżyháiące [in omnes belli occasiones intentos] ModrzBaz 119v.

»dobra pogoda« = idonea tempestas Mącz (8): Pśi iey [liszki] rády poſłucháli/ Zá záiącem ſie vdáli. Ale y on im więc vwiał/ Dobrą ná ſie pogodę miał. BierEz S, N2v, Q; Trąb co rychley á pſy zwieray Zwołay czeladz konie ſiodłay Bo teraz dobra pogodá Iſćie iey zámięſzkáć ſzkodá RejRozpr Hv; Mącz 164c, 443d; [Respons B2]. Cf »za dobrą pogodą«, »przy lepszej pogodzie«.

»wielka pogoda« (2): Maſz W.M. wielką teraz pogodę ku okazániu cnoty/ y dźielnośći Senátorſkiey ſwey/ nigdy potym tákiey drugiey mieć nie będźieſz OrzRozm A4; GórnDworz C.

Szeregi: »czas, (i, a) pogoda« = tempus et opportunitas Mącz [szyk 11:3] (14): LibLeg 11/57; RejKup e2; BielKom E2; Tempus et oportunitatem capere, Pátrzáć czaſu á pogody Mącz 35a, 266b, 429c, d, 44A; ále kiedy cżás/ á pogodę vpátrzy/ iż go mową ſwą prawdziwą/ ábo nieprawdziwą pewnie ſkáźić może/ thu iuż bez wſzelákiey miáry/ ze wſzythkim złym nań wyiedzie. GórnDworz Cc7; RejZwierc 113; áż potym Zmodź/ [...] wſpomniawſzy ná pirwſze wolnośći ſwoie/ á máiąc czás y pogodę do zrzucenia iárzmá Niemieckiego/ [...] iednomyſlnie ná Niemce Pány ſwoie vderzyli StryjKron 390; Iedźćie ſkokiem porażćie Tátáry. Ale pátrzćie pogody y cżáſu/ By nie był gon zá wámi po láſu. BielSjem 29; SkarKaz 5b. Cf »za czasem a pogodą«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»łatwość i pogoda« (1): áżby złoczyńcá/ ktory do złoczynienia ma wielką w Polſcze łátwość/ y pogodę/ y pijańſtwo go do wſzyſtkiego złego pędźi/ mogł bydź poimány. GórnRozm C.

»pogoda, (i) ok(k)azyja« (2): Calag 228a; téy pogody y okkázyiéy ieſli záżywiemy/ będźiem da pan Bóg ná wieki wolni OrzJan 67.

»szczęście albo pogoda; szczęście z pogodą« (1;1): Fors fortuna. Szczęście s pogodą. Mącz 134d, 91d.

Wyrażenia przyimkowe: »za pogody« = zawczasu, póki nie jest za późno (3): Wſzytki znáki ſą ſkońcżenia świátá/ Skoro miną náznácżone látá/ Rádzę tedy wſzytkim zá pogody/ Aby ſzukał s Pánem ſwoim zgody BielKron A5; SkarKaz 3a; Z niedoſtátkiem przygody/ Wáruy ſię zá pogody. Pokić ſię dobrze wiedźie moc przyiaćioł będźie/ Leć ieżli ſię pochynieſz ſam oſtánieſz wſzędźie. CzahTr H4v.

»za swojej pogody« = kiedy los sprzyja (1): Chcęć folgować do cżáſu bacżąc twoy wiek młody/ Vżyway mego dobrá zá ſwoiey pogody. BielKom D5.

»w pogodę(-y)« (3): Opportune, Práwie wczás/ wpogodę. Mącz 266b; Vrzędnik rządny/ Stáwy/ Táráſy/ Młyny/ Cżopy/ Vpuſty/Pogrodki/ to ma mieć ná piecży/ á cżáſu ſwego pilnowáć/ popráwiać w pogody. GostGosp 68.

~ W przeciwstawieniu: »w pogodę ... w przygodę« (1): A kto ſie bárzo rozbuia w pogodę/ Ten záſię ſkrzydłá powiesi w przygodę. KochSz C3v. ~

»za pogodą« (5): łatwie mu to przydzie [Dworzaninowi]/ iż ledá zá pogodą/ wſzelákiego cżáſu/ będzye mogł roſtropnie/ głádce/ pánu to pokazáć/ iáko wiele pocżćiwego/ y pożytecżnego vrość może iemu GórnDworz Ee3, Aa2; Iáko więc kto nieznáczny/ którému zámkniony Páńſki páłac/ kiedy kto idźie przełożony/ Ciśnie ſie we drzwi/ áby mógł zá tą pogodą/ Páńſki máieſtat widźiéć KochFrag 41.

~ Wyrażenie: »za dobrą pogodą« (1): Rybitw ieden ná ieźierze/ Gdzie więc ryby cżęſto bierze: Sieći tám ſobie rozrzućił/ Aby nimi co vchwyćił. Potym zá dobrą pogodą/ Vłowił ieſt ſzcżucżkę młodą BierEz H4.
Szereg: »za czasem a pogodą« (1): A iż to ieſt powinność práwego Dworzániná znáć przyrodzenie páná ſwego/ y to k cżemu ſie chyli/ á podług thego ſie ſpráwuiącz/ wniść zá cżáſem/ á pogodą/ temi drogámi ktore mu beſpiecżne ſcie pokázuią/ w łáſkę iego GórnDworz Kk5. ~

»przy lepszej pogodzie« (1): O cżyni/ zwłaſzcżá o małżeńſtwie z Heretyki/ przy lepſzey pogodzie/ ſzerzey ſię mowić może. SkarŻyw 59.

4. mit. Nazwa bogini (gr. Kairos, łac. Occasio) uosabiającej sposobną chwilę, sprzyjającą porę; przedstawiano ją z długimi włosami na przedzie głowy, z tyłu łysą (1): Czás vćieka/ iáko wodá/ A przy niem leći pogodá/ Zebrawſzy włoſy ná czoło: Ztąd iéy łápay/ bo w tył goło. KochPieś 54.
5. mit. Nazwa rzekomego bóstwa w mitologii słowiańskiej, wymienionego przez Długosza (1): Bo przed thym ledá co chwalili/ Plánety/ Pogody/ Pogwizdy/ Heli/ Láde/ Dziewánnę BielKron 344.

Synonimy: 3. czas, okazyja, pora, potemność, trefunek.

Cf NIEPOGODA

MP