[zaloguj się]
[pdf]

MAKUŁA (36) sb f

Oba a jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N makuła makuły
G makuły makuł
A makułę makuły
I makułą

sg N makuła (12). ◊ G makuły (9). ◊ [A makułę.] ◊ I makułą [zapis: -a] (4). ◊ pl N makuły (1). ◊ G makuł (2). ◊ A makuły (8).

Sł stp notuje, Cn s.v. plama, Linde XVI – XVIII w.

1. Plama, skaza (11):
a. Na ciele; tu jako objaw choroby skóry lub oczu; macula Cn [macula ‒ zmaza, też przyrodzone zmazy, pstrocina Mącz 203b; plana na ciele, pstrocina – macula Cn] (9): FalZioł ‡3a, b, I 30c, V 89; Elephantia, Nieyáka chorobá trądowi podobna gdy ná cielie ſą nieyákie mákuły álbo łupiny y puchliná. Mącz 101c; Calep 358a, 626b [2 r.].

makuła czego [= na czym] (1): Też ſok włoſkiego kopru [...] ieſth dobry na bielmo y na inſze makuły ocżu FalZioł I 52b.

b. Zabrudzenie; labes, macula Cn [plama, plana na szacie ‒ macula; zmaza ‒ macula vestis Cn] (2): pomazuy trochę ſukno mydłem: zmazane, A każda makuła z ginie. FalZioł II 20a.
W przen (1):
Wyrażenie przyimkowe: »przez makuły« (1):
~ Wyrażenie: »przez namniejszej makuły« (1): Powietrze ono iáſne práwie przezrocżyſte/ Przez namnieyſzey mákuły/ iáko Kryſztał cżyſte. RejWiz 179v. ~
2. Niedoskonałość fizyczna (2): wſzytkaſz czudna przyaczyolko moya a makuła wtobye nyeyeſt. yeſzly wſzytka tedy wkozdym czlonku PatKaz III 120v.
Wyrażenie przyimkowe: »przez makuły« (1): A niechay będzye báránek ſamiec/ coby mu rok był przez mákuły [absque macula Vulg Ex 12/5]/ to ieſt/ áby był zdrowy BielKron 30.
3. To, co może stanowić przedmiot zarzutu moralnego; hańba, występek, wada; przen; dedecus Mącz; macula Modrz [macula ‒ niecnota, zła sława, niepoczciwość Mącz 203b; wada, przygana ‒ macula Cn] (23): Ták kto chce kogo karáć/ nie miey ſam do roku/ Ani żadney mákuły/ ni páździorká w oku. RejFig Aa3; Niemiałem ia ieſzcże nigdy tákiey makuły ná ſobie kthoraby memu ſumieniu y ćći ſzkodziła moiey/ ktorą teraz wáſz pan ná mię chce włożyć BielKron 247v; RejZwiercTrzec Aaa2v; A ktore małżeńſtwo tego [świętobliwego sposobu życia] pilnie nieprzyſtrzega/ tedy to nietylko ſámym małżonkom/ y ich dźiatkam rozmáite á nieſkońcżone mákuły przynośi/ ále y Zbor Boży v Rzecżpoſpolitą plugáwi ModrzBaz 33; [ma [mąż] vmieć ná czás máłe wyſtępki [żony] przeględáć/ [...] á nie wſzyſtko s trzaſkiem á gwałtem [...]. Niektore theż máłe á rowne mákuły/ do czáſu ſtrzymáwáć/ niektore wyćierpieć. MrowStadło G4].

makuła czego (9): aboczyem wbodze wſzechmocznym zadney makuły nyechądogoſzczy nyemaſch, ale czyſtoſzcz y ſzwyąthoſzcz. PatKaz II 21v. Cf »makuła grzechu«, »makuła podeźrzenia«.

makuła czego [= na czym] (1): Zydowie/ Turcy y heretycy iákie mákuły cnoty y poczćiwośći w zakonie ſwym máią/ [...] trudno krotko powiedźieć. SkarKaz 277a.

W połączeniach szeregowych (2): Mącz 180a; A żadna zmázá áni mákułá áni omyłká nigdy nie byłá ználezioná w tych ſwiętych drogach á poſtępkoch tego tho Páná. RejAp 29.

W charakterystycznych połączeniach: nieskończone makuły, rozmaite; makuła (z)naleziona (3); makuła cnoty, niechędogości, poczciwości; makułę mieć, przynieść, włożyć; nie mieć makuły (3), nie przyjąć.

Wyrażenia: »makuła grzechu, skazy« (5 : 2): czyalo mouyą panny maryey zyadama wzyąthe makul adamouego grzechu na ſyą nyeprzyyąlo PatKaz I 11, 1 [2 r.]; gdzyeſz zadna makula ſkazy bycz nyemoze PatKaz II 46v, 41v, 73v, 79.

»(by (i)) namniejsza makuła« (4): any by ſluſſalo ſynu bozemu pyerſzy pozyuacz oth nakazoney mathky by ynamnyeyſza makula PatKaz II 70v, 41v, 70v; GroicPorz hh3v.

»naruszony, skażony (a. nakażony) makułą« [szyk 3 : 1] (2 : 2): O nyeſluſzno by ſynouy bozemu przyącz naturą plczy czlouyeczey znaruſſoney mathky namnyeyſcha makula PatKaz II 70v, 41v [2 r.], 70v.

»makuła podeźrzenia« (1): [te znaki są] iednym świádkiem potwierdzone/ ták godnym ná ktorego by namnieyſza mákułá podeźrzenia niebyłá GroicPorz hh3v.

Szeregi:»omyłka ani makuła« (1): w ktorym [królestwie] żadna omyłká/ áni żadna mákułá/ nálezyoná nie będzye. RejPos 228v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

[»makuła abo swędra«: iákożby ſię był thák zacny y walecżny Krol Łokietek dał do thego przywieść/ aby [...] Pogankę ſynowi ſwemu w małżeńſthwo miał poſlubić/ á thym dom ſwoy Krolewſki zelżyć/ y na wiecżne cżaſy háńbę y mákułę ábo swędrę/ narodowi y kroleſtwu Polſkiemu dopuśćić przywárzyć? RotRozm Lv.]

»zmaza ani makuła« (1): [Małżeństwo] téy rzeczy świętéy [złączenia Chrystusa z Kościołem] znákiem nieomylnym ieſt: przeto nie ma zmázy: áni mákuły. BiałKat 368v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

Wyrażenie przyimkowe: »przez makuły« = niepokalany (2): PatKaz II 41v; barzo rychlo znyeporuſſoney panny przeſz makuly narodzy ſyą [dziecię] PatKaz III 104.

Synonimy: 1.,3. zmaza; 1.a. blak, flak, pomazanie, pstrocina.

ZCh