[zaloguj się]
[pdf]

ODZIAĆ (21) vb pf

o jasne. ◊ W praet 3 sg m odziåł. ◊ W pozostałych formach praet i impers -å- (6), -a- (1) KołakCath.

Fleksja
praet
sg pl
2 m m pers odziåliście
3 m odziåł m pers odziåli
f odziåła m an
n subst odziały
imperativus
sg
3 niech(że) odzieje
impersonalis
praet odziåno

fut 1 sg odzieję (1). ◊ 3 sg odzieje (8). ◊ praet 3 sg m odziåł (5). f odziåła (2). ◊ 2 pl m pers odziåliście (1). ◊ 3 pl m pers odziåli (2). subst odziały (1). ◊ [imp 3 sg niech(że) odzieje.] ◊ impers praet odziåno (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde bez cytatu.

1. Włożyć ubranie na siebie lub kogoś, ubrać (się); circumdare, induere, vestire Vulg [w tym: kogo (9), co (7) (części ciała (3), użycia przenośne (2), inne (2))] (16):

odziać w co (2): żołnierze vplotſſy koronę z ćiernia/ włożyli ná głowę iego/ y odziali go w ſzátę Páwłocżáną. Leop Ioann 19/2, Lev 8/7.

odziać czym (4): BielKron 158v; NIeſzczęſné ochędoſtwo/ żáłobné vbiory/ Moiéy namilſzey cory [...]. Iuż oná członeczków ſwych wámi nie odźieie. KochTr 8; WisznTr 17; LatHar 699.

Zwrot: peryfr. »grzbiet odziać« = zarobić na siebie, dorobić się (1): Lepi bydź w mym narodźie záwſze niewolnikiem/ A niżli rękodánym w Węgrzech ſłużebnikiem. Bo v Polaka więźień drugi grzbiet odźieie/ A v Węgrzyná w ſłużbie nic więcy nadźieie. CzahTr Iv.
Szereg: »ubrać a odziać« (1): w kościele ſwiętey Zofiey ſłup ſrebrny vbrano koſztownie/ á odzyano płaſzcżem Ceſárzowey w iey dzyeń národzenia BielKron 158v.
Przen (6):

odziać czym (5): Nieprzyiaćioły iego odzieię zelżywośćią Leop Ps 131/18; Nocli świát płaſzczem czarnym odźieie KochPs 139; Ten ieſt báránek/ który was wełną łáſki Bożey odźieie SkarKaz 515b, 349b. Cf Zwrot.

W porównaniu (1): Ciebie iáſność/ iáko płaſzcz ozdobny/ odźiałá. KochPs 154.

Zwrot: »cieniem śmiertelnym odziać« = kazać umrzeć (1): [fata] wżáłośći ſowitey cną máłżonkę iego Zoſtáwiwſzy/ ćieniem go śmiertelnym odźiáły KołakCath B3.
a. Zaopatrzyć kogoś w coś do ubrania (2): byłem nágim/ á odźialiśćie mię: chorym/ á náwiedźiliśćie mię ReszHoz 117.
Zwrot: »nagość [czyją] odziać [czym]« (1): ktory dzyecyom ſwym Adámowi y Ewye [...] nye ſpráwił bárwy żadney koſztowney álbo odzyenya drogyego/ ále yedno nágosć ich przykrył á odzyał ſkorkámi. GliczKsiąż E8.
Szereg: »przykryć a odziać« (1): GliczKsiąż E8 cf Zwrot.
Przen [w co] (1): Gotuyćie Pánu o wierni poddáni Okázáć rádość/ cośćie mu w moc dáni. Przyidźie niedawno/ że w dobrą nádźieię Polſkę odźieie. KmitaPsal A2.
2. Okryć z wierzchu, przykryć, narzucić; operire Vulg [kogo (2), co (3)] (5): [Náſyp pſzeńce przed śiećią/ grochu y tátárki/ Będźie połow żorawi pożytecżny żartki. Aż ſie ptak żer miłuiąc ták vbeſpiecżeie/ Niechże koń śieć potárgnie/ żorawie/ odźieie. BielawMyśl E2v.]

odziać czym (1): przyſſedſſy podnieſieſz plaſſcżá ktorym ſobie nogi odzieie/ y położyſz ſie tám Leop Ruth 3/4.

Przen [w tym: przy podmiocie nieosobowym (2)] (4): WIELKI KROLV/ [...] Nieprzyſtępna twa iáśność wkoło ćię odziałá WisznTr 29.

[odziać czym (żywotne): Tu go [zająca] ogarz pchnie z mieyſcá/ thy mu zábież knieie/ Drugi też z inſzey ſtrony/ niech chártem odźieie. BielawMyśl D4.]

W porównaniu (1): A jako więc wierzch gory szara mgła odzieje [...]: Taką wtenczas kurzawę idąc poruszyli KochMon 19.

a) O uwłosieniu lub upierzeniu zwierząt i ptaków [czym] (2): KTo mi dał ſkrzydłá/ kto mię odźiał pióry/ Y ták wyſoko poſtáwił/ że zgóry Wſzyſtek świát widzę KochPieś 11; [Epimeteusz] Iął to obmyślać/ iákoby wſzyſtkie ſztery częśći roku/ każde źwierżę wytrwáć ſnádnie mogło. Prżeto niektore mchem odźiał/ niektore w ſkorę koſmátą oblokł GórnRozm Nv.

Synonimy: 1. oblec, ogarnąć, okryć, przyoblec, ubrać; 2. ogarnąć, przykryć.

Formacje współrdzenne cf DZIAĆ.

Cf ODZIANY, ODZIENIE

MM