Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [ODZIANKA]

Następne hasło: ODZIĄBIAĆ »

ODZIANY (44) part praet pass pf

o jasne; -å- (30), -a- (10); -a- Mącz (4), KochEpit, KochProp; -å- : -a- Leop (1:1), GórnTroas (1:1), GrabowSet (1:1), LatHar (3:1).

comp odzi(e)ńszy.

Fleksja

sg
m	N	odziåny	f	N	odziånå
	G	odziånégo, odzi(e)ńszégo		G
	A	odziån(e)go, odziåny		A	odzianą

pl
N	m pers	odziåni
N	subst	odziån(e)
A	m pers	odziån(e), odziånych
A	subst	odziåné
V	m an	odziåni
V	subst	odziåné

sg m N odziåny (22). ◊ G odziånégo, odzi(e)ńszégo (4); -égo (1), -(e)go (3). ◊ A odziån(e)go (1), odziåny (1). ◊ f N odziånå (4). ◊ A odzianą (1). ◊ pl N m pers odziåni (4). subst odziån(e) (2). ◊ A m pers odziån(e) (1) Leop, odziånych (1) CzechEp. subst odziåné (1). ◊ V m an [cum sb: ptacy] odziåni (1). subst odziåné (1).

Sł stp s.v. odziać, Cn s.v. kosmaty; płaszczem odziany, Linde XVII w. s.v. odziać.

Znaczenia

1. Który włożył ubranie, zbroję lub ozdobę, ubrany (32)
- Przen (6)
  - a) O Chrystusie, który wziął na siebie człowieczeństwo (3)
- α. W funkcji rzeczownika (2)
  - Przen (1)
- a. O ptakach i zwierzętach: pokryty piórami lub sierścią (1)
  - α. [Mający gęstą sierść]
2. Przykryty z wierzchu; zakryty; obity (12)
- Przen (7)
  - a) O terenie: pokryty roślinnością (2)
  - b) O roślinach: mający liście lub owoce (4)
- a. O korzeniu rośliny: mający skórkę zewnętrzną (1)

1. Który włożył ubranie, zbroję lub ozdobę, ubrany; vestitus Mymer¹, Vulg, Mącz, Cn; amictus Calep, Vulg, Cn (32): Mymer¹ [31²]v; Vestitissimus, Bárzo dobrze odźiány/ vſzacony. Mącz 490d, 490c; Calep 61a.

odziany w co (4): wywiodę ćię/ y wſſyſthko woyſko twoie/ konie y iezne wſſyſthkie odziáne w páncerze Leop Ez 38/4; OstrEpit A2; Wzgárdźił im [Jezusem] potym Herod/ z woyſkiem ſwym/ y náurągał ſię z odźiánego w białą ſzátę LatHar 723, 521.

odziany czym (13): Leop Dan 10/5; Mącz 490c; w poſrzodku ſwiecżnikow onych vyrzałem podobnego iákoby ku ſynowi cżłowiecżemu odzianego poderem RejAp 12; że Bog ſam/ wyganiáiąc ie z ráiu/ odźianych ſkorámi/ nie przycżyta im tego/ żeby oni mieli wolą w grzechu leżeć ná wieki CzechEp 206; KochEpit A2v; śrébrna rzéká płynie/ Którą/ leżąc pod ſkáłą przy powiéwnéy trzćinie/ Rozćiągła Wiſłá leie krużem mármórowym/ Głowę máiąc odźiáną wieńcem rokitowym. KochProp 11; LatHar 685; WujNT Mar 1/6, s. 129; SkarKazSej 704b. Cf Wyrażenia.

odziany w czym (2): po twey práwey ręce krolowa vbrána/ Stoi w ſſátach złotohłáwow rozlicżnych odzyana LubPs M3; BielKron 328v.

W charakterystycznych połączeniach: odziany dobrze; odziany w czerwieni, w pancerze, pasem, poderem, prześcieradłem, ruchem, sier(ś)cią wielbłądową (wielbłądzą) (3), skorami, w (białą) szatę ((lnianymi) szatami, w szatach) (5), wieńcem, włosiennicą, żelaznym serdakiem, w żelazny stroj.

Wyrażenia: »odziany [czym] na nagie ciało« = amictus super nudo Vulg (2): OpecŻyw 107; A niektory młodźieniec ſzedł zá nim odźiany prześćierádłem ná nágie ćiáło WujNT Mar 14/51.

»odziany odzieniem [jakim]« (1): Słuchayże iż ći Anyeli byli odziani odzieniem białym á iáſnym RejAp 131.

Przen (6):

odziany w co (1): Nie vgłaſkány naród/ nie polerowány/ Wyſchły/ zazdrośći pełen/ á w zdrády odźiany. GosłCast 44.

odziany czym (2): Aniola ſie lękly/ V grobu ſiedzącégo/ Iaſnoſcią odziánégo. OpecŻyw 172; gdźie mocą odźiani będźiećie. ArtKanc G13v.

a) O Chrystusie, który wziął na siebie człowieczeństwo [czym] (3): ArtKanc A12v; ábym [...] wyrozumiał/ coś ty/ BOg práwy/ práwym odźiany náſzym cżłowiecżeńſtwem/ dla mnie miłośćiwie vcżynić racżył. LatHar 395; SkarKaz 518a.

α. W funkcji rzeczownika (2):

W przeciwstawieniu: »nagi ... odzieńszy« (1): Ták też ćiáło Rzecżypoſpolitey zniſzcżećby muśiáło [...]: Ieſliby nági zdźierał ſzáty z odźieńſzego KlonWor ded **3v.

Przen [w co] (1): Gęſty/ co ſłowy zdobi/ ſwą ochotę/ Gęſty/ w przyięmną poſtáwę/ odźiány GrabowSet Y.

a. O ptakach i zwierzętach: pokryty piórami lub sierścią (1):

odziany czym (1): Zwiérzętá/ bydło/ robacy/ Y odźiani piérzem ptacy. [...] Dayćie pánu cześć ſpółecznie KochPs 215.

α. [Mający gęstą sierść; vestitus Cn: NAprzod maſz mieć Wyżłá dobrego/ wietrznego/ odzianego/ coćby ſie ná polu nie kurcżył/ álbo żeby mu nie trzebá kożuchá CygMyśl Dv.]

2. Przykryty z wierzchu; zakryty; obity (12): Obsitus, Odźiány/ obwikłány/ nákrity. Mącz 257b.

odziany czym (3): Woła (ten ślepy) iſz ſkoro ſię dotknął końcá ſukniey/ ktorą święte kośći odziane były/ wzrok mu ſię wroćił. SkarŻyw 567; GórnTroas 34; Niechay złotym obićiem/ będźie mur odźiany. SapEpit B3.

Przen (7):

odziany czym (1): Troiéy oſtátni ſtráſzną dźiéń chmurą odźiány. GórnTroas 9.

a) O terenie: pokryty roślinnością (2): Iáko ſtráſzliwy ogiéń/ iáko pożar/ który Gęſté láſy puſtoſzy/ y odziané góry. KochPs 125.

odziany czym (1): CO to zá gorę widzę [...]. Wſzyſtká odźiana źiołmi WitosłLut A2v.

b) O roślinach: mający liście lub owoce (4): WYſokié góry y odźiané láſy/ Iáko rad ná was pátrzę KochFr 90; WitosłLut A3v.

odziany czym (2): GrabowSet I3; drzewá pożytkiem odźiane Dwoiſtym ſą w tym roku SapEpit A4.

a. O korzeniu rośliny: mający skórkę zewnętrzną [czym] (1): [dziewięsił] korzeń ma iako ſzafran/ wiele ſkorkami odziany FalZioł I 64a.

Synonimy: 1. obleczony, ogarniony, okryty, przyobleczony, ubrany, uszacony; 2. nakryty, odziany, ogarniony.

Cf NIEODZIANY, ODZIAĆ