[zaloguj się]
[pdf]

PRZYODZIEWAĆ (31) vb impf

o oraz a jasne; -é- (4) OpecŻyw, MurzNT (2), też Calep, -e- Mącz (2).

Fleksja
inf przyodziéwać
indicativus
praes
sg pl
1 przyodziéwåm przyodziéwåmy
3 przyodziéwå przyodziéwają
praet
sg pl
3 m przyodziéwåł m pers przyodziéwali
imperativus
sg
2 przyodziéwåj
conditionalis
pl
3 m pers by przyodziéwali

inf przyodziéwać (2). ◊ praes 1 sg przyodziéwåm (7). ◊ 3 sg przyodziéwå (12). ◊ 1 pl przyodziéwåmy (2). ◊ 3 pl przyodziéwają (2). ◊ praet 3 sg m przyodziéwåł (1). ◊ 3 pl m pers przyodziéwali (1). ◊ imp 2 sg przyodziéwåj (1). ◊ con 3 pl m pers by przyodziéwali (2). ◊ part praes act przyodziéwając (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII(XVIII) – XVIII w. s.v. przyodziać.

1. Wkładać na kogoś odzież, ubierać, odziewać; vestire Vulg, Calep, Cn; tegere Vulg, Calep; (veste) superintegere, supervestire Calep, Cn; investire, vestem induere, obducere Calep [w tym: kogo (8), co (4)] (14): wiemy że ieden ſláchćic Rzymſki [...] pielgrzymy nálawſzy [tj. znalazłszy] ie ná vlicy nie tylko w dom przyprowádzał/ ále iedzeniem/ pićiem/ y łożem opátrzał ſam z małżonką y z dźiátkámi/ y z cżeladką im do ſtołu ſłużył/ przyodźiewał/ z plugáſtwá ochędożał ReszHoz 126; Investio, Orno, quasi speciosam vestem induo – Prziodziewam. Calep 559a; Vestio, Vestem induo, tego, obduco, sepio – Prziodziewam. Calep 1118a, 1033b.

przyodziewać jak (1): godzi ſie aby gi [zwyczaj skromnego ubierania dzieci] záwſſe pánowie ſláchtá myeli/ vſtępuyąc á vchodząc wtym inſſym ludzyom/ kthorzy z wyſokyego cżołá/ gornye dzyeći ſwoye przyodzyewáyą/ przeſadzáyąc ſie nád inſſe GliczKsiąż F3v.

W połączeniach szeregowych (3): [Chrystus] przykázuie nam/ ábychmy też y my ciáłem bliźniego náſzego nie gárdzili/ ále ono wedle potrzeby wſpomagáli/ karmiąc/ nápawáiąc/ przyodziewáiąc RejPosWiecz3 99; RejPosWstaw [414]; [w Rzymie] Ieſt o trzydźieśći Spitalow w ktorych [...] vbogich/ chorych/ ſlepych/ chromych/ vłomnych/ ránnych opátruią/ przyodźiewáią/ podeymuią/ lekárſtwy/ ſyropámi/ plaſtrámi/ y inſzymi rátunkámi zákładáią. ReszHoz 117.

[W przeciwstawieniu: »zdejmować ... przyodziewać«: Száty z nich [z bożków] zdeymuią kápłáni/ y przyodziewáią żony ſwoie/ y ſyny ſwoie. Leop Bar 6/32 (Linde s.v. przyodziać).]

Zwroty: »nagie przyodziewać« = nudos tegere Vulg (2): [od chrześcijan wymaga się] aby łáknące karmili/ prágnące poili/ nágie przyodziewáli/ vbogie w dom przyimowali/ niemocne y więznie náwiedzáli y ćieſzyli KrowObr 62v; Leop Tob 4/17.

[»płaszczem przyodziewać«: To gdym rzékł/ rámioná á ſzyię Płaſczem ſwym przyodźiéwam [veste ... insternor II 722]/ á lwią ſkorę ná śię Z wiérzchu kłádę VergKoch 59.]

»przyodziewać szatami« = vestimentis tegere Vulg [szyk zmienny] (2): Leop Tob 4/17; [jedwab] áż ták bárzo we Włoſzech ſpoſpolićiał/ iż nie thylko zácni ludzie ſzat iedwabnych vżywáią álbo niewiáſty poſpolite/ ále y ſzkapy y błazny ięli przyodziewáć iedwabnemi ſzátámi. BielKron 276v.

Szereg: »żywić, przyodziewać« (1): Ilekroć tedy ná cię przypádnie żal pracey y nakłádow rodzicom ſwoim/ [...] [wspomnij na tych] kthorzy cie też z dzyećińſtwá żywili/ przyodzyewáli/ y wiele niewcżaſow á trudnośći podeymowáli/ áby ták ſzcżęſciu twoiemu poſłużyć mogli. RejPosWstaw [414]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Przen (2): A tak pán wſſytkiégo ſwiata/ ktory wſſytko przyodziéwá/ ſtál nagi przed onymy wſſytkiémi ludzmi w wielkim zaſromaniu OpecŻyw 125v.

przyodziewać czym (1): niechay ſie dádzą rodzicowye opátrzyć tą ſpráwą/ żeby więcey ſie ſtárali ſynom ſwym o rozum/ á wyęcey ich ſmyſly náukámi przyodzyewali niż cyáłá. GliczKsiąż F4.

2. Okrywać z wierzchu, przykrywać, osłaniać; induere, operire HistAl; circumvestire Calep; superintegere, supervestire, vestire Cn [w tym: co (3)] (4): Circumvestire – Prziodzęwąm. Calep 200a.

przyodziewać czym (2): [Bragmanowie opisują swoje obyczaje:] Przeſpiecżni záwżdi żywiemy w morzu/ á ná ziemi żadnej pomocy nie żądamy. Ciáłá náſze liſciem przyodziewamy z drzew kthorych owocu pożywamy. HistAl I6; RejZwierc 95.

a. Stanowić okrycie (1): Przez macugę ktora ieſt skrzywiona od głowy znamionuiemy/ iże wſzyſcy krolowie y kſiążętá ſwieckie przed náſzą oblicżnoſcią będą ſie kłániáć. Przez złoty zawoy ktory głowę cżłowiecżą przyodziewa y okrąża głowę/ nas być zwycięſce á nie zwyciężone domniemawamy. HistAl C6.
3. Przybierać, przystrajać, ozdabiać; vestire Calep, Vulg; circumamicire, circumornare PolAnt; convestire, exornare Calep [w tym: kogo (1), co (9)] (11): Convestio, Vestio, exorno – Prziodziewąm. Calep 256b.
Przysłowie: Zacnego ſzátá pięknie przyodziewa/ Lecż ieſzcże piękniey gdy w nim cnotá bywa. RejZwierc 222.
Przen (9): A ieſlić tráwę polną ktoráto/ dźiś ieſt/ a na záiutrz bywá wpiec miotána/ Bog tak przyodźiéwá/ żali wás nie dáleko więcyi o małoufni? MurzNT Matth 6/30, Luc 12/28; Gdyż y o Sálomonie wſpomináć racży/ powiedáiąc o pięknośći kwiatkow ſthworzenia ſwego/ iáko ie on fárbuie á przyodzyewa/ iż y Sálomon nie bywał ták vbrány w máieſtacie ſwym. RejPos 162, 162v; gdźie odwodząc vcżnie ſwe Chriſtus P. od zbytniego pogáńſkiego ſtáránia ſię o ty rzecży docżeśne/ każe pátrzyć ná ptaki powietrzne/ iáko ie oćiec niebieſki żywi: y ná trawę/ ktorą Bog przyodźiewa. CzechEp 281; WujNT Matth 6/30, Luc 12/28.

przyodziewać czym (1): Bowiem tho ieſt tháka moc/ iż namnieyſzy ptaſzek/ Zwirzątko/ drzewko/ zyołko/ nadrobnieyſzy krzacżek/ Wſzytko tho w iego [Boga] dziwney opátrznośći chodzi/ Iże iedno drugyemu nigdy nie záſzkodzi. A dziwnemi fárbámi wſzytko przyodzyewa RejWiz 110v.

W połączeniu szeregowym (1): iż on [Bóg] nád káżdym wiernym á ſpráwiedliwym dzierży miłośćiwą rękę ſwoię/ áby go nigdy nie opuśćił/ przywodząc mu ziołká ábo ptaſzki niebieſkie ná pámięć/ iż ye on żywi/ páſie/ y przyodziewa bez wſzey pracey ich. RejPos 71.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Amicio, Przyodziewam. Mącz 7c; Convestio, Prziodziewam. Mącz 490d.

Synonimy: 1. oblekać, ubierać; 2. ogarniać, okrywać, przykrywać; 3. okraszać, ozdabiać, przybierać, przyochędażać, przyprawować, przystrajać.

Formacje współrdzenne cf DZIAĆ.

Cf PRZYODZIEWAN, PRZYODZIEWANIE

AĆ