[zaloguj się]
[pdf]

2. OBLEC (136) vb pf

oblec (134), obwlec (1), obewlec (1); obwlec BartBydg; oblec : obewlec BielKron (8:1).

o jasne. ◊ W inf e (3), é (3); e OpecŻywSandR, Mącz; é : e OpecŻyw (3:1). ◊ W formach sg m praet i con oraz part e oraz o z tekstów nie oznaczających é oraz ó. ◊ W pozostałych formach e oraz o jasne.

Fleksja
inf oblec, obwlec
praet
sg pl
1 m oblokłem m pers
2 m m pers oblekliście, -ście oblekli
f -ś obl(o)kła m an
3 m oblokł, obl(e)kł, obewlokł m pers oblekli
f oblokła m an
plusq
sg
3 m był obl(o)kł
imperativus
sg pl
2 oblecz, obewlecz obleczcie
3 niechåj oblecze niech obloką
conditionalis
sg pl
1 m m pers byśmy oblekli
2 m byś obl(o)kł, by obligł m pers
3 m by obl(o)kł, by obl(e)kł m pers by oblekli
impersonalis
praet oblecz(o)no
con by oblecz(o)no
participia
part praet act oblokszy, obl(e)kszy, oblokwszy, obl(e)kwszy

inf oblec (26), obwlec (1) BartBydg. ◊ fut 1 sg oblokę (5). ◊ 2 sg obleczesz (4), [obewleczesz]. ◊ 3 sg oblecze (8). ◊ 3 pl obleką (1). ◊ praet 1 sg m oblokłem (2). ◊ 2 sg f -ś obl(o)kła (1). ◊ 3 sg m oblokł [w tym zapis: oblogł (2)] (21), obl(e)kł (1) RejZwierz, obewlokł (1) BielKron. f oblokła (3); -o- (1), -(o)- (1). ◊ 2 pl m pers oblekliście, -ście oblekli (2). ◊ 3 pl m pers oblekli (19); -e- (4), -(e)- (15). ◊ plusq 3 sg m był obl(o)kł (1). ◊ imp 2 sg oblecz (4), [obewlecz]; -e- (1), -(e)- (3). ◊ 3 sg niechåj oblecze (1). ◊ 2 pl obleczcie (3). ◊ 3 pl niech obloką (1). ◊ con 2 sg m byś obl(o)kł (1), [by obligł]. ◊ 3 sg m by obl(o)kł (4), by obl(e)kł [zapis: obiegł] (1) CzechEp. ◊ 1 pl m pers byśmy oblekli (2). ◊ 3 pl m pers by oblekli (3). ◊ impers praet oblecz(o)no (1). ◊ impers con by oblecz(o)no (1). ◊ part praet act oblokszy (12), obl(e)kszy (1), oblokwszy (7), obl(e)kwszy (1); oblokszy RejWiz, Leop, BielKron (2), HistRzym, RejPos, PaprPan, KlonWor; oblokwszy OpecŻyw (2), HistJóz (2), StryjKron, WerGośc (2); obłokszy : obl(e)kszy WujNT (4:1); oblokwszy : obl(e)kwszy SkarŻyw (1:1); ~ -o- (2), -(o)- (17).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

1. Odziać, ubrać; induere PolAnt, Vulg, Mącz; circumdare Vulg; circumcingere PolAnt [w tym: kogo (63), co (2)] (66): BierEz F4; Potym vczynił Pan Bog Adámowi y żenie iego odźienie ſkorzáne/ y oblokł ie. BibRadz Gen 3/21; BudNT Luc 15/25; SkarŻyw 173, 411, 570; WujNT Lac 15/22.

oblec w co (44): OpecŻyw 128; Thedy zroſkażánia krolewſkiego/ oblecżono Dánielá w Páwłokę/ y włożon ieſt łáncuch złoty ná ſzyię iego Leop Dan 5/30, Lev 8/7; BibRadz Lev 8/7; BielKron 393v; [Bóg] wygnał ie [Adama i Ewę] z Ráiu ná powłocżenie y pielgrzymſtwo/ y do ſtáyniey tey w ktorey tu zbydłem mieſzkamy/ oblokwſzy ie w báránie kożuſzki/ wypchnął SkarŻyw 262, 493; WerGośc 245; LatHar 712, 732; A żołnierze vplotſzy koronę z ćiernia/ włożyli ná głowę iego: y w płaſzcz ſzárłatowy oblekli go [veste purpurea circumdederunt eum]. WujNT Ioann 19/2, Mar 15/17. Cf Zwroty.

oblec czym (3): RejKup cc5; Ian Straſz Freybiterow Krzyżáckich y Holándrow poimánych w wielkim budowániu záczyniwſzy/ á ſłomą oblokwſzy zápalił StryjKron 577; SkarKaz 456b.

W połączeniach szeregowych (3): A gdy ie omył/ odział Biſkupá w koſſulę lniáną/ á opáſałgo páſem/ á ná to obłokł go w ſuknią z iedwabiu modrego/ á ná wierzch Humerał włożył [vestivit pontificem [...] induens eum tunica hyacinthina et desuper umerale imposuit] Leop Lev 8/7; BibRadz Lev 8/7; GórnRozm Nv.

W przeciwstawieniach: »zwlec (zewlec) (7), odrzeć, wyzuć ... oblec« (9): z iego gij ſukiénki niemiloſciwie odarli a w odzienijé cżyrwoné pawlocżné ſproſné ij wielmi ſtaré go oblekli OpecŻywList 128; MurzNT Matth 27/28, 31; BudNT Matth 27/31; Tám Aaroná zſzát kápłáńſkich zwlokł Moyżeſz y oblokł wnie ſyná iego Eleázárá. SkarŻyw 493; A gdy ſię z niego náurągáli; zewlekli go z płaſzczá/ y oblekli go w ſzáty iego LatHar 699, 712; WujNT Matth 27/31, Mar 15/20.

W charakterystyczynch połączeniach: oblec w dalmucyją, w kaptur, w koszulę, w kożuszek, w pawłokę, w płaszcz szarłatowy (2), w purpurę, w skorę (2), w szarłat, w złotogłow; oblec słomą, wory, złotem i srebrem.

Zwroty: »oblec w odzienie« = induere veste a. vestimentis PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (14): Herod wzgardziwſſy pana Iezuſa dál go oblétz w biálé odzienijé iakoby iakiégo błázna. OpecŻyw 122, 122, 122v, 128, 133, 135v; OpecŻywList 128; OpecŻywSandR nlb 4v; ná krolewſkye przykazánye wywyodſſy Iozefa scyemnice oſtrzygii y oblokwſſy w drugye odzyenye ofyerowali iemu HistJóz Bv, B2v; A gdy go [Jezusa] nagrali z wlekli j ſzaty i oblekli go wodźięnie iego MurzNT Matth 27/31; Leop Luc 23/11; Tedy oni poſlowie powiedzieli mu przykazánie Ceſárſkie y oblekli go w pocżeſne odzienie. HistRzym 130v; WujNT Matth 27/31.

»oblec w suknią« = induere tunica Mącz, Vulg; vestire tunica Vulg; ponere tunicam PolAnt [szyk zmienny] (6): OpecŻyw 135v; [Mojżesz] Syny takieſz iego [Aaronowe] offiárowawſſy poświęćił/ y oblokł w ſuknie lniáne/ y opáſał páſy/ á włożył im czapki/ iáko był roſkazał Pan. Leop Lev 8/13, Lcv 8/7; GDy hufiec Bábilońſki/ z bitwy mu [Kserksesowi] był vciekł/ Ten Hetmány w niewieſcie ſuknie potym oblekł. RejZwierz 33v; BibRadz Lev 8/7; Mącz 469a.

»oblec w szatę« = induere vestimentis Vulg, PolAnt; vestire stola Vulg; induere tunica PolAnt [szyk zmienny] (13): [Cesarz] chytroſczya ſzwą y rad ſzwoych, oblyokl yednego Thurczyna wnaſze schathy, y posthanovil go Hospodarem LibLeg 6/190v; MurzNT Matth 27/28; [Faraon] ziął pierſćień z ręki ſwoiey/ á włożył gi ná rękę iego/ y oblokł go wſzáthę Biſiorową Leop Gen 41/42; BielKron 376v; BudBib Is 22/21; BudNT Matth 27/31; [Eugenijusz] ogoliwſzy corkę ſwoię/ y w męſkie ſzáty oblekwſzy ią/ názwał ią Márynus. SkarŻyw 183; WerGośc 245; LatHar 699, 712; WujNT Mar 15/20, Luc 23/11; SkarKaz 348b.

peryfr. »oblec [kogo] w zakonne szaty, odzienie kapłańskie« = uczynić kogoś zakonnikiem, kapłanem [szyk zmienny] (2): Y oblokł tedy Moiżeſz Aaroná w odzyenie kápłáńſkie BielKron 37v, SkarŻyw 471.

Przen: Spowodować w kimś jakiś stan lub cechę (sprecyzowaną dopełnieniem); induere Vulg, PolAnt (13):

oblec w co (8): LubPs dd2v; Kápłany iego oblokę w zbáwienie [sacerdotes eius induam salutari]: á ſwięći iego radośćią ſie rozweſelą. Leop Ps 131/16 [przekład tego samego tekstu LubPs]; RejZwierc 105; BudBib Zach 3/4; mam ia Páná mego Iezuſa/ ktory mię wſzátę nieśmiertelnośći oblecże. SkarŻyw 553. Cf Zwroty.

oblec czym (2): Doſkonąłą [!] wielmożnośćią oblokł go/ á vbrał go w koſztowne przyprawy [induit eum consummatione gloriationis et firmavit eum in vasis virtutis] BibRadz Eccli 45/9. Cf »oblec ciałem«.

W przeciwstawieniach: »obrzezać, odrzeć, zjąć ... oblec« (3): Tákże też ći náſzy brácia/ gdy z nich pięknym vpominániem [...] then brud ich obyczáiow ſproſnych chcą odrzeć á w piękne ie obyczáie oblec/ tedj im to bárzo nie miło RejZwierc 105; Oto z iąłem z ćiebie niepráwość twoię/ á oblokłem ćię w odmienne (ſzáty) [transire feci a te iniquitatem tuam, et induere te mutatoriis] BudBib Zach 3/4; [Pan] Obrzezawſzy Adámá ſtárego/ oblecże go w cżłowieká nowego/ w práwey miłośći/ áby żył w pokorze, w ćirpliwośći. ArtKanc F10v.

W charakterystycznych połączeniach: oblec w człowieka nowego, w nieśmiertelność, w piękne obyczaje, w odmienne szaty, w zbawienie; oblec wielmożnością.

Zwroty: »oblec w ciało, ciałem« [szyk zmienny] (1:1): matuchno milá [...] bos ty mnie w tym náſwiętſſym żywocie ſlodkié przebywanijé dala/ gdys mię duchem ſwiętym w twym żywocie pocżęla/ ij w ciało oblokła OpecŻyw 185v; RejPos 210.

»w kaptur oblec« = posądzić o co (1): [X.K.] obroćił ſię záraz ku oſobie moiey/ y ku bráćiey mey: chcąc mię w ten káptur oblec o kthorym mnima/ żeby iy ziął z Papieżá ſwego CzechEp 337.

»oblec w złotogłow« = nadać komuś wysoką godność (1): Ale przećiwko iemu/ Witułt pobudźił inego Carzá Betſubulá po Táthárſku Táchtamiſz/ i Ceſarzem go vcżynił w Wilnie oblokſzy go w złotogłow BielKron 385v.

2. Włożyć na siebie lub na kogoś lub na coś; vestire Calag, PolAnt; induere Vulg, Calag; accingere, circundare vestimentum, operire PolAnt [w tym: co (62)] (67): muſſę on płaſſcż obliecz Czo naniem Pereł y Złota Doſycz jeſt piekná robota RejKup t8; RejZwierc 234v; Calag 30a.

oblec na kogo, na co [w tym: na się (7)] (10): Pierwey niżli czechy na pierzyny oblecżeſz a przeſciradła na łoże położyſz: rozwies ie w ſwietniczy á zakurz pod nimi kadzidłem FalZioł V 65; RejKup V v; Bo by też Altembáſy/ by też Złotohławy/ Wſzytki ná ſię kto oblokł/ á gdy nie máſz ſławy/ Wſzytko to piękne piorká na śmierdzącym dudku RejWiz 15v; Leop Lev 19/19; Oblecz ná ſię płaſcz twoy [Circunda vestimentum tuum]/ á idź za mną. BibRadz Act 12/8; HistRzym 16, 123v; RejZwierc 13; BudBib 3.Reg 20/32; Oblokſzy zbroię ná ſię zdrowia nie lituiąc/ Wſiadł ná koń y w doł wſkocżył oycżyznę miłuiąc. PaprPan Hh4.

W przeciwstawieniach: »zjąć (2), złożyć ... oblec« (3): [Judyt córka Merary] zyąwſzy s ſiebie żałobne á wdowſkie odzyenie/ Oblokłá ſzáty koſztowne ná rozweſelenie LubPs hh3v; BielKron 38v; Y przyſzłá (tá) rzecż od krolá Niniweńſkiego/ y wſtał z ſtolice ſwoiey/ á złożył z śiebie odzienie ſwoie/ y oblogł wor [et transire fecit vestimentum suum a se et operuit se sacco] BudBib Ion 3/6.

W porównaniu (1): ony záfárbowáne z Grámmátiki ſłowká [...] Są práwie iáko gdy ná ſię kto cudną ſzátę oblecże/ á błotem ią vpluſka/ álbo pierzem náſtrzępi. RejZwierc 13v.

W charakterystycznych połączeniach: oblec altembasy, deliję, kapicę, koszulę, kuzę, płaszcz, skorę, złotohławy.

Zwroty: peryfr. »oblec kukłę« (1): A coż tu rzeką oni marni wymyſlácże/ Ná ktore tá powinność ledwe iż nie płácże. Co z nabożną figurą ták poſtánowili/ Aby oblokſzy kukłę iáko błaźni żyli. RejWiz 38.

»oblec na nice« [szyk zmienny] (3): Strzes ty Mnichu tey Kapicze By yey nie oblok na nicze Bo by cżie za chłopa miąno Ieſli bý czie niepoznąno RejKup t3v; RejWiz 53v; [Żyd] gdy ſie kłádźie ſtrzeże tego áby pierwey nog nie położył niż głowy/ tákież gdy wſtawa boi ſie by koſzule nánice nieoblokł BielKron 464v.

»oblec szatę« [szyk zmienny] (19): LubPs hh3v; Száty kthora vtkána ze dwu rzeczy/ nie obleczeſz ná ſię. Leop Lev 19/19; Goski *2v, *3 [3 r.], *3v [3 r.], *4 [3 r.]; BielKron 38v, 71; HistRzym 16; RejZwierc 13v; PudłFr 70, 73; WujNT Apoc 3/18.

peryfr. »oblec szaty zakonne« = zostać zakonnikiem (1): tegoſz dniá ochrzcżony ieſtem: tegoſz dniá oblokłem ſzáty zakonne: tegoſz dniá zaślubiłem ſię Bogu SkarŻyw 460.

»oblec włosień« (1): ocyec [...] rozdárſſy odzýenie ſwoie oblokwſſy włoſień płakał ſyná ſwego przez długy tzaſſ HistJóz A2v.

»oblec wor« = vestire a. accingere a. operire saccis PolAnt (5): [słudzy Benhadada] oblekli wory ná biodrá ſwe á powrozy ná ſzyie ſwe BudBib 3.Reg 20/32; A niech obloką wory cżłowiek y ſkot/ áby krzycżeli do Bogá mocnie/ áby ſię też wroćił káżdy od drogi ſwey złey BudBib Ion 3/8, Is 15/3, Ion 3/5, 6.

peryfr. »zbroję oblec [przeciw komu]« = walczyć z kim (1): Agámenon prośił do dwu mieſiącu przymierza/ á w tym prośili Grekowie Achilleſá przez poſły/ áby záſię zbroię oblokł przećiw Troiánom. BielKron 58v.

Przen (27):
a) Stać się kimś lub jakimś (cecha lub stan są sprecyzowane dopełnieniem); induere Vulg, PolAnt [w tym: co (15), kogo (7)] (22): Ieſli ſkrzydłá oblokę rożánéy zorze/ A lotem zá oſtátnié vdam ſye morze: Y tám mię ty wymácaſz KochPs 203; BudNT 1.Cor 15/54 [2 r.]; Lecz my będąc [synowie] dniowi/ ieſteſmy trzeźwi/ oblekſzy páncerz wiáry y miłośći/ á przyłbicę nádźieie zbáwienia [induti loricam fidei et caritatis et galeam spem salutis]. WujNT 1.Thess 5/8, Eph 6/14, s. 702; Iął ſię potym hándlowáć pod zaſłoną práwá; Oblokſzy Ryśią kuzę. KlonWor **v, **2.

oblec na kogo [zawsze: na się] (7): BibRadz Bar 5/1; A wſzákoż o ludźie/ cżás iuż potrzebuie/ ábyſmy wżdy kiedy práwą ludzkość ná ſię oblekli [humanitatem veram aliquando induamus] ModrzBaz 143v; Niechay lekkość/ iáko płaſzcz/ na ſye oblecze/ Niech háńbę wzuie ten/ kto fáłſz ná mię wlecze. KochPs 169; LatHar +2v, 112, 204 marg; WujNT 679.

W przeciwstawieniach: »zrzucić, z(e)wlec (5) ... oblec« (6): Przeſto Apoſtoł Boży/ każe zewlec ſtárego tzłowieká/ y z żądzami iego/ á nowego każe oblec/ ktory ieſt ſtworzon według Bogá. KrowObr 64v; ZWlecż że ſię leruzálem z odźienia płacżu y z żałoby twoiey/ á oblecż ná ſię miáſto ſzáthy zacnosć chwały/ ktorą dawá Bog tobie ná wieki [Exue te Hieruzalem stolam luctus et vexationis tuae et induere decore quae a Deo gloriae in aeternum]. BibRadz Bar 5/1; RejPosWstaw [1102]; SkarŻyw 13; WujNT Co! 3/10, s. 674.

W porównaniach (2): Ieſli będzieſz náſládował ſpráwiedliwośći/ doſtánieſz iéy: á obłeceſz [!] ią iákoby ſzátę długa [!] poććiwą [indues quasi poderem honoris] Leop Eccli 27/9; BibRadz Eccli 27/8[9].

b) Przyjąć [w tym: kogo (3), co (2)] (5):
Zwroty: bibl. [Gal 3/27] »Chrystusa oblec« (3): SeklWyzn d4; Gdyż tedy dla tego Krztu pożądác mamy/ ábyſmy CHRiſtuſá oblekli y z nim śie złącżyli KuczbKat 135; ták ani Chriſtyáninem być może/ choćiażby ſię y tyśiąc rázow krzćił [...] Ktoby chriſtuſá Iezuſá pierwey przez wiárę nie obległ CzechEp 339.

»oblec na się ciało« (1): [Syn Boży] oblokł ná śię mile náſze biedne ćiáło/ áby Oycu zá nas doſyć vdźiáłáło. ArtKanc B19v.

»boski kstałt na się oblec« (1): Bo ktorzy Bogá vżywaią/ ácżći właſney ſwey iſtności nieodbędą/ iednák nieiáki dźiwny á máło nie Boſki kſtałt ná śie obleką/ thák iż więcey bogi niźli ludźmi być śie zdádzą. KuczbKat 100.

Szereg: »wziąć na się i oblec« (1): ktorzyſcie ſię wimie Chriſtvſowe ochrzcili Chriſtuſaſcie na ſię wzięli/ y oblekli. SeklWyzn d4.
3. Pokryć, powlec [co czym] (3): Obduco, obumbrare, obvelare, obvlyecz, operire BartBydg 227b; [Aleksander] nátychmiaſt kázał áby lodkę z rozdza ſpráwili/ á zwirzchu ią oblekli skorámi zwierzęcemi [vestirent eam de coriis animalium]/ áby thák przez rzekę przeſzli HistAl I4; Hetman/ obewlokł płotnem cżarnym kilko becżułek w ktorych proch był BielKron 460.
[Zwrot: »obewlec w koło«: Potym płótnem álbo ſuknem źelonym przykriy ieśliże ie maſz/ á tám ná wierzchu obewlecż ſznurkámi wkoło [szaterek do potrzasku]/ od okná do okná. CygMyśl H3.]
[Szereg: »obewlec albo obić«: Circumdabis atrium tentoriis obewleczeſz ſzen namyotamÿ albo obyeſz Cortinamÿ TomZbrudzBrul Ex 40/8.]

Synonimy: 1. odziać; 2. wdziać, włożyć; 3. okryć, pokryć.

Formacje współrdzenne cf 1. WLEC.

Cf OBLECZENIE, OBLECZONY

JB