[zaloguj się]
[pdf]

1. PRZYKRYCIE (66) sb n

-é (1) Calep, -e (1) BiałKat.

Fleksja
sg pl
N przykryci(e) przykryciå
G przykryciå
D przykryciu
A przykrycié
I przykryci(e)m, przykrycim
L przykryciu

sg N przykryci(e) (8). ◊ G przykryciå (4). ◊ D przykryciu (1). ◊ A przykrycié (31); -é (1), -e (1), -(e) (29). ◊ I przykryci(e)m (11), przykrycim (9); -(e)m PatKaz III, Leop, BibRadz (2), RejPos (2), LatHar; -im GlabGad, SeklKat (2), BiałKat, BudBib; -(e)m : -im KromRozm II (1:2), BielKron (3:2). ◊ L przykryciu (2). ◊ [pl N przykryciå.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

I. Rzeczownik od „przykryć” (3): Vcżyniż y kołdry z ſierści koźiey iedennaśćie/ ku przykryćiu nád przybythkiem [ad operiendum tectum tabernaculi]. Leop Ex 26/7.

przykrycie czego (2): ModrzBaz 99v; [Paweł powiedział:] Nie mieſzkay á biegay po ten płaſzcż/ ktory maſz od Athanázego Biſkupá/ żebyś im to moie ćiáło ku pogrzebu pokrył. [...] Co nie dla tego vcżynił Páweł S. żeby o przykryćie ćiáłá ſwego/ (ktore ták wiele lát/ plećioną z palm rogożą/ pokrywał) ſtáránie miał: ále żeby go boleśći ſwym konánim nie nákarmił. SkarŻyw 51.

Przysłowie: Ale Páweł Apoſtoł świádcży/ że niemáią być cżynione złe rzecży/ áby znich przychodźiły dobre: áni dzwonicá (iáko náſzy mawiáią) ma być odźierána dla przykryćia kośćiołá [nec campanile ... spoliandum est templi tegendi causa]. ModrzBaz 99v.
II. W znaczeniu podstawowym (63):
1. To, czym się coś przykrywa, osłania; operimentum, opertorium Vulg, PolAnt, Cn; tegmen (tegimen) PolAnt, Cn; cooperimentum, integumentum, opertus, tegumentum Cn (56):
Przen (2):
Wyrażenia przyimkowe w znacz. ‘w jakiej postaci’ (2):»pod przykrycim [czego]« (1): Przypátrzże ſye/ iákieyći thu wiáry potrzebá: iż gdy chlebá pożywaſz/ thák wierzyć maſz: że pod przykryćim chlebá ónego/ który widźiſz/ niewidomie/ ſzczyrą wiárą á nie wątpliwą maſz wierzyć: [...] że prawdźiwégo ćiáłá páná Chryſtuſowégo pożywaſz BiałKat 276.

»w przykryciu [czego]« (1): obral ſyn bozy tą mylą panną matką z wyecznoſzczy w radzye boſtwa ſwego y przeſz nyą chczyal zataycz thayemnyczą wczyelenya boſthwa ſwego/ w przykryczyu czlouyeczey natury PatKaz II 31v.

a. Tkanina: kapa, kołdra, obicie, zasłona; soliar Cn [w tym: z czego (12)] (18): Biſior rozlicny [!] z Egiptu tkan ieſt tobie na żagle/ áby były záwieſſone ná máſzćie: Hiácinth y Páwłoká z wyſpow Eliſá/ ſtháły ſie przykryćiem twoim. Leop Ez 27/7.

przykrycie czego [= z czego] (2): Pogrzeb iego [Zygmunta] był známienićie ſprawowan [...]: Każdy s ſwey źiemie Chorąży s ſwoią chorągwią pod źiemſkim Herbem ná koniu zbroynym był/ ktorych było trzydzyeśći/ thákże wiele y mar pod przykryćiem rozmáitych farb Złotogłowow. BielKron 425, 425.

[Wyrażenie: »przykrycie łożne«: Do gierady należą [...] záwieſzenia/ przykryćia łożne/ álbo kołdry/ prześćierádłá SzczerbSpecSax 135 (Linde).]
Przen (2): (marg) Przeklęcie bogacżá złościwego. (–) iż cżerẃ á robacy máią być łożem iego y przykryciem iego/ á pogrzeb iego w wiecżnych ſrogoſciach piekielnych. RejPos 264v.
Wyrażenie: »przykryciem przykryty« (1): Na gorze they odeymę zaſłonę ktorą zákryte ſą twarzy wſzech narodow/ y przykryćie ktorem ſą przykryći wſzyſcy pogani [facies operimenti operti super omnes populos, et tegmen opertum super omnes gentes]. BibRadz Is 25/7.
Szereg: »zasłona i przykrycie« (1): BibRadz Is 25/7 cf Wyrażenie.
α. Pokrowiec na Namiot Święty (4): cżyniono Przybytek ze wſſyćkimi potrzebámi iego/ iáko ſą Opony/ Kołdry/ Przykryćie/ Forſty/ Drąſzki/ y zasłonę. Leop Ex 36 arg; Będą noſić opony od Przybytku/ y ſam Przybythek zgromádzenia/ Wierzch iego/ y Przykryćie z ſkor borſukowych/ ktore bywa ná wierzchu rozbite nád niem/ tákże y Zaſłonę ktora bywa v drzwi Przybytku zgromádzenia. BibRadz Num 4/25; BielKron 33.
Wyrażenie: »przykrycie przybytku« (1): Vdziáłał y drugie przykryćie Przybytku [opertorium tabernaculi] z ſkor báránich cżerwonych: y trzećie z wierzchnie z ſkor ćiemno modro fárbowánych. Leop Ex 36/19.
β. Pokrowiec na Arkę Przymierza i wyposażenie przybytku świętego (9):
Zwroty: »nakryć (a. przykryć) przykryci(e)m« = operire in operimento a. in opertorio PolAnt (2): BibRadz Num 4/11; Y nákryią to ſuknem ſzárłatowym/ á záś to nákryią przykryćim drugim (co) z ſkor borſukowych: y záłożą drąſzki do niego. BudBib Num 4/8.

»uwinąć w przykrycie« = operire in operimento PolAnt (2): Zbiorą teſz wſzytko nacżynie służby/ ktorym służą w przebytku świętym y włożą wſukno modre/ y vwiną to wprzykryćie (co) z ſkor borſukowych/ y włożą ná drąſzki. BudBib Num 4/12, Num 4/11.

»włożyć (a. położyć) [na co, na czym] przykrycie, [co] do przykrycia« = expandere a. ponere operimentum, operire in operimento, ponere ad opertorium PolAnt (4:1): Pozbieráią też wſzytki naczynia ktoremi poſługuią ná mieyſcu ſwiętem/ á vwiną ie wſzythki w oponę hiácyntową/ á włożą ná nie przykryćie z ſkor borſukowych/ y założą drążki. BibRadz Num 4/12, Num 4/14; Y włożą iy y wſzytko nacżynie iego do przykryćia z ſkor borſukowych y włożą ná drąſzki. BudBib Num 4/10, Num 4/6, 4/14.

b. Ubranie (też nakrycie głowy) lub coś, co je zastępuje; velamen Vulg; tegillum Cn (5): ACżkolwie vſzu nie v każdego cżłowieka widać pod włoſami abo też pod nieiakim przykrycim. GlabGad O7v; [na wieść o pokonaniu Tatarów] Krol [...] ręce wznośił ku gorze ſkłádáiąc/ złzy z ocżu puſzcżáiąc/ Pánu Bogu dzyękuiąc/ odkłádáiąc od ſiebie przykryćie/ dawał ſtoiącym przy ſobie rękę káżdemu/ iákoby ná daleką drogę ſzedł. BielKron 403v; WujNT 1.Cor 11/15.
Przen [czego] (2): Obłocżę niebioſá wcżerń/ á iáko wor kłádę ná nie przykryćie ich. BudBib Is 50/3, I 366d marg.
c. Dach; tectum BartBydg, Vulg, PolAnt, Cn; contignatio Cn (19): Tectum, pars domus, dach, przikricye, vel ipsa domus BartBydg 155b; Leop 3.Esdr 6/4; Y przyſzli do niego [Chrystusa] nioſący páráliżowátego/ nieſionego od cżterzech. A gdy ſię do niego przećiſnąć nie mogli dla tłumu odkryli przykryćie gdzie był/ á odkopawſzy zwieśili łożko/ ná ktorym páráliżowáty leżał. BudNT Mar 2/4.

przykrycie czego (6): BibRadz Ex 26/7; A gdy zamku Syon [Dawid] nie mogł dobyć/ dał záwołáć/ iż kto napirwey vbieży zamek á pobije ſlepe y chrome/ themu dam napirwſze mieyſce nád Rycerſkim ludem. Miedzy inymi Ioáb napirwſzy był/ wbieżawſzy pod ſáme przykrycie zamku. BielKron 69v; SkarŻyw 166.

przykrycie nad czym (1): [Bóg przykazał postawić dom, tj. przybytek.] Podzyáłacie też przykrycie nad nim/ nádzyáławſzy guń s ſierśći kozyey/ ktorychby zbywáło s ſtrzech ná łokciu BielKron 33.

Wyrażenie: »przykrycie domu, na dom« (3:1): Gdy byście więc virzeli brzydliwośc puſtoſzącą [...]/ Tedy ktorzyby wźięmi żydowſkiéi byli/ niechái zuciekaią na gory/ A ktoby był na dachu (marg) przykryciu domu (–). niechái nie sſtępuie MurzNT Matth 24/17; BielKron 35v; RejPos 46v; bo iáko ſuknie ná grzbiet/ ták przykryćia ná dom trzebá. GostGosp 104.
Wyrażenia przyimkowe: »pod przykrycie« = do domu, w domu; sub tectum Vulg (3): [w poselstwie do królowej Izabelli carz turecki Soliman prosił, aby posłała do niego swojego syna, gdyż] ieſt to vſtáwiono w náſzym rodzie Ottomáńſkim/ áby żaden cudzey żony pod przykryćie iey nienáwiedzał/ takież przetho iey do ſwych namiothow niedał chodzić BielKron 313.
~ Zwrot: bibl. »wniść pod przykrycie domu (a. [czyje])« = intrare sub tectum Vulg (2): [Setnik do Chrystusa:] Iżem ia thego nie godzien moy miły Pánie/ ábyś ty wſzedł pod przykrycie domu moiego. RejPos 46v; LatHar 246; [Leop Matth 8/8 (Linde)]. ~

»pod przykrycie, pod przykrycim« = do świątyni, w świątyni (1:1): [Bóg nakazuje Mojżeszowi:] á poſtáwić gi [ołtarz ofiar] przed domem moim nie pod przykryćim/ bliſko drzwi gdzye w dom wchodzą nie iák ku południu/ ták co gdyby przed nim kto ofiárę cżynił ſtoiąc ku połnocy/ mogłby pátrzyć do domu ſwiętego. BielKron 33v.

~ Zwrot: »wchodzić pod przykrycie domu« (1): Vmywádło poſtáwił miedzy domem Bożym á miedzy ołtarzem ofiárnym/ nálawſzy w nię wody/ vmyli ſie Moiżeſz y Aaron y ſynowie iego ręce y nogi/ gdy wchodzili pod przykrycie domu vmowy BielKron 35v. ~

Przen (5): Mow trzy kroċ modly twé owe. Panie niegodno wprzykriċzie Moie/ aby Boſtwo twoye. Miało wniċ pod moi przybithek Bom yeſt pelen grzechow wſytek. RejKup m6.

W połączeniu szeregowym (1): Bądź nam/ Pánie/ w wypráwie pomocą/ w drodze poćiechą/ w vpaleniu ochłodą/ we dżdżu y źimnie przykryćiem/ w vtrudzeniu rátunkiem/ w przećiwnośći obroną/ w pośliźnieniu podporą/ w tonieniu portem LatHar 633.

Zwrot: »wnić (a. wchodzić) pod, w przykrycie serca« [szyk zmienny] (2:1): kiedy święty pokarm y niepomázány ieść będźieſz/ kiedy chléb y napóy żywotá wiecznégo ieść y pić będźieſz: pámiętay że pożywaſz Ciáłá y Krwie Páná twoiégo: á w ten czás Pan pod przykryćie ſercá twégo wchodźi. BiałKat 278v; LatHar 103, 220.
α. [Baldachim nad łóżkiem: pierzyna wierschnia, płótniana naspa, [z] pierzem: druga pierzynka mała z cwelichową naspą, łoże z przykryciem na dwie osobie InwMieszcz 1583 nr 243, 1565 nr 124.]
d. Namiot; pallium, tectum Vulg (6): WYſzedł tedy Iakob z Berſábee/ ſzedł do Hárán przez Kánáneyſką zyemię/ ále iż ſie bał cżęſcią brátá Ezau y drugich/ przeto nigdzyey w domoch nie legał/ áni pod żadnym przykryćim BielKron 14v.
α. Namiot Święty (5): A co zbędzie z kołdr ktore ſpráwiaż ná przykryćie (to ieſt kołdrá iedná ktora zbywa) połowicżą iey zákryież tył przybytku. Leop Ex 26/12; Nácżynił theż iglic miedziánych pięćdzieſiąth/ ktorymibyſie ſpináło przykryćie/ thák iżby ze wſſyſtkich Kołdr/ było iednoſtáyne przykryćie. Leop Ex 36/18, Ex 26/11; BielKron 33.
e. Miejsce, gdzie można się skryć: schronienie, kryjówka (2): Pánie tyś mi naprzod miłośierdzie pokazał/ proſzę kaſz mi tu iáką chałupecżkę/ y przykryćie poſtáwić/ áby mię Páni niewidziáłá/ kiedy tędy poydzie: á żebych wżdy od zimná iákokolwiek obronić ſię mogł. SkarŻyw 135.
Wyrażenie przyimkowe: »pod przykrycie« (1): Suffugio, Confugio, sub rem aliquam fugio. – Vcziekam pod, przikricię. Calep 1027b.
f. Pokrywa, wieko (2): [flaszka miedziana, durszlak miedziany, 3 konwie miedziane, 1 bez przykrycia InwMieszcz 1595 nr 298.]
α. Płyta osłaniająca ołtarz kadzenia; craticula Vulg; tectum PolAnt [czego] (2): OLtarz theż ná kthorym by palił wonne rzeczy/ z drzewá Setym vcżyniż [...]. A okuieſz go złotem naicżyſtſſym/ ták przykryćie iáko śćiány y rogi iego w około. Leop Ex 30/3; BudBib Ex 37/26.
g. Płyta nagrobna (1): [Kalimach] pochowan v S. Troyce pod Moſiądzowym przykryćiem/ Láthá 1496. BielKron 399.
h. Prawdopodobnie: Obrus (1): [mieszkańcy wyspy Fortunate] ſthárſzego nie máią/ w ſkárbiech ſie nie kocháią/ ná źiemi ſiedzą y iedzą ták iáko źwierzęta przez przykryćia iákiego BielKron 447.
2. W funkcji przysłówka; wyrażenie przyimkowe: »pod przykryci(e)m« (7):
a. Nie wprost, nieotwarcie, niejasno, dwuznacznie (5): [Bóg] rozmayczye obyauyal tayemnyczą ſwego wczyelenya wrozmaytych ofyarach wfygurach przed zakonem y wzakonye ktorych znamyonouanye duchem ſzwyątym nauczeny rozumyely prauye yako naoko {wydzely} ale ynſzy mnyeyſzy pod przykryczyem uyerzyly yſz to bylo zrządzono wſzytko o przyſzlym cryſtuſye PatKaz III 100.
Zwrot: »pod przykryci(e)m powiadać (a. powiedzieć), mowić« [szyk zmienny] (2:1): Ono tylko powyem co piſſe Páweł ſwyęty do Gálátow: Iż to pod przykryćim yeſt powyedźyano. Acz ták ſye dźyáło yáko yeſt nápiſano/ yednák nyeco inego známyenowáło KromRozm II m4, g3v; RejPos 313v.
Szereg: »przez zwierciadło a pod przykryciem« (1): Rzeczy ták wyſokye á rozum ludzki przechodzące/ ktore ſye w piſmye zámykáyą/ ſámy z ſyebye trudne ſą/ á nye tylko proſtym ludźyom/ ále y mądrym y vczonym nye máło pracey zádawáyą. Yeſſczeć przez zwyerćyádło á pod przykryćyem widźimy [videmus nunc per speculum in aenigmate Vulg 1.Cor 13/12]/ yáko mowi śwyęty Páweł: pokiſmy ná tym śwyećye. Aż po śmyerći w nyebye twarzą w twarz/ álbo oblicznye oglądamy. KromRozm II n4v.
b. [Podstępnie, skrycie: A swowolnem pogardzicieliom/ y nasmiewcom gębę zatulią/ że nie więcei iak do tąd nieſtetiſz s przicziny żywota pogorſzywego/ pod przikriciem prawdę hanbią/ a przes to liud proſti hurmem wielkiem/ od snaiomioſci Boſzei y ſlowa iego odwodzą. UstKościel B4.]
c. Pod pozorem, udając [czego] (2): Czy [lege: ci] cięſko grzeſſą przeciw panu Bogu/ ktorzy łamią prziſięgę y ſliub/ wyſtępuiąc ztadla małzeńſkiego. Niemniey czy grzeſſą/ ktorzy ſlubuią czyſtoć chować/ á tego ym daru pan Bog nie dał y podtym przikricym cziſtoſczy dziewycſtwa pſotliwie ziwią SeklKat K2v, X3v.

Synonimy: II.1.a. deka, gunia, kapa, kobierzec, koc, kołdra, kortyna, nastołka, obicie, opona, plaga, zapona, zasłona; α., β. pokrowiec; b. naodzianie, odzienie, odzieża, przyodzianie, stroj, szata, ubior, ubranie; c. dach; α. firank, zasłona; d. buda, budka, chałupka, kucza, kuczka, namiot, szałas, szopa; α. przybytek; e. chrona, chronka, schronienie; f. nakrywka, pokrywka, wieczko; h. obrus; 2.a. niejaśnie, nieodkrycie, nieotworzyście; b. chytrze, fałszywie, obłudnie, podchwytliwie, przewrotnie, skrycie, zdradliwie, zdradnie.

Cf PRZYKRYĆ

AĆ