Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OKRYCIE

Następne hasło: OKRYĆ SIĘ »

OKRYĆ (53) vb pf

o jasne.

Fleksja

inf	okryć

praet
	sg		pl
2	m	okryłeś, -ś okrył	m pers
3	m	okrył	m pers	okryli
	f	okryła	m an
	n	okryło	subst	okryły

imperativus
	sg	pl
2	okryj	okryjcie

conditionalis
	sg		pl
3	f	by okryła	m an
3	n		subst	by okryły

impersonalis
praet		okryto
participia
part praet act		okrywszy

inf okryć (5). ◊ fut 2 sg okryjesz (1). ◊ 3 sg okryje (9). ◊ 3 pl okryją (4). ◊ praet 2 sg m okryłeś, -ś okrył (4). ◊ 3 sg m okrył (6). f okryła (3). n okryło (1). ◊ 3 pl m pers okryli (1). subst okryły (6). ◊ imp 2 sg okryj (4). ◊ 2 pl okryjcie (1). ◊ con 3 sg f by okryła (1). ◊ 3 pl subst by okryły (3). ◊ impers praet okryto (1). ◊ part praet act okrywszy (3).

Sł stp brak, Cn s.v. wieniec kładę na kogo, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Uczynić niewidocznym otaczając dookoła lub osłaniając z którejś strony (39)
- α. Z podmiotem nieosobowym: być tym, co okrywa (14)
  - Przen (4)
- β. Z podmiotem osobowym: położyć na coś w celu okrycia (3)
  - Przen (2)
    - a) Zadać wiele ciosów (1)
- γ. O Bogu: rozkazać, aby coś okryło (9)
  - Przen (7)
    - a) Wybaczyć (1)
- a. Znaleźć się na czymś w wielkiej ilości (8)
  - α. Z podmiotem osobowym lub żywotnym w pl lub w funkcji pl (6)
  - β. O Bogu: sprawić, aby coś się znalazło na czymś (2)
- b. O wodzie: zatopić (5)
2. Włożyć jakąś część ubrania, ubrać (się) w coś (5)
3. Otulić z wierzchu (1)
4. Ochronić (5)
- W przen (3)
5. Zataić, przedstawić w lepszym świetle (3)

1. Uczynić niewidocznym otaczając dookoła lub osłaniając z którejś strony; operire Vulg, PolAnt; obtegere, obumbrare Vulg; abscondere, obscurare PolAnt [kogo, co] (39):

α. Z podmiotem nieosobowym: być tym, co okrywa (14): LubPs ee; RejAp 139v, 173; áſz obłok iáſny z pádnie [!] z Niebá/ Y támże onę poſtáć okryie iák trzebá. KołakCath B3v; WujNT Matth 17/5.

okryć czym (3): Záłożyłeś im [górom] gránicę/ [...] By cieniem wyſokośći ſwych/ zyemie tey nie okryły LubPs X5v; WisznTr 30; áno go iáſność niemáła okryłá Promieniem ſwym GosłCast 74.

okryć przed czym (1): obiecał im iż będą biegáć/ [...] wołáiąc do gor áby ie okryły przed ſrogoſcią [...] ſądu Páńſkiego. RejAp 40.

Fraza: »ciemności okryją ziemię; nocne cienie świat okryły« = tenebrae operient terram PolAnt (1;1): BibRadz Is 60/2; NOcne ćienie cżarną bárwą świát okryły WisznTr 30.

Przen (4):

Z podmiotem użytym przenośnie (2): BibRadz Ez 30/18; Odſtrychnąłeś odemnie krewné/ y znáiomé/ Wſzytkich okryły ćmy niewidomé. KochPs 132.

Z podmiotem abstrakcyjnym (2): Będziemy ſpáć w pohánbieniu náſſym á okryie nas zelżywość náſſá [operiet nos ignominia nostra] Leop Ier 3/25.

~ W porównaniu (1): Iuż we mnye ſrogye me złości ták moc wyſuſſyły/ A práwye yák oſtre ćirnye zewſſąd mye okryły LubPs H3v. ~

β. Z podmiotem osobowym: położyć na coś w celu okrycia [czym] (3): cżarność żałoby/ którą wſzytkie śćiány okryto WysKaz 44.

Przen (2): Táć [nadzieja] y śidłá na ptaſzki/ y ná ryby wędy Rzuca/ okrywſzy zdrádny hak łákoćią wſzędy RybGęśli B.

a) Zadać wiele ciosów (1): Pálámedeá gwałtem k niemu przyſkocżyłá/ Tego ſkrzydły/ y ſrogim kilofem okryła. KmitaSpit C.

γ. O Bogu: rozkazać, aby coś okryło (9):

okryć czym (2): RejPs 24; A Pan wnet vkazáć mu ſie racżył/ á iáſnoſcią wielką okryć go racżył RejPos 284v.

Przen [w tym: czym (6)] (7):

Z dopełnieniem dalszym użytym przenośnie (3): IAko okrył mrokiem w popędliwośći ſwoiey Pan corkę Sionfką Leop Thren 2/1; Pan [...] ćię zewſząd ćieniem okrije ſwoim: Ze ćię áni w dźiéń ſłońce gorące przéymie/ Ani źimno mieśiącá nocnégo zéymie. KochPs 187, 66.

Z dopełnieniem dalszym abstrakcyjnym (3): okryłeś go záwſtydzeniem. BibRadz Ps 88/46; Okriy/ pánie/ łáſką ſwą tych/ którzy ćię znáią KochPs 51, 8.

a) Wybaczyć (1): Odpuśćiłeś ludowi twemu ſproſne złośći/ Okryłeś miłośćiwye ich grzechow wyelkośći. LubPs T.

a. Znaleźć się na czymś w wielkiej ilości (8):

α. Z podmiotem osobowym lub żywotnym w pl lub w funkcji pl (6): Y okryią źiemię [szarańcze]/ ták iż iey widáć nie będźie BibRadz Ex 10/5; Wſzeláki rodzay bydląt okrył wierzch źiemie BibRadz Eccli 16/29, Ex 10/15, Is 60/6; GrzegŚm 1.

okryć czym (1): iż wſſytkę zyemyę yuż dziwnye nápełnili/ A gory cyenyem ſwym wſſędy możnye okryli LubPs S3v.

β. O Bogu: sprawić, aby coś się znalazło na czymś [czym] (2): Ruſzył gromów/ y wypuśćił ogniſté ſtrzáły/ A wnet okrył wſzyſtki polá martwémi ćiáły. KochPs 24, 170.

b. O wodzie: zatopić (5): Okryły ie ſrogośći wod okrutne báłwány LubPs gg2v; Tedy ſtały wody okrywſzy źiemię przez pułtorá ſtá dni. BibRadz Gen 7/23, Gen 7 arg, 19; KmitaSpit A3.

2. Włożyć jakąś część ubrania, ubrać (się) w coś [co; w tym: czym (4); sobie (2)] (5): ſzyię y czeluśći dobrze okryć SienLek 93; Okryi głowę poważnym rąbkiem/ czapką zafię ZbylPrzyg Bv, A4v, B3.

W porównaniu (1): Iáko drugi członki ſwé okrył odźieniem/ Ták on zewſząd obłożon ieſt złorzeczeniem. KochPs 169.

3. Otulić z wierzchu [kogo] (1): wſádźiwſzy w nię [kadź] chorego/ dobrze go okryy SienLek 91.

4. Ochronić [kogo (4), co (1) (W przen)] (5): rádniey ſie chłubić będę/ z niedużośći moiey/ áby moc Chriſtuſowá mnie okryłá. CzechRozm 203; CzechEp 324.

okryć od czego (1) czym (2): CzechEp 324; KmitaPsal A4v cf W przen.

W przen (3): Tyś Pánye Boże moc zbáwyenya mego/ Sam okrył głowę mnye nędzniká ſwego/ W dzyeń walki com myał od cżłowyeká złego LubPs ee2v; chce winnikámi onemi figowemi/ ktorych y Adám z Ewą vżywał/ okryć od Antychriſtoſtwá Papę ſwego Rzymſkiego. CzechEp 324; ieſliż Pan známi/ Ktoż nas zwalcży/ iuż mu wierz/ wygramy to ſámi. Okryie ćię Twą tarcżą/ y wprzod ćie powiedźie KmitaPsal A4v.

5. Zataić, przedstawić w lepszym świetle [co] (3): Lecż wy co wáſzych roznic y niezgod okryć niemożećie: [...] WujJud 118v; Gdyż nagorſzy poſtępek praktika okryie WierKróc B2v; gdyż miłość zákrywa (marg) okrije. G. (–) wielkość grzechow WujNT 1.Petr 4/8.

Synonimy: 1., 2. odziać, przyodziać.

Formacje współrdzenne cf KRYĆ.

Cf OKRYCIE, OKRYTY