[zaloguj się]
[pdf]

POGRZEŚĆ (156) vb pf

o jasne; w inf -é- OpecŻyw (2), -e- (1) Mącz; w part praet act e pochylony; pogrzebł i imp z tekstów nie oznaczających é; w pozostałych formach e jasne.

Fleksja
inf pogrzéść
praet
sg pl
1 m pogrzebłem, -em pogrzebł m pers pogrzeblismy
f pogrzebłam, -em pogrzebła m an
3 m pogrzebł m pers pogrzebli
f pogrzebła m an
n subst pogrzebły
imperativus
sg pl
1 pogrzebmy
2 pogrzeb pogrzebcie
3 niechåj pogrzebą
conditionalis
sg pl
1 m bych pogrzebł m pers
2 m byś pogrzebł m pers byście pogrzebli
3 m by pogrzebł m pers by pogrzebli
f by pogrzebła m an
n by pogrzebło subst
impersonalis
praet pogrzebi(o)no
participia
part praet act pogrzébszy, pogrzébwszy

inf pogrzéść (20). ◊ fut 1 sg pogrzebę (2). ◊ 2 sg pogrzebiesz (3). ◊ 3 sg pogrzebie (4). ◊ 2 pl pogrzebiecie (1). ◊ 3 pl pogrzebą (5). ◊ praet 1 sg m pogrzebłem, -em pogrzebł (3). f pogrzebłam, -em pogrzebła (2). ◊ 3 sg m pogrzebł (15). f pogrzebła (5). ◊ 1 pl m pers pogrzeblismy (1). ◊ 3 pl m pers pogrzebli (43). subst pogrzebły (2). ◊ imp 2 sg pogrzeb (8). ◊ 1 pl pogrzebmy (1). ◊ 2 pl pogrzebcie (1). ◊ 3 pl niechåj pogrzebą (1). ◊ con 1 sg m bych pogrzebł (3). ◊ 2 sg m byś pogrzebł (2). ◊ 3 sg m by pogrzebł (5). f by pogrzebła (2). n by pogrzebło (1). ◊ 2 pl m pers byście pogrzebli (1). ◊ 3 pl m pers by pogrzebli (4). ◊ impers praet pogrzebi(o)no (8). ◊ part praet act pogrzébszy (6) BierEz, HistJóz, BibRadz, HistRzym, BudBib, PudłFr, pogrzébwszy SkarŻyw (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI i XVIII w.

Pochować zmarłego, urządzić pogrzeb; sepelire HistAl, Vulg, PolAnt; ponere cadaver Vulg; curare a. adiutare a. facere funus Calag [w tym: kogo, co (152)] (156): Potym obrociwſſy ſie ku ſwym przyiácielom mowiła. [...] nieodéymuycie go ieſſcże odemnie/ ijżbyſcie go pogrzebli OpecŻyw 157, 157, 157v; HistJóz E4 [2 r.]; Proſzę niechay mię pogrzebą ręce twoie nałáskáwſze. HistAl G2, H; GliczKsiąż O3; BibRadz Gen 35/29, 3.Reg 2/31, Act 5/6, 9; BielKron 57v, 141 [2 r.], Kkkk2v; RejAp 169; HistRzym 56, 70v; Trycezymy cżytano żáłomſzą ſpiewano/ Potym ciáło do zyemie w koſciele ſchowano. Kámień też mármorowy ná wirzch poſtáwiono/ Owa z wielkim doſtátkiem ſtárcá pogrzebiono. HistLan E4v; BudBib Deut 21/23, 3.Reg 2/31, 13/31, 4.Reg 9/10; Y ſzedł Iozef áby pogrzebł oycá ſwego/ ſli też z nim wſzyſcy ſłudzy Fáráonowi CzechRozm 109v; Calag 65; Po śmierći iego wielki ſię lud do iego ćiáłá zbiegł: nogi iego cáłuiąc y rozmáićie go cżcżąc: ták iſz go z wielką trudnośćią pogrzebiono. SkarŻyw 293, 51, 62, 102 [2 r.], 135, 356 (12); GórnTroas 29; KochFrag 46; LatHar 443; WujNT Matth 8 arg, 21, Luc 9/59, Act 5/6, 9, 8/2; SkarKaz 44a; [WerReguła 47].

pogrześć z kim [= włożyć z kimś do grobu] (1): Ewánielią S. Máttheuſzá pogrześć zſobą kazał. SkarŻyw 537 marg.

pogrześć w czym (16): A potym Abráhám pogrzebł żonę ſwoię Sarę/ w iáſkini dwoiákiey ná polu BibRadz Gen 23/19; BudBib Gen 25/9, Deut 34/6; SkarŻyw 286, 485, 567. Cf »ciało pogrześć«, »pogrześć w grobie«.

pogrześć gdzie (38): OpecŻyw 165v, 166; yż bych iechał a pogrzebł oyca mego wziemi Chánaan HistJóz E4, E3v; Cżytamy o Abrahámie Pátryárchu Swiętym/ iż był kupił rolą álbo ziemię/ v Ephroná miedzy Pogány ná ktorey pogrzebł Sarę żonę ſwoię. KrowObr 104v; I pogrzebli go [Jozuego]/ ná gránicách dzierżáwy iego/ w Támnáthſare/ kthore leży ná gorze Effráim Leop Ios 24/30, 4.Reg 10/35, 2.Par 26/22[23], Tob 4/5; BibRadz Iudic 2/9, 2.Reg 3/32, 3.Reg 15/8, Is 53/9, Act 5/10; OrzRozm S; BielKron 13v, 179v; HistRzym 56, 70v; Izaſz nie wie gdzie bogacżá pyſznego pogrzebiono? RejZwierc 53v; BudBib Gen 47/29, 48/7, Deut 34/6, Ios 24/30, 33, 4.Reg 12/21, 2.Par 24/25; SkarŻyw 136, 429, 485; Zá tym ciáło Miſtrzowe ná Malborg wieziono/ Y pobitych Kontorow gdzie ich pogrzebiono. StryjKron 532; WujNT Act 5/10. Cf Zwroty.

W połączeniu szeregowym (1): Y będą dnia onego od Páná pobići od iednego końcá źiemie áz do drugiego/ Nie będą ich płákáć áni zbieráć/ áni ich pogrzebą/ ále będą ná źiemi iáko gnoy. BibRadz Ier 25/33.

W charakterystycznych połączeniach: pogrześć bogacza, matkę (2), ojca (9), przyjaciela, starca; pogrześć na drodze (2), pod drzewem (2), na gorze, na granicy dziedzictwa (dzierżawy) (3), na pagorku (w pagorku) (2), w skale, w skrzyni, w szacie; z (wielką) czcią pogrześć (6), z pilnością, z (wielką) trudnością (3), z wielkim dostatkiem, z wielkim płaczem.

Zwroty: »ciało pogrześć« [w tym: gdzie (5), w czym (1)] = sepelire corpus PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (27): OpecŻyw 156, 163v; HistRzym 71, 83, 132v; A przyſzedſzy vcżniowie iego wzięli ćiáło iego/ y pogrzebli ie. BudNT Matth 14/12; Ia ſługá Chryſtuſow Philip/ ćiáłá tych świętych w domem moy porwał y pogrzebł. SkarŻyw 566, 15, 47, 62, 63, 70 (16); A gdy czás prziydźie oſtátniéy potrzebie/ Ledwé ſye naydźie/ kto ćiáło pogrzebie KochPieś 17; Záraz po śmierći moiéy pogrzébſzy mé ćiáło/ Tám rzeczy moię dayćie/ gdźie ſye nápiſáło. PudłFr 77; ArtKanc S17v; WujNT Matth 14/12; SkarKaz 118b.

»pogrześć w grobie« = sepelire in sepulcro Vulg, PolAnt; ponere cadaver in sepulcro Vulg (9): y pogrzebli go ſinowie iego wgroye [!] na źýemý ktorą był kupił abram HistJóz E4, E4; Y pogrzebł go [męża bożego] w grobie ſwoim Leop 3.Reg 13/30, 1.Mach 2/11; BibRadz Gen 23/6; BudBib Gen 47/30, 2.Reg 4/12, 3.Reg 13/31; SkarŻyw 227.

»kości [czyje] pogrześć [gdzie]« = ossa sepelire Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (4): Leop Ios 24/32; BibRadz 2.Reg 31/13; Potym wzięli kośći ich/ y pogrzebli pod drzewem w Iaweſzu BudBib 1.Reg 31/13, Ios 24/32.

»uczciwie, z wielką poczesnością, z uczciwością, w zacności pogrześć« [w tym: gdzie (1)] = sepelire bene a. gloriose PolAnt [szyk zmienny] (3:3:2:1): Tedy Krol obroćiwſzy ſie do śćiány vmárł/ á ſyn go z wielką pocżeſnośćią pogrzebł. HistRzym 90v, 83, 132v; y ſtárzał ſię wzácnośći/ á pogrzebſzy świekry vmárłe vcżćiwie/ zoſtał dziedzicem wſzytkich máiętnośći BudBib Tob 14/14, Tob 14/10; SkarŻyw 47, 52, 63, 537.

»pogrześć umarłego« [w tym: gdzie (3)] = sepelire mortuum PolAnt [szyk zmienny] (11): Zoná iedná mężá ſwego/ Pogrzebſzy go vmárłego. Záwżdy on grob náwiedzáłá/ Smierci mężowey płákáłá. BierEz G4v; BibRadz Gen 23/4, 6 [2 r.], 8, 11, 13, 15; Mandare aliquem humo aut sepulturae, Pochowáć/ Pogrześć/ vmárłego. Mącz 206b; BudBib Tob 14/14; SkarŻyw 51.

»pogrześć w ziemi, w ziemię« [szyk zmienny] (1:1): A gdi wyeczor zaſchedl wzyemyą za iſdbą weſpolek y ſpanya kthora ym ſzwieczila [ciało zabitego] pogrzebli. LibMal 1551/166v; ArtKanc S17v.

»żywo pogrześć« (1): Bochmy tobie nigdy w ocży ſnadz nie godni poyrzeć Godniey by ſnadz abys nas dał wſzytki zywo pogrzeſcz RejJóz O8.

Szereg: »(nie, ani) (o)płakać i (ani, nie) pogrześć« = ponere cadaver et plangere Vulg; sepelire et plangere PolAnt [szyk 3:2] (5): Leop 3.Reg 13/30; A będą go płákáć wſzytek Izráel/ y pogrzebą go BudBib 3.Reg 14/13, 3.Reg 13/29, Ier 16/4, 6. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Przen (7): Y ták rozumieią niektorzy z Doktorow/ iż Apoſtoł Páweł ś. o Chryſtuſowym kápłáńſtwie wedle Melchiſedechá chcąc náuczyć: te táiemnice w onych ſłowiech pogrzebł/ gdy ták mowi: [...] SkarKaz 155a.
Zwroty: »w grobie serca pogrześć« (1): Dáy mi cie boga mégo wgrobie ſertza meégo pogrzéſtz/ oplakatz ij ſtrzédz/ ijżbych tobie pogrzebiony ſ tobą zaſlużylbych ku chwále zmárwy [!] wſtaniá przyſtz OpecŻyw 159v.

»w piekle pogrześć« (1): żeby nas to nie potrzebne pijańſtwo do cżego dźiwnego nie domieśćiło/ y z onym Bogacżem (ktory też nie miał w iedzeniu y w pićiu miáry) w piekle nie pogrzebło. WerGośc 261.

a) Spowodować śmierć (2): otworzę wrothá dzikim źwirzęthom ná was/ á miecżowi ſrogiemu dam iuż pogrześć was RejZwierc 188v; PudłDydo B4.
b) Być miejscem czyjegoś grobu (2): Egipt ie zbierze w kupę/ á Memffis ie pogrzebie. Leop Os 9/6; BudBib Os 9/6.
a. Stracić przez śmierć (3): LVcyan [...] w dwánaśćie lat pogrzebwſzy oycá y mátkę/ máiętność ſwoię vbogim rozdał SkarŻyw 46, 13, 15.

Synonimy cf POGRZEBAĆ.

Formacje współrdzenne cf GRZEŚĆ.

Cf POGRZEBIENIE, POGRZEBION

JDok