[zaloguj się]
[pdf]

1. PLAGA (329) sb f

Pierwsze a pochylone (w tym 6 r. błędne znakowanie), drugie jasne.

Fleksja
sg pl du
N plåga plågi
G plågi plåg
D plådze plågåm
A plågę plågi plådze
I plågą plågami
L plådze plågach

sg N plåga (63). ◊ G plågi (24). ◊ D plådze (1). ◊ A plågę (44). ◊ I plågą (33). ◊ L plådze (7). ◊ pl N plågi (29). ◊ G plåg (36). ◊ D plågåm (2). ◊ A plågi (44). ◊ I plågami (42); -ami (40), -(a)mi (2). ◊ L plågach (2); -ach (1) RejPos, -åch (1) RejZwierc. ◊ du A [cum nm] plådze (2) BielKron 3v, GostGosp 160.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Nieszczęście, cierpienie; kara; plaga PolAnt, Mącz, Vulg; flagellum Vulg; iudicium, percussio PolAnt; animadversio, calamitas, castigatio, censio, censura, clades, correptio, disciplina, luela, malum, multa, multatio, piaculum, poena, pretium, punitio, supplicium, vindicta Cn [plaga metaph. – szkoda, roczne plagi, nawiedzenie boskie Mącz 302c] (283): LubPs V; [Gigantowie] ludzi iedli/ [...] y wiele inych złośći niewymyſlonych dzyáłáli. Byli też niektorzy co ie s tego wyſtrzegáli y przyſzłe plagi powiedáli BielKron 5, 52, 472; OrzQuin A4; Naprzod tedy potrzebá áby Kátolicy cáłym ſercem przez práwą pokutę do Bogá ſie náwroćiwſzy/ gniew iego modlitwámi błagáli. Iáko cżynił Dániel/ Tobiaſz/ Heſter: ktorzy w káżdey pladze do Bogá ſie vćiekáiąc/ oſkarżáli złośći ſwoie PowodPr 56.

plaga na kogo (1): Plaga ná Greki. BielKron 60v marg.

plaga przez kogo (2): Plagá przez Tátáry. BielKron 360v marg, 475.

plaga czyja [= kogo spotyka nieszczęście] (1): A oni ſye w méy pladze weſelili/ Y ſchadzki o mnie táiemné czynili KochPs 49.

W połączeniu szeregowym (1): nuż mory/ głody/ pożogi/ naiázdy Tátárſkie/ kozáckie/ mordy domowe/ y plagi przed tym niezwycżáyne/ ktorym końcá niemáſz. PowodPr 24.

W przeciwstawieniu: »szczęście ... plaga« (1): Ieſtli kto ták ſczęśliwie ná świát vrodzony/ [...] Ze wſzytkié [dni] w ſczęśćiu trawił/ nigdy przyćiśniony Ciężką plagą/ nieſczęśćiém nigdy nie był tkniony? GosłCast 36.

Fraza: »[na co [= na kogo]] plaga padnie« (1): To naćiężſza/ ná ieden duch/ gdy plagá dwoiá Pádnie: czego doświadcza dziś ſmętna myśl moia. GosłCast 27.
Zwroty: »plagą karać, pokaranie« (1:1): Neptun rozgniewał ſie y polał powodzyą wſzytkę krainę Atteńſką/ dla cżego męſzcżyzni chcąc vbłágáć gniew Neptunów/ trzemi plagámi żeńſki narod karáli. BielKron 27; CzechEp 28.

»strzec od plagi« (1): Stan Duchowny odmienion/ nie ma ſwey powági/ Krol/ Kśiądz/ y nikt: Boże ſtrzeż nas od iákiey plagi. BielRozm 4.

Wyrażenie: »cudowa plaga« (1): A zażby im [Chrystus uczniom swoim] dáleko więcey nie dopuśćił był nád Fáryzeuſzmi y Sádukieuſzámi/ głownymi ſwymi nieprzyiaćioły/ przewodzenia/ pomſty/ y iáką znácżną cudową plagą pokaránia/ ábo y nád onym zdraycą ſwym Iudaſzem? CzechEp 28.
Szeregi: »nie plaga ani męka« (1): Nie máſz ták wielkich plag áni męki ná zyemi/ ktoreby mię od Páná moiego odbiły. BielKron 27v.

»plaga, nieszczęście« (1): GosłCast 36 cſ W przeciwstawieniu.

»wina i plaga« (1): niemáſz inſzego lekárſtwa [...] iedno tákiego [rycerza, który szkodę Rzeczypospolitej czyni] wywieść ná oſtátecżne ſkaránie/ áby ſie drudzy tą winą y plagą karáli. BielSpr 26.

Przen (1):
Zwrot: »pobić [kogo] wielką plagą« = zadać druzgocącą klęskę (1): lud Izráelſki vderzył ná woyſko Benádábowe/ pobili y gonili Syryany wielką plagą [et percussit Syriam plaga magna Vulg 3.Reg 20/21]. BielKron 85v.
a. Kara boska (264): KrowObr 151v; Leop 2.Reg 24 arg, 24/25; Ale Pan trapił Fáráoná plagámi wielkiemi/ y dom iego/ dla Sárái żony Abrámowey. BibRadz Gen 12/17, Apoc 16/9; Záwżdy ten Lot nas plagámi ſtráſzy. BielKron 12; Xerxes Krol Perſki ważył ſie tego iż chćiał ten kośćioł złupić/ ſpádły z gory dwá kámieniá ná iego woyſko/ ſtrzáły ogniſte/ grom/ trzáſkánie/ tákie ſtráſzliwe plagi ná nie powſtáły/ iż rázem cżterzy tyſiące ludzi zábiły BielKron 274v, 28, 29 marg, 29v [9 r.], 30 marg, 40v (21); Plaga (Metaph.), Szkodá/ Roczne plagi/ Náwiedzenie boskie. Mącz 302c; OrzQuin Z3; Albo kto chce pieſń ſłyſzeć/ iáko wierni Páńſcy gdy byli wyzwoleni od oney ſrogiey plagi w Egipcie/ gdy były pirworodzieńſtwá wſzytki z roſkázánia Páńſkiego pobite. RejAp 129v, 81, 83, 89v, 91, 128v (18); RejPos 103, 141; Zwalczył tedy Pan zá nimi Egypt/ bárzo ſrogo przez Moyzeſzá plagámi ſrogimi BiałKat 63v, 168v; BielSat G4; SkarŻyw 480 [8 r.]; CzechEp 47, 357; NiemObr 174; Przed cżáſem temu świátu Pan ſwe odeymuie/ A ſnadź oſtátnim plagam iuż mieyſce gotuie. WisznTr 7; BielSen 17, 18; y znoili ſię ludźie znoiem wielkim/ y bluźnili imię Boże ktory ma zwierzchność nád tymi plagámi WujNT Apoc 16/9, s. 838 [4 r.], Apoc 9/18, 20, 11/6, 15/6 (11); Tákowe plagi/ naywiętſzemi Pan Bog opowiedźiał być te trzy/ głod/ powietrze morowe/ y miecż nieprzyiaćielſki. PowodPr 7, 7 [2 r.].

plaga czego (17): BibRadz Apoc 16/21; wſzyſcy przez plagę powodzi zginęli. BielKron 3v, 4v, 5, 5v, 7v, 296, 466v; Y Vźrzałem potym iną beſtią wyſtępuiącą z ziemie/ [...] á roſkazowáłá ziemi y mieſzkáiącym ná niey chwalić beſtią pirwſzą/ ktorey zlecona byłá plagá ſmierći. RejAp 109v, 138v; WujNT Apoc 16/21, s. 875 marg. Cf »plaga gniewu«.

plaga przez co (10): A ieſliby theż [...] plagá iáka/ przez chrobaki/ mory/ walki/ wrzody/ niemocy/ y wſzelkie vćiſki powſtáłá/ proſzę [...] áby [...] BielKron 77v; Plagá przes ogień. BielKron 398 marg, 4, 285 marg, 398.

plaga na kogo, na co (20): Plagá [morowa] ná Zydy. BielKron 63 marg, 42 marg, 43 marg, 472 [2 r.]; Tákże też przez otworzenie ſiedmi piecżęći/ [...] znácży nam rozlicżne plagi á pomſty ná ty wſzytki kthorzy ſie dádzą zwieść tym fáłſzom á zwodom omylnego ſwiátá tego RejAp BB2v. Cf »plaga przydzie«, »plaga przypadnie«, »plagę przepuścić«.

plaga za co (1): Iáko ono y ná on cżás gdy Pan Bog przepuśćić był racżył plagę ná lud ſwoy zá grzechy ich RejPos 202.

plaga nad kim (2): Tu iuż vſłyſzymy dáley [...] ſroſzſze y więtſze pomſty y plagi w tym zámieſzániu nád nędznym narodem ludzkim. RejAp 75v; WujNT Act 13/11.

plaga czyja [= na kogo spuszczana] [w tym: G sb i pron (5), pron poss (1), ai poss (1)] (1): KrowObr 194; [Żydowie] Páwłá związawſzy poſłáli do Rzymá ná ſtrátę/ y inych wiele potráćili/ y drugie przeſládowáli. Ktorey okrutnośći Pan Bog długo ćirpieć im niechciał/ poſłał ná nie bicż ſrogi/ iż káżde przyrodzenie ludzkie zádrży ſłyſząc o ich pladze okrutney BielKron 146, 472; RejAp 150v; WujNT Apoc 18/8. Cf »plagi Egiptu«.

plaga czyja [= przez kogo spuszczana] [w tym: ai poss (13), pron poss (11), G sb i pron (9)] (33): iuż theraz zrozumiećie/ żeć mie Bog nieſpráwiedliwym ſądem ſkáral: á plagámi ſwemi mię vtrapił. Leop Iob 19/6, Ex 9/14, Ps 38/11, Ier 50/13; BibRadz Ier 50/13, Ez 14/21, Apoc 16/21; áżby ſie były wypełniły ony ſiedḿ plag onych ſiedmi Anyołow. RejAp 130v, 149, 149v; Też gdi był Pan Bog podnioſł ſrogą plagę ſwoię nád ludem onym ſprzećiwnym woley ſwoiey/ [...] thák iż ich iuż było cżternaſcie tysięcy zginęło RejPos 202; SkarJedn 329; Zdeymi ze mnie plagi ſwoie/ Bo prze cięſzkie razy twoie [...] wſzyſtki śiły Zgołá mię iuż opuściły. KochPs 58, 133; NiemObr 65; WujNT Apoc 15/8, 18/4; JanNKarGórn G4v; Złych záśię Pan Bog plagámi ſwymi dotyka PowodPr 7, 27. Cf »plaga boska, boża«, »plaga pańska«.

W połączeniu z przymiotnikiem oznaczającym rodzaj kary (4): Mieſzcżánie Krákowſcy wkłádáli thę plagę ogniową przez żydy być BielKron 398, 395 [2 r.]; á bluźnili ludzie Bogá dla oney plagi grádowey. RejAp 138v.

W połączeniach szeregowych (4): iáką łáſkę vkazał [Bóg] nád Dawidem Krolem/ ktorego tu ná tym ſwiećie karał/ rozmáitymi vpáśćiámi plagámi/ roſpatzámi/ y inſzymi nędzámi. KrowObr 65; BielKron 4; Więc też w rozlicznych troſkách ſtrawili ſwé latá/ Y przed czáſem nedznégo dokonáli świátá. Przygodámi/ nieſzczęśćiém dźiwnym vtrapieni/ A práwie widomémi plagámi dotknieni KochPs 116; PowodPr 54.

W przeciwstawieniu: »szczęście ... plaga« (1): [Jop] Bacżąc ſzcżęſcie y plagi od Bogá iednákiego dáru/ ſkromnie to wytrzymał BielKron 27v.

W charakterystycznych połączeniach: plaga cielesna, ciężka (3), duchowna, dziwna (3), gęsta, jawna (2), nagorsza, niesłychana, okrutna, pewna, pospolita, roczna, sroga (18), straszliwa, wielka (21); plaga gradu (2), potopu, powodzi (6), śmierci; plaga gradowa, ogniowa (3); plaga przez chrobaki, przez mory, przez myszy, przez niemocy, przez ogień (2), przez potop, przez uciski, przez walki, przez wrzody; plaga za grzechy; plaga nad narodem; plagi dobyć, domagać się, obawać się, warować się (2); z plagi wyłamować się; pladze dziwować się, miejsce gotować; plagę objawić, obwołać, oddalić (2), odjąć (2), odnieść, odpuścić, okazać, opowiedać (opowiedzieć) (2), otrąbić, oznajmić, poczuć, podawać (3), podjąć, podnieść, pohamować, powiedać, przydać, rozmnożyć, stroić [nad kim], winszować (2), wykładać, wypełnić [nad kim], wytrwać, zdjąć [kogo], zostawić; przez plagę zginąć’, plagą dotknąć, karać się, straszyć, uderzyć [co a. w kogo] (2), uskromić, (u)trapić (2), zarazić ziemię; nad plagami mieć zwierzchność, przed plagą blednąc, czyrnieć, uciekać, ulegać, zdychać, plaga jest wylana, obraca się [na co], okazała się, powstaje (powstała) (3), skończyła się, stała się, ucichła (2), upadnie [na kogo], wypełnia się; od plagi pobity, wyzwolony, zabity (2); plagą do tkniony, pobity; plagą być wzruszony, być zabity.

Frazy: »plaga przydzie, przychodzi« [w tym: na kogo (5)] [szyk zmienny] (7:1): Tegoż też cżaſu plagá przyſzłá wielka przez ogień BielKron 398, 4 [2 r.], 98, 201; RejAp 149v; á to nagorzey iż nie wiemy cżáſu áni godźiny kiedy thá plagá Boſka przychodźi ná Ludźi BielSpr 76; WujNT Apoc 18/8.

»plaga [na kogo, co] przypadnie (a. upadnie)« [szyk zmienny] (6): otho Pan głoſno ná cię woła/ ſtrzeż ſie áby ná cię nie przypádły plagi iego. RejAp 149v, 134v, 135, 149, 150v; Tákże gdy czterzey ániołowie zátrąbili/ rozmáite plagi ná ludzie przypádły. WujNT 856.

Zwroty: »plagę cierpieć« (2): BielKron 63; káráć P. Bog pocżął Pháráoná krolá ná dziatkach iego/ ná ſługách/ ná máiętnośći. Dziwował ſię dla cżego ony plagi ćierpiał. SkarŻyw 283.

»plagą grozić« [szyk zmienny] (4): BielKron 92v; A tąć to tu ſrogą plagą groźi Apoſtoł ſwiátu wſzytkiemu od Páná RejAp 134v; SkarŻyw 479, 484.

»plagą karać (a. skarać, a. pokarać), karany (a. skarany); karany przez plagę« [szyk zmienny] (19:8;1): Karze y dzis pan Bog roſmaytimi plagamy/ y naoſtatek zkarze wyecznym potępięnym ieſli ſię nie vznamy SeklKat G3, K4 [2 r.]; MurzHist O2, Pv; KrowObr 65; Leop Ex 9 arg, Num 11 arg; [Pan Bóg mówi do Mojżesza] Wiemći iżći was nie puśći [faraon]/ ále go ia plagą ſkarzę w rozmáitych dziwiech. BielKron 28v, 296, 462v; RejAp 45, 47, 67, 92; ſługá wiedząc wolą Páńſką/ więtſzemi plagámi karan być muśi/ niżli on proſty á niewiádomy. RejPos 246v, 158, 159, 256, 340v; RejZwierc 268; przepuśćił by był P. Bog y złym Kaimowym świeckim ſynom/ á nie karał ich táką plagą dla nich. SkarŻyw 269, 480 [2 r.]; CzechEp 367; WujNT 838; PowodPr 30; Nie máſz teraz krolá y páná/y kápłaná/ y proroká, ktore P. Bog pokarał oną plagą. SkarKazSej 666a.

»plagą nawiedzić (a. nawiedzać)« = visitare plaga Vulg [szyk zmienny] (3): Leop Num 16/29; Iż tedy Pan Bog ten lud ſwoy ták vracżony plagámi náwiedza/ y iákoby przez wiecżne iego porzucenie znim ſię rozwodźi PowodPr 16, 27.

»plagę przepuścić (a. dopuścić, a. (s)puścić, a. rozpuszczać); plaga spuszczona (a. przepuszczana); dopuszczenie plagi« [w tym: na co (2)] = mittere plagam Vulg; iudicium mittere PolAnt [szyk zmienny] (35;3;1): WróbŻołt qq5 [2 r.]; LubPs S marg, Yv marg, Y3; Toć powiáda Pan Bog żydowſki: Wypuść lud moy/ áby mi offiárował: bo zá thym rázem przepuſzczę wſſyſtkie plagi moie ná ſerce twe Leop Ex 9/14; BibRadz Ez 14/21; Pan bog miał dwie pladze wielkie ná ſwiát ſpuśćić/ iednę przez wodę/ drugą przez ogień BielKron 3v; Stąd przyſzły ná nie trwogi/ kłopoty/ woyny/ głody/ mory etć. plagi od Bogá ſpuſzcżone. BielKron 265v, 27v, 29v, 40, 43, 63 [3 r.] (16); Otho ſłyſzyſz iż Pan roſkazał wylewáć ſądy ſwoie ná ſzyrokość ziemie/ á ná niewierniki ſwoie/ á roſpuſzcżáć rozmáite plagi ná narody złośćiwe RejAp 128v, 131, 131 v; HistRzym 129; RejPos 56 [3 r.], 158, 202; BielSat D4v; SkarŻyw 348, 480, 490; WerGośc 219; BielRozm 32; PowodPr 27.

»przyłożyć [na kogo] (a. włożyć) plagę« = apponere plagam PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (6): BibRadz Apoc 22/18; Oto ſłyſzyſz: Iż ieſliby kto ſmiał co przyłożyć albo wymyſlic co do ſłow do tych/ niechay Pan Bog nań przyłoży wſzytki plagi ſrogie ty ktore ſą w thych kſięgach nápiſáne. RejAp 197v, 195v, 198; CzechEp 126; WujNT Apoc 22/18. [Zawsze przekład tego samego tekstu].

»plagi uść, uchodzić« [szyk zmienny] (2:1): SkarJedn 3; kazał mu [Pan Bóg Noemu] budowáć przez ten cżas odwłoki/ korab ábo okręt/ w ktorym by był mogł vść oney poſpolitey plagi [potopu]. SkarŻyw 269, 36.

»wziąć plagę« (3): KrowObr 194, 242; Xerxes wzyął plagę y Brenno z Gáláty/ o złupienie kościołá Apollinowego. BielKron 25.

Wyrażenia: »plaga od Boga, boska, boża, karania bożego« [szyk 16:1] (7:5:4:1): RejKupSekl a5v; IOel Prorok [...] Piſał kſięgi [...] vpomináiąc narody Izráelſkie/ [...] grożąc plagą Bożą/ á mowiąc iż wáſzę zyemię ziedzą Kobyłki/ Chrząſcże/ mole/ rdzá/ y ina nędzá. BielKron 92v; [Ezajasz prorok] Woła też ná Ieruzálem áby ſie vpámiętáli/ opowiedáiąc im plagę przyſzłą od Bogá BielKron 93v, 7v, 27v, 77v, 92, 265v (9); BielSat G4v; BielSpr 76; CzechRozm 167; SkarŻyw 490; WujNT 136; PowodPr 7; Przeto czuyćie o tákiey pladze Bozkiey nád wámi/ iż P. Bog dopuśćił pomieſzánie rad y rozumow wáſzych SkarKazSej 659b.

»doczesna plaga« (4): RejAp 45, 47; Tedy ich Bog/ choćby też nie z gniewu ábo pomſty/ tedy z miłosći ku lepſzemu duſznemu ich/ docżeſnemi plagámi náwiedza. PowodPr 27, 6.

»plagi Egiptu« (2): Wtem pſalmie ſą wyliczone [...] wſſytki plagi Egiptu/ á mogł by ſie drugi cztąc nákaráć. RejPs 114; SkarJedn 3.

»plaga gniewu (a. zagniewania) (bożego)« (5): Iż żaden niewierny nie mogł wnidź do koſciołá Páńſkiego/ áż ſie ſkońcżyły plagi gniewu iego RejAp 132; SkarJedn 3; NiemObr 7, 180; Y támże záraz wſpomina Bog plagę zágniewánia ſwego przez pogáńſtwo dopuſzcżoną. PowodPr 69.

»plaga ostateczna (a. ostateczniejsza)« = plaga novissima Vulg [szyk 6:1] (7): Y Przyſzedł ku mnie ieden z onych ſiedmi Anyołow/ kthorzy mieli ſiedḿ bań pełne ſiedmi plag oſtátecżnieyſzych RejAp 181 [przekład tego samego tekstu RejAp 127v, WujNT Apoc 21/9], 127v; Iż iuż tey nocy oſthátecżną plagę puſzcżę ná narod ten złośćiwy RejPos 158; WujNT 838, Apoc 15 arg, 15/1, 21/9.

»plaga pańska, od Pana« = plaga Domini Vulg (4:2): Leop 2.Par 26/20; RejAp 58v, 134v; A ieſli wieſz o pewnych plagach od Páná/ wiedzże theż o thákże pewnych od ſwiátá RejZwierc 268; WujNT Act 13/11; po ták dawnym nápominániu y gęſtych plagách Páńſkich/ niechćiáłáś poznáć cżáſu náwiedzenia twego. PowodPr 5.

»wieczna plaga« [szyk 1:1] (2): Bowiem ſam wſzechmocny pan moy pomści ſie nád nimi/ Náwiedzi ie w oſtátni ſąd plagámi wiecżnemi. LubPs hh4; [Apostoł wypisuje] iáko też niewierni ſrogiemi/ ták docżeſnemi iáko y wiecżnemi/ plagámi máią być karáni. RejAp 47.

Szeregi: »gniew (boży) i plaga« [szyk 2:1] (3): Vcyekli ſie Rzimiánie do ſwych bogow z ofiárami/ áby im then gniew y plagę odpuśćili. BielKron 120; SkarJedn 3; SkarŻyw 492.

»plaga i (a, abo) karanie« [szyk 8:1] (9): KrowObr 194; odeyḿ odemnie plagi á karánia ſwoie [amove a me plagas Tuas]. Leop Ps 38/11; Támże ná oney puſzcży/ iż ono był zły á ſwowolny narod/ dziwne plagi á dziwne karánia też Pan ná nie dopuſzcżáć racżył. RejPos 56; SkarŻyw 479, 490; NiemObr 65; JanNKarGórn G4v; SiebRozmyśl E2v; OPowiedźiał ſię Pan Bog przez Proroka/ iż w Mieśćie ábo káżdey R.P. niemáſz nic złego/ to ieſt karánia y plagi docżeſney/ ktoreyby on ſam nie vcżynił ábo nie ſpráwił. PowodPr 6.

»plaga i (a) nawałność (gniewu)« (2): BielKron 201; ktorzy [ludzie] będą rácżey ludzkich dum y vpodobánia náſládowáć [...] dom ich ná piaſku zbudowány/ cżáſu plag y náwałnośći gniewu Páńſkiego/ obálić ſię z poháńbienim ich muśi. NiemObr 7.

»plaga i niemoc« (1): A ieſli nie będzyeſz ſłuchał iego/ rozmnoży ná cię Pan Bog plagi nagorſze y niemocy BielKron 45.

»plaga, (i, a, abo) pomsta« [szyk 4:3] (7): LubPs Y3; Wierzę temu/ iż ſie wtym plagá y pomſtá Boża nád wami iáwna ok[a]záłá KrowObr 201; RejAp 75v, BB2v; RejPos 102, 141; oto teraz ręká (marg) pomſtá ábo plagá. (-) Páńſka nád tobą [manus Domini super te] WujNT Act 13/11.

»przeklęctwo i plaga« (1): im [poddanym] wſzytko ſzcżeśćie od Páná Bogá obiecował/ gdyby przeſtrzegali vſtaw iego/ á pilnowáli ſzytkich obrządkow ſłuſzby iego: cżego ieſliby niecżynili/ wſzytkim im przeklęctwem y plagámi więtſzemi niżli Egipt ſkarány ieſt/ groził. SkarŻyw 484.

»przygoda albo plaga« (1): [Seth] vcżynił w Syriey dwá ſłupy/ [...] ná ktorych nápiſał ty przygody álbo plagi ktore miáły przyść ná ſwiát BielKron 3v.

»plaga i srogość« [szyk 1:1] (2): RejPs 114; iż ſie nágotowáło ſiedḿ Anyołow s trąbami/ kthorzy mieli obwołáć á otrąbić y oznaymić wſzytki plagi y wſzytki ſrogośći ktore ſie máią dziać nád niewiemiki RejAp 71v.

»plaga i szkoda« (1): S tych rzecżonych plag y ſzkod ieſzcże więtſze nadchodźiły zá tego paná BielKron 398.

2. Cios, uderzenie; kara chłosty; plaga PolAnt, Vulg, Mącz [plaga – plaga, uderzenie, cięcie Mącz 302c; — strych Calep; raz, uderzenie – plaga Cn] (18): Leop Is 27/7; BibRadz 2.Cor 11/24, II 103a marg [2 r.]; Mącz 302c; BielSpr 2; Tedy Licynius bárzo zápalony/ porwáć S. Theodorá/ y zwlokwſzy go/ żyłámi wołowjmi bić/ y ſześćſet plág ná grzbiecie/ á pięćſet ná brzuchu zádáć mu kazał SkarŻyw 188; [złodziej] chłoſtę od wſzyſtkich ma wźiąć/ ták áby go káżdy vderzył: á ſrom tám bárźiey niż plagá chłopá boli. GostGosp 92, 28, 160 [2 r.]; WujNT 2.Cor 11/24; GosłCast 66.

W połączeniu szeregowym (1): plagi bowiém/ karánia/ więźienié ćierpieć/ niewolniczy gwałt ieſt/ nie ludźi wolnych y godnych. OrzJan 68.

W charakterystycznych połączeniach: plagi przez gołe ciało (2), niezliczone, od plag podrapany, zbity; plaga czyni siność; plagi się chronić, plagę podjąć, wziąć, zadać; plagą zginąć.

Wyrażenie: »plaga od bicza« (1): Plagá albo raz od bicżá [Flagelli plaga] cżyni śiność/ ale raz od ięzyká/ łamie kośći. Leop Eccli 28/21.
Szeregi: »plaga, bicie« (1): Pytałbyś mię/ iáko tych sędźiowie karáli/ Co ſię tym ludokupſtwem bezecnym paráli. [...] Plagium to názwano/ od Plagi od bićia KlonWor 31.

»plaga a (albo) raz« (2): [winnego każą ubić] będzie rázow vdzierżenia wiele: iedno ták żeby nie było plag á rázow więcey niż czterdzieśći [ut quadragenarium numerum [plagarum] non excedant] Leop Deut 25/3, Eccli 28/21.

Przen (1): Mogą rzéc páńſcy wybráni/ Z młodośći nas trapili/ Trapili ſrodzy pogáni/ [...] Grzbiety nam ſrodze oráli Nieznośnémi plagámi KochPs 193.
3. Ślad od uderzenia; rana; plaga Vulg [plaga – rana BartBydg; – rana Mącz 302c; – rana Calep; rana – plaga Cn] (14): RejAp 112; Bábá nie będąc táka/ pchnęłá ná vlicę Lotrá/ [...] Lećiał ná doł ſzaſzorem: odnioſł wielką plagę KlonWor 43.

plaga od czego (1): [druga bestyja] wychodziłá z źiemie: [...] mowiąc tym ktorzy mieſſkáią ná źiemi/ áby vcżynili obraz oney Beſtyiey kthora ma plagę (od) miecżá Leop Apoc 13/14.

W charakterystycznych połączeniach: plaga od miecza; plaga mieczowa, wielka; od plag czarny, siny; plagę mieć (2), odnieść (2), uleczyć.

Wyrażenie: »plaga śmierci, śmiertelna« = rana śmiertelna (2:1): Y widziałem áno iedná głowá iey [bestii] zábitá iákoby do ſmierći: ále plagá ſmierći iey [plaga mortis eius] vzdrowioná byłá Leop Apoc 13/3, Apoc 13/12; NiemObr 158.
Szeregi: »plaga i blizna« (1): Skárżył ſie ſyn Boży/ iż plagi y blizny ktore do niebá z ſobą nioſł/ odnioſł od tych ktorzy go miłowáć mieli. PowodPr 44.

»plaga, (albo) dęga« (2): Lividus, Siny czarny yáko błoto od plag álbo dąg. Mącz 196a, 484b.

»rana albo plaga« (1):RZymiánie ſtárzy [...] młode ludźi kthemu przypráwowáli/ áby ſie ćwicżyli ſzermowáć/ [...] ták iákoby mieyſcá nie dał v ſiebie ránie albo pladze BielSpr 4.

Przen (2):
Zwrot: »plagę zgoić; plaga nie chce się zagoić« = plaga renuit curari Vulg (1;1): Leop Ier 15/18; Ach wſzechmogący dobrotliwy Pánie/ [...] Rácż wſzyſtki náſze cżáſy vſpokoić/ ſrogie twe plagi miłośćiwie zgoić ArtKanc R16.
a. Plama pleśni na budynku (2): Ieſli roście [zaraza trądowa na domu]/ każe [kapłan] (ieſli mur) wybráć kámienie/ ná ktorych tá plagá będzye/ á wynieſie zá miáſto ná niecżyſte mieyſce BielKron 37.
Szereg: »plaga albo rana« (1): Po tym odnowieniu [domu kamiennego z trądem] kfſądz ogląda ieſli ſie záſię plagá táka álbo ráná vkazáłá/ tedy wſzytek dom rozbiorą á wynioſą ná mieyſce niecżyſte. BielKron 37.
4. Zaraza, choroba; lues Mącz (14): sydere afflari, Plánetą/ plágą być ruſzón/ to yeſt powietrzem trącón. Mącz 39Id, 199a; RejPos 255; Skarał [Pan Bog] oycá niemocą/ iſz zrozumiał przycżynę plagi ſwey: y obiecał Synowi nieprzeſzkadzáć do ſłuſzby Bożey. SkarŻyw 516.

plaga na co (1): Vredo, Pal/ zágorzenie/ yeſt nieyáká plagá ná żyta/ naſienia/ ziołá/ y drzewá. Mącz 508d.

W charakterystycznych połączeniach: plaga na drzewa, na nasienia, na zioła, na żyta; przyczyna plagi; rozmaite plagi; być zdrowym od plagi; plagę [jaką] obrać, [na kogo] posłać; plagą być ruszon.

Zwrot: »plagą zarazić, zarażony« [szyk zmienny] (3:1): Ale ie [Betsamidy] Pan Bog plagą morową záráźił/ iż ich poległo pięćdzyeſiąt tysięcy poſpolitego ludu BielKron 63; Sthárzy Hiſtorykowie/ iáko Trogus Pompeius/ Kornelius Tácytus/ piſáli o Zydziech inácżey niż w piſmie ſwiętym/ iż ie miał Fáraon Krol wypędźić dla ich záráżenia/ iż byli záráżeni rozmáitymi plagámi od Bogá BielKron 466, 30, 83v.
Wyrażenie: »plaga morowa« [szyk 3:1] (4): Poſłał tedy Pan Bog ná lud Izráelſki plagę morową BielKron 73v, 63, 73v, 83v.
Zestawienia: »św. Antoniego plaga« = róża, mocne zapalenie, czyli zaognienie ciała (1): Ignis sacer, Piekielny ogień álbo ſwiętego Antoniego plagá. Mącz 164d.

»plaga Giezego« = trąd (1): [mówi św. Makary z Egiptu do swego ucznia Jana] A ieſli moie vpominánie porzućiſz/ plagá ná ćię Gieżego Przyidźie SkarŻyw 35.

Przen (1):
Wyrażenie: »plagą niezleczoną dotknion« = zakochany (1): [mówi Jempser] Gdźie rozum/ gdźie baczenié? czym z drógi zſtąpiłá Rozumu y rozſądku? plagą niezleczoną Ręki bozkiéy dotknionám GosłCast 26.

Synonimy: 1. niefortuna, nieszczęście; a. kara, karanie, kaźń; 2. bicie, biczowanie, chłosta, cięcie, cięga, raz, uderzenie; 3. blizna, cięcie, dęga, rana; 3.a. pleśń; 4. choroba, planeta, zaraza; zest.: »św. Antoniego plaga«: »piekielny ogień«; »plaga Giezego«: lepra, plana, trąd.

MN