[zaloguj się]
[pdf]

OCZYŚCIĆ (224) vb pf

o jasne.

W formach 1 sg, 3 pl fut i 3 pl imp: oczyść- (5), oczyszcz- (5); oczyść- BibRadz (2), CzechRozm, LatHar; oczyść- : oczyszcz- Leop (1:5).

Fleksja
inf oczyścić
praet
sg pl
1 m oczyściłem, -em oczyścił, oczyści(e)łem m pers oczyścilismy
2 m -ś oczyścił m pers
3 m oczyścił m pers oczyścili
f oczyściła m an
plusq
sg
1 m -m był oczyścił
imperativus
sg pl
2 oczyść, oczyści oczyśćcie
3 niech, niechåj oczyści niech oczyścią
conditionalis
sg pl
1 m bych oczyścił m pers bysmy oczyścili
2 m byś oczyścił m pers
3 m by oczyścił m pers by oczyścili
f by oczyści(e)ła m an

inf oczyścić (70). ◊ fut 1 sg oczyszczę (4), oczyścię (3). ◊ 2 sg oczyścisz (5) [w tym zapis: -ſzć- (1)]. ◊ 3 sg oczyści (22). ◊ 1 pl oczyścim (1). ◊ 3 pl oczyszczą (1), oczyścią (1). ◊ praet 1 sg m oczyściłem, -em oczyścił (2) BibRadz, BudBib, oczyści(e)łem (1) KrowObr. ◊ 2 sg m -ś oczyścił (2). ◊ 3 sg m oczyścił (30). f oczyściła (6). ◊ 1 pl m pers oczyścilismy (1). ◊ 3 pl m pers oczyścili (3). ◊ plusq 1 sg m -m był oczyścił (1). ◊ imp 2 sg oczyść (25), oczyści (1); oczyść : oczyści OpecŻyw (1:1). ◊ 3 sg niech, niechåj oczyści (6). ◊ 2 pl oczyśćcie (1). ◊ 3 pl niech oczyścią (1). ◊ con 1 sg m bych oczyścił (1). ◊ 2 sg m byś oczyścił (5). ◊ 3 sg m by oczyścił (14). f by oczyści(e)ła (2). ◊ 1 pl m pers bysmy oczyścili (1). ◊ 3 pl m pers by oczyścili (2). ◊ part praet act oczyściwszy (12).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.

1. Uczynić czystym, usunąć brud, zanieczyszczenia, to, co zbyteczne lub szkodliwe; mundare PolAnt, Vulg (24):

oczyścić co [= z czego jest usunięte] (2): Albo weźmi ćiepłégo chlebá co dopiero spiecá wyymą/ thegoż oczyśćiwſzy ránę przykłáday ná káżdy dźień áż ſye zgoi. SienLek 179. Cf oczyścić co od czego.

oczyścić co od czego (1): wſzytki nieczyſtoty wyproźń: nos/ oczy y gárdło od wſzyſtkich zbythkow oczyść SienLek 11v.

Przen (5):
a) Uwolnić od błędów lub obcych naleciałości [kogo, co od kogo, od czego] (4): Pomniż ná to o Boże moy/ przećiw tym ktorzy pomázáli kápłáńſtwo/ y przymierze Kápłáńſkie y Lewitow. A przetożem ie oczyſćił od wſzytkich obcych: Y poſtánowiłem Kápłany y Lewity ná vrzędźiech ich káżdego w iego ſpráwie. BibRadz 2.Esdr 13/30; nie było dano onym pierwſzym rycerzom/ áby do końcá ocżyśćili Kośćioł od Antykryſtyáńſkich/ y Sofiſtyckich zgniłych wynalaſkow GrzegRóżn F4v; wiará prawdziwa/ ktorą był Bog y po cudzych kráinách y tu v nas w Sarmácyi niedawno wzniećił/ y od zabobonow antychriſtowych niepomału ocżyśćił/ záś znowu gáśnie. BudNT przedm a3v; Vżywálić też tego ſtanu [małżeńskiego]/ ták Zydowie iáko Pogáni/ ále iż go źle vżywáli/ więc Pan Chriſtus Syn Boży náſz Zbáwićiel/ náprawić ij/ y od wſzyſtkich przyſad nietráfnych ocżyśćić racżył KarnNap F2v.
b) Uwolnić od obciążeń prawnych [co z czego] (1): przezyssky iesly by tham ktore nathem ymienyv ktos kolik dotego czassu otrzymal tedj pan Cziechonowski yvsz tho nassia bierze isz ma ymienie ono s onych przezysskow oczysscicz ZapWar 1548 nr 2668.
a. Uleczyć z choroby, uzdrowić (17):

oczyścić kogo, co [= z kogo, z czego jest usunięte] (15): OpecŻyw 108; Gdy kto ma ſwierzb albo drobno oſypane ciało/ albo liſzaie, albo zmazy na ciele/ pić ią [wódkę chmielową] á ocżiſci ciało. FalZioł II 5c; Człowiek niektory trądu pełny [...] prośiłgo rzeknąc/ panie/ ieſliby chciáł możeſz mię oczyścić MurzNT Luc 5/12; BibRadz Luc 5/12; RejPos 44v, 45, 47v, 214v; WujNT Matth 8/2, Mar 1/40, Luc 5/12. Cf oczyścić kogo czym, Zwrot.

oczyścić kogo czym (2): A ták [trędowaty] prziſzedł do niego z oną vprzeimą wiárą/ [...] iż go mogł oczysćić y vzdrowić mocą Boſtwá ſwoiego RejPos 45v. Cf Zwrot.

oczyścić co [= co jest usunięte] (1): zá málucżkiemi proźbámi onego nędznego á vdręcżonego cżłowieká onym ſproſnym trądem záráżonego [...] vzdrowić á ocżyśćić onę ſproſną iego niemoc racżył RejPos 46v.

Zwrot: »trędowatego oczyścić« [w tym: czym (1)] [szyk zmienny] (3): Leop Mar 1 arg; Bądź pochwalony Pánie Iezu Chryſte/ ktoryś trędowátego Zydá/ [...] iednym ſłowem ocżyśćił. LatHar 535; Pan oczyśćiwſzy trędowátego/ odſyła do kápłaná WujNT 130.
Szeregi: »uleczyć a oczyścić« (1): Iezus Kriſtus/ [...] dármo á s ſzcżyrego miłoſierdzia ſwego vlecżyć á ocżyśćić racżył nędzniki ony [trędowatych] RejPos 214v.

»uzdrowić, (a, i) oczyścić« [szyk 2:1] (3): gdzie niemotzni ktorés vzdrowil/ gdzie trędowaci ktorés ocżyſcil? OpecŻyw 108; RejPos 45v, 46v.

Przen [co komu] (1): Iżeś wſzechmocny/ przeto vśiłuię/ Byś mi ocżyśćił oko niewidome/ A świátło dał znáć/ twym wiernym wiádome. GrabowSet N4.
2. Uwolnić od zła moralnego, grzechu i kary za grzech; emundare, expiare, mundare, purificare Vulg, Pol Ant; purgare PolAnt; lustrare Calag; castificare Vulg [w tym: z podmiotem nieosobowym (13)] (183): Weihen. Swięćić. Ocżyśćić. Lustrare. Calag 561b; ArtKanc L20v.

oczyścić kogo, co [= z kogo, z czego jest usunięte] (111): BierRaj 16v; Ocżyſtz mnie grzeſſnégo na konietz dniow żywota mégo/ a wyprozni mie od zmáz grzéchu wſſelkiégo OpecŻyw 97, 161; PatKaz I 11; TarDuch D7; RejPs 181; KromRozm III D7; Niechay nas otzyśći prośimy Pánie Dáru ninieyſzego offiárá. KrowObr 169, 76v, 77v, 169 [2 r.], 176v, 177v; Leop Ier 33/8, Ez 37/23; BibRadz Ier 33/8; RejAp 158y; RejPos 214, 216; RejPosWiecz3 98v; WujJud 81v; wydał ſámego ſiebie zá nas/ áby nas wykupił od wſzelákiey niepráwośći/ y ocżyśćił ſobie ſámemu lud oſobny/ náſláduyący dobrych vcżynkow. RejPosWstaw 21v, 22 [4 r.], [1103]; CzechRozm 115v [2 r.], 221v; KochPs 27, 76; chcąc tedy Pan Bog záchowáć cżyſte naśienie chwálcow ſwoich y ocżyśćić kośćioł ſwoy/ oddzielił ſobie Abráhámá y z złego towárzyſtwá niezbożnych wywiodł SkarŻyw [282], 337; ArtKanc D19, L20v, P7; Wnętrzność ſerdecżną oświeć/ ſmyſły moie Ocżyść/ vweſel przez dobroći ſwoie. GrabowSet Kv, O3v; LatHar 28, 98, 104 [3 r.], 148, 619; WujNT 440, Tit 2/14, s. 794, 1.Ioann 1/9, Aaaaaa3; WysKaz 35; SkarKaz 515b, 579b; Lecz błędy wſzytkie kto ſwe wiedźieć może? Ty mię ſam oczyść wiekuiſty Boże/ Y wniwecz obroć moie wſzytkie złośći / Ktoremim zmázan procz mey wiádomośći. SzarzRyt A3v, B3v. Cf oczyścić komu co; kogo przed czym; co w czym; »od grzechu oczyścić«, »oczyścić sumnienie«, W przen: »oczyścić serce«.

oczyścić komu co [= co czyje] (1): A [Pleban] prawie mie był vgyſcził Iſz by mi dnſſę [!] ocziſcził RejKup p8v.

oczyścić kogo przed czym (1): Iż gdy on dał rozlać dla nas onę niewinną kreẃ ſwoię/ áby ią nas ocżyśćił y poſwięćił przed Máyeſthatem Bogá Oyczá ſwego RejPos 265v.

oczyścić co w czym [= czym] (2): Leop Ez 16/30; Oczyśćiwſzy duſze wáſze w poſłuſzeńſtwie miłośći [...] iedni drugie miłuyćie vprzeymie WujNT 1.Petr 1/22.

oczyścić co [= co jest usunięte] (19): OpecŻyw 97; Proſzę tedy niezmierney y obfitey ſzcżodrobliwośći twoiey/ ábyś racżył moię niemoc vzdrowić/ plugáwość ocżyśćić LatHar 208, 658. Cf »grzech oczyścić«, W przen: »plugastwo grzechow oczyścić«.

oczyścić od czego [w tym: kogo, co (38)] (39): A ocżyſzcżę ie od wſſelkiey niepráwośći ich/ ktorą przećiwko mnie zgrzeſſyli Leop Ier 33/8; BibRadz Ier 33/8; WujJud 81v; BudBib c3v; CzechRozm 115v; OD wſzech złośći mych/ ocżyść Boże wiecżny/ Bo mnie/ y głupi wzgardza/ y wſzetecżny GrabowSet Q2v; LatHar 104; WujNT 1.Ioann 1/9. Cf Zwroty.

oczyścić z czego [w tym: kogo, co (12)] (14): Kto grzéchów ſwoich liczbę wiedźiéć może? Z táięmnéy zmázy oczysć mię/ móy boże. KochPs 27, 76; ArtKanc D19; Proſzę twey tedy łáſki nieſkońcżony/ Bym był z choroby ſwoiey vzdrowiony/ Ocżyść z brzydkośći/ oświeć mą ślepotę GrabowSet O2v, O, O3v. Cf »z grzechu oczyścić«.

oczyścić komu [= dla kogo; w tym: sobie (samemu) (8)] (9): Proſſę cie mily panie ocżyſci tobie żądze moie OpecŻyw 97; RejAp 158v; RejPosWiecz3 98v; RejPosWstaw 21v, 22 [2 r.]; CzechRozm 116v; WujNT Tit 2/14; Acz Chryſtus ſam Ianá ſobie poświęćił y oczyśćił SkarKaz 579b.

oczyścić czym [w tym: kogo, co (16)] (17): Otzyść nas tą offiárą Boże prośimy KrowObr 169, 77v, 177v; RejPos 265v; RejPosWstaw 22; CzechRozm 221v; Day nam Pánie cżyſtemi być/ słowem twoim rácż ocżyśćić/ byſmy ſerce cżyſte mieli/ á żywotá popráwili. ArtKanc E8, L20v; á cokolwiek vłomnośćią ludzkiego poſpolitowánia zgrzeſzył (álbo zgrzeſzyłá) ty rácż to namiłośćiwſzey dobrotliwośći twey pofolgowániem ocżyśćić. LatHar 658; A Bog ktory zna ſercá/ [...] nie vczynił żadney rożnice miedzy námi y nimi/ wiárą oczyśćiwſzy ſercá ich. WujNT Act 15/9; SkarKaz 515b. Cf »od grzechu oczyścić«, »oczyścić sumnienie«, W przen: »od zmazy grzechow oczyścić«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Ocżyść co ieſt plugáwego/ Pokroṕ co ieſt ſuchego/ Vzdroẃ co ieſt ránnego. LatHar 367.

W przeciwstawieniu: »oczyścić ... zesromocić« (1): nyebyl by byl ſynem wdzyącznym ktoryſz roſkazawſzy matką czczycz ſam by yą mogącz oczyſzczycz zeſromoczyl grzechem PatKaz I 11.

W charakterystycznych połączeniach: oczyścić duszę (4), Jana, kościoł, lud osobliwy (osobny, przyjemny) (5), Maryję Magdalenę, mnie grzesznego, myśl (2), sam(ego) siebie (3), syny Lewi, umysł (smysły) (2); afekty ziemskie i cielesne oczyścić, plugawość, żądze; oczyścić od grzechow, od martwych (umarłych) uczynkow (5), od nienawiści, od niepilności, od nieprawości (6), od przeklęcia naszego, od zajątrzenia, od złości (2); oczyścić z brzydkości, z ciemności, z wszeteczności, z złości, z zmazy; przez krew oczyścić, przez mękę swoję, przez miłosierdzie boże, przez ofiarę (3), przez samego siebie, przez syna, przez tajemnice, przez wiarę; dobrotliwości pofolgowaniem oczyścić, krwią (krwie wylaniem) (7), nawiedzeniem, ofiarą (2), słowem, wiarą; oczyścić przed majestatem Boga; oczyścić w posłuszeństwie miłości. Z podmiotem nieosobowym: czyściec oczyścił, krew (Chrystusowa) (7), ofiara (7), świątości, wiara.

Zwroty: »od grzechu, grzech (a. grzechow skrytości), z grzechu oczyścić« [w tym: kogo, co (30), przez kogo, przez co (11), czym (4)] = a peccato mundare Vulg [szyk zmienny] (23:15:8): PatKaz III 191v, 94v; gdy ocżyſcim zgrzechow/ przes wiarę naſzę/ y miłoſierdzie boże/ ſvmnienie naſze/ żywiemy wpocieſzeniv ſpokoinego ſvmnienia SeklWyzn f4v; RejKup dd2y; LubPs E3, E3v; Tá oſiárá/ niechay grzechy náſze otzyśći. KrowObr 188, 76v [2 r.], 155v, 168v [2 r.], 173, 177 (11); Leop Ps 50/4, BBB3; RejAp A; GórnDworz Eev; ktory [Mesjasz] nas miał zbáwionemi záſię vcżynić/ á ocżyśćić nas od pirworodnego grzechu náſzego/ y od przeklęcia náſzego/ w ktorym ſie vſtáwicżnie rodzimy RejPos 307; RejPosWstaw 22, 22v; CzechRozm 60, 116v; SkarŻyw 243; CzechEp 219; Duch iego [człowieka] wiecżnie przebywa/ w łáſce Páńſkiey odpocżywa/ ktory przez Syná ſwoiego/ ocżyśćił gi z grzechu wſzego. ArtKanc S17v, D18, E20, L10; LatHar 28, 44, 53, 164, 181, 607, 629; KołakSzczęśl B3; WujNT 267, 361, 770, Hebr 10 arg; SkarKaz 577b [2 r.].

»oczyścić sumnienie« = purgare conscientiam PolAni; emundare conscientiam Vulg [w tym: od czego (5), z czego (2), przez co (2), czym (2)] [szyk zmienny] (14): SeklWyzn f4, f4v; RejKup Pv, dd3; Iáko dáleko więcey kreẃ Kryſtuſowá/ [...] ocżyśći ſumnienie wáſze od mártwych vcżynkow ku ſłużbie Bogu żywemu? BibRadz Hebr 9/14; RejPos 216; BiałKat 336; CzechRozm 94v, 211; RAcż Pánie/ prośimy ćię/ ſumnienia náſze twym náwiedzeniem ocżyśćić LatHar 392, 628; KołakSzczęśl B3; WujNT Hebr 9/14, s. 768 marg.

Szeregi: »oczyścić, (i) ochędożyć (się)« = emundare et purificare Vulg [szyk 1:1] (2): Ocżyśćiłem ſerce moie/ ochędożyłem ſię od grzechu mego [Mundavi cor meum? mundus sum a peccato meo?]/ BudBib Prov 20/9; Ochędożćie ręce/ grzeſznicy: y oczyśććie ſercá/ wy vmyſłu dwoiſtego. WujNT Iac 4/8.

»omyć, (a, i) oczyścić« [szyk 6:2] (8): KrowObr 176v; omey mie od niepráwośći moiey: á ocżyść mię od grzechu mego [lava me ab iniquitate mea et a peccato meo munda me]. Leop Ps 50/4; RejAp 158v; náſługowáliſmy Pánu/ zwłaſzcżá że on nas ná to omył á ocżyśćił krwią ſwoią/ ábyſmy ták poſtępowáli iáko należy ná lud iego poſwięczony RejPosWstaw 22, 22v; KochPs 76; ArtKanc 10; LatHar 148.

»oczyścić i (to jest) poświęcić« [szyk 6:2] (8): KromRozm III D7; ktory lud Pan Kryſtus nie Cżyscem/ ále krwią ſwoią Swiętą otzyśćił/ y poſwięćił KrowObr 77v, 177v; RejPos 265v; LatHar 98; WujNT 440; SkarKaz 577b, 579b. [Ponadto w innych połączeniach strukturalnych 2 r.]

»oczyścić i (a) uleczyć« [szyk 2:1] (3): ábyś ſie z miłoſierdzya ſwego ſwiętego racżył też zmiłowáć nád námi/ á ocżyśćić á vlecżyć tho nędzne ſumnienie náſze RejPos 216, 216; WujNT 267.

»oczyścić i usprawiedliwić« (1): Będą/ mowię/ z łáſki iednym odpuſzcżone grzechy/ ktore ſobie Bog ocżyśći y vſpráwiedliwi/ á niezbożnicy przedſię w złośćiách ſwoich záginą CzechRozm 116v.

»oczyścić i wolnym uczynić« (1): Rácż mię ocżyśćić y wolnym vcżynić od káżdego grzechu/ od wſzelkiey niepilnośći y niecżyſtośći. LatHar 28.

»(i) zbawić (a. zbawione uczynić) i oczyścić« [szyk 2:1] (3): KrowObr 76v; wiárá twoiá thá ciebie y zbáwiłá/ y ocżyśćiłá/ y vlecżyłá. RejPos 216; A zbáwione ie vcżynię ze wſſech mieyſc ná ktorych grzeſzyli/ y ocżyścżę ie [et salvos eos faciam... et emundabo eos]: y będą mi ludem/ á ia będę im Bogiem. Leop Ez 37/23.

W przen (16): Ocżyść mię Izopem Pánie ArtKanc L20v; Oświeć mnie/ chęć zápal/ poświęć/ twe nacżynie Ocżyść z złośći/ łáſki niechay twey nápłynie GrabowSet O3v.
Zwroty: »oczyścić serce« [szyk zmienny] (10): RejPs 77; Leop Ez 16/30; BudBib c3v, Prov 20/9; GrabowSet O; rácż ſerce moie ſplugáwione grzechámi ocżyśćić LatHar 14, 222; WujNT Act 15/9, Iac 4/8, s. 794.

»od zmazy grzechow, od grzechow nieczystości, plugastwo grzechow oczyścić« [szyk zmienny] (2:1:1): thy záklęty Popiele/ w imię Swięthey Troycey/ nas od grzechow nietzyſtośći otzyść. KrowObr 92, 171, 177v; á rácż ſam ocżyśćić doſtátecżnie plugáſtwo grzechow moich LatHar 143.

Przen (3):
Zwrot: bibl. »oczyścić krew« = pomścić śmierć; mundare sanguinem Vulg, PolAnt (3): Leop Ioel 3/21 [2 r.]; Oczyśćię kreẃ tych ktorychem przed thym nie oczyśćiał BibRadz Ioel 3/21.
a. O obrzędach religijnych służących przywróceniu czystości rytualnej lub duchowej (40):
α. W religii żydowskiej o usuwaniu zmazy rytualnej z człowieka, miejsca lub przedmiotu [w tym: kogo, co = z kogo, z czego jest usunięte (32)] (35): Siedm dni będą cżyśćić ołtarz/ á ocżyſzcżą ij Leop Ez 43/26, Ez 43/22; BibRadz Lev 14/53, 1.Mach 4/43; BielKron 37, 38v; Ocżyśćiliſmy wſzytek dom Iehowy y ołtarz ku paleniu ofiar/ y wſzytki nacżynia i ego/ y ſtoł pokłádny ze wſzem nacżyniem iego. BudBib 2.Par 29/18, Ez 29/36, Lev 14/7, 20, 16/33 [2 r.], 2.Par 29/16, 2.Esdr 13/9, Ez 45/18.

oczyścić co [= co jest usunięte] z kogo (1): y ſtáłáś ſię żoną moią/ y omyłem ćię wodą/ y otzyśćiełem krew twoię s ćiebie/ y pomázałem ćię oleiem/ y przyodziałem ćię. KrowObr 143.

oczyścić od czego (6): á będźie ſie modlił zá nią/ y oczyśći ią od płynienia krwie iey BibRadz Lev 12/7, Lev 15/15. Cf »oczyścić od grzechu«, »oczyścić od nieczystoty«.

oczyścić z czego (1): Ale ie [którzy byli na zamku] wygnał z támtąd/ á ocżyśćił zamek z plugáwośći Leop 1.Mach 13/50.

oczyścić czym (5): Leop Ez 43/22; oczyśći tedy dom krwią wroblá onego/ y wodą żywą/ y żywem wroblem/ drzewem cedrowem/ Izopem/ y iedwabiem czerwonem. BibRadz Lev 14/52; BielKron 43, 47. Cf »oczyścić od grzechu«.

oczyścić przed kim (przed Bogiem) (3): Tedy káplan iedno z nich ofiárowáć będźie zá grzech/ á drugie ku ofierze paloney/ á thák go oczyśći przed Pánem od płynienia naſienia iego. BibRadz Lev 15/15; BudBib Lev 14/18[19]. Cf »oczyścić od grzechu«.

W charakterystycznych połączeniach: oczyścić dom (boży, Iehowy) (5), dzieciątko, gmach, lud zboru, miejsca święte (2), naczynia, ołtarz (4), stoł pokładny, świątynią, zamek; oczyścić krew [z kogo]; oczyścić od płynienia krwie (a. nasienia) (2); oczyścić z plugawości; przez skopu oczyścić; oczyścić cielcem, drzewem cedrowem, izopem, jedwabiem czerwonem, krwią wrobla (żywem wroblem) (2), ogniem, wodą oczyścienia (a. żywą) (2); oczyścić przed Iehową, przed Panem (2).

Zwroty: »oczyścić od grzechu« [w tym: przez co (1), czym (1), przed kim (1)] (2): Thedy kápłan przez onego ſkopu oczyſći gi od grzechu iego przed Pánem [Et expiabit super eum sacerdos... peccatum eius quod peccavit] BibRadz Lev 19/22; BielKron 38v.

»oczyścić od nieczystoty« = expiare ab immunditia, mundare a peccatis PolAnt (2): Bo onego dniá ocżyśćiáć was będzie (ofiárownik) áby was ocżyśćił od wſzech niecżyſtot wáſzych BudBib Lev 16/30, Lev 14/19.

»oczyścić oczyściającego się« (1): vcżyni ofiarownik ofiárę zá grzech/ y ocżyśći ocżyśćiáiącego ſię od niecżyſtoty iego [expiabitque mundandum ab immunditia sua] BudBib Lev 14/19.

Szeregi: »obrzezać a oczyścić« (1): Co ſie wſzytko figurowáło w tym roſkazániu Abráámowym/ iż mu Pan áż oſmego dniá kazáł obrzezáć á ocżyśćić dzieciątko/ ktore iuż miáło wzyąć od tego cżáſu wiecżne przymierze s Pánem ſwym. RejPos 33v.

»ochędożyć i oczyścić« (1): [o oczyszczaniu ołtarza] A wziąwſſy ze krwie iego [cielca]/ połoźyſz [!] ná cżterzech rogach iego/ y ná cżtherzech węgłach brzegu/ y ná wieńcu wkoło: á ochędożyſz ij/ y ocżyſzćiſz [et mundabis illud et expiabis]. Leop Ez 43/20.

»oczyścić i odnowić« (1): Podźmyż abyſmy ocżyśćili y odnowili mieyſcá święte [ad purgandum sancta et renovandum]. BibRadz 1.Mach 4/36.

»oczyścić i poświęcić« (1): dotknął ſie rogow ołtarzowych w koło: ktory oczyśćiwſſy y poświęćiwſſy [quo expiato et sanctificato]/ wylał oſtáthek krwie ná fundáment iego. Leop Lev 8/15.

Przen (3): Co Bog oczyśćił/ tego ty nie zow poſpolitym. WujNT Act 10/15, Act 11/9.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Pháryzeuſzu ślepy/ oczyść pierwey co ieſt wewnątrz kubká y miſy WujNT Matth 23/26.

β. W religii chrześcijańskiej o sakramencie chrztu lub pokuty [w tym: z podmiotem nieosobowym (2); kogo, co [= z kogo, z czego jest usunięte] (4)] (5):

oczyścić przez co (3): Moc ſłowá [bożego] przez wodę oczyśćiłá nas/ á to iż ma moc nád wodą. BiałKat 238v; ſámi śiebie dobrze doświadcżywſzy/ y przez Pokutę ocżyśćiwſzy [dobrzy chrześcijanie do komunii św.] przyſtępuią WujJud 258v. Cf Zwrot.

oczyścić czym w czym (1): WujNT Eph 5/26 cf W przen.

Zwrot; »od grzechu oczyścić« [w tym: przez co (1)] (2): RejPos 49v marg; Dźiękuię tobie/ żeś mię/ proſzek nikcżemny/ racżył przez kąpiel Chrztu S. od grzechu pierworodnego ocżyśćić LatHar 566.
W przen (1): Chriſtus vmiłował kośćioł/ y ſámego śiebie wydał zań: áby gi poświęćił/ oczyśćiwſzy gi omyćiem wody w ſłowie (marg) żywotá. (–) WujNT Eph 5/26.
3. Uwolnić od zarzutów [kogo co = z kogo, z czego jest usunięte] (12): then zyemyanyn ma ząm thylko przyszyącz [że u niego i w jego imieniu takiego złodzieja nie masz] a thim szam szyebye y ymyenye swoye oczysczycz MetrKor 34/134v, 34/134v; BielŻyw 41; Znáć że ſię Grekowie oſmego Zboru boią/ ná ktorym ſię błędów ſwych wſtydzili/ y ocżyśćić kośćioł Rzymſki muśieli. SkarJedn 344, 164; Przed śmierćią Tyránná prośił áby sławę iego ocżyśćił. SkarŻyw 305 marg, 390.

oczyścić czym (1): A kyedy then pan bądzye mowycz yze nyeyeſth yego szyemya a nyedan yeſth yemu slyad thedy ma pan szam przyszyącz, a wathaman szamotrzecz a thym ma szwą szyemya oczysczycz. MetrKor 34/135.

oczyścić w czym (1): ná tym mieyſcu Papieżá śiedzącego widźimy/ onego á nie inſzego/ y rogiem tym/ y Antychriſtem rozumieć muśiemy. A w tym/ niewiem ktoby go mogł y ocżyśćić y vſpráwiedliwić CzechEp 374.

W charakterystycznych połączeniach: imienie oczyścić, kościoł rzymski (2), sam siebie, sławę, ziemię (2).

Szereg: »oczyścić i usprawiedliwić« (1): CzechEp 374 cf oczyścić w czym.
a. W sądzie; defensare, expurgare, purgare JanStat (3):

W połączeniu szeregowym (1): [każdy] oſkárżony ználeźiony y oſławiony o złodźieyſtwo/ álbo o łupy/ powinien ſwą niewinność ſobie równémi w ſtanie y w powadze świádki w téy liczbie/ iákoby ſzláchectwá ſwégo dowodźić miał/ obiáſnić/ oczyśćić/ okázáć SarnStat 703.

Fraza: »niewinność oczyści« (1): A ieſli Zydá świádkowie przerzeczeni y iego niewinność oczyśći [sua innocentia expurgabit JanStat 1122]: tedy kaźń/ którą Zyd miał podiąć [...] ma podiąć iego winuiący SarnStat 257.
Zwroty: »niewinność [kim] oczyścić« (1): SarnStat 703 cf W połączeniu szeregowym.

»skazanie oczyścić« = odeprzeć zarzuty dotyczące wydanego wyroku (1): A iż zwyczay ieſt w ſądźie Polſkim: iż Sędźia/ od kogo bywa ruſzenié/ y którégo ſkaźń bywa przez ſtronę nágániona/ nie piérwéy będźie powinien ſkazánia ſwégo oczyśćić [suam deſensare sententiam JanStat 643]/ áż mu przed tym przez ſtronę trzy grzywny álbo ſkóry kunie będą náznáczoné SarnStat 795.

4. Wykastrować, wytrzebić; castrare, emasculare, eunuchare Mącz [w tym: co (żywotne) (1)] (2): Eunucho, pro castrare, Ocziśćić/ Owáłáſzić Mącz 109b, 210c.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Reinigen. Ocżyśćić. Purgare. Calag 395a; Oczyśćienié, nie oczyſczenié: oczyſćić, nie oczyſczyć. JanNKar H3v.

Synonimy. 1., 2. ochędożyć; 1. a. uleczyć, uzdrowić, wyleczyć; 4. owałaszyć.

Formacje współrdzenne cf CZYŚCIĆ.

Cf OCZYŚCIENIE, OCZYŚCIONY

DD