[zaloguj się]
[pdf]

OKAZYJA (48) sb f

-k- (26), -kk- (11), -cc- (10), -c- (1); -z- (37), -s-, -ſ- (10), -ſſ- (1); -y- (23), -i- (18), -yi- (3), -j- (1).

o jasne; -ka- (35), -kå- (2); -kå- BielKron; -ka- : -kå- Phil (1:1); końcowe a pochylone.

Fleksja
sg pl
N okazyjå okazyje
G okazyjéj okazyj
A okazyją okazyje
I okazyją

sg N okazyjå (11). ◊ G okazyjéj (6); -éj (1), -(e)j (5). ◊ A okazyją (14). ◊ I okazyją (8) [w tym: -am (1)]. ◊ pl N okazyje (1). ◊ G okazyj (3) [w tym: -ij, -iy, -y]. ◊ A okazyje (5) [w tym: -ae (1), -e (1)].

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) – XVIII w.

1. Sposobność, sprzyjające warunki; przypadek, traf; occasio Modrz, Calag, Calep, Cn; commoditas Calag; ansa, auspicium, campus, cardo, casus, cursus, facultas, lotus, materia, occasus, opportunitas, tempestas, tempestivitas, tempus, via Cn [occasio – czas, przystęp, pogoda ku ktorej rzeczy, potemność, przyczyna Mącz 258a; – est opportunitas temporis, przyczyna, okazyja Calep; pogoda na co, wczesność, czas kobry, okazyja; powod do czego, okazyja, przyczyna; wielki powod, nadatek, powab, nagoda abo nagodna rzecz – occasio Cn] (30): MurzNT 111; Okkázią podobno/ trefunkiem może zwáć RejZwierz 114v; BiałKaz K2; ModrzBaz 103; bo w wiesz co okkazye vmieią, ktore łatwie ci arripiunt ktokomu szkodzić chce. ActReg 55; bo Młynárze á Miernicy [...] rzadki nie złodźiey: máią to z náuki ieden od drugiego/ á z okázyey/ że mieć rzadko goſpodarz ſam prziydźie/ ále/ álbo párobká/ álbo dźiewkę pośle GostGosp 140.

okazyja do czego (1): A Zeby pretextem vchwały téy Conſtituciéy przerzeczonéy Anni 1591. około ſądzenia żołniérzów przez Hetmáná/ [...] okkázia nie vroſłá do enerwáciiéy kárnośći żołniérzkiéy SarnStat 436.

Przysłowie: Stára ieſt przypowieść że okkázyą [!] cżyni złodźieie. ModrzBaz 103.
Fraza: »przydzie okazyja« (1): przydzie okazya ActReg 81.
Zwroty: »czekać na okazyją« (1): Gelegenheit erwarten. Cżekáć ná okázyą. [...] Expectare occasionem. Calag 227b.

»da(wa)ć (a. podać) okazyją; okazyja się podawa« = dare occasionem Calag [szyk zmienny] (3:1): Calag 227b; Zlec by tak Młwy Panie pierwey te znizic, naktore się okazya podawa, apotym drugie in summo periculo zostawic ActReg 117; ieſliże ſie chce W. Kró. M. z przodki ſwémi zrównáć/ áto Pan Bóg dáie W. Kró. M. pobudkę teraz y okázią/ nietylko zrównáć/ ále y oné zámierzyć wiele może W.K.M. SarnStat *3v; VotSzl A2.

»okazyjej dostać« = habere occasionem Calag (2): Calag 227a; Dwá młodzieńcy s Syrákuzanow ſimultatem miedzy ſobą s przycżyny miłośći mieli/ bo ieden drugiego pánnę poiął/ occaſſyey doſtawſzy/ gdy on nie był/ ná ten cżás/ obecnym w Mieſcie Phil Q4.

»mieć okazyją [cum inf]« (1): Onegoby chwałá boża roſkoſſowáłá/ á onę ſwyát s ſwemi przyſmáki/ wcżemby nyeprziyacyel duſſny myał wyelką okkázyą małżeńſtwo wasnić GliczKsiąż P6.

»opuścić okazyją« (1): Gelegenheit verſaumen. Opuśćić pogodę/ okázyą. Negligere occasionem. Calag 228a.

»szukać okazyj [ze zdaniem dopełnieniowym]« (1): Szukac occasy [...] niebyłoliby to Panu Kanclerzowi cordi frimarczyc się na Lezaisk zemną miedzyrzeczem ActReg 80.

Szereg: »okazyja, (i) pogoda (a. czasy pogodne)« [szyk 2:2] (4): Calag 227a, 228a; iákoż tego łáſce bożéy nie przypiſowáć/ że Niemcy/ [...] Hiſzpani/ możné narody/ woynę wiodą z tym nieprzyiaćielem [...]: téy pogody y okkázyiéy ieſli záżywiemy/ będźiem da pan Bóg ná wieki wolni OrzJan 67, 106.
Wyrażenie przyimkowe: »za okazyją« (5): ActReg 149 [2 r.]; owaby iednák mym zdániem gránic ſwych potężnie ſtrzec mogli/ á zá occáſią dáley cżego dokázáć. GrabPospR N2v; CzahTr G2.

~ za okazyją czyją (1): Pod ten czas gdym do w wskazał około widzęnia się w rozumiałem, ze zamych wiele occasij mogło nam do tego łatwie przyści ActReg 93. ~

a. Okoliczności, sytuacja (3): ma tedy ocyec ſynowi ſwemu dopomágáć/ áby yemu przycżynę yákąſzkolwyek yednał żeby ſie grzeſſenya wyárował. Aleć żadna inſſa okkázia nye yeſt pewnyeyſſa nád małżeńſtwo. GliczKsiąż P4; iákoby o obronie oyczyzny náſzey/ o lepſzym porządku/ y zgodźie w niey/ ſerio rádźili/ ná wſzytkie pericula y okázye pilne oko mieli. VotSzl A2v.
Wyrażenie przyimkowe: »wedla okazyjej« (1):

~ W połączeniu szeregowym (1): otwarzáli záwſze Biſkupi Rzymſcy/ y ieſzcże otwarzáią te ſkárby kośćielne duchowne/ vdźieláiąc ich ludźiom chrześćiiáńſkim/ wedla ich nabożeńſtwá/ wedla ich cżáſu/ occázyey/ potrzeby ReszList 151. ~

2. Przyczyna, powód; occasio Calep, Cn; causa JanStat, Cn; nomen, ratio Cn [przyczyna – occasio Cn] (17):

okazyja czego (7): ReszList 142; ActReg 148; Phil R2; Pogłówné tych poſzlednich wieków wſpomináią zá Zygmuntá, 1520 gdy Turcy Ludwiká Królá poráźili: A toć byłá właſna okkázia ták wielkiégo podatku SarnStat 348, 348, 619; iż kácerſtwá ſą okázyą y pocżątkiem wſzelkiey roſpuſty żywotá ludzkiego PowodPr 42.

okazyja do czego (1): zdało się Im Panu Marszałkowi Koronnemu [...] wto weirzeć iakoby Zołnierze [...] iakiey okaziey do rozruchow [...] ansam niedali. ActReg 147.

okazyja czemu (1): Iżby ſie okázia potwarzom, ſwarom, y krzywoprzyśięgániu odćięłá [...]: tedy [...] Dilácię pozwaláią do dwu niedźiél ná Wizią SarnStat 1284.

Zwroty: »okazyją dać; dana okazyja« = data causa JanStat (2;1): tak mi się tez in hac victoria to nie gmysli stało zę się około praedam woisko mi pogomoniło [...]. A znaczni też ludzie niektorzy szarpaniem koni okazyą dali zwieczora ActReg 63, 147; SarnStat 619.

»oddąć, odjąć okazyją; okazyja się odcięła« (1:1; 1): W ktore niebeſpiecżeńſtwo dlatego był W.M. bez wątpienia Pan BOg wpáść dopuśćił/ áby iáko Dawidowym niekiedy/ ták teraz W.M. vpadkiem/ y z vpadku záś zbáwiennym powſtánim błądzącym owiecżkom odiął wſzeláką occáſią roſpácżánia ReszList 142; Phil R2; SarnStat 1284.

Szereg: »przyczyna, (albo) okazyja« (2): Calep [720]b; iżby Sędźia mógł wiedźiéć/ ieſli ieſt dána álbo nie dána przyczyná álbo okázya [data necne fuerit plebeio causa JanStat 604] ránienia Szláchćicá SarnStat 619.
a. Pretekst, pozór; occasio JanStat (6):

W połączeniach szeregowych (4): Ktemu wſzyſtkié okázyie/ bárwy/ ſztuki/ przyczyny/ chytrośći/ zdrády/ wymyſły/ [...] żadnému człowiekowi/ którégobykolwiek záwołánia/ ſtanu/ płći/ álbo doſtoieńſtwá był/ [...] niechcemy bydź pomocné SarnStat 52, 52, 979 [2 r.].

Zwrot: »okazyj [do czego] szukać« (1): okróm tákowych przyczyn/ któré piſmem y ſłowem Bożym ſą wyráżoné/ żadnych okáziy do niemieſzkánia powinnégo w małżeńſtwie/ álbo do rozwodu ſzukáć ſobie nie będźiemy. SarnStat 638.
Wyrażenie przyimkowe: »na okazyją [czego]« = pod preteks (1): iednacże ſpiſek Ceſárſkiego dekretu vkazáli Luteryanom/ [...] proſząc y nápomináiąc zwłaſzcżá około wiáry/ [...] áby ná okkaſią wiáry innych cżyich poddánych do ſiebie nienámowili BielKron 210v.
3. Potyczka zbrojna, bitwa, wojna (1): Y my ná okázyą muśim ſye gotowáć. KochMarsz 153.

Synonimy: 1. czas, pogoda, potemność, trefunek; 2. przyczyna; a. barwa; 3. potrzeba.

MM