« Poprzednie hasło: PANIEŃSKI | Następne hasło: PANIĘ » |
PANIEŃSTWO (129) sb n
a, e oraz o jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).
sg | |
---|---|
N | panieństwo |
G | panieństwa |
D | panieństwu |
A | panieństwo |
I | panieństw(e)m |
L | panieństwie |
V | panieństwo |
sg N panieństwo (18). ◊ G panieństwa (49). ◊ D panieństwu (2). ◊ A panieństwo (28). ◊ I panieństw(e)m (4). ◊ L panieństwie (27). ◊ V panieństwo (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Dziewictwo, nienaruszoność płciowa
(123)
- a. Dotyczy kobiet lub obu płci (112)
- b. Dotyczy mężczyzn (11)
- 2. Bezżeństwo (6)
panieństwo czyje [w tym: pron poss (24), G sb i pron (9)] (33): Tatz ieſt ona panna oſobné cżyſtoſci/ ktoré panieńſtwo bylo bogu przyiemno. OpecŻyw 182v, 2v, 181, 184v; PatKaz III 129, 154; [Wanda] bogom ſie w panienſtwie ſwim ofiaruiąc w rzekę wſzkociła MiechGlab 41; LibMal 1544/85; Leop Eccli 42/10; BielKron 24v, 49, 135; Mącz 1a; HistRzym 21; o kthorey [Marii] Proroctwá były/ iż záwżdy miáłá záchowáć pánieńſtwo ſwoie RejPos 43v, 43v, 80; CzechRozm 130v; poświęćił Pánieńſtwo Domicille Chryſtuſowi/ iemu ią zá oblubieńcę oddáiąc. SkarŻyw 435, 69 [2 r.]; LatHar 149 [2 r.], 399 marg, 455, 477,480, 496; iáko y drugi Ioſeph był ſtrożem y świádkiem pánieńſtwá Máriey WujNT 293, 5, 195, 416; SiebRozmyśl [M2].
W przeciwstawieniu: »panieństwo ... małżeństwo« (4): iż czyſtoſć y pányeńſtwo nye ma wyętſſey zaſlugi v Bogá niż małżeńſtwo KromRozm I F3; Pátrz iſz pánieńſtwo płodnieyſze ieſt dáleko niſzli małżeńſtwo. SkarŻyw 180; WujNT 596, Aaaaaa 3v.
W formule zaklęcia (1): [Ogniu] Czoſz zawzyal czoſz ochinal, vymyą oycza etc. abi nyezaſkodziel yako pannye Mariey panyenſthwo yey nyezaſkodzilo. LibMal 1544/85.
»poszkaradzić panieństwo« (1): Iádąc z nią poſzkárádził pánieńſtwo iey BielKron 49.
»panieństwo (po)ślubić; panieństwa ślub« [szyk zmienny] (2;2): PANNO napirwſzym pánieńſtwá ſłubem ſwiátu wyſoce zálecona/ mo[dl się za nami] LatHar 501; Abowiem ſyn Boży [...] z tákiey pánny [narodzić się raczył]/ ktoraby pánną byłá nie do czáſu tylko/ ále wiecznie pánną: [...] ſwe pánieńſtwo Bogu poślubiwſzy WujNT 195, 194, 227.
»panieństwo [komu] przedawać« (1): Wenery ku chwale/ dzyewecżki ſłali ná wyſep morſki gdzye goście ieżdzáli/ á tám ſwoie pánieńſtwo gościom zá ſrebro y złoto przedawáły BielKron 24v.
»o panieństwo przyprawiać« (2): Depudico – Opanienſtwo prziprawiąm, gwąłcę. Calep 309b, 316a.
»(s)tracić (a. utracić) panieństwo; utrata panieństwa« [szyk zmienny] (10;3): PatKaz III 130; FalZioł I 148c; A me pudica est. Z ſtroney moyey pánieńſtwá ſwego nie vtráćiłá/ nie náruſzyłá. Mącz 1a; ábo ná ták zacnym Syná mego małżeńſtwie przeſtań: ábo dla vtráty pánieńſtwá w ktorym ſię ták kochaſz/ ná ſłuſzbę boginiey Weſty [...] ná wieki oddána być maſz. SkarŻyw 68, 69, 341 [2 r.]; Pánná święta y cżyſta/ porodźiłá nam Kryſtá/ nie ſtráćiłá pánieńſtwá. ArtKanc B4 [idem (4)] B4 [2 r.], B4v [2 r.]; Modlitwá S. Anzelmá/ tym ſłużąca/ ktorzy pánieńſtwo márnie ſtráćili LatHar 741.
»w panieństwie trwać, żyć« (2:1): SkarŻyw 139, 311; Tákże też w nowym Zakonie mamy/ ktorzy w pánieńſtwie z młodych lat ſwoich áż do śmierći trwáli. Iáko błogoſłáwiona dźiewicá Pánná Mária/ Ian Chrzćićiel/ [...] WerKaz 293.
»uszczerbić panieństwa« (1): Po twym porodzeniu Pánno/ nie vſzcżerbiłáś pánieńſtwá ſwego. LatHar 480.
»panieństwo (za)chować, chowająca; w panieństwie zachować się, zachowana; [kogo] w panieństwie zachować; chowanie panieństwa« [szyk zmienny] (4:1;1:1;1;1): PatKaz II 34v; KromRozm I D; Bo ś. Páweł ták mowi: Ze kto da corkę zá mąż nie grzeſzy/ dobrze cżyni: ále kto nie da (á onę w pánieńſtwie záchowa) lepiey cżyni. WujJud 209v; nietylo ſie do chowánia pánieńſtwa młodzieńcy y panny woyſkiem práwie rzućili/ ále y ći co żony iuż mieli/ wątpili/ [...] ieśli mieć znim [lege: z nimi] ſpołecżnośc [!] mieli. SkarŻyw A5v; Pátrzyłá ná śmierć iego ſioſtrá tego Máryámná/ pánieńſtwo od młodośći chowáiąca. SkarŻyw 385, 70; WerKaz 294; LatHar 462; WujNT 595.
»w, przy panieństwie zosta(wa)ć« (1:1): OpecŻyw 17v; Tego [tj. Jezusa] gdy miłuię cżyſtą/ gdy ſię go dotykam/ dziewicą ieſtem: gdy go zá mężá mam/ przy pánieńſtwie zoſtáię. SkarŻyw 68.
»naruszenie, odjęcie, ubliżenie panieństwa« (2:1:1): ále ſie [rodzicom potrzeba] záraz pilnie o to ſtáráć/ [...] áby ku náruſzeniu pánieńſtwá ktorey nie przyſzło CzechRozm 131, 130v; Gdy od Litewſkiego Woyſká poimána byłá/ á ieden ią iuſz ná odięćie Pánieńſtwá prowádził: prośiłá ſię pilnie/ áby iey czyſtość vczćił SkarŻyw 162, 69.
»panieństwo nienaruszone; nienaruszona w panieństwie« [szyk 2:2] (3;1): Ale panna Mariá byla nienaruſſona w ſwym panieńſtwie OpecŻyw 181; Tám Bogu vſtąpiło práwo przyrodzone/ Pánnie zoſtáło pánieńſtwo nienáruſzone ArtKanc A4; LatHar 399, 477.
»spługawiona w panieństwie« (1): cżuyność iego [ojca] [...] odeymuie mu ſen/ [...] áby [córka] kiedy niebyłá ſpługáwioná w pánienſtwie ſwoym [ne quando polluatur in virginitate sua]/ á w domu oycá ſwego by niebyłá náleźioná brzemienną Leop Eccli 42/10.
»niewinność, (a) panieństwo« (2): RejPos 80; Bo iáko Ezau nie mogł znowu nábyć dziedzictwá raz vtráconego: ták grzeſzący nie może znowu doſtáć niewinnośći/ pánieńſtwá/ y podobnych rzeczy. WujNT 780.
»panieństwo i wdowstwo« (1): [Ze spisu rzeczy] Pánieńſtwo y wdowſtwo 596.b [Cf iż ś. Wáwrzyniec/ [...] vkazał pánienki iáko drogie kámienie/ y wdowy iáko złoto 596b] SkarKaz Oooo2a.
»wstyd i panieństwo« (1): [kościoły odszczepieńców] wſtyd takież wſzyſtek y pánieńſtwo gánią WujJud 133v.
panieństwo czyje [w tym: pron poss (2), G pron (1)] (3): [Tatarzy] telko dwa troki włoſow na ſkroniach zobudwu ſthron zoſthawiaią na znamię ſwego panienſtwa albo iż ieſzcże żon nie mieli. MiechGlab 25; SeklWyzn f3; IAN EWANGELISTA [...] od Chriſtuſá [...] oſobliwie vmiłowány. [...] Dla pánieńſtwá iego. WujNT Zzzzz.
»panieństwo zachować« (1): ále y Ioſeph przez nię [Pannę Marię]/ y dla niey/ pánieńſtwo záchował: áby ſię Pan náſz národził z małżeńſtwá pánieńſkiego. WujNT 227.
»w panieństwie zostać« (1): Ian ktory był namłodſzy z Apoſtołow/ w pánieńſtwie zoſtał WujNT 299.
panieństwo czyje (2): [Anna prorokini] myeſzkáłá z mężem ſwym rokow ſiedḿ od pánieńſthwá ſwego RejPos 28v [przekład tego samego tekstu] WujNT Luc 2/36.
Synonimy: 1. całość, czystość, czystota, dziewictwo, niewinność; 2. bezmałżeństwo, bezżeństwo, celibat, nieożeństwo, niestadło.
LWil, (ZZa)