[zaloguj się]
[pdf]

PRZYKRYĆ (107) vb pf

Fleksja
inf przykryć
praet
sg pl
1 m przykryłem m pers
2 m przykryłeś, -ś przykrył m pers -ście przykryli
3 m przykrył m pers przykryli
f przykryła m an
n przykryło subst przykryły
imperativus
sg pl
1 przykryjmy
2 przykryj przykryjcie
3 niech przykryje niech przykryją
conditionalis
sg pl
1 m bych przykrył m pers
2 m byś przykrył m pers
3 m przykryłby, by przykrył m pers
f by przykryła m an
n subst by przykryły
impersonalis
praet przykryto
con by przykryto
participia
part praet act przykrywszy

inf przykryć (16). ◊ fut 1 sg przykryję (1). ◊ 2 sg przykryjesz (1). ◊ 3 sg przykryje (6). ◊ 3 pl przykryją (5). ◊ praet 1 sg m przykryłem (1). ◊ 2 sg m przykryłeś, -ś przykrył (3). ◊ 3 sg m przykrył (14). f przykryła (13). n przykryło (1). ◊ 2 pl m pers -ście przykryli (1). ◊ 3 pl m pers przykryli (3). subst przykryły (2). ◊ imp 2 sg przykryj (6). ◊ 3 sg niech przykryje (1). ◊ 1 pl przykryjmy (1). ◊ 2 pl przykryjcie (6). ◊ 3 pl niech przykryją (1). ◊ con 1 sg m bych przykrył (1). ◊ 2 sg m byś przykrył (1). ◊ 3 sg m przykryłby, by przykrył (4). f by przykryła (2). ◊ 3 pl subst by przykryły (2). ◊ impers praet przykryto (3). ◊ con by przykryto (1). ◊ part praet act przykrywszy (11).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

1. Okryć, nakryć, pokryć; operire, Vulg, PolAnt; cooperire, opertare Vulg; tegere PolAnt; contegere, sternere Mącz [w tym: kogo (28), co (60)] (99):
A. Położyć na czymś warstwę czegoś, osłonić czymś położonym na wierzchu (72): Sternere item significat, Słáć/ roſpoſtrzeć/ przikrić. Mącz 414c.
Zwrot: »rękami przykryć« = objąć, przytulić rękami (1): powthore prziſchethſchi wnoczi ſpywa traffil ano zona jego goſpodiny yſchcze y chczyal byczem vnyeiſze na lonye oną zatraczicz, alie zoną rekamy yą przikrila boyącz ſzią bi goſpodarzs nyenadſſethl LibMal 1543/76v.
Przen [czym] (1): ktory [Pan] niebo ſpráwił [...]. Ogniem wiátr przykrył/ dźierżą źiemię wody/ Roznym náturom kázał vżyć zgody SzarzRyt B4.
a. Przykryć tkaniną [w tym: czym (10)] (13): Bo niech Srokę kto wſádzi w klatkę pozłoćiſtą/ Przykryie ią kitayką álbo kámchą cżyſtą/ By też y vſtáwicżnie Figi tám iadáłá/ Przedſię niech cżyni co chce wżdy będzye śmierdzyáłá. RejWiz 46v, 54v; Leop Ex 25/20; BibRadz 2.Reg 20/12; [zanim wybiorą papieża] Napierwey Kápitulny ſługá będzie dzwonił ná trzy godziny w onym zámknieniu ná mſzą do káplice/ po mſzy poſtháwią przed Ołtarzem ſtoł kthory przykryią ſuknem/ ná ſthole będzie kielich y dzwonek ſrebrny BielKron 234v; Potym trunę ſpráwiwſzy ciáło w nię włożono/ Y tákże záſmoliwſzy ná máry wſtáwiono. Z wirzchu záſię przykryto Axámitem máry/ Ná ktorych miał do grobu nieſion być pan ſtáry. HistLan E4v, E4v; BudBib Num 4/11.
Zwroty: »przykryć płaszczem« [szyk zmienny] (2): Bych Biſkupá ábo zakonniká/ cżyniącego ſproſny vcżynek ocżymá ſwemá widział: ſam bych go ſwym płaſzcżem przykrył/ áby nikt bácżyć iego grzechu niemogł SkarŻyw 107, 560.

»przykryć przykryciem« (1): Tákże ná Ołtarzu złotem rozpoſtrzywſzy oponę hiácyntową przykryią go przykryćiem [operient illud in operimento] z ſkor borſukowych/ á záłożą do niego drążki iego. BibRadz Num 4/11.

Przen (1):

W porównaniu (1): Tyś [Boże] ią [ziemię] przykrył iáko płaſzcżem morſkich wod głębokością/ Wſzędy wody nád gorámi y nád ich wyſokością LubPs X5v.

α. Otulić leżącego w łóżku (1): day [miksturę] ſtłucżonemu wypić/ á potym go przykrić aby ſie z poł godziny pocił FalZioł V 92v.

[przykryć czym: Téy wody wźiąć ſześć łótów/ á dáć ráno pić ćiepło/ tákże wieczór ná noc: á wypiwſzy przykryć pierzynką álbo kołdrámi [...]/ áby ſie dobrze poćił UrzędowHerb 349a (Linde błędnie: przykryć się).]

b. Włożyć na siebie lub kogoś jakąś część ubrania lub coś, co je zastępuje [w tym: czym (10)] (13): Iedno ſpołu głowy zchylmy A kapicza je przikrymy RejKup V; Rękáwice ták teſz tzáruiećie mowiąc. Aby wſzelkiemu ſludze twoich poſwięconych Biſkupow/ ktorzyby ręce ſwoie chćieli przykryć ſpokorą/ ratzyłeś im dáć/ ták ſerdecną/ iáko teſz y vtzynkową tzyſtość ſtwoiego miłoſierdzia. KrowObr 129, 135v; Leop 2.Reg 15/30; A thák ludźie iáko y bydło/ niech przykryią wormi/ á niech głośno krzycżą ku Pánu BibRadz Ion 3/8.
Zwroty: »przykryć nagość [czyją]« [szyk zmienny] (2): GliczKsiąż E8; Tedy Sem y Iáphet wźięli odźienie/ á położiwſzy ie ná obu rámionách ſwych/ ſzli ná wſpák/ á przikryli nágość [operuerunt turpitudinem] oycá ſwoiego/ á oblicza ich odwrocone były/ ták iż oyca ſwego ſromoty niewidźieli. BibRadz Gen 9/23.

»przykryć odzieniem« = operire vestimento PolAnt [szyk zmienny] (3): BibRadz Ez 18/7, 18/16; chlebá ſwego głodnemu vżycży/ á nágiego przykryie odzieniem. BudBib Ez 18/7.

Szereg: »przykryć a odziać« (1): [Bóg Adamowi i Ewie] nye ſpráwił bárwy żadney koſztowney álbo odzyenya drogyego/ ále yedno nágosć ich przykrył á odzyał ſkorkámi. GliczKsiąż E8.
Przen (3): [sumienie] poduſzcża ćie byś tho cżynił cżymby mogł przykryć ćiáło y duſzę twą w ſądny dzień HistRzym 69v.
Zwrot: »przykryć nagość« (2): Tyś [Boże] fundáment záłożył nieobeſzłéy źiemi/ Y przykryłéś iéy nágość źioły rozlicznemi. KochPieś 72 [idem] ArtKanc P14.
c. Nakryć stół, przygotować miejsce do posiłku (9): Sternere triclinium, Przikrić/ przirządźić co potrzebá do ſiedzenia zá ſtół. Mącz 464c.

przykryć komu gdzie (1): Krol [...] proſił do ſiebie przez poſły Semowitá kſiążęćiá Polſkiego/ Borzywoiá Moráwſkiego kthory ieſzcże był pogáninem/ Boiáriná Ruſkiego/ inne ſnich ſadzał zá ſthoł wedle ich doſtoieńſtwá/ ále Borzywoiowi ná źiemi oſobno kazał przykryć y ieść dáwáć. BielKron 322.

przykryć czym (2): Oni vcżynili ták ſzli zá koniem/ ktory ie przywiodł na iedno pole do wśi Sthádzic áno chłop orze/ á zorawſzy przewroćił pług przykrył ręcżnikiem á iadł ná nim co miał z ſwoim pogániácżem á wody ſie nápijał BielKron 319, 313v.

Zwrot: »przykryć stoł« = adornare a. apponere mensam Mącz; ornare mensam PolAnt [szyk zmienny] (5): Xánt roſkazał ſtoł przypráwić/ Iáko ku iadłu cżyśćie przykryć BierEz D4v, C2; Adornare mensam, Przikrić ſtół y nágotowáć co potrzebá. Mącz [269]c, 310a; BudBib Eccli 29/30[33].
d. Utworzyć na czymś naturalną warstwę; w przen [czym] (1): Skoro záś polá śniegiem/ á głębokié brody Mroźna Zimá przykryłá ćierpliwémi lody/ Ne [!] długoś ſye ná mieyſcu z towárzyſtwem báwił/ Bo cię do Filándijéy Pan znowu wypráwił. KochPam 83.
e. Położyć dach (5): Liepiey ſiedzieć w kąćie kthorego nieprzykryto [Melius est sedere in angulo domatis]: niżli z niewiáſthą zwádliwą/ y w domu ſpołecżnym. Leop Prov 21/9; BielKron 25; Kędy ſie tráfi iżby puſtki zoſtáły/ tego ſtrzedz áby nie gniły/ áni opalone były: bo łácwiey oſádźić/ álbo przykryć/ álbo rozebráć/ niż znowu śiedlić. GostGosp 26.

przykryć czym (2): HOnoryus rodem s Kámpániey był Papieżem dwánaſcie lat/ then w Rzymie kościoł Piotrá s. przykrył blachami miedzyánemi BielKron 166; SkarKazSej 705a.

f. Zamknąć, zasłonić od góry [w tym: czym (8)] (14): Wziąć iabłek [...]/ wiſni/ warzyć tho w wodzie z ięcżmieniem/ pothym tę wodę odczedzić á nakłaſć wnię kwiecia thego ziela [tj. końskiego kopyta]/ á przykrywſzy dobrze iżby para niewychodziła á dać tak oſtydnąć FalZioł I 154b, II 1d, 16c; [Marchołt] poſtáwiwſſy gárniec zmlekyem na ziemię zyadł plácek á onim krowincem gárniec przykrił. March2 Dv, Dv; A nie ieſtći zaden ktoryby zápaliwſzy ſwiecę przykrył ią naczyniem ábo kładł pod łoże BibRadz Luc 8/16; BielKron 450; SienLek 127; y przykázał on Sthároſtá áby w tym przekopie doły cżyniono/ á przykryto ie liśćiem áby w nie źwierzęthá wpádáły á były imowáne. HistRzym 66v; day przed tym vkopáć kilko lochow w źiemi ſzeroko iáko piwnice ieden od drugiego opodal/ przykryiże ie drzewem poprzek y podłuż y przyſypáć ie źiemią/ darny przyłożyć z wierzchu iżby ich nie znáć BielSpr 64v.
Zwrot: »przykryć pokrywką« (4): náwarz w wodźie kopru rumnu/ bzowego kwiećia/ y noſtrzku pod miárą/ á on gárniec przykrywſzy pokrywką z dźiurką puſzczay w vcho przez dźiurkę párę SienLek 71v; Skothowy gnoy Máiowy vſuſz/ á w gárnieć ná ogień włoż/ przykryy pokrywką dźiuráwą/ á on dym w gárdło puſzczay/ komu ſye płucá pſuią álbo gniją. SienLek 93v, 76, 82v.
g. Zasłonić, zakryć [w tym: czym (4)] (5): gdzieby mieyſce błotne było/ przykryią ie deſkámi BielKron 259v, 96; GórnDworz S5v; Ledá ſámicá [żurawia] kilku ná woźie przyśiádłá/ A onych z wierzchu ſkubłá/ y pod gárdłá iádłá. Iák muchá Mirmecidy ſubtelnego zgołá/ Co ſkrzydły woz przykryłá/ á łodź záśię pſzcżołá. KmitaSpit C2.
Przen (1): [Bóg do Mojżesza:] oto mieyſce/ będzyeſz ſtał ná opoce/ á gdy poydzie chwałá moiá/ położę cię w roſpádlinie ſkáły/ y przykryię práwicą moią/ áż minę y rękę odłożę/ tedy vyrzyſz tył moy/ ále oblicżnośći moich nikt nie ogląda. BielKron 35.
h. Obłożyć, powlec (2): Ták że théż kiedy kędy co zgnije w czás oprawić: ábowiém nie rzkąc drzewiáné/ ále mury kiedy ich nie przykryie/ wniwécz ſye obracáią. Strum Q4.

przykryć czym (1): [Salomon] Przykrył też Dom kámieniem drogiem ná ſchwał BibRadz 2.Par 3/6.

i. Przysypać, zasypać (4): A Pan woła/ biedá wam/ ktorzyſcie przykryli/ Groby ludzi vmárłych/ coſcie ie pobili. RejZwierz 106.

przykryć czym (1): Contegere tumulo, Kupą ziemie przykrić. Mącz 442b.

α. Pogrzebać (2): [zmarłe ciało] Któré iż z źiemie poſzło/ tám ſye záś zoſtáło/ Lecz duchá przykryć trudno to kámienié miáło: Bo ten w niebie wyſokim odpoczywa ſobie/ Ciáło ſwé zoſtáwiwſzy w tym z mármóru grobie. PudłFr 27.

przykryć czym (1): ZAłoſna żoná/ z którą ćię śmierć rozłączyłá/ Tym twoie zmárłé ćiáło kámieniem przykryłá. PudłFr 27.

j. Złowić (jak) siecią [w tym: czym (2)] (3): kthory [koń] w wozie ciągnąc kuropatw záwietrzył/ á on [...] wyſiadł/ y pięćdzieſiąt ich kobiercem przykrył. GórnDworz P6v; ázaſz nie roſkoſz s chárty ſie przeieździć/ ná cietrzewká ſieć záſtáwić/ kuropátwicżkę rozſiádem przykryć/ á przeieździwſzy ſie/ á obłowiwſzy ſie do domu przyiecháć RejZwierc 111.
Przen (1): miáły ták wielką moc one w liſcie ſłowá/ [...] iż też y oná trzecia [białagłowa]/ w tęż ſieć wpádłá: [...] będąc troſzkę przyłákomſzym/ połknęłá on ogień/ ktory był ná kogo inego nágotowány: Krotko powiedáiąc/ rozſławiło ſie to/ y wiele białychgłow/ okrom thych/ on powłok przykrył GórnDworz M8v.
B. Być tym, co przykrywa, znaleźć się na czymś warstwą, utworzyć pokrywę, zasłonę (27):
Przen (5): [...] pokázuiąc mu [dworzanin królowi] ná oko/ iáko wiele ſłodkośći przykryłá tá máła gorzkość/ kthorey cżłowiek muśi troſzkę vcżuć/ kiedy ſie namięthnoſcziam przećiwi GórnDworz Ee7.
a) Stać się czyimś udziałem (4): Caput circuitus eorum: Labor labiorum ipſorum operiet eos. Thać pycha była przycżyną oblężenia ich/ a grzech vſt ich przykryie ie. WróbŻołt 139/10, ſſ7; W ludzkich fráſunkach nie ſą położeni/ Ani z drugiemi bywáią dręczeni. Przetóż ie pychá zewſząd otoczyłá/ Fáłſz/ okrućieńſtwo/ niezbożność przykryłá. KochPs 107; Pożytecżna mi to ieſt rzecż/ iż zelżywość przykryłá oblicże moie/ ábym ćiebie więcey ku poćieſzeniu ſzukał niżli ludźi. LatHar 592.
a. Zasłonić, zakryć (15): OpecŻyw 136v; Operuit montes vmbra eius: et arbuſta eius cedros dei. Cień ludu tego prżikryła gori [...]. A rozmnożenie iego przykriło Cedri boże. WróbŻołt 79/11; A rzekną goram/ Przykriyćie nas/ á págorkom/ Padńićie ná nas. Leop Os 10/8; Vczynicie też zwirzchu ná Arce modlitebnicę/ to ieſt/ tablicę złotą/ ná ſzerz y ná dłuż iáko y ſkrzyniá áby ią przykryłá BielKron 33, 41; RejPos 6, 6v, 277; [Opis ubioru dowódcy roty Pigmejów:] A máłpá ſię v ſzyie iego powieśiłá/ Szyſzak záś wielkoocża ſowá mu przykryłá. KmitaSpit B2, C5v.

przykryć przed czym (1): á mocarze tego ſwiátá nic ſobie ná on cżás nie pomogą mocámi ſwemi/ ále ſie będą thułáć á vciekáć/ wołáiąc/ áby ie gory przykryły przed ſrogoſcią gniewu Páńſkiego. RejPos 6.

Szeregi: »przykryć a pożrzeć« (1): Iż nád tymi to niewiernymi ſyny wáſzemi przydzie táki dzień/ iż będą wołáć á krzycżeć proſząc gor á zyemie aby ie przykryłá á pożarłá RejPos 106.

»przywalić, przykryć« = cadere, operire Vulg (2): WujNT Luc 23/30; Tedy źli oni z roſpáczy wielkiey krzykną: Gory przywalćie nas/ págorki przykryićie nas; ále im to nie pomoże. SkarKaz 7a.

b. Przysypać, zasypać (3): Pátrzay teraz ná láſy/ Iáko prze źimné czáſy Wſzyſtkę ſwą kraſę drzewá vtraćiły/ A śniegi polá wyſoko przykryły. KochPieś 41.
α. Pogrzebać (2):
Fraza: »mogiła przykryje« (2): KochOdpr D2; BY wedla cnót/ y godnosći Grzebiono vmárłych kosći/ Przyſzłoby dźiś leżéć tobie W złotym/ Podlodowſki/ grobie. Teraz cię lichá mogiłá Znácznégo mężá przykryłá KochFr 121.
c. Zalać, zatopić (1): Cżyli podnieſieś [!] we mgle głoſu twego/ á náwáłnoſć wod przykryie ćie? Leop Iob 38/34.
d. Spowić, ogarnąć; przen (2): Quoniam humiliaſti nos in loco afflictionis: et cooperuit nos vmbra mortis. Abowiemes nas vkorzył na tym mieſtczu vdręcżenia á przykrył nas cień ſmierci. WróbŻołt 43/20; Nieſtetyſz/ iák wielkie was ćiemnośći przykryły/ A głęboko was z wáſzą wiárą zánorzyły Ktora dáłeko [!] rożna ieſt od Oycow świętich Onych co ſię trzymáli náuk z piſmá wźiętych GrzegRóżn N4.
e. Znaleźć się na czymś w wielkiej ilości (1): [[Eneasz] zátym z poſzew miecz wyrwawſzy chętnie/ Liny zádźierżáiącé okręty odetnie. Tóż wſzyſcy chćiwie czynią [...]. Przykryły morzé nawy [latet sub classibus aequor IV 582]/ á oni wioſłámi Opieráiąc ſie ćiągną mieſzáiąc wodámi. VergKoch 112.]
Zwrot: »przykryć ziemię« (1): A wſtępuiąc iáko burza przyjdzieſz á iáko chmurá/ ábyś przykrył źiemię [operias terram]/ thy y wſſyſtkie zaſthępy twoie/ y ludzie mnodzy ſtobą. Leop Ez 38/9.
2. Uczynić, żeby było niewidoczne, ukryć, schować; cooperire HistAl [kogo, co] (6): ona tedy niewiáſthá przykrywſzy ono dziecię nioſlá ie potáiemnie do Alexandrá HistAl M8; Vpiekli ſobie Gąſkę/ y w piec ią wſtáwili/ A kołacż s kiełbáſámi ná piecu przykryli. RejFig Ee2v.

przykryć czym (2): BielKron 46v; Oná [niewiasta] to chcąc cżynić/ á boiąc ſię pogáńſtwá/ táiemnie ná woz ćiáło [św. Floriana] włożywſzy: chroſtem ie przykryłá SkarŻyw 403.

Szereg: »skryć i przykryć« (1): Zlękłá ſie niewiáſtá/ ſkryłá ony ſzpiegierze y przykryłá páźdzyerzym lniánym BielKron 46v.
Przen (2): Iáko Pan Bog mowi do kożdego tzłowieká vkázuiąc mu nietzyſthość iego: [...] Przykryłem ſromotę twoię/ y przyſiągłem tobie/ y vtzyniłem ſlub ſtobą KrowObr 143.
Zwrot: »wilczą sierść wełną przykryć« (1): Tákieżći w Bożey Owcżárni/ Są wilcy ſzárzy y cżarni: Wilcżą śierść wełną przykryli/ Aby ták rychley zdrádzili. BierEz R4.
3. Nie dopuścić, żeby się ktoś o czymś dowiedział, zataić, zamaskować [co] (2): [Lew, chcąc się poprawić, przestał jeść mięso. Jednak] Nie mogł w tym zakonie zetrwáć/ Iął ſie z nowu źwierząt śiepáć. Ale iżby ſwą złość przykrył/ Táki obycżay wymyſlił: Do ſwey iámy źwierząt wzywał/ A kożdego zwłaſzcżá pytał: Z mego gárłá coć ſie widzi/ Ieſli pachnie álbo śmierdzi [...]. Więc ći ktorzy prośći byli/ Práwą mu prawdę mowili [...]. On ſie oto bárzo gniewał/ Vbogie źwierzę rozerwał BierEz R3.

przykryć czym (1): Abowiem tám w kośćielech wáſzych niemáſz/ áni ſlowá Bożego prawdziwego/ y nienáruſzonego/ áni zupełnych y niepomázánych ſwiątośći [...]/ áni prawdziwey wiáry/ ále ieſt obłudá y zdrádá Antykryſtá Rzymſkiego/ ktory tey obłudy y zdrády ſwoiey/ niemogł inſzą okráſą y ochędoſtwem przykryć/ iedno obrázy drewniánymi/ [...] Perłámi/ Adámáſſki/ Złotogłowy KrowObr 115v.

Synonimy: 1.A.b. oblec, odziać, ogarnąć, przyoblec, przyodziać, ubrać; f. zamknąć; g. przysłonić, zasłonić; h. obłożyć, powlec; i. przysypać, zasypać; α. pochować, pogrzebać, pogrześć, włożyć; j. złowić; B.a. zasłonić; b. przysypać, zasypać; α. pogrzebać, pogrześć; c. zalać, zatopić; d. ogarnąć; 2. schować; 3. przemilczeć, przyfarbować, zafarbować, zamilczeć, zataić, zatynkować.

Formacje współrdzenne cf KRYĆ.

Cf 1. PRZYKRYCIE, PRZYKRYŁY, PRZYKRYTY

AĆ