[zaloguj się]
[pdf]

POŚWIĘCIĆ (338) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf poświęcić
praet
sg pl
1 m poświęciłem, -em, -m poświęcił m pers -smy poświęcili
2 m poświęciłeś, -ś poświęcił m pers poświęciliście, -ście poświęcili
f -ś poświęciła m an
3 m poświęcił m pers poświęcili
f poświęciła m an
n poświęciło subst
plusq
sg
3 m był poświęcił
imperativus
sg pl
2 poświęć, poświęci poświęćcie
3 niech, niechaj poświęci
conditionalis
sg pl
1 m bych poświęcił m pers bysmy poświęcili
2 m byś poświęcił m pers
3 m by poświęcił m pers
n subst by poświęciły
impersonalis
praet poświęc(o)no, było poświęc(o)no
participia
part praet act poświęciwszy

inf poświęcić (57). ◊ fut 1 sg poświęcę (6). ◊ 2 sg poświęcisz (11). ◊ 3 sg poświęci (7). ◊ 2 pl poświęcicie (1). ◊ 3 pl poświęcą (1). ◊ praet 1 sg m poświęciłem, -em, -m poświęcił (8). ◊ 2 sg m poświęciłeś, -ś poświęcił (4). f -ś poświęciła (1). ◊ 3 sg m poświęcił (131). f poświęciła (4). n poświęciło (2). ◊ pl 1 m pers -smy poświęcili (2). ◊ 2 pl m pers poświęciliście, -ście poświęcili (3). ◊ 3 pl m pers poświęcili (15). ◊ plusq 3 sg m był poświęcił (7). ◊ imp 2 sg poświęć (24), poświęci (1) BierRaj. ◊ 3 sg niech, niechaj poświęci (3). ◊ 2 pl poświęćcie (1). ◊ con 1 sg m bych poświęcił (1). ◊ 2 sg m byś poświęcił (3). ◊ 3 sg m by poświęcił (29). ◊ 1 pl m pers bysmy poświęcili (1). ◊ 3 pl subst by poświęciły (1). ◊ impers praet poświęc(o)no (2) Leop, GrabowSet, było poświęc(o)no (1) ModrzBaz. ◊ part praet act poświęciwszy (11).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde także XVI i XVIII w.

1. Uświęcić, uczynić świętym; pobłogosławić; sanctificare Vulg, PolAnt; consummare, perficere PolAnt [w tym: kogo, co (153)] (159): DUſſo kriſtowa poſwyαcy myα cyαlo kriſtowe ſbaẃ myα BierRaj 20; OpecŻyw 35; [Syn Boży] poſzwyączyl yą [matkę] yako dom y przebythek ſwoy PatKaz II 40, 39 [2 r.], 40 [2 r.], 49, 68v [4 r.], 71, 78v, 79; PatKaz III 95v, 96, 111; MurzNT Ioann 10/36; Toć yeſt zbor álbo koſcyoł bogá żywego [...]. Zá ktory ſye pan Kryſtus wydał/ áby ij pośwyęćił/ oczyſcyáyąc ij kąpyelą wody w ſlowye żywotá. KromRozm II t; KromRozm III C6v, C7; Bo Bog ſam poſwyęćił myeyſce przybytku ſwoyego. LubPs M3v, aa; Do Ornatow y do inſzych kośćielnych grátow ták mowićie/ kiedy ie theſz ſwięćićie. Rátz Boże tho poſwiećić [!]/ áby Biſkupi y inni kxięża/ w to odzienie obletzeni y vbráni/ od wſzelkiego pokuſzenia Dijabelſkiego [...] byli obronieni. KrowObr 106, 74, 162v, 173; RejWiz 5; Leop *A3v, Hebr 10/14, ZZ; Przyimiż ofiárę zá wſzytek lud twoy Izráelſki thobie ofiárowáną/ záchowayże cżąſtkę twą/ y poświęć. BibRadz 2.Mach 1/26, I 2a marg, Eccli 33/12, 2.Mach 1/25, Hebr 9/9; BielKron 77v; Przy pocżątku ſwiáthá Pan poſwięćił małżeńſtwo ſwięte. RejPos 42 marg, 198v; Day y bierz/ á poświęć duſzę ſwoię. Bo w grobie prożno maſz ſzukáć pokármow. BudBib Eccli 14/17, Ex 19/23, Ez 37/28, Soph 1/7; BudNT Ioann 10/36; CzechRozm 118; Krzyſz Chryſtuſow prawdziwie świát poświęćił SkarŻyw 399, 112, 502; CzechEp 217, 283 [2 r.]; Pytałby nas kto/ dla cżego wy cżłowieká páná Iezuſá/ Bogiem zowiećie? Dla tego iż go Bog poświęćił/ y k temu mieſzkáiąc w nim/ vcżynki ſwoie Boſkie y doſkonáłe prze zeń odpráwował NiemObr 101, 97, 101; WerKaz 286; Then nam wſzem racżył Oycowſki gniew przepráwić/ gdy ſię zá nas dał okrutnie vmęcżyć/ ćiało ſwoie ofiárowáć racżył/ áby nas iuż wſzyſtkich wiecżnie poświęćił. ArtKanc N7; Oycże rácż w nas Imię twe poświęćić/ á ſwe Kroleſtwo rácż k nam przybliżyć ArtKanc P8; CHwałá OYcu/ ktory ſtworzył nas: Chwałá Synowi/ ktory odkupił nas: Chwałá Duchowi świętemu/ ktory poświęćił nas LatHar 561; A ſam Bog pokoiu niech was zupełnie poświęći: áby cáły duch wáſz/ y duſzá y ćiáło bez nágánienia/ w przyſzćiu Páná náſzego Ieſu Chriſtá było záchowáne. WujNT 1.Thess 5/23; Y ták potwierdził vmowę y przymierze ono/ y ſtáry Teſtáment poświęćił WujNT 287; mnie ktorego Oćiec poświęćił y poſłał ná świát/ wy powiedaćie/ Ze bluźniſz WujNT Ioann 10/36, s. 424, Eph 5/26; A nad práwo [Bóg] Ianá ś. w żywoćie [matki] poświęćił. SkarKaz 578a, 85a, 577b.

poświęcić komu [= Bogu] [w tym: sobie (4)] (7): RejPs 200; á onę mękę iego y drogą kreẃ iego ktorą cie odkupił á poſwięćił ſobie/ pokłáday vſtáwicżnie w ſercu ſwoim RejPos 163v; Y wypełniłoby ſie ono poświęcenie Moiżeſzowe/ ktore był iemu Pan roſkázáć racżył/ gdy ſie miał vkázáć ná gorze Synái ludowi ſwoiemu/ ábyś mi ná ten czás poświęcił ludzi moie. RejPos 349, [279]v, 346; SkarKaz 576a. Cf »Bogu Ojcu poświęcić«.

poświęcić k(u) czemu (2): BAdź/ krwi Páná mego Chryſtá/ pozdrowiona/ [...] Omyi/ poświęć duſzę mą k wiecżney rádośći GrabowSet I2. Cf »poświęcić ku prawdzie«.

poświęcić przez co (7): KrowObr 67, 97; Abowiem godźiło ſię áby ten dla ktorego ſą wſzytki rzecży/ [...] wiele ſynow do chwały przywodząc/ kſiążę zbáwienia ich przez męki poświęćił. BibRadz Hebr 2/10; y nie rozłącżay duſze moiey z grzeſznym ćiáłem moim/ áż wżdy ią przyſtoynie/ przez święte Sákrámentá y świątośći twoie omyię/ poświęcę/ cnotámi ozdobię LatHar 146; WujNT Hebr 10/20. Cf »przez krew poświęcić«, »poświęcić przez prawdę«.

poświęcić czym (26): SeklKat E4; KrowObr 74, 89; NiemObr 104; Rácżże ie ſam BOſtwem ſwym poświęćić/ á świátłem ſwym niebieſkim oświećić ArtKanc K17; W Pſálmiech ſpiewánia/ bez przeſtawánia/ gdy mię vćieſzyſz/ thym obdárzyſz/ ſłowem ſwym świętym poświęćiſz. ArtKanc L10v, N12; LatHar 517; Bo poſt 40. dni ſam Pan poſtem ſwym poświęćić raczył WujNT 16, 72, Hebr 10/20; Po tym chrzćie ná ktorym wodę dotykánim ćiáłá ſwego poświęćił/ niebo ſię otworzyło SkarKaz 516a; y Helizeuſz goſpodę ſwoię wſkrzeſzenim ſynaczká vmárłego poświęćił. SkarKaz 579a, 516b, 577a. Cf »krwią poświęcić«.

poświęcić czym [= aby było czym] (1): y poſzwyącyl yą duch ſzwyąty (przed wſzemy vyeky) koſzczyolem wktorem myalo lezecz dzyewyącz myeſyączy czyalo boze PatKaz II 42.

cum inf „być” czym (1): [tę pannę Duch Święty] gotoual bycz mathką boſthwa, y poſzwyączyl yą bycz domem vyeczney mądroſzczy PatKaz II 41v.

W połączeniach szeregowych (13): KrowObr 45v, 67v, 152v, 167; RejPos 44; A zaprawdę nie byłoby było potrzebá tákiey życżliwośći/ kiedyby [Jan Chrzciciel] był mogł ſerce iego [króla Agryppy] przyciągnąć/ poſwięćić y rozgrzeſzyć. RejPosRozpr b4; Iż Iezuſá Potomká Dawidowego/ Bog vmiłował/ pomázał/ poświęćił/ y ná świát poſłał. CzechRozm 23, 34, 60v; CzechEp 217, 270, 342; LatHar 146.

W charakterystycznych połączeniach: poświęcić baranki, chwalcę, dary, dom (2), duszę (7), imię (5), kościoły, lud (4), ludzi, małżeństwo (2), matkę, miasto, miejsce, myśl, narodzenie, oblubieńcę, ojce, pannę (2), piersi, potomka, świadectwo, świątości, wezwanie, wierne, wnętrzności, wodę (3), żywot; poświęcić bostwem, cudami, dotykaniem (2), duchem, imieniem [czyim], przez męki, mocą, obecnością, ofiarą, postem, przyściem, słowem, wskrzeszeniem; poświęcić k radości, wiecznie (2), z wieczności, na wieki.

Zwroty: »[czym] Bogu Ojcu poświęcić« (1): Iuż nie potrzebá krwie z żadnych źwierząt z nowu przelewáć/ áni zá grzechy ofiárowáć/ bo nas ſwoią ofiárą racżył darowáć. Ktorą nas wſzyſtkich raz Bogu Oycu wiecżnie poświęćił ArtKanc D18.

»krwią, przez krew poświęcić« = sanctificare per sanguinem PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (11:1): Iż Pan Kryſtus ſámego ſiebie zá kośćiół ſwoi wydał/ áby y [lege: ji ‘go’] poſwięćił: A tzymże/ ieſli Solą álbo wodą? nie Solą mowi/ áni wodą tzárowáną? A tzymże thedy? krwią ſwoią nadroſſſzą. KrowObr 74; ktory lud Pan Kryſtus nie Cżyscem/ ále krwią ſwoią Swiętą otzyśćił/ y poſwięćił KrowObr 77v, 177v; Dla tego y Iezus áby poświęćił lud przez właſną kreẃ/ przed braną ćierpiał. BibRadz Hebr 13/12; RejPos 163v, 265v, 341; CzechRozm 260v; KarnNap F4; ArtKanc D13v, I16v; WujNT Hebr 13/12.

»poświęcić [kogo] w prawdzie, ku prawdzie, przez prawdę« = sanctificare in veritate PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (10:1:1): wierzyć w ducha ſwiętego/ ktory nas poſwięcył ku wſzelkiey prawdzie SeklKat P4v; pan Kryſtus [...] prośił Bogá oycá zá ſwemi zwolenniki [...]/ áby ye pośwyęćił w prawdźye/ á záchował w ſwym imyenyu KromRozm I K2; KromRozm II ſ2v, t2, t4; KrowObr 74, 212v; Pan Chriſtus prośił Oycá/ áby nas poświęćił wprawdźie WujJud 95v; WujJudConf 243; BudNT Ioann 17/17; WujNT Ioann 17/17, s. 375.

»poświęcić sam siebie« (1): Stąd ſię vczymy/ iż człowiek może poświęcić ſam śiebie/ dobrą wolą ſwoię/ ſpoł robiąc z łáſką Bożą. WujNT 822.

Szeregi: »błogosławić (a. ubłogosławić, a. wylać błogosławieństwo) i (a) poświęcić« [szyk 5:2] (7): Wyley [Boże] błogoſláwieńſtwo twoie/ ná ten Woſk/ y poświęć gi/ ſwiátłośćią łáſki twoiey. KrowObr 89, 67, 97, 97v; Iż ktore przeyrzał k łáſce ſwey/ tych do niey wezwał/ á wezwawſzy y vbłogoſłáwił y poſwięćił. RejPos 74; A toli ieſt przepáſánie biodr twoich/ iáko cie tu Pan vpomináć racży/ wſtydáć ſie pocżćiwego małżeńſtwá? kthore tobie Pan twoy poświęćić y błogoſłáwić racżył RejPos 346, 352. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»oczyścić i poświęcić« [szyk 6:2] (8): KromRozm III D7; KrowObr 77v, 177v; Iż gdy on dał rozlać dla nas onę niewinną kreẃ ſwoię/ áby ią nas ocżyśćił y poſwięćił przed Máyeſthatem Bogá Oyczá RejPos 265v; LatHar 98; á iż im Ewángelia opowiedána być miáłá/ choćia z przyrodzenia nieczyſtym: ktore Pan Bog iuż chćiał oczyśćić y poświęcić. WujNT 440; Drudzy ſą ktorych P. Bog w żywoćie poświęćił/ to ieſt od grzechu pierworodnego oczyśćił [...]. Ták był Ieremiaſz Prorok oczyśćiony SkarKaz 577b, 579b.

»poświęcić i oświecić« [szyk 1:1] (2): Bog ociec wſziſtko ſtworzył/ ſyn nas odkupył/ á duch ſwieti oſwiecił y poſwięcił SeklKat N3v, E4.

»pomazać i poświęcić« (1): Temu mowię cżłowiekowi/ nam procż grzechu podobnemu wſzyſtko to vcżynił. [...] y tego ták pomázał y poświęćił/ á nie Syná iákiego przedwiecżnego/ Bogá z Bogá bes pocżątku vrodzonego CzechRozm 23. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przeżegnać i poświęcić« (1): Przeżegnay y poſwięć to Miaſto Panie TarDuch E2.

»poświęcić i utwirdzić (a. potwierdzić)« (3): Bogá oycá też prośił nye tylko zá ápoſtoły/ ále zá wſſyſtkimi [...]/ áby ye pośwyęćił y vtfirdźił w prawdźye. KromRozm II ſ2v, t2; WujNT 309.

W przen (2): ſam ſobie vczyń [...] duchowny kośćioł z ſplugáwionego ſercá mego: ſam ie rácz ozdobić łáſką twą y poświęćić LatHar 216; Słodki Chryſte IEzu [...]. Oświeć mnie/ chęć zápal/ poświęć/ twe nacżynie. GrabowSet Q3v.
Przen (4): Dawne te [Kościeleckich] Bog poſwięćił/ dla ich ſzcżyrey cnoty PaprPan L4v.

poświęcić czym (2): Iż ten [słowieński] ięzyk waſz/ tak ſławny tak dawny/ tak ſwięty ([...]. Ktori wiele ſwiętych ſwiątoſciam [lege: świątością] zywota ſwego poſwięcili FalZiołUng V 119; (marg) Krolowie pobożni o religią nawiętſze ſtáránie mieli. (–) Y Sálomon początki krolowánia ſwego budowánim kośćiołá y zbieránim nań máteryi poświęćił. SkarKazSej 679a.

Zwrot: »we krwi poświęcić« (1): Gdy tę modlitwę końcżyłá/ ieden z roſkazánia Aſpáſiuſa miecżem gárdło iey przebił. Y ták we krwi ſwey/ cżyſtą ſobie Chryſtus oblubieńcę poświęćił. SkarŻyw 70.
a. O sakramencie Eucharystii (3):
Zwrot: »poświęcić ofiarę« [szyk zmienny] (2): I ieſztze ſlożywſzy ręce mowiſz dáley w tymże Kanonie ták: Poſwięć prośimy Pánie tę offiárę/ áby nam iednorodnego ſyná twego Ciáło/ y Krew ſie ſtáłá. KrowObr 170; Nic ná tey [ofierze sprawowanej przez kapłanów] mniey nie máſz/ niżli ná oney [sprawowanej przez Chrystusa]. A to czemu? bo tey nie poświęcáią ludźie/ ále Chryſtus ktory ią pierwey poświęćił. SkarKaz 158b.
Szereg: »postanowić i poświęcić« (1): Ale gdy do nich [ciała i krwi] przyſtąpi ſłowo Páńſkie/ przez ktore tę ſpráwę Pan poſtánowić y poświęćić racżył/ iuż takowe rzecży sſtawáią ſie świętemi WujJudConf 163v.
b. Ustanowić świętym, służącym Bogu (6): Ten iedny dni zacnieyſze vcżynił y poświęćił/ á drugie poſpolite dni vcżynił. BibRadz Eccli 33/9.
Szeregi: »błogosławić i (a) poświęcić« = benedicere et sanctiſicare PolAnt (3): Y błogoſłáwił Bog dniowi ſiodmemu á poſwięcił go BibRadz Gen 2/5; y przeto błogosłáwił Iehowáh dzień Sobotny y poświęćił iy. BudBib Ex 20/11; ArtKanc M6v.

»obrać i poświęcić« = eligere et sanctificare Vulg, PolAnt (2): Abowiem obrałem y poświęcił to mieyſce/ żeby tu ná nim było imię moie ná wieki Leop 2.Par 7/16; BibRadz 2.Par 7/16.

2. Dokonać obrzędu święcenia, nadać charakter sakralny przy pomocy odpowiednich słów, znaków i gestów; konsekrować; sanctificare Vulg, PolAnt; sacrare Mącz, Calag; consecrare Calag [w tym: kogo, co (79)] (82):
a. W religii chrześcijańskiej (38): BielKron 153; Templum Deo sacrare Poświęćić. Mącz 363b; RejAp 166v; RejPos 306v; Chrzyſmá S. powiádáią/ iſz poświęćić żaden Wládyká y Metropolit nie może/ okrom ſamego Pátryárchy. SkarJedn 347; Calag 267b; LatHar 356.

poświęcić przez co (1): Rácż poſwięćić Pánie ty ręce/ przes to pomázánie y náſze pożegánie KrowObr 124.

poświęcić czym (2): Tedy Chryzoſtom S. wziął wodę/ y prośił áby ią krzyżem S. Biſkup Fláuian poświęćił. SkarŻyw 86; áby ią [papież Domicyllę] wtym poćwierdził/ á poślubione dziewictwo iey dánim zasłony poświęćił. SkarŻyw 435.

W charakterystycznych połączeniach: poświęcić chwasty, dziewictwo, krzyżmo (2), ognie, popioły, ręce, rzeczy, świece, wody, ziołka; poświęcić przez pomazanie.

Zwroty: »kościoł poświęcić« (6): PatKaz II 39v; Iakie ſzalenſtwo/ [...] yż proſti kaplan moze ochrcić dziecie/ [...] á dzwonu ochrcic/ albo koſcioł poſwięcic nie może iedno iego miłoſc kxiąc byſkup SeklKat V2; KrowObr 102; Y obrał ſtáre/ ácż ná ten cżás ſpuſtoſzone miáſto Iuuánium/ [...] w ktorym kośćioł świętego Piotrá zbudował y poświęćił SkarŻyw 231, 422; WujNT 508.

»poświęcić wodę« [szyk zmienny] (2): (marg) ſpoſób chrztu (–) Napiérwéy wodę poświęćić: á po tym niech ſye chrzći ten/ który ſye chrzćić ma BiałKat 241; SkarŻyw 35.

Szeregi: »błogosławić i poświęcić« (2): I przes modlitwy wſzyſtkich ſwiętych/ Błogoſláwić/ y rátz [te świece] poſwięćić KrowObr 89, 73.

»poświęcić i (po)żegnać« [szyk 1:1] (2): Zeſſli Boże Aniołá twoiego/ z niebá ktoryby żegnał y poſwięćił ty popioły KrowObr 92; BielKron 329v.

Przen (7): A thakyeſzczy ta myla panna yeſth zwyecznoſzczy poſzwyączona/ y ſtala ſyą koſzczyolem boſkyem ktorąſz poſzwyączyl nayuyſſy byſkup oczyecz nyebyeſky PatKaz II 39v; OrzQuin M2; A żadneby świecżki áni krzyżyki áni máśći nie poświęćiły więcey mieyſcá onego/ iedno ty ktoreby były zápalone á ofiárowáne w ſercoch wiernych RejPos 349; O iákośćie wiele wież poświęćili: [...] y iákośćie kośćioł kazánim ſwym vweſelili SkarŻyw 595.

W połączeniu szeregowym (1): Surgite ſancti de manſionibus vestris, powſtańćie święći z mieſzkánia wáſzego/ mieyſcá poświęććie/ ludowi błogoſławćie/ á nas grzeſzne ludźie w pokoiu záchowayćie CzechEp 84.

Zwroty: »poświęcić kościoł« (1): Rácż poświęćić kośćioł ćiáłá naſzego/ á ná mieſzkánie tobie oddáne obroćić. LatHar 31.

»krwią poświęcić« (1): to dali Bog y cżynić tákże będę w Rzymie/ [...] przy grobie [...] nieźlicżonych Męcżennikow/ Spowiednikow/ Biſkupow Bogu miłych/ ktorzy krwią y ſtátecżnośćią ſwoią/ miáſto ono święte poświęćili ReszPrz 112.

α. O sakramencie Eucharystii (12): Lecż to/ co my mowimy z ſłowá Bożego idźie: gdyż Pan Chriſtus chleb vkázuiąc/ poświęćiwſzy iuż gi nie chlebem/ ále ćiáłem ſwoim zowie WujJud 175; SkarŻyw 91; ArtKanc T10v; Y Ambroży ś. ſzeroko dowodzi/ iż w ś. Sákrámenćie nie máſz więcey chlebá ktory przyrodzenie ſpráwiło: ále ieſt to co przeżegnánie poświęćiło (to ieſt ćiáło Páńſkie) WujNT 115.

poświęcić czym (3): OpecŻyw 93; Ktore pożywánie ſwiątośći ciáłá y krwie ſwoiey/ ſam Pan Kryſtus nam przykazał y poſwięćił obrzędem ábo ceremonią oſtátecżney wiecżerzey ſwoiey á ſłowem ſwym. RejPosWiecz2 94v; KuczbKat 175.

Zwroty: »chleb poświęcić« [szyk zmienny] (2): OpecŻyw 93; Chleb ktorego doſyć miáło być ku tey Swiątośći ſpráwowániu [...] záraz/ y tąż Formą poświęćił KuczbKat 175.

»ciało, ((a) krew) poświęcić« [szyk zmienny] (3): SeklKat V2; Oſobno poſwięćił ćiáło/ oſobno kreẃ/ iákoby zábite y vmárłe. SkarKaz 157b, 157b marg.

»kielich poświęcić« (1): Takiéż ij kielich z winem wziąwſſy/ motzą ſwoią poſwięciwſſy/ vcżyniwſſy podziękowanié bogu oyttzu/ dál ijm OpecŻyw 93.

»na krew wino poświęcić« (1): Tám ſłowo przedwiecżne/ ſłowem chleb w ćiało ſwe zmieniło: Tám też ná kreẃ ſwoię/ proſte wino wnet poświęćiło LatHar 385.

Szereg: »przeżegnać i poświęcić« (1): wziąwſſy mily iezus chléb przaſny/ [...] przeżegnál gij ij poſwięcil OpecŻyw 93.
β. Kanonizować (3): Stániſláwá Biſkupá Krákowſkiego theż rychło potym poświęćili KrowObr 34, 135v; Iákowi Bogowie ſą oni ludzie święći pomárli/ iáko Márya/ Piotr/ Páweł/ etc. tákże y inſzy/ ktore Papieże Rzymſcy Bogámi ábo świętymi nie rychło po ich śmierci/ vcżynili/ poświęćili y onych wzywáć od potrzeb niektorych roſkazáli. CzechRozm 6v.
b. W religii żydowskiej Starego Testamentu (44): Ián ſwięty wezdrżal/ a leiątz wodę zawolál. Racży mie poſwięcitz zbawicielu. OpecŻyw 36v; Stąpił tedy Moizeſz z gory do ludzi/ y poświęćił ie. Leop Ex 19/14; I poświęćiż wſſyſtkie rzecży á będą bárzo święte: ták yż kto ſie ich dotknie/ będzie poświęconym. Leop Ex 30/29, *A3v, Ex 19/10, 23, Lev 8/11, 31 (14); BibRadz Ex 30/29, Lev 8/10, 11, 3.Reg 15/15, 2.Par 13/9; Poświęćił Iſſai y ſyny iego/ y poſtawił ie wnet przed ołtarzem. BielKron 65, 32, 33v; Záś ćielcá zá grzech ofiárowáć będzieſz co dzień [...]/ ábyś ocżyśćił ołtarz/ gdy ná nim vbłagywać będzieſz/ y námáżeſz iy/ że iy poświęćiſz. BudBib Ex 29/36; Przy tym wſzytko nacżynie ktore był ſplugáwił krol Achaz [...] zgotowáliſmy y poświęćili/ á oto ſą przed ołtarzem Iehowy. BudBib 2.Par 29/19, b2v [3 r.], 1.Reg 16/5, 1.Par 26/26, I 209d marg.

poświęcić komu [= Bogu] (1): Otoż ia też budowáć mam dom imieniowi Iehowy Bogá mego ábych mu iy poświęćił BudBib 2.Par 2/4.

W charakterystycznych połączeniach: poświęcić dom boży, rękę [czyją], rzeczy (4), sień (połowicę, poł sieni) (3), skarby, szaty, syny [czyje] (2), śrzodek [czego], wannę.

Zwroty: »poświęcić kościoł, przybytek naświętszy« [szyk zmienny] (3:1): ále Aaron był odłączon/ áby poświęćił przybytek naświętſzy [ut sanctificaret ipse sanctitatem sanctitatum] y z ſyny ſwemi ná wieki BibRadz 1.Par 23/13; BielKron 116; BudBib 2.Mach 2/9; Y Sálomon kroleſtwo wſzytko ná to święto zezwał/ y z rádośćią y pompą wielką kośćioł poświęćił SkarKaz 454a.

»poświęcić ołtarz« = sanctificare altare PolAnt (3): [Mojżesz] Poświęćił y ołtarze ſiedḿ rázow kropiąc. BielKron 37v; BudBib Ex 29/37, 44.

Szeregi: »oczyścić i poświęcić« (1): y dotknął ſie rogow ołtarzowych w koło: ktory ocżyśćiwſſy y poświęćiwſſy [quo expiato et sanctificato]/ wylał oſtáthek krwie ná fundáment iego. Leop Lev 8/15.

»pomazać a (i) poświęcić« [szyk 3:1] (4): Leop Num 7/1; BibRadz Eccli 45/17; Wzyąwſzy oley ſwięty [Mojżesz] pomázał dom Boży á poświęćił BielKron 37v; SkarŻyw 347.

3. Mianować, obrać, ustanowić, przeznaczyć na jakieś stanowisko z zachowaniem odpowiednich obrzędów [w tym: kogo (28)] (31):
a. W dziedzinie życia religijnego: wyświęcić (o kapłanach, mnichach itp.) (27):
α. W chrześcijaństwie (16): BielKron 177v; SkarJedn 135; á w Konſtáncyey ábo Sáláminie Biſkupſtwo wákowáło: z obiáwienia Bożego/ ná rynku go duchowni [...] porwáli/ poświęćili/ y ná ſtolicj Biſkupiey poſtáwili. SkarŻyw 454, 519.

poświęcić na co (1): á chcąc podporę mieć ſtárośći ſwey/ Eobaná Kápłaná ná Biſkupſtwo Tráiekteńſkie/ poświęćił. SkarŻyw 519.

W połączeniach szeregowych (2): MrowPieś A4; Gdy przez rąk wkłádánie ordynowáli/ poświęćili y poſtánowili kápłany. WujNT 456.

Zwrot:»kapłana, kapłanem poświęcić« [szyk zmienny] (5:3): KromRozm III I3v; Potym go Bázyli S. puśćić niechćiał od śiebie/ aſz go Dyákonem y potym kápłanem poświęćił. SkarŻyw 118, 235, 362; WujNT 408, 456; y ſam Pápież nie tylo Biſkup nie ma nic nád kápłaná: ále to ma nádeń/ iż Biſkup kápłany rodźi/ á kápłan kápłaná rodźić y poświęćić nie może SkarKaz 607b, 607a.
Szeregi: »(po)stawić i (albo) poświęcić« [szyk 2:1] (3): O diakonyech prawdá iż ſpomina Lukaſz poſpolſtwo: Ale tylko iże ye obráło/ á przed ápoſtoły poſtáwiło/ co yeſt daleko inſſa rzecz/ niżli ſtáwić álbo poſwyęćić. KromRozm III I6v, I3v; Agápetus Papieſz [...] ſam obecnie Menę Kátholiká ręką ſwą poświęćił y poſtáwił SkarJedn 192.

»poświęcić i uczynić« (1): Bo żaden kápłan/ kápłaná drugiego poświęćić y vczynić nie może SkarKaz 607a.

Przen [kim (= na kogo)] (1): Iezu ienżes młodzionki dla ciebie pobite męcżenniki ſwemi poſwięcił. ſmiłuy ſie nad nami. TarDuch Bv.
β. W religii żydowskiej Starego Testamentu; sanctificare Vulg, PolAnt; consecrare Vulg (10): Syny takieſz iego [Aarona] offiárowawfly poświęćił/ y oblokł [oblatos vestivit] w ſuknie lniáne/ y opáſał páſy/ [...] iáko był roſkazáł Pan. Leop Lev 8/13.

W połączeniu szeregowym (1): Ták mu doſkonále ten grzech/ przez Moyżeſzá [...] odpuſzcżony był: iſz go Pan Bog [...] naywyſzſzym kápłanem Moyżeſzowi vcżynić y poświęćić/ y pomázáć kazał SkarŻyw 491.

Zwrot: »na kapłaństwo (a. na urząd kapłański), kapłanem poświęcić« [szyk zmienny] (3:1): A to/ yáko wyele inych rzeczy/ wźyęto z ſtárego zakonu/ gdzye bog ſąm tym obyczáyem kazał Aaroná y ſyny yego ná kápłańſtwo poſwyęćić. KromRozm III I4, M3; Pomáżeſz też Aaroná y ſyny iego/ á poświęćiſz mi ie ná vrząd kápłáńſki [sanctificabis eos ut sacerdotio fungantur]. BibRadz Ex 30/30; SkarŻyw 491.
Szereg: »pomazać i (a) poświęcić; pomazawszy poświęcić« = ungere et consecrare Vulg; ungere ad sanctificandum PolAnt (3;1): Pomáżeſz też nim Aároná y ſyny iego/ y poświęćiż ie/ że mi będą vrząd kápłáńſki ſpráwiáć. Leop Ex 30/30, Lev 8/11; Temże też Oleiem pomázánia polał głowę Aaronowę/ á pomázawſzy poświęćił go. BibRadz Lev 8/12; BielKron 33v.
Przen [na co] (1):
Szereg: »pomazać i poświęcić« (1): Iż duch páńſki miał Meſyaſzá/ ná vrząd zacny/ pomázáć y poświęćić. NiemObr 103.
γ. W religii pogańskiej (1):
Zwrot: »na kapłaństwo poświęcić« (1): Ale piſzą być napirwey dzyewkę Melliſeuſowę Melliſę ná kapłáńſtwo bogini Weſte/ [...] obroćić y poświęćić. BielKron 24v.
b. W dziedzinie życia państwowego (4):

poświęcić przez kogo (2): Pan Bog [...] przez Kápłaná/ Krolá ludźiom poświęćił OrzRozm D3v, D3v.

Zwrot: »krola, na krolestwo poświęcić« (2:1): tákież przez Sádochá y Nátáná/ Sálomoná ná Kroleſtwo był poświęćił. OrzRozm D3v; ktory Kápłan y wiárę prawdźiwą nam dał/ y ſtrożá tey wiáry Krolá w Polſzce nam poświęćił OrzRozm Lv, D3v.
Przen [czemu] (1): Hetmáná opátrznégo, ſerdecznégo, vmieiętnégo, y wielce ſczęśliwégo, Ianá Zamoyſckiégo, táſz źiemiá náſzá [Chełmska] R.P. poświęćiłá SarnStat 454.
4. Oddać, ofiarować, przeznaczyć na coś; consecrare, sanctificare Vulg, PolAnt [w tym: kogo, co (55)] (56): Leop Num 6/11; BibRadz 2.Reg 8/11; iż gdy przydzyecie do zyemie Kánáneyſkiey [...]/ odłącżyſz káżde pirworodne dobytcże twoie ſámce y poświęćiſz BielKron 36; NiemObr 103.

poświęcić dla czego (1): á te máiętnośći/ ktore wedle ſtárodawnych vſtaw/ dla náucżánia y vsługowánia wiáry świętey/ było poświęcono [consecrata sunt] co oni pożądliwośći ſwey wniewolą oddáli. ModrzBaz 133v.

poświęcić komu, czemu (44): PatKaz II 42; RejPs 72, 218; y ſpługáwili dom Páńſki/ ktory był ſobie poświęcżył [!] w Ieruzálem. Leop 2.Par 36/14, 3.Esdr 2/10; BibRadz Eccli 33/12; Mowił Pan Bog do Moiżeſzá/ rzekąc: Poświęć mi wſzelkie pirworodſtwo/ ták z ludzi iáko z dobytká/ ábowiem moiá ieſt wſzelka pirworodność męſzcżyzniego rodzáiu BielKron 30v; Pan roſkázuie/ ábyś iedno ieden iemu dzień w thegodniu poſwięćił. RejAp 110v; RejPos 153, 163v; BudBib 2.Par 36/14; SkarJedn 332, 333; SkarŻyw 180, 566; TEn próżny wácek/ Pluto poświęćiłem tobie/ Iuż tám miéy y pieniądze/ y ten wácek ſobie. KochFr 42, 54, 62; KochWr 26; to mieć chce/ tego prágnie/ o tym myśli/ áby tu Turki oſádźił: áby té kośćioły Mahométowi poświęćił OrzJan 101, 97; SkarKazSej 669a. Cf »Chrystusowi poświęcić«, »poświęcić imieniowi«, »poświęcić Panu (Bogu)«.

poświęcić ku czemu (7): potym Lábruſká w dobrą ſie winnice obroćiłá y owoc doſkonáły s ſiebie dáłá/ to ieſt wino/ ktore Noe poświęćiwſzy ku pożytku ludzkiemu/ vcżynił wielkie gody ná ktorych ſie ſam vpił y vſnął BielKron 6; RejPosRozpr c3; ná oſtatek powiedział/ iáko ćiáło ſwe Chryſtuſowi ku cżyſtośći wiecżney poświęćił. SkarŻyw 308. Cf »ku chwale poświęcić«, »ku czci poświęcić«.

poświęcić na co (5): BibRadz I 356b marg; BielKron 70v; wypalili miaſto ze wſzytkim co tám było: okrom złotá/ ſrebrá/ miedzi/ y żelázá/ ktore ná kośćioł abo przybytek Páńſki poświęćili. SkarŻyw 502. Cf »na chwałę poświęcić«, »na ofiarę poświęcić«.

poświęcić za kogo (2): Bog ſobie Witaliſa zá męcżeńniká poświęćił SkarŻyw 566, 435 marg.

cum inf (1): Oto yeſt dom bozy ktory duch ſzwyąty poſzwyączyl przebyuacz ſynu bożemu PatKaz II 42.

Ze zdaniem celowym (2): y poſwięćili Eleázárá ſyná iego/ áby ſtrzegł Skrzynie Páńſkiey. BibRadz 1.Reg 7/1; y Aharona y ſyny iego poświęcę/ áby mi ofiárownikámi (byli). BudBib Ex 29/44.

Zwroty: »bogom poświęcić« (1): wſzákże Gedimin nád to Lás ćiemny Bogom poſwięćił StryjKron 400.

»Chrystusowi poświęcić« (3): Klemens S. Domicillę Chryſtuſowi zá oblubieńcę poświęćił. SkarŻyw 435 marg, 308, 435.

»ku chwale (a. ku wywyższeniu chwały), na chwałę poświęcić« [szyk zmienny] (2:1): a ſprawiwſſy nas tak wſpolecznoſci koſcioła twego: potem nas będzieſz raczył ſpolecznie doprowadzic: do onego Ieruzalem ktores ty ſobie ku wieczney ſwey chwale poſwięcic raczył. RejPs 72; BibRadz I 478d marg; Dla cżego też Apoſtołowie pierwſzy dźień miedzy onymi śiedmią dni/ ná chwałę Bożą obrocili y poświęćili KuczbKat 295.

»ku czci [czyjej = bożej] poświęcić« (1): Pod nogi lecą/ twych kośćiołow hoyne Ozdoby: w ſproſne poſzło vżywánie/ To/ co ku twey cżći/ poświęcono Pánie GrabowSet V.

»poświęcić imieniowi [czyjemu]« = sanctificare nomini Vulg, PolAnt (2): Leop 2.Par 7/20; Tedy was wykorzęnię z źiemie moiey ktorąm wam dał/ á Dom ten ktorym poświęćił imieniowi memu/ podam w przypowieſć y w báśń v wſzytkich narodow. BibRadz 2.Par 7/20.

»krew swą poświęcić« (1): ktorzy zdrowie ſwe/ y żywoth/ y kreẃ ſwą poświęcą ku wywyzſzeniu chwały Bożey BibRadz I 478d marg.

»na ofiarę poświęcić« (1): Ale námowić ich niemogł/ ktore ſobie Chryſtus iáko niewinne baránki ná ofiárę w młodych lećiech poświęćił SkarŻyw 180.

»poświęcić Panu (Bogu), Bogu (Ojcu), Jehowie« = consecrare Domino Vulg, PolAnt; sanctificare Domino PolAnt [szyk zmienny] (10:4:1): Leop Num 6/11, 1.Par 18/11; BibRadz 2.Reg 8/11, I 356b marg; á do Ieruzálem [Dawid] wſzytki ſkárby nieprzyiacielſkie przynioſł/ złoto/ ſrebro/ y miedź/ ktore poświęćił Pánu Bogu ná budowánie kościołá przyſzłego cżáſu. BielKron 70v, 35; A gdy ták poświęćiſz ty domy ſwoie/ y dom ſercá twego y ſumnienia ſwego Pánu Bogu ſwoiemu/ [...] iuż y dom modlitwy twey/ y dom mieſzkánia twego pewnie poświecon [!] y vbłogoſłáwion będzye RejPos 351v, 244v, 349v, 351 marg; Ale my/ iáko plugáſtwá y hipokriſiey nie chwalimy/ ták te ſłuſznie wyſławiamy/ ktorzy ćiáło ſwoie Pánu Bogu poświęćiwſzy/ [...] pobożnie á świętobliwie żywą WujJud 212v; BudBib 2.Par 29/31; BiałKaz M4v; ArtKanc D18; WujNT 195.

Szeregi: »poświęcić a (i) poślubić« (2): Przeto iż on był poświęćił á poſlubił Pánu vſtá ſwe ná vrząd prorocki/ widząc niedoſthátek ſwoy ku służbie Páná tákiego/ tedy ſię ták ná to vſkarża. BibRadz I 356b marg; BiałKaz M4v.

»poświęcić i zalecić« (1): Lecż przy Mſzey świętey y ná inſzych Godźinách/ ſłuſznie tylko tych ięzykow vżywamy/ ktore oſobliwie Pan Chriſtus ná Tytule Krzyżá ſwego poświęćić/ y Kośćiołowi zálećić racżył WujJud 182.

a. Oddać świętemu patronowi (2):
Zwroty: »kościoł imieniem [czyim] poświęcić« (1): Rychło potym Bonifacyuſz wtory Papieſz w Rzymie/ ná nawiętſzym rynku/ kośćioł imieniem świętego Micháłá poświęćił SkarŻyw 422.

»na [czyją] pamiątkę kościoł poświęcić« (1): obywátele oſobliwe nabożeńſtwo máią ku Páwłowi S. ná ktorego pámiątkę nie tylko przednieyſzy kośćioł poświęćili/ ale y wſzytkę wyſpę oddáli pod obronę iego. WujNT 508.

5. Uznać za okres święty, obchodząc zgodnie z nakazami religii [co] (3): Y poświęćićie on rok/ rok pięćdzieſiąty/ y wywołaćie ſwobodę wziemi wſzem obywátelom iey. BudBib Lev 25/10.

poświęcić komu (1): W trzećim przykazániu obowiązał Bog [...]/ áby [lud] dźień śiodmy/ zániechawſzy świeckich zabaw iemu poświęćił PowodPr 50.

Przen [czym] (1): Dźień dźiśiéyſzy poświęćić myślę rymem ſwoim/ Zá zdárzeniem/ o piękna Melpomeno/ twoim. KochProp 7.
6. Ustanowić (o regułach zakonnych) [co] (6):

W połączeniach szeregowych (4): A ponim záſię innych ſiedm Papieżow tę Regułę przywileymi obdárowali/ vtwierdzili/ y poſwięćili. KrowObr 136, 135, 136, 136v.

Szereg: »potwierdzić i (a) poświęcić« (2): ktorą Regułę ſſoſty Alexánder Papieſz/ ktory ſie z duſzą y s ćiáłem Dijabłu oddał/ potwierdził y poſwięćił. KrowObr 137, 135. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]
7. Uwielbić, oddać chwałę [co jak] (1): Swięć ſię Imię thwe chwálebne/ przez Słowo twoie zbáwienne/ day byſmy pobożnie żyli/ Imię twe ták poświęćili ArtKanc M15v.

Synonimy: 1. oczyścić, przeżegnać, ubłogosławić; 2. pomazać, pożegnać, przeżegnać, ubłogosławić; a.β. kanonizować, podnieść; 3. mianować, naznaczyć, nominować, obrać, postanowić, uczynić; 4. obrać, obrocić, oddać, ofiarować, poślubić; 6. postanowić, potwierdzić; 7. uczcić, uwielbić.

Formacje współrdzenne cf ŚWIĘCIĆ.

Cf POŚWIĘCENIE, POŚWIĘCONY

AL