[zaloguj się]
[pdf]

OPONA (70) sb f

-p- (65), -pp- (5).

Pierwsze o oraz a jasne; -pon- Mącz (5) [też Wuj Bib], -pón- (1) PudłFr.

Fleksja
sg pl
N opona opony
G opony op(o)n
A oponę opony
I oponami

sg N opona (13). ◊ G opony (2). ◊ A oponę (6). ◊ pl N opony (13). ◊ G op(o)n (15). ◊ A opony (8). ◊ I oponami (13); -ami (12), -åmi (1) GrzegRóżn.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Tapiseria, makata haftowana lub z jedwabnych tkanin dekoracyjnych albo tkanin prostych ozdobionych malowaniem lub drukiem, także tkanina służąca jako obicie ścienne; auleum Murm, BartBydg, Mącz, Cn; tapete Mącz, Cn; cortina Vulg, PolAnt, Cn; plaga Mącz, PolAnt; fultrum BartBydg; tegmen, vestis PolAnt (67): Auleum, vestes qua parietes decorantur, Eyn ſerg die man auffhenckt an eyn wand/ eyn auff ſchlag. Oponá. Aulea etiam sunt stragula versicoloria. Murm 147; BartBydg 17, 61b; LibMal 1550/153; Wſſyſtkie opony iednylkie były. Leop Ex 36/9, Ex 26/2 [2 r.], 3, 4, 5; RejZwierz 15v [3 r.]; Obiczie do pokoiu K. Iei Mczi. [...] OPon zielonich wietſich, beſz figur, puldwanaſta lokczia WyprKr 111, 111; Y będźie iedná oponá ná dłużą trzydźieśći łokiet/ á wſzerzą ná cztery łokćie BibRadz Ex 26/8; Pozbieráią też wſzytki naczynia ktoremi poſługuią ná mieyſcu ſwiętem/ á vwiną ie wſzythki w oponę hiácyntową BibRadz Num 4/12, Ex 26/6, 7, 8, 35/17, Num 4/11, 13, I 351 marg; Oppony będą záwieśiſte cżterech bárew napięknieyſzych háwtárſkim dzyáłem wyſzywáne BielKron 33, 33; Aluaea, Oppony któremi ſciány obiyáyą. Mącz 21a; Belluata tapetia, Opony na ktorych zwierzętá wyſziwáne álbo wytkane ſą. Mącz 24b, 441a; Zaſz niewiecie moi mili brácia/ iż Moiżeſz był ſpráwił ná puſzcży przybytek z opon ſpráwiony/ y ochędożony ku chwale Bożey RejPos 24, 348v; BudBib Ex 38/12, 1.Par 17/1, Ier 10/20.

opona od czego (2): Będą noſić [...] Ktemu ieſzcze y opony od Sieni/ y Zaſłonę ktora bywa we drzwiách v Sieni BibRadz Num 4/26, Num 4/25.

opona z czego (2): A Przybytek ták vczyniż: Dzieſięć Opon ze Lnu biáłego kręconego z iedwabiu modrego [...] przemiennych máśći robothą dziáną vdziáłaż Leop Ex 26/1; Ktemu poſpráwiaſz opony z wełny koźiey ná namiot BibRadz Ex 26/7.

W połączeniach szeregowych (6): cżyniono Przybytek ze wſſyćkimi potrzebámi Iego/ iáko ſą Opony/ Kołdry/ Przykryćie/ Forſty/ Drąſzki/ y zaſłonę. Leop Ex 36 arg; Mącz 302c; Máło ći ználi álábáſtrow/ mármorow/ złotá/ ſrebrá/ pſtrych opon RejZwierc 69v; BudBib Ier 49/29; PudłFr 16; CiekPotr 31.

W porównaniach (2): Máło dáley zá drzewy piękna łąká byłá/ Dziwnie rozlicżnym kwieciem z dáleká ſie pſtrzyłá. Nie inácżey iákoby gdzye piękna oponá/ Perłami háfftowána byłá roſtocżoná. RejWiz 25v; GrzegRóżn N4v.

Przysłowia: RejWiz 74v; ſtáray ſie też wżdy ábyś y práwo ſwe w ktorym ſiedziſz/ y práwo Boże ktoreś powinien wżdy theż po kęſu rozumiał/ ábyś też miedzy ludźmi nie ſiedział iáko głucha oponá na ſcienie/ ábyś ſie też y do thego y do owego poććiwie przymawiáć vmiał RejZwierc 112.

A cożći po tym nędzniku iż ſiedziſz iáko málowána oponá zá kęſem kámieniá wykowánego? RejZwierc 69v.

W charakterystycznych połączeniach: opona haftarskim działem wyszywana, perłami haftowana, jedwabna, malowana, piękna, pstra, zielona; opony zawiesiste; opony z jedwabiu, ze lnu, z wełny koziej; opony do obijania ścian; opony na ścianie (a. ścienie) (3); oponę udziałać robotą dzianą.

Zwroty: »obijać [co] oponami; oponami obity« = ornare stragula veste Modrz (1:1): ModrzBaz 143; Wiele tobie potrzebá do tákowych ſtroiow/ Oponámi obitych koſztownie pokoiow. ZbylPrzyg B.

»za oponami siedzieć« = żyć w dostatku [szyk zmienny] (6): RejZwierz 55; Boć kto ſiedzi zá oponámi nigdy ſie ták vbrukáć nie może/ iáko ktho ſiedzi w dymie w kopciu/ bo ſie záwżdy rychley vbruka káżdy miedzy węglarzmi niżli miedzy háwtarzmi. RejAp 25; Bo niech Pan zá oponámi ſiedzi iáko chce/ niech ſie vpſtrzy iáko chce/ niech ſie vperfumuie iáko chce/ á nie będzieli cnotą á roſtropnym bacżeniem záfárbowány/ nie pomogą mu nicz perfumy/ przedſię będzie ſmierdział iáko kozieł. RejZwierc 71, 17, 105, 159v.

»tkać, wiązać oponę« = texere cortinas PolAnt [szyk zmienny] (1:1): Tę [Helenę] w jej domu znalazła, a ona wiązała Oponę, w ktorej bitwy spolne wyrażała KochMon 23; BudBib 4.Reg 23/7.

Wyrażenie: »opony z figurami [kogo]« (1): Obiczie do pokoiu K. Iei Mczi. OPon ſ figuramy Absolona malich i wielkich 8 WyprKr 111.
Zestawienie: »niderlandcka opona« (1): Vyźrzyſz tám Niderlándckie opony ná śćiánách CiekPotr 31.
Szeregi: »kobierce albo opony« (1): Abowiem záwżdy tego zá chędoſzſzego máią co ſiedzi miedzy okopciáłemi ſciánámi á nie vbruka ſie/ niżli tego co ſiedzi zá kobiercy álbo zá oponámi w brudney koſzuli. RejZwierc 17.

»kortyna albo opona« (2): v káżdey kortyny będą kołká złote przyſzyte po kráioch/ áby ſie ſpołu ſpináły złotą ſznurą/ áby ſie tymi kortynámi álbo opponámi zákrył wſzytek dom nierozdzyelnemi. BielKron 33, 33v.

»opony a malowania« (1): O piękneſz to były opony á wdzyęcżne málowánia Pánu temu/ o wdzyęcżneſz to było ochędoſwo domu onego iemu. RejPos 351.

»obicie a opona« (1): á tym obiciem/ á tymi oponámi obiecał záwżdy ochędażáć przybytek ſercá náſzego nędznego RejPos 180v.

»opony i szpalery« (1): obijaćie śćiány oponámi y ſzpálermi ModrzBaz 143.

W przen (4): Przynieſli iey opony/ áby ie kupiłá. A oná czterzy ſyny piękne wyſtáwiłá/ Toć ſą moie opony com ſobye ſpráwiłá. RejZwierz 15v; RejPos 180v, 351.
Zwrot: »obić [co] oponami [czego]« = ozdobić czym (1): Vchędożże mu [Panu] tedy to nędzne Ieruzalem nicżemnego ſerca twoiego/ [...] Obiyże mu ie onemu oponámi pokory/ wiáry/ cnoty/ á ſtáłośći ſwoiey. RejPos 87.
Przen: Obraz, wyobrażenie, wizja [kogo] (1): obacżay/ iżći tu Pan przed ocży twe położył hiſtorią o ſlepym á nędznym żebraku/ ábyś ſie vcżył/ co tho ieſt miłoſierdzie/ á iż ty opony nędznych ludzi ſą rozbite ná twoię probę/ iákie ſerce będzyeſz okázował przed oblicżnoſcią Páná ſwego. RejPos 69.
2. Zasłona, kotara; aulaeum PolAnt; siparium Mącz (3): á to wſzytko co Pan roſkazał [niech] ſpráwią [...] y Oponę miáſto drzwi v Sieni. BibRadz Ex 35/17, Ex 35/15; Siparium, Zasłoná/ oponá álbo zaponá zá którą ćy którzy gry ſpráwuyą z plácu vſtępuyą. Mącz 395d.

Synonimy: 1. deka, kobierzec, obicie, plaga, szpaler; 2. kortyna, zasłona.

Cf OBPONA

IM