[zaloguj się]

ŁOTROSTWO (132) sb n

łotrostwo (114), łotrowstwo (18); łotrowstwo BielSat, SkarŻyw, StryjKron (3); łotrostwo : łotrowstwo LibLeg (2:2), Mącz (8:11).

Wszystkie o jasne.

Fleksja
sg pl
N łotrostwo łotrostwa
G łotrostwa
D łotrostwu łotrostw(o)m
A łotrostwo łotrostwa
I łotrostwem łotrostwy
L łotrostwie

sg N łotrostwo (26).G łotrostwa (46).D łotrostwu (1).A łotrostwo (27).I łotrostwem (17); -em (1), -(e)m (16).L łotrostwie (6).pl N łotrostwa (3).D łotrostw(o)m (1).A łotrostwa (4).I łotrostwy (1).

Składnia orzeczenia typu: łotrostwo jest, było, będzie (9), łotrostwo , byli (2); jest, było, będzie LibLeg, BielSat, RejWiz, RejZwierz, BielSjem, KochPieś, RybGęśli, KlonWor; RejWiz; było : byli BielKron (1:1).

stp, Cn notuje; Linde XVII w.

1. Postępowanie właściwe łotrowi, a także zespół cech stanowiących o tym, że ktoś jest łotrem; łajdactwo, występek; grabież, rozbój; flagitium, improbilitas, latrocinium, maleficium Mącz; desidentes mores, dissolutio, effrenatio, immodestia, impunitas, infamia, insolentia, intolerantia, lascivia, licentia, petulantia Cn (91): gdy komu łacwie o pieniądze/ waży ſye drugiego zá ledá krzywdą vbić/ zábić/ krew przeláć/ y w innym łotroſtwie ſwey woley doſyć vczynić. GroicPorz k4v, t; ieſli ſláchćicem ma złoto vcżynić/ Tedy prożno łotroſtwo ma każdy z nas winić. RejWiz 97, 97 marg, Cc7; BielKron 119v, 175; Homines arcere ab improbitate, Od łotroſtwá odwodźić. Mącz 14c, 116c, 202d, 485b; teraz chłopięthá/ dziecká/ ledwe s powicia wyſzły/ á iuż wiedzą więcej łotroſtwá/ niż ná on cżas ludzie ſtali wiedzieli. GórnDworz I2; ludzie/ ieſzcże nie nálezli ták ſrogiey/ á okrutney męki/ ktora by ſie im widziáłá być zupełną zapłátą zá grzech ten/ [...] kiedy owo ſługá ktory [...] przymiotow ſwych dobrych ku themu kończu vżywa/ áby páná ſwego káźił/ odwodząc go od cnoty/ á łotroſtwem w łáſkę do niego przychodząc GórnDworz Ee8, I2; RejZwierc 224; PaprPan Ff3v; SkarŻyw 75; StryjKron 370; WerGośc 215; PudłFr 23; Kmieć kart niema grawáć: á Vrzędnik ma tego doyźrzeć y karáć/ áby łotroſtwá nie pátrzyli. GostGosp 28, 36; PowodPr 74; [każdy żak] o ránę śmiertelną/ álbo dla inégo łotroſtwá wielkiégo obwiniony [quocunquae nefario excessu fuerit accusatus JanStat 220]/ [...] wedle praw od ſędźiégo przez nas deputowánégo/ criminaliter oſkárżony będźie ſądzón SarnStat 203.

łotrostwo czyje (19): RejKup dd2; izali Eugeniuſá/ dla iego Lotroſtwá/ Papieſtwá nie odſądzono? KrowObr 40, 77v; UstPraw I4; Cżego tu chceſz? a ty cżego? ſpołem ſie pytáią. Ná oſtátek ſwe łotroſtwo obádwá wyznáią. KochZuz A2v; BielKron 119v, 456; Mącz 305b, 386a; niewinne dziatki [...] áni wiedzieć mogły łotroſtwá oycowſkiego. GórnDworz Y3, Bbv; RejZwierc 270v; WujJud 13v, 217; RejPosWstaw [414]; PaprPan Ff4; KochPs 141; ANákreon zdraycá ſtáry/ Niemaſz w ſwym łotroſtwie miáry. Wſzytko piieſz/ á miłuieſz/ Y mnie przy ſobie zepſuieſz. KochFr 60; CiekPotr B3.

W połączeniach szeregowych (12): Mars. Planeta ieſt niefortuny [...] rodzaiowi ludzkiemu przeciwny/ pan kolery gniewu/ lotroſtwa krwie wylewania. FalZioł V 51; GliczKsiąż G6v, I2; GroicPorz n4; LeovPrzep B3; RejAp 150, 171; Azaſz też nie ma onych ktorzy rozmáitemi wymyſły ſwiátá tego/ [...] wiele inych w poſłuſzeństwo iemu przywodzą: przywodząc ie w dziwne ſwowolnośći á prożnośći ſwiátá tego/ w opilſtwá/ w koſterſtwá/ w łotroſthwá/ w cudzołoſtwá RejPos 78v, 71, 115; Obżárſtwo opilſtwo y wſzytko łotroſtwo/ To iuż v ſwowolnych wſzędy tego mnoſtwo. RejZwierc 220v, 191v.

W przeciwstawieniu: »cnota (2), poczciwe sprawy ... łotrostwo« (3):RejWiz 3v, 47; Prawdá/ zacnić to ludźie/ nie cnotámi/ ále łotroſtwem ſwoim byli. (marg) Kálwinowá zacnoſć. (–) WujJud 217.

W charakterystycznych połączeniach: łotrostwo będzie odpuszczono, bywa zakryte; w kim (jest) pełno łotrostwa (2); łotrostwa patrzyć, być pełen, pomagać [komu], pomścić się, uczyć się, użyć, wystrzegać się; dla łotrostwa [kogo] wygnać, wyrugować; od łotrostwa odwodzić; z łotrostwa oczyścić się; okazać łotrostwo, wiedzieć, wyznawać; na łotrostwo [kogo] ruszyć, wprawować [kogo]; łotrostwem chłubić się, uprzykrzać się [komu]; w łotrostwie swej wolej dosyć uczynić, nie mieć miary; dla łotrostwa obwiniony; z łotrostwa wybawiony; o łotrostwo posadzony [= uwięziony], oskarżon; w łotrostwie [komu] rowny, trwający.

Zwroty: »łotrostwem się obchodzić, parać« (3:1): BielKron 439; Latrocinor, Ieſtem zboycą/ łotroſtwem ſie obchodzę. Mącz 185c, 457a; Kmieći ma Vrzędnik doyźrzeć/ áby z nowego zboża nie záprzedawáli/ zwłaſzcżá tych co ſie łotroſtwem paráią [!]. GostGosp 32.

»łotrostwem [co] płacić« (1): ten zápomniawſzy ſwey wiáry/ łotroſtwem/ á niewdzięcżnoſcią/ dobrotliwą chęć/ y miłość płáći oney chudzinki GórnDworz Aa4.

»łotrostwo płodzić« (1): Przyſtoi też Sędźiemu/ pierwey niż złoczyńcę zda ná męki/ bádáć ſye pilnie czáſu/ iáko dawno złoczyńcá kradł/ zbijał/ rc. y inne łotroſtwo płodźił GroicPorz ii3v.

»popełnić łotrostwo« = latrocinium committere JanStat (2): SarnStat 701; ten ktory popełni Co naywiętſze łotrostwo, zá godnego nagrod, Doſtoieńſtw, vdáie ſię. CiekPotr 78.

»przywodzić [kogo] w łotrostwo« (2): Tám naydzyeſz iák omylny ſwiát w ſwych ſpráwach broił/ A iáko dziwnie w ludzyoch záwżdy błędy ſtroił. Iedny przywodząc k cnotam á drugie w łotroſtwo RejWiz 3v; RejPos 78v.

»na łotrostwo, w łotroſtwo udać się, wdać się« (1:1): Ferri scelere, W łotroſtwo ſie wdáć. Mącz 121d; TEn ácż był w młodych leciech chowan ták pocżćiwie/ Ale ſie ná łotroſtwo iednák vdał chćiwie. PaprPan Gg4v.

»łotrostwa bez miary używać« (1): Piyańſtwá y łotroſtwá bez miáry vżywał/ W okrutnośći ſie kochał łáſki tám nie miewał. PaprPan Gg4v.

»łotrostwo wyrządzić« (1): Podobne themu łotroſtwo wyrządził drab ieden/ dobremu náſzemu pánu Iákubowi Borowſkiemu dworzáninowi/ gdi mu przedał korzeń grzybieniowy/ miáſto Pokrzyku. GórnDworz T7.

»łotrostwem żyć, żywym być, żywiący« (1:1:1): Wielkać iſcie moc ieſt ſprawiedliwoſci, bo y ci ktorzy lotroſtwem żywi ſą vżywaią ſwoich cżęſci w ſprawiedliwoſci/ Bo złodzieie gdyby łupem nie ſprawiedliwię [!] ſie dzielili, wnet by od towazriſzow [!] żbici [!] byli BielŻyw 119; BielKron 296v, 477.

Wyrażenia: »jawne łotrostwo« (1): Skąd vroſły iáwne łotroſtwá cudzołoſtwá RejAp Ff2.

»okrutne łotrowstwo« (1): Nefarium latrocinium, Okrutne łotrowſtwo. Mącz 244c.

Szeregi: »łotrowstwo a drapanina« (1): Per latrocinia et rapinas tolerantes vitam, Lotrowſtwem á drápániną ſie obchodźić. Mącz 457a.

»łotrostwo a (i) drapiestwo« = flagitium et rapina Mącz (2): Kaim [...] wpráwował ſyny ſwoie ná łotroſtwá á drapieſtwá BielKron 3; Mącz 398a.

»łotrostwo a (i) łup(iestwo)« [szyk 1:1] (2): Bártoſzá Koſminſkiego ſwowolnie łotrowſtwem y łupieſtwem żywiącego z Kroleſtwá [król] wywołał StryjKron 477; BielKron 296v.

»łotrostwo a najeżdżanie« (1): Widząc my [Wartoman pisze] ich łotroſtwo á náieżdzánie/ rzućiliſmy ſie do zbroie BielKron 456.

»łotrostwo a niecnota« [szyk 1:1] (2): Flagitio ardere, Niecnoty á łotrowſtwá być pełen. Mącz 129a; GórnDworz L2.

»łotrostwo a niestateczność« (1): Gdy go [Kaima] z roty dobrich á bogoboynych dla yego łotroſtwá á nyeſtátecżnosći/ [...] wyrugowano/ vdał ſie ná wſchod ſlońcá do gory yedney ná imyę Libanu GliczKsiąż E2.

»pijaństwo i łotrostwo« (1): PaprPan Gg4v cf »łotrostwa bez miary używać«.

»ni łotrostwo ani rozboj« (1): Tak ſlychamy jż do Boga Dobrowolná ma bycż droga A jż wniebie ſylny pokoy Ni łotroſtwo ani rozboy RejKup x8v.

»sprostność a łotrostwo« (1): Kálwiná dla ſproſtnośći á łotroſtwá ſwego z iegoż oycżyzny wygnano. WujJud 13v.

»swowoleństwo i łotrostwo« (1): Abowiem wiele ich widzimy ktorzy dzyatkom ſwoim rozmáitych złośći á zbytkow dozwaláią/ á nic ich to nie ruſza choć ſłyſzą że ſie wielu dobrym á ſpokoynym ludzyom vprzykrzáią ſwowoleńſtwy á łotroſtwy ſwemi. RejPosWstaw [414].

»waśń albo łotrostwo« (1): bo táki [sąsiad, który nie sieje] vćiecże rad ſtrawiwſzy y złotrowawſzy/ y bogáty/ z waśni álbo z łotroſtwá. GostGosp 38.

»złodziejstwo i (albo) łotrostwo« = furtum et latrocinium JanStat (4): złodźieyſtwá y łotroſtwá dla ſrogośći vczynku/ y dla boiáźni przez złoczyńce więtſzéy częśći bywáią zákryté SarnStat 700, 520, 700, 701.

»złość a łotrostwo« (1): Aza nye pełno w was pychy/ łákomſtwa/ obżárſtwá/ piyańſtwá/ obłudnoſći/ zazdroſći/ nyenawiſći/ nyemiłoſyerdźya/ á ſnadź y nyedowyárſtwá/ y wſſelákyey złoſći á łotroſtwá? KromRozm I C3.

»zuchwalstwo a łotrostwo« (1): Ale o thym ich [chłopiąt] zuchwálſtwye á lotroſtwye nikt nie vmye lepyey powyedzyeć/ yáko yeden Rurał poproſty GliczKsiąż H7v.

W przen (6): Tákżeć też y ći wſzyſcy táką bárwę máią/ Co z obłudną przyiáźnią pożytkow ſzukáią. [...] Pátrzże iáko s Pochlebſtwem pięknie s ſobą chodzą/ Iedno iż ſie zá rącżki poſpołu nie wodzą. Iedno iż ſwięta Práwdá w pośrzodek wkrocżyłá/ Tá im wżdy kęs łotroſtwá tego przekáźiłá. RejWiz 40v; IVlia Florentina/ zacna wdowá byłá/ Ktora ſyná do ſzkoły ráno wypráwiłá. Idąc popchnął iednego/ ten zá nim kámieniem/ Y rozráźił mu głowę/ práwie nád ciemieniem. Wbieżał nędznik niewiedząc do iey domu proſto/ Dawáiąc iey w opyekę ono ſwe łotroſtwo. Oná też niewiedziáłá/ dziecię nioſą potym/ Zátáiłá złocżyńcę/ nikt nie wiedział o tym. RejZwierz 15v; Diversorium flagitiorum, et officina nequitiae, Goſpodá łotrowſtwá y wárſtát wſzech niecnot. Mącz 487d.

W połączeniach szeregowych (2): O nędzny ſwiecie toć v ciebie wſzędy á wſzędy opák potráwy ſtáwiáią/ łotroſtwo/ wſzetecżeńſtwo/ pochlebſtwo zá ſtoły á ná máieſtaciech ſiedzi RejPos 322v, 114v.

Zwrot: »z łotrostwem się pobracić« (1): Swowolny kiedy wſtyd ſtráći/ A z łotroſtwem ſie pobráći/ Niewiem dáley co ma ſtráćić/ Iedno ſie s powrozem zbráćić. RejZwierc 232.
2. coll. Łotrzy; ganeones, nebulones, nequissimi homines, parricidiae Mącz (40): LibMal 1544/93; zalowalyſzmi thego yſz ſzye tho od thego lyotrowſthwa ſtalo kthore nygdzyey pewnego myeſcza nyema. LibLeg 11/136 [2 r.]; RejWiz 41, 175v; A niechby wżdy w goſpodzye/ co ieść vcżyniono/ Aliśći ze wſząd bieży/ wnet łotroſtwo ono RejZwierz 137, 33; BielKron 101, 106v, 119, 146v, 262; Immersit se aliquo in ganeum, Vtonął gdźie miedzy łotrowſtwem. Mącz 218c; Latronum occultator et receptator, Przechowáwácz łotroſtwá, Mącz 258b, 199d; BielSat L4v; StryjKron 370; BielSjem 28; KochPieś 28; Może bydź y táki łotr/ co ſie więc znáyduie/ Swiádóm będąc/ z łotroſtwem drugim mie ſplondruie. WyprPl A2v; RybGęśli C2v; Nierobotne łotroſtwo/ tárgáiąc małżeńſtwá/ Iák rzemięſłá iákiego pátrzy wſzetecżeńſtwá. KlonWor 61.

łotrostwo czyje (2): RejWiz 123; gdy iednego cżáſu łotroſtwo Tácyuſowe pobráli dobytki y ine korzyśći w ſamſiedztwie Laurentum/ przyiecháli poſłowie do Romulusá żáłowáć ſie ná ich poddáne o ſzkody. BielKron 100.

W przeciwstawieniu: »uczciwy ... łotrostwo« (1): Y náſzemu Iwoni gdyby ſie w garść doſtał/ Wierz mi chociaż przy ſtárſzym wnetby cie wychwoſtał. Ná vcżćiwe łotroſtwo náſzy by zápalił PaprPan Aav.

W charakterystycznych połączeniach: mizerne, nierobotne, wirudne łotrostwo.

Zwroty: »przełotrować z łotrostwem« (1): Iákoś máiętność wſzyſtkę przełotrował z tymtám Drugim łotroſtwem ſwoim [...] Y teraz ſię náśmiewáią [errata zmienia: náśmiewa] z ciebie CiekPotr 33.

»zebrać (a. nazbierać) łotrostwo (a. [ile] łotrostwa); łotrostwo zebrane« [szyk zmienny] (6;2): Gdy Othomanus [...] był dla niekthorego wyſtępku precż wygnan z namiotow Tátárſkich/ zebrawſzy łotroſtwá wiele iął zbijáć ná morzu BielKron 239v, 101v, 119, 146v, 165v, 391, 397v; Cum undique homines nequissimos conquisisset, Zebrawſzy łotrowſtwo ze wſzech ſtrón. Mącz 503a.

Wyrażenia: »gorne [=z gór] łotrostwo« (1): Bogdan [...] gorne łotroſtwo zebrawſzy/ wypędził záſię Olechná y z mátką iego do Krola. BielKron 391.

»łotrowstwo polne [= koczujące w polach]« (1) thi ſkodi nye przeſz poddane naſſche oſzyadle alye przeſz Lyotrowſthwo polne ſtali ſzye LibLeg 11/173.

»łotrostwo tułające się« (1): nam ſłuſzniey tu roſkázowáć właſnym dzyedzicom/ coſmy ſie tu z dawná porodzili/ niżli wam zbieráney á mieſzáney drużynie/ to ieſt/ Etruſzkom y Sábinom/ á ktemu názbieráliſcie łotroſtwá tvłáiącego ſie po ſwiecie miedzy ſię BielKron 101v.

Szeregi: »łotrostwo albo mężobojstwo« (1): Dispertire fortunas parricidis, Miedzy łotroſtwo álbo mężobóyſtwo dobrá ſwe rozdáć. Mącz 281d.

»łotrowstwo i niecnoty« (1): Sentina per translationem, Mieyſce wſzech nieſtátków y nierządów płodzenia/ a wirudnego łotrowſtwá y niecnot zgromádzeniá. Mącz 382c.

»łotrostwo a tułacze« (1): Ayeſly kthorzi bily ſpaniſthw naſich yakoſch thego pewnye nyewyeſch, thedi nyebily yedno yakye lotroſthwo a Thvlacze LibLeg 11/136.

»niezbożne wszeteczniki a łotrostwa« (1): Tákże też precż odrzucamy przećiwniki Rzycżypoſp. odporne y niezbożne wſzetecżniki y łotroſtwá. WujJudConf 215.

»złodziejstwo i łotrostwo« (1): około Zebrakow w Miáſteczkách ná dobrym rządźie bárzo ſchodźi/ á wiele ſye pod thym żebráczym płaſzczem złodźieyſtwá y innego łotroſtwá zákrywa GroicPorz h4v.

3. Bycie łotrem (1):

W przeciwstawieniu: »łotrostwo ... dobry człowiek« (1): złe towárzyſtwo [...] Ná łotroſtwo dobrego cżłowieká przekuie. KlonWor 8.

Synonimy: 1. drapanina, drapiestwo, łupiestwo, niecnota, rozboj, złodziejstwo, złość; 2. niecnoty, tułacze, wszeteczniki, złodziejstwo.

Cf ŁOTERSTWO, ŁOTROWANIE

KCh