[zaloguj się]
[pdf]

OBCIĄŻONY (153) part praet pass pf

obciążony (138), obciążon (15).

obciążony (146), obciężony (7) Mącz (6), Calep.

W formach złożonych: -ony; w formach niezłożonych: -ón (2), -on (1); -ón Mącz; -ón : -on SarnStat (1:1); -ona, -(o)no.

Fleksja
sg
mNobciążony, obciążón fNobciążonå, obciążona nNobciążon(e), obciążono
G Gobciążon(e)j Gobciążon(e)go
Dobciążon(e)mu D D
Aobciążon(e)go A Aobciążoné
Iobciążonym I Iobciążonym
Vobciążony V V
pl
N m pers obciążeni
subst obciążoné, obciążony
G obciążonych
D obciążonym
A m pers obciążon(e)
m an obciążonych
subst obciążon(e)
I m obciążonemi

sg m N obciążony (39), obciążón (9); ~ (attrib) obciążony (9), obciążón (1); obciążony : obciążón ArtKanc (1:1); ~ (praed) obciążony (14), obciążón (5); obciążón BielŻyw, HistAl, Leop (2); obciążony : obciążon ModrzBaz (1:1). ◊ D obciążon(e)mu (1). ◊ A obciążon(e)go (2). ◊ I obciążonym (1). ◊ V obciążony (1). ◊f N obciążonå (4), obciążona (3); ~ (attrib) -a (1) ModrzBaz; ~ (praed) -å (4), -a (2); -å GroicPorz, GórnDworz, PowodPr; -a Leop; -å : -a SarnStat (1:1). ◊ G obciążon(e)j (1). ◊ n N obciążon(e) (3), obciążono (2); ~ (atirib) -(e) (2); ~ (praed) -(e) (1) BielKron, -o (2) ComCrac, Calep. ◊ G obciążon(e)go (1). ◊ A obciążoné (7); -é (1), -(e) (6). ◊ I obciążonym (1). ◊ pl N m pers obciążeni (49); -eni (16), -ęni (1), -(e)ni (32); -eni : -ęni SarnStat (14:1). subst obciążoné (17), obciążony (1); ~ (attrib) -é (5); ~ (praed) -é (12), -y (1) PatKaz III\ ~ -é (2), -(e) (15). ◊ G obciążonych (2). ◊ D obciążonym (1). ◊ A m pers obciążon(e) (1). m an obciążonych (1). subst obciążon(e) (4). ◊ I m obciążonemi (2); -emi (1), -(e)mi (1).

Sł stp s.v. obciążyć, Cn s.v. obciążają, Linde XVIII w. s.v. obciążyć.

Składnia dopełnienia sprawcy: obciążony od kogo, czego (7), przez kogo (3); od kogo ModrzBaz, LatHar (2), GrabPospR; od kogo : przez kogo SarnStat (3:3).

1. Na którego włożono jakiś ciężar, obładowany, dźwigający coś ciężkiego; gravatus BartBydg, Mącz, Calep; oneratus Mącz, Vulg, Calep; onustus Mącz, Modrz; gravidus, sarcinatus Calep (83): Támo więc koń obćiążony/ Teſkniąc ſobie pod brzemiony: Ná ſwoię pychę nárzekał BierEz S3v; BartBydg 66; Mącz 149c, 264b, 279b; HistRzym 69v; Onerarius – Ladowni, Czo obcziazono bic moze. Calep [730]b, 465a [2 r.J, [730]b, 1026a; Wſpomni iák obćiążonego/ Prowádźiłáś Syná twego/ Z krzyżem ná ſmierć idącego. LatHar 498.

obciążony czym (17): OpecŻyw 138; Niemcy będąc obćiążeni zbroią y koniem/ niewolen vbieżeć z rázu złego/ áni gonić z dobrego/ Thurcżyn zá tarcżą wolen ná wſzytki ſtrony BielKron 312v, 411; Mącz 264a, b; vyźrzał dzieſięć oſłow obćiążonych tłumokámi HistRzym 67v; PaprPan Gg2; woyſko Litewſkie [...] wielkiemi łupámi obćiążeni z więźniámi y trzodámi y rozmáitym dobytkiem do Litwy bez odporu odćiągnęli StryjKron 370, 335, 390, 677; ArtKanc D12v; Calep 945b; Iezu [...] prácowitym ćięſzkiego krzyża nieśieniem od kátow okrutnych/ bezmiernie obćiążony/ zmiłuy ſię nád námi. LatHar 338, 81, 275, 308.

W charakterystycznych połączeniach: obciążony koń, osieł (2); obciążony burdami, krzyżem (niesieniem krzyża) (6), łupami (2), tlomoki (tłumokami) (2), wzdobyczą, zbroją (5).

Przen [w tym: czym (37)] (46): nic nieieſt pożytecżnieyſzego/ ku dobremu wyćwicżeniu obyczáiow/ iáko ſerce mieć obćiążone/ dobrych rzecży znáiomośćią [quam si pectus onustum habuerimus optimarum rerum cognitione] ModrzBaz 15, 60v; SkarŻyw 2; Day [memu ciału] bydź ſpoſobnym/ śiewu twoiey woli/ Day/ by/ gáłąſki/ ſzeroko wznieśione/ Tobie nośiło/ źiárny obćiążone. GrabowSet O2, Lv; dwá łáńcuchy/ boiázni y miłośći świeckiey/ ktorymiś/ iáko on Piotr/ od piekielnego Herodá był obćiążony LatHar 675; Gdy tá Nawá R.P. náſzey nawáłnośćią iákąś od Bogá dopuſzcżoną tonie: znák ieſt/ że y zbytkámi obćiążona ieſt PowodPr 54; SkarKaz 245b.
Wyrażenia: »brzemieniem obciążony« (1): abyś [...] w miłoſierdźiu twym nádźieię pokłádáiące (á teraz pokuſą/ álbo ſmutkiem/ álbo przygodą náwiedzone/ álbo brzemieniem obćiążone) niebieſką pomocą y pociechą racżył miłośćiwie opátrzyć LatHar 633.

»oczy obciążone łzami« [szyk zmienny] (2): Tákżeć oczy náſzé obćiążoné łzámi Ná páná pátrzáią: owa ſye nád námi Smiłowáć/ iáko pán miłośierny/ raczy KochPs 188; GrabowSet K4v.

a) O grzechu, poczuciu winy (25): KromRozm I B4; Biedá narodu grzeſznemu/ ludu obciążonemu złoſcią [populo gravi iniquitate Vulg Is 1/4]/ naſieniu złemu/ ſynom ſtráconym. BielKron 93v; WujJud 264v; SkarŻyw 574; ArtKanc F10, L7v; Nie odkłáday lutośći/ Od nędzney duſze/ grzechy obćiążoney GrabowSet S4v; cżłowiek rozlicżnemi grzechámi bywa oſzpecony/ [...] pokuſámi obćiążony/ roſkoſzámi zemdlony LatHar 601, + 2v, 333, 674; WujNT 2.Tim 3/6.

obciążony za co (1): Religio est mihi, Nie śmiém/ Miáłbym zá to obciążone ſumnienie/ Boyę ſie Bogá. Mącz 351b.

obciążony w czym (1): Day nam ábyſmy byli od grzechow rozwiązáni/ kthorego ćię prośimy w grzechach obćiążeni/ abyſmy byli otzyśćieni. KrowObr 175.

W charakterystycznych połączeniach: obciążony grzechami (ciężarem (wielością) grzechow) (13), nieprawościami, pokusami, złością (2); obciążony wgrzechach.

Wyrażenia: »obciążone serce« (4): PatKaz III 146v; WerGośc 210, 267; A mieyćie ſię ná pieczy/ áby kiedy nie były obćiążone ſercá wáſze obżárſtwem y opilſtwem [ne forte gravetur corda vestra crapula et ebrietate]/ y ſtárániem tego żywotá WujNT Luc 21/34. [Zawsze przekład tego samego tekstu].

»sumnienie obciążone« [szyk7:1] (8): ComCrac 13; SeklKat V4v; Świadek mi ieſt tego Pan Bog/ miłośćiwy Ceſárzu/ y ſumnienie moie tym obćiążone nie będźie/ że ia nigdy nie był tym/ iáko mię brát Kurſierſt Trewirſki tu iáwnie wymálował ſłowy BielKron [3322]v; Mącz 351 b; Ktorzy cżuiećie ſumnienia ſwe zránione/ wielkośćią grzechów bárzo obćiążone/ iedno wierzćie, maćie ochłodzenie ArtKanc N7v; LatHar 111, 668; Ze też wiek ich ſumnienie zgryźie obćiążone/ Roſpácżą y teſknośćią iák ogniem ſpalone. KołakSzczęśl A4.

b) O znużeniu i śnie (7):
Frazy: »oczy [czyje] były obciążone« = ktoś był zmęczony; erant oculi eorum gravati Vulg [szyk zmienny] (5): Y przyſſedł záś powtore/ y nálaſl ie á oni ſpią/ bo były ocży ich obćiążone. Leop Matth 26/43 [idem (4)] Mar 14/40; LatHar 693; WujNT Matth 26/43, Mar 14/40.

»oczy [czyje] były smutkiem obciążone« = ktoś był smutny i znużony (1): [Jezus nalazł zwoleniki swoje śpiące] bo ijch ocży były ſmutkiem obćiążoné OpecŻyw 100.

»snem obciążony« (2): A Piotr i ći ktorzy znim byli/ byli ſnem obciążeni MurzNT Luc 9/32; [GrabowSet K4v »oczy obciążone łzami«].

c) O starości (2):
Wyrażenie: »starością obciążony« (2): gdy iuż był Ariſtoteles ſtaroſcią obciążon, był napominan od vcżennikow ſwych aby im na ſwoie mieſtce innego wybrał BielŻyw 106; SkarŻyw 460.
d) Obwiniony, obarczonyodpowiedzialnością (1):

obciążony za co (1): WujJud 202v cf W przeciwstawieniu.

W przeciwstawieniu: »wspomożony ... obciążony« (1): Przeto tu wſzelkiey zaſługi doſtáiemy/ zá ktorąbychmy po tym żywoćie/ álbo wſpomożeni być mogli/ álbo obćiążeni. WujJud 202v.

a. O konstrukcjach nośnych [w tym: czym (2)] (3): Oni widząc wielką rzekę bárzo chutko płynącą/ bali ſie przez on moſt przeſć/ áby ſie łáńcuchy ńie połamáły/ będąc obciążone wiełkoſcią ludu [ne cathene oppresse magno pondere frangerentur]. HistAl E3v; Pandare neutrum, Vyść á pochilić ſie ná ſtronę yáko ściány názbyt obciężone Mącz 275b; Tollenon, Wagá álbo żoraẃ/ to yeſt drzewiány słup á ná niem naprzek długie drzewo ná zad kámieniem álbo klocmi cięskimi obciężone áby wagę na dół dawáło gdy co z głęboká wyciągáyą yákie ſą żorawie ſtudzienne. Mącz 457b.
b. O organizmie człowieka lub zwierzęcia (5): Lug z popiołu dębowego/ ieſt barzo dobri na lekarżſtwa ludziom y bydłu ktorem płucze ſą obciążone FalZioł IV 52d; Tákżeć y pijány/ kiedy w ſobie zbytnim pićim wzbudźi one wiátry/ [...] iuż tám przyrodzenie zbytnie obćiążone wytrzymác nie może WerGośc 227.

obciążony czym (3): day to pić rannym/ ſthłucżonym, z wyſoka vpadłym/ vbitim ſuchemi ranami/ albo wſzitkim ktorzy by takowemi vrazy byli obciążeni FalZioł I 113d; Thák wiele ieſz y pijeſz iż żołądek wielkoſcią pokármow obciążony [quod stomachus nimia perturbatione concussus] w rozmáitoſć niemocy wpada/ á ták też przed cżáſem ſmierć popádnieſz HistAl I8v; Ieſt bol nie ledá ktorym ći pałáią/ Ktorzy wnętrznośći obćiążone máią/ Z twárdych pośiłkow wádą zkámieniáłą RybGęśli D.

2. Ciężki; przen (2): Wołánie Sodomcżykow rozmnożyło ſie/ á grzech ich obciążony ieſt názbyt. BielKron 12.
Zwrot: »mieć serce [na kogo] obciążone« = gniewać się (1): Rádci bych iá był knięmu dobryj woléi/ ale niemogę mám ſerce nań dźiwnie obciążoné. MurzHist K3v.
3. Uciśniony, udręczony, znoszący dolegliwości; pokrzywdzony; gravatus PolAnt, Vulg, JanStat; opressus HistAl, Mącz; adgravatus Vulg; aerumnosus, angustatus Mącz (55): PO wydániu Sentencyey/ Stroná ktora ſye rozumie być obćiążona/ będźie ſobie żądáłá od Sędźiego dozwolenia ná odſtąpienie y ná porádzenie GroicPorz bb3; Leop Is 9/1; BibRadz 2.Cor 5/4; Angustatus, id est coarctatus, Y z tąd y z onąd obciążony. Mącz 10a, 4d, 321 b; ModrzBaz 23v; Ieſli ktory wierny ma wdowy/ niechże ich opátruie/ á niechay kośćioł nie będźie obćiążony: áby doſtáło tym ktore ſą prawdźiwie wdowy. WujNT 1.Tim 5/16, 2.Cor 5/4; CHcąc przeſtrzédz áby ſzláchtá nie byłá obćiążona [ne gravetur Nobilitas JanStat 654]/ odnawiamy Státut: áby Vrząd Zamkowy nic od w wiązánia nie brał. SarnStat 547, 496, 841, 945, 1276.

obciążony czym (20): PatKaz II 63; ComCrac 18v; záſię z onąd przyſzedł do rzeki Senis gdzie tám głodem wielkim był obciążon zaſtęp Alexandrow [ubi fame pervalida oppressus est exercitus Alexandri] HistAl D2, E6; Diar 29; KAżdy ktory ſye rozumie być iákim nieſpráwiedliwym ſkazánim obćiążony/ w káżdey ſpráwie od káżdego vćiążenia może áppellowáć. GroicPorz bb2v; Leop Eccli 21/24; differri doloribus, Teskliwą niemocą był obciążony. Mącz 123b, 197b, 320c; LatHar 274; SarnStat 272, 287, 389, 532, 682. Cf »ciężkościami obciążony«, »obciążony uciski«.

W charakterystycznych połączeniach: obciążony czym przeciwko wolnościom, głodem, niesprawiedliwym skazaniem, pozwy, słowy dotkliwemi, smutkiem (smętkiem) (2), sromotą, teskliwą niemocą, wojną (walkami) (2), żalem.

Wyrażenia: »ciężkościami obciążony« (1): ku mnie ſię wſzyſcy vćiecżćie/ cięſzkośćiámi obćiążeni/ dam wam ſwe ochłodzenie ArtKanc L3v.

»obciążony nad siłę« (1): Abowiem niechcemy áby wam było táyno bráćia/ o vćiſku náſzym/ ktory nas potkał w Azyey: iżeſmy byli názbyt obćiążeni nád śiłę [supra modum gravati sumus]/ ták że nam był ten żywot omierzł. WujNT 2.Cor 1/8.

»nad sprawiedliwość, nad słuszność obciążony« = plus aequo a. plus iusto gravari JanStat (3:1): GDyſmy widźieli liczbę Poſłów źiemſkich/ ktorzy ná Séym Wálny bywáią poſyłáni: iż ták dálece rozmnożyłá ſie/ że téż ſkarb Rzeczypoſpolitéy ná nie nád ſpráwiedliwość był obćiążon SarnStat 42, 93, 326, 570.

»uciski obciążony« = oneribus aggravi a. aggravari JanStat (3): [dygnitarze i urzędnicy niech urzędy tak] ſpráwuią/ áby przez kogo w pożytkách ſwych obywátele nie byli oſzukáni: á żeby zá nieporządkiem vćiſki od rzemieſłników y kupców nie byli obćiążeni. SarnStat 286, 1069, 1109.

Szeregi: »pracować i (a) być obciążony« = laborare et oneratum esse Vulg [przekład Matth 11/28] [szyk 5:1] (6): MurzNT Matth 11/28; KrowObr 155; HistRzym 124v; WujJudConf 56; KołakSzczęśl B2; Podźćie do mnie wſzyścy ktorzy prácuiećie/ y ieſteśćie obćiążeni (marg) prácuiący y obćiążeni. G. (–) á ia was ochłodzę. WujNT Matth 11/28.

»obciążony a przyciśniony« (1): gdy na nas ſprzećiwnego co przypada/ byſmy ſie nic nie obrażáli/ y obciążeni á przyćiſnieni będąc nie roſpacżáli. RejPosWstaw 44.

»ukrzywdzony i obciążony« (1): V ktorego práwá/ iáko ludźie vkrzywdzeni/ y obćiążeni bywáli/ świádcżą y náſze cżáſy NiemObr 172.

Przen [czym] (3): duſzá nie ták ieſt obciążona cieleſną niewolą/ ieſli ſie rozmiłuią pięknośći GórnDworz L12v; Rzecżpoſpolita leży nędzámi y trudnośćiámi obciążoná [miseriis et aerumnis pressa] ModrzBaz 64; GrabowSet Dv.
a. W funkcji rzeczownika (5): by zá nim ſzli, vpomináł/ mowiąc, chodźcie wſzyſcy obćiążeni ku mnie/ we mnie weźmiećie ochłodzenie. ArtKanc C17, P7.
Szeregi: »pracujący (a. spracowany) i obciążony« (2): Sprácowáni y obćiążeni. WujNT Matth 11 arg, s. 47 marg.

»utrapiony, obciążony« (1): A pan przedśię miał litość nád vtrapionemi/ Ani zámykał vchá przed obćiążonemi. KochPs 162.

4. Na którym spoczywają obowiązki, zobowiązany do opłat, świadczeń; oneratus Modrz, JanStat, Cn; gravis Vulg; pressus Modrz; gravatus JanStat (13): y wezmę nieco z ducha ktory w tobie ieſt á dam im/ áby mogli nieść ſthobą brzemię wſſyſtkiego ludu/ á żebyś nie ſam był obćiążon [et non solum graveris]. Leop Num 11/17; GrabPospR M3.

obciążony czym (10): Y nie baczę coby zá rozność mieli [doktorowie] od Páſterzow/ to iedno/ że tylko vcżyli/ á pilnoſcią Páſterką nie byli obciążeni RejPosRozpr c2; Negotiosus – Sprawami obcziazoni, zatrudnioni. Calep 694b; GostGosp 4. Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »obciążony ciężarem (spraw)« (2): ſam śiebie zgubi Pan/ będąc obćiążony ták wielkim ćiężarem ſpraw/ ktorym zdołáć niemoże [tantarum rerum ... onere pressus]. ModrzBaz 107; ActReg 128.

»nakładem obciążony« = sumptu onerarari Modrz, JanStat, expensis gravari JanStat (5): ZapWar 1545 nr 2646; A iżby ſtrony práwuiące ſię niebyły [!] zbytniemi nákłádámi od ſądu obćiążone/ trzebáby poſtánowić iáką mierną zapłátę ModrzBaz 92v; SarnStat 123, 299, 956.

[»obciążony pracami«: Any teſz maią tak bycz obcziążone praczami iako infſe. StatNorb 143.]

a. O majątku: zadłużony (1):
Wyrażenie: »długami obciążony« (1): Impedita nomina, Wielkiemi długámi obcziążony/ Zádłużony. Mącz 249c.

Synonimy: 2. ciężki; 3. uciśniony, ukrzywdzony.

Cf NIEOBCIĄŻONY, OBCIĄŻYĆ, OCIĄŻONY

LW