[zaloguj się]
[pdf]

OBŁOŻYĆ (53) vb pf

Pierwsze o jasne. ◊ W imp: -łoż (12), -łóż (2); -łoż : -łóż SienLek (12:2). ◊ W pozostałych formach: -łoż-.

Fleksja
inf obłoży
praet
sg pl
3 m obłożył, jest obłożył m pers obłożyli
n subst obłożyły
imperativus
sg
2 obłoż
conditionalis
sg
3 m by obłożył

inf obłożyć (15). ◊ fut 1 sg obłożę (1). ◊ 2 sg obłożysz (2). ◊ 3 sg obłoży (7). ◊ 1 pl obłożym (1). ◊ 2 pl obłożycie (1). ◊ 3 pl obłożą (1). ◊ praet 3 sg m obłożył (2), jest obłożył (1) LibMal. ◊ 3 pl m pers obłożyli (1). subst obłożyły (1). ◊ imp 2 sg obłoż (15). ◊ con 3 sg m by obłożył (2). ◊ part praet act obłożywszy (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Kładąc coś na jakiejś powierzchni pokryć, przykryć ją w całości lub we fragmencie; apponere HistAl; circumponere Vulg (52):

obłożyć czym (11): [Jako działać race] Stłucż Sáletrę y węgle/ kęs żywice/ siárkę [...] Przyłożyć to do ſzypu/ á płotnem obłożyć/ Sćiągnąć dobrze nićiámi/ á w ſmole omocżyć BielSat N2v; laſká głogowa gdy iey przychędoży/ Nadobnie oſtrugawſzy koſtecżką obłoży/ Ochotnie z nią ſtáruſzek podrygáiąc chodzi RejZwierc 28v. Cf obłożyć co czym.

obłożyć co czym (9): OpecŻyw 149v; Alexander/ przykazał rycerzom áby ſniey [z trzciny] czynili łodki/ á obłożywſzy ie skorámi/ áby w nich onę rzekę przeiezdzili [ut facerent naviculas ex ipsis arundinibus et coriis appositis transmearent]. HistAl M2v; Leop Ex 25/24; RejFig Bb6; BielKron 33; BielSpr 68v; LatHar 735; Pánie/ zániechay iey [figi] y ná ten rok/ áż ią okopam y obłożę gnoiem [fodiam circa et mittam stercora]: owa ſnać da owoc WujNT Luc 13/8; A było naczynie poſtáwione octu pełne: A oni gębkę pełnę octu/ obłożywſzy Izopem [hysopo circumponentes] podáli do vſt iego. WujNT 2.Ioann 19/29.

W charakterystycznych połączeniach: obłożyć gnojem, (h)izopem (3), jajcy, kosteczką, listwą złotą, płotnem, skorami, ziemią, złotem.

Zwroty: »obłożyć w koło (a. w około)« (2): Vczyniż y ſtoł z drzewá Sethym máiący dwá łokćiá wzdłuż/ á łokieć wſſyrz/ á ná wyſſą pułtorá łokćiá. I pozłoćiż go złotem naczyſtſſym á obłożyz [!] go liſtwą złotą w około [faciesque illi labium aureum per circuitum] Leop Ex 25/24; BielSpr 68v.
W przen (6): Tákżeć páná młodego gdy go przychędoży/ Nadobnie przyſkrobawſzy koſtecżką obłoży/ A żelaſkiem ná koncu nadobnie zákuie/ Wnet y ná gołoledzi potym náſz hárcuie. RejZwierc 28v.
Zwroty: »obłożyć mieczem, szablą (a. szabliskiem), żelazem« [szyk zmienny] (1:2:1): BielKom G2; Pan nie pan nie przebarſzcżay Sutkowſki nie pieśći/ Y obłoży prędziuchno ſzábliſkiem bez wieśći. PaprPan Bb2v, O3, Ccv.

»pięścią obłożyć« (1): Zathym po ſchygy pyąſzczya then ze yezyk yeſth go oblozyl LibMal 1554/187v.

Przen (3): Tem ſpoſobem theż rodzicy s ſynmi ſwemi obchodzićby ſie myeli/ nye záras one ná ſlużbę wypycháć/ ále pirwey yákoby ſlużyć/ á pánu godnemi ſie ſtáć myeli/ náuką oną obłożyć máyą. GliczKsiąż H5v; Mihi nescio quos spiritus attulerunt, Nie wiem co mie zá wyſokiemi myślámi obłożyli. Mącz 408c; Wielkie to tedy y nieznośne ieſt ſpotwarzenie/ ktorym ie X.K. obłożył/ żeby oni nie mieli ſzcżyrze y po proſtu [...] mowić y náucżáć o Iezuśie CzechEp 209.
a. lek.: Położyć lekarstwo na chore miejsce [w tym: czym (24)] (31): FalZioł I 144c; zetknąwſzy záś kość rowno/ muśiſz mocno zwięzáć: potym tłuczonymi rákámi obłóż SienLek 174, 128v, 132, 178; bo śledźióná iż odęta/ zátkána/ á ſtwárdźiáła będźie/ wodá ćiepła zmiękczy/ y wyśśie: á ieſli błotem obłożym/ wyſuſzy y dobrze pośili. Oczko 15.

obłożyć około czego (1): FalZioł I 144a cf obłożyć na co.

obłożyć co (21): Theż grzankami z rżanego chleba głowę obłożyć/ wyciąga parę z głowy y bolenie odeymuie. FalZioł V 75v; Też kto ma bolącze á cżyrwone kroſty/ tho ieſt ſwierzb/ Fijołki vwarzone w wodzie/ á tim obłoż kroſty: vznaſz pomocz. FalZioł I 150a, I 151d, III 30b [2 r.]; RejWiz 79v; Weźmi lipoſoku Arábſkiego/ rozetrzy ie z oliwą/ wſyṕże w to prochu z łáyná wołowego/ á to rozmázawſzy ná chuſtkę ogorzelinę ná noc obłoż SienLek 80, 81v, 82, 121v, 132v, 134v (8); Oczko 31v, 32. Cf Zwroty.

obłożyć na co (1): Layno wilcże boleſć trzew lecży/ á zwłaſzcża tę niemocz ktorą zową kolika/ á tho gdy ie wypije ſcżym kolwiek/ albo ie winem roſpuſcić, á na brzuch y około brzucha obłożyć FalZioł I 144a.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): Też gdy by pierſi białey głowie chciały owrzodzieć/ á kiedyby ſie iuż cżyrwonoſć vkhazała z gorącoſcią/ zmieſzać paięcżynę z rożanym oleykiem á tym obłożyć. FalZioł I 149c; Gdy kogo z ije [!] pies, albo ſmok morzki/ thakieſz obłożyć niemi: nie dopuſzcża iadu. FalZioł IV 30c.

W charakterystycznych połączeniach: obłożyć brzuch (na brzuch i około brzucha) (2), członek tajemny, czoło i skroni, gardło, głowę, krosty, miestca pryszczywe, nogę (2), ogorzelinę, piersi (2), puchlinę (2), pulsy na skroniach, skroni, szyję, zołzy, żywot; obłożyć błotem, grzankami, listem grzybieniowym, łajnem skotowym, tłuczonymi rakami, wodką rożaną.

Zwroty: »lekarstwem obłożyć« (1): Weźmi Pśinek/ roiowniku [...] á to nád łonem przykłádáć: y ná lędźwie ieſliby było zápalenie á ćięſzka boleść/ thym lekárſtwem y sprzodku y z zádku obłożyć SienLek 117.

»obłożyć maścią [co]« (1): Gdy koń nogę wytknie álbo wywinie Náćięgni nogę wywinioną záś iáko byłá/ á onę puchlinę y náruſzenie ſtáwu/ obłóż thą máśćią SienLek 174.

»plastrem obłożyć [co]« (1): Też gdy by plaſtrem ſtego ziela obłożył pierſi białey głowie tedy iey mleko odeymie. FalZioł I 34d.

»z przodku i z zadku obłożyć« (1): SienLek 117 cf lekarstwem obłożyć«.

»zielem obłożyć [co]« (3): FalZioł I 34d; Albo náwarz w wodźie pokrzyw [...] potym onę iuchę piy/ á źielem co w niey wrzáło żywot obłoż/ tym żołądek bes ſzkody y ćięſzkośći wyczyśćiſz. SienLek 96, 139v.

b. Obciążyć [co] (1):
Zwrot: »burdami obłożyć« (1): Mulos maiore onere rumpere, Muły zbytnemi burdámi obłożić. Mącz 360c.
2. Przekazać, oddać, spłacić jakąś należność (1): ktorikolwyek by ſzyę ty wloki domagal albo wyſzy omyęnyonego Matiaſza prziprawyę nagabal: ma bycz wynyę przepacz 40 czerwonych slotych: polowyczyę Iego Mości [...] a drugą polowyczyę bolączy stronyę: y ma yą obloſzycz pyerwy: nyſzebi myal przet prawyem ot powyadacz ZapKościer 1586/64v.

Synonimy: 1. okryć, pokryć; b. obciążyć; 2. oddać, wrocić.

Formacje współrdzenne cf ŁOŻYĆ.

Cf OBŁOŻENIE, OBŁOŻONY

JB