[zaloguj się]
[pdf]

ROZBOJ (51) sb m

Pierwsze o jasne; -bój; -boj- (6), -bój- [może błąd] (1); -boj- : -bój- SarnStat (2:1).

Fleksja
sg pl
N rozbój rozboje
G rozboju rozboj(o)w
D rozbojowi rozboj(o)m
A rozbój rozboje
I rozbojem
L rozboju

sg N rozbój (8). ◊ G rozboju (3). ◊ D rozbojowi (1). ◊ A rozbój (9). ◊ I rozbojem (7); -em (4), -(e)m (3). ◊ L rozboju (5). ◊ pl N rozboje (4). ◊ G rozboj(o)w (6). ◊ D rozboj(o)m (2). ◊ A rozboje (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Napad rabunkowy; latrocinium Modrz, Cn; depraedatio JanStat; aggressura, direptus, grassatio Cn (51): BielŻyw nlb 12; Wthenze czaſch nathem rozboyv wzyetho my woſz ſtrzema konymy. LibLeg 11/156v, 11/155; LibMal 1553/177; Dopuſzcżaſz też łotrom rozboiow/ kthore by łacno wykorzenił gdy by chćiał BielKron 393, 263, 393, 408 marg; á co rozboiowi może być podobnieyſzego/ iedno chćieć bronią á mocą doſtáwáć tego cżegoby práwem á rozſądkiem doſtáwáć trzebá? ModrzBaz 63v, 57; SkarŻyw 306; ále iuſz práwnicy wynaleźli że iedno gdy kupcá rozbiją/ tedy to rozboy/ á kiedy Szłáchćicá kto rozbije/ ábo iego poddánego/ [...] tedy to nie rozboy/ ále ſimplex injuria GórnRozm G4, G4 [2 r.]; PaprUp Fv; OrzJan 27, 42; SarnStat 528; ktory [nieprzyjaciel] ná głowy náſze náſtępuie/ y rozboiem ſtráſzliwym nam groźi. SkarKazSej 664a.

rozboj kogo [= na kim dokonany] (1): Tegoż roku Boleſław Opolſkie kſiążę złupił kupce Krákowſkie/ [...] gdy do Wrocſłáwiá iecháli (marg) Rozboy Krákowian. (–) BielKron 390.

rozboj nad kim (1):yſch then Garbarzs ſnym pogimani bill mv thowarziſchem y pomocznykyem rozboyu nad Michalem zidem vczinyony LibMal 1553/178.

rozboj czyj [= kto dokonuje] (1): SkarKaz Oooovcf »rozboje i kradzieże«.

W połączeniach szeregowych (7): BielKron 136, 378; ModrzBaz 107v; temy [tj. woźnymi] świadczyćie o naiazd: temi o gwałt/ temi o pozogę: temi o rozboy: temi y o ine roźliczne rżeczy GórnRozm G2, D, L; odbieżáłé tylko inſuły [...] chytrośćią/ rozboiem/ zdrádą/ krzywoprzyśięſtwem/ nie mieczem/ nie woyną/ áni bitwą/ doſtáły ſie pod moc iego [Turka]. OrzJan 28.

Zwrot: »rozboj(e) czynić, działać, stroić« = latrocinium exercere Modrz [w tym: na kogo (1)] [szyk zmienny] (2:1:1): LibLeg 11/168v; A ći ſą vſtáwicżni náſzi nieprzyiaćiele/ ktorzi [...] woynę wſzcżynáią/ á rádſzey rozboy w źiemiách náſzych dźiáłáią. ModrzBaz 119v, 63v; BEzecni/ którzy z króleſtwá ziéżdżáią rozbóie czyniąc. SarnStat 150.
Szeregi: »rozboj a drapiestwo« (1): Pátrzćieſz/ ſzcżego [Turcy] vroſli? powiem? z rozboiu tylko á drapieſtwá BielKron 244.

»gwałty i rozboj« (1): Ayeſly tha ſzmyya [lege: żmija] [...] thak bendzye ſtroycz thakowe gwalthi y roſzboy na hoſpodara mego [...] LibLeg 11/168v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»rozboje i kradzieże« (1): Heretyckie rozboie y kradzieże SkarKaz Oooov.

»ni łotrostwo ani rozboj« (1): A jż wniebie ſylny pokoy Ni łotroſtwo ani rozboy RejKup x8v.

»wojny i rozboj« (1): Máią [królestwa] y nieprzyiaćioły mocne/ ktorzy ie woynámi y rozboiem gubią. SkarKazSej 664a.

»zdrada i rozboj« (1): Otóż ia przećię dotąd widzę/ że wáſzym niedbálſtwem/ wáſzą niezgodą/ á zdrádą y rozboiem ich Tureckié páńſtwo ſtánęło. OrzJan 28. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»rozboj i złodziejstwo« (1): Spráwiedliwość z poddánych o rozbóy y o złodzieyſtwo w Woiewództwie Podolſkim. SarnStat 502.

Przen (12): iż nie bez przycżyny Auguſtin nápiſał/ że Rzecżpoſpolita okrom ſpráwiedliwośći/ ieſt ſzcżyry rozboy. ModrzBaz 137v; SkarKazSej 685a marg.
a) O zwierzęciu (1) :
Szereg:»zwada ani rozboj« (1): Aż y máły Záiącżek co ſiedzyał w pokoiu/ Nie myſlił nic o zwádzye áni o rozboiu/ Nátychmiaſt márnie zginął RejWiz 126.
b) Niebezpieczeństwo (1): A okrom źiemnych łotrow ma też ſwoie Wodá rozboie. KlonFlis D.
c) Zagrożenie dla zbawienia (4): RejPos 182; Y przez iákie głuche láſy á ſrogie rozboie ſwiátá tego tą drogą ſie puſzcżamy RejZwierc 137v.

rozboj czyj [= kto dokonuje] (1): aty [Boże] [...] będzieſz racził na on goſciniec doprowadzic nas na ktorem zadny rozboy ſprzeciwnikow naſſych ani zadne ſprzeciwienſtwo nam przeſzkodzic niemoze RejPs 210v.

Wyrażenie: »rozboj duszny« (1): wiedząc [Grzegorz] iż Ceſarze [...] Heretykámi byli/ bał ſię áby [...] mocą kacerſtwá nie rozmnożyli/ á gorſzy niſz ćieleſny rozboy duſzny vcżynili SkarJedn 199.
d) Jakikolwiek przejaw bezprawia i gwałtu, zwłaszcza w dążeniu do zdobycia władzy (4): iákowy ſię rozboy ſtał w kośćiele miedzy kxiężą gdy ſie ten Bonifácyus Papieſtwá domagał KrowObr 28v.

rozboj czyj [= na kim dokonany] (1): Z domu kupiectwá y łákomſtwá y rozboiow ludzkich/ [...] ſtáie ſię kośćioł Boży. SkarKaz 457b.

rozboj czyj [= kto dokonał] (1): Phocius [...] ośm ártykułow przećiw ſtolicy Apoſtolſkiey nápiſał: ktore Mikołay wielki Papież/ ktory ſię iego rozboiom y wſtąpieniu gwałtownemu ná Pátrjárchoſtwo ſprzećiwił wylicża SkarJedn 231.

W połączeniu szeregowym (1): ieſli pokażę/ że zdrádą/ że krzywoprzyśięſtwem/ że rozboiem [Turczyn, tj. państwo tureckie] powſtał/ niewiérzćieſz tym/ którzy inákſzégo ſą rozumienia OrzJan 25.

2. [n-pers Imię diabła: Do náſzey też Polſki posłał drugą hordę [...] Lucyper/ ná łow/ [...] z kthorey ſą przednieyſzy ći towárzyſze [...] Ruſzay/ Pożar/ Stroynat/ Bież/ Dymek/ Rozboy/ Bierká/ Wicher/ [...] PostępekPrCzart 65v.]

Cf ROZBOJSTWO

KW, (LWil)