Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBŁOŻON

Następne hasło: OBŁOŻYĆ »

OBŁOŻONY (35) part praet pass pf

obłożony (31), obłożon (3), obłożony a. obłożon (1).

Wszystkie o jasne.

Fleksja

sg
m	N	obłożony, obłożon	f	N	obłożon(a)
	G	obłożon(e)go		G
	A	obłożony		A

pl
N	m pers	obłożeni
N	subst	obłożon(e)
G		obłożonych
A	subst	obłożon(e)

sg m N obłożony (15), obłożon (3); ~ (attrib) obłożony (4); ~ (praed) obłożony (5), obłożon (3); obłożony SienLek, SkarŻyw (2), GostGosp; obłożon BielKron, KochPs; obłożony : obłożon WujNT (1:1). ◊ G obłożon(e)go (2). ◊ A obłożony (1). ◊ f N (praed) obłożon(a) (1). ◊ pl N m pers obłożeni (8); -éni (1), -(e)ni (7). subst obłożon(e) (3). ◊ G obłożonych (1). ◊ A subst obłożon(e) (1).

Sł stp s.v. obłożyć, Cn notuje, Linde XVI(XVII) – XVIII w. s.v. obłożyć.

Znaczenia

1. Pokryty na powierzchni (a. z jakiejś strony) (14)
- Przen (2)
- a. lek. (2)
2. Obciążony, na którego włożono jakiś ciężar (19)
- Przen (17)
3. Obramowany (2)
4. [Umieszczony]

1. Pokryty na powierzchni (a. z jakiejś strony) [czym] (14):

W charakterystycznych połączeniach: obłożony(-e) kieścień, kościoł, mszał, nogi, noż, szczep, ściany.

Wyrażenia: »obłożony blachami« [szyk 2:1] (3): [uczynicie też sień] w kthorey od południá áby było ſłupow dwadzyeściá/ ná pięć łokći wzwyſz/ obłożone bláchámi ſrebrnemi BielKron 33v, 77; Mącz 26d.

»obłożony gnojem« (1): A mowię/ okopáć ſzcżep/ ieſli był ná źimę obłożony gnoiem/ álbo iáką mierzwą GostGosp 98.

»klenotami obłożony« (1): nogi iego [papieża] ſmrodliwe/ choćiaż perfumowáne/ y klenotámi obłożone/ cáłuią CzechEp 350.

»słoniową kością obłożony« (2): Secespita, Przinoſzká álbo nóż do rzezánia ofiar/ Słoniową koscią obłożony. Mącz 377a; Calep 347a.

»srebrem obłożony« (1): Wſytko Srebrne aż wiecż nazbyt Mſſał axamitny Cżerwony Cżiſczie Srebrem obłożony. RejKup t6v.

»obłożon zewnątrz i zwirzchu« (1): Podłoga iego [Kościoła Salomonowego] byłá s pięknego kámienia mármorowego/ á ſam kośćioł wſzytek obłożon błáchámi złotemi zewnątrz y zwirzchu/ ták iż kámienia nie było widáć BielKron 77.

»złotem obłożony« (2): Miał ná ſobie Kniáź wielki terlik Złotogłowowy/ kieścień zá páſem złotem obłożony BielKron 435, 457.

Przen (2): [Dlaczego mężczyźni na poczciwość białychgłów ważą] áby zamku tego gdzie pocżćiwość mieſzka dobył/ te ták twárde Diámenty ſkruſzył/ á zágrzał ow źimny lod/ ktorym cnotliwe białegłowy obłożone ſercá máią. GórnDworz Bb5.

Wyrażenie: »zewsząd obłożon« (1): [o złym człowieku] Iáko drugi członki ſwé okrył odźieniem/ Ták on zewſząd obłożon ieſt złorzeczeniem. KochPs 169.

a. lek. (2): Też ſok z ſzánty pić bárzo dobry tym co żołtą niemoc máią/ á owſzem gdy będźie chory Linmi od godźiny do godźiny obłożony SienLek 91; widźiałem kurczem vpádłé/ kiedy zá tegóż otrębámi gorącémi obłożéni/ do zdrowia przychodźili. Oczko 18.

2. Obciążony, na którego włożono jakiś ciężar; circumdatus Mącz, Vulg; sarcinatus Mącz, Cn (19):

Wyrażenia:»zbytnie ciałem obłożony« = tłusty (1): Zaſię ieſthliby k temu barzo thłuſta albo ciałem zbytnie była obłożona niewiaſtha Tedyby ſnadniey takowey na licze leżeć nakolanoch. FalZioł V 23d.

»tłumokiem obłożony« (1): Sarcinatus, Tłumokiem obłożony. Mącz 368b.

Przen (17): potrzebámi rozlicżnymi/ ná tym płácżliwym pádole/ obłożeni być muśimy/ y przypadkom rozmáitym podlegamy LatHar 576; Lecz ſię boi/ áby do nich przyſzedſzy/ nie nálazł niektorych roſtyrkámi y innemi złośćiámi ieſzcze obłożonych. WujNT 645.

Wyrażenia: »chorobami obłożony« (1): człowiek po śmierći lepiey żyie/ lepiey ſłyſzy/ lepiey widźi/ ćiáłá ták trudnego/ gnuśnego y ćięſzkiego/ y chorobámi obłożonego zbywſzy. SkarKaz 383a.

»ciałem, błotem ciała obłożony« [szyk 8:1] (8:1): [Piotr i Paweł] vcżynkiem y náuką/ ſtworzenie wſzytko przeſzli: á błotem ćiáłá tego obłożeni/ nálezli ſię nád Anioły więtſzemi. SkarŻyw 595, 260, 301, 463; prośimy pokornie máieſtatu twego/ áby ći wſzyścy/ zá ktore vmyśliliſmy modlitwy cżynić/ y ktorzy ieſzcże: ábo ná tym świećie ćiáłem obłożeni żyią/ ábo ſię iuż z nim/ ćiężar ćiáłá tu zoſtáwiwſzy/ rozſtáli [...] odpuſzcżenia doſtąpili. LatHar 88, 183, 330, 484; SkarKaz 117a; [SkarŻyw 301 (Linde)].

»obłożony grzechem« (1): bliżſzy wam y poteżnieyſzy [!] zemnie przykład/ ktorym ieſt obłożony grzechem y vrodzony wgrzechu iáko y wy. SkarŻyw A5v.

»obłożon krewkością« (1): [każdy arcykapłan] Ktoryby ſię mogł vżalić nieumieiętnych y błądzących: gdyż y on obłożon ieſt krewkośćią [circumdatus est infirmitate]: á dla tego powinien ieſt/ iáko zá lud/ tákże y ſam zá ſię ofiarowáć zá grzechy. WujNT Hebr 5/2.

»łańcuchem obłożony« (1): Abowiem dla nádźieie Izráelſkiey tym łáncuchem ieſtem obłożony [catena hac circumdatus sum]. WujNT Act 28/20.

»naturą obłożony« (1): ten Syn Boży rowny Bogu/ ćiáłem y náturą obłożony/ ná wzgárdę/ pośmiech y ſrogą mękę y śmierć ſromotną dány być miał SkarKaz 117a.

»sprawami obłożony« [szyk 1:1] (2): Stan ſpráwámi obłożony trudnieyſzy ku vznaniu. RejPos 66v marg, 57v.

Szereg: »obłożony a ociążony« (1): thym záwżdy trudniey poznáć to dzieciątko/ nam iáwnie przynieſione á ofiárowáne w pośrzodek nas [...] ktorzy ſą obłożeni á ociążeni ſpráwámi ſwiáthá tego RejPos 57v.

3. Obramowany; fimbriatus Mącz (2): Consertus, Oſádzony/ Obłożony/ yáko ſzátá bramą álbo czym tákowym. Mącz 387d, 127a.

[obłożony czym: ZapWpol 1530 205/152; hazuka czamletowa, czarna, bez wody, kołniersz i przodki aksamintem obłożone InwMieszcz 1583 nr 243.

Wyrażenie: »u spodku obłożona«: Schubą czamlietową czerwoną brzuſchki popieliczimi podbithą a widrą v ſpodku oblozona ZapWpol 1530 205/153.]

4. [Umieszczony [na co]: Takież [gruszki] ná łono obłożone krwie wyćiekanie záſtánawiaią. Cresc 1571 389.]

Synonimy: 1. okryty, pokryty; 2. obciążony; 3. obramowany.

Cf OBŁOŻYĆ